Documenten
v over de drempel van poezieboeken marc stevens wilfried luyten werner schrauwen de dunste boekjes blijken vaak de hoogste drempels de dunste boekjes zijn meestal poeziebundels veel mensen nemen ze even vast en leggen ze vlug weer weg waarom een poeziebundel lees je anders dan een telefoongids of een roman weinig kinderen of jongeren leerden erin lezen veel mensen denken dat gedichten dienen om het geheugen te trainen onzin natuurlijk gedichten moet je proeven zoals wijn eerst even bekijken bij mondjesmaat proeven en genieten kinderen lusten geen wijn je moet hen leren iets lekker te vinden zo is het ook met poezie echte poezie toont zich zelden direct je hebt sleuteltjes nodig om haar geheim te doorgronden eerst staan we even stil bij enkele gedichten die de leerlingen zeker kennen maar waar ze wellicht nooit van genoten gedichten zonder drempels les 1 onderwerp paul van ostaijen marc groet s morgens de dingen bedoeling via ervaringen en het schrijven van een parallelgedicht de kinderen inzicht geven in taal stijl en inhoud van het gedicht hen zin laten krijgen in het lezen van goede gedichten die niet speciaal voor kinderen werden geschreven materiaal tekst van het gedicht voor elke leerling schrijfgerei de leerkracht begint op een wat vreemde dan gooit hij of zij in t midden dat je eigen manier tegen alles en iedereen goede dag lijk toch geen goeiedag tegen tafels zegt te zeggen na reacties van de leerlingen draagt de dag wim dag karen dag tamara leerkracht het gedicht voor zonder de titel dag bord dag banken en stoelen mei juni 1997 nummer 5 26 e jaargang s marc groet s morgens de dingen dag ventje met de fiets op de vaas met de bloem ploem ploem dag stoel naast de tafel dag brood op de tafel dag visserke vis met de pijp en dag visserke vis met de pet pet en pijp van het visserke vis goeiendag daa ag vis dag lieve vis dag klein visselijn mijn enkele vragen hierbij vergelijk eens met gedichten die je kent welk soort tekst is het bekijk ze eens goed probeer eens een zin hoe kan je dat zien uit het gedicht in gewone taal te zeggen gaat het in een gedicht over hetzelfde wat is er dan zo speciaal aan deze tekst als in een verhaal een verslag een hoe zou de dichter zich gevoeld heb ben toen hij dit gedicht schreef is het een triest gedicht prettig humoris tisch kenmerken van een gedicht inhoud het is eigenlijk geen verhaaltje waarin wat gebeurt het gaat eerder over gevoelens een beleving fantasie het is alsof de dingen gaan leven layout is het uitzicht van het gedicht korte regels in stukjes strofen soms ruimte tussen de regels wit soms komt een stuk terug refrein taal korte zinnen vaak geen punten of komma s zinnen zijn anders gebouwd gebald herhalingen ander woordgebruik met een opvallend ritme soms rijmt het eindrijm beginrijm beelden en vergelijkingen beeldend taalgebruik spelen met klank woorden abstracties een sfeer 26e jaargang nummer 5 mei juni 1997 zou je zelf ook zo n gedicht kunnen schrij de leerlingen gaan aan het werk pas na ven een tijd gaat de leerkracht rond hij geeft wat zou je hier in de klas allemaal kunnen individuele tips door te verwijzen naar wat groeten besproken is en wat op het bord staat na stel dat de dingen een gezicht hebben of een tijdje wordt het schrijfwerk onderbro een karakter zeg hun dan wat je van hen ken enkele leerlingen lezen al een stukje vindt noteer eens wat voor de klas bespreekt dit vanuit wat voor afging is het dan al een gedicht is het een gedicht herken je kenmerken hoe kan je met taal werken moet er bijgestuurd worden dan werken we verder na een tijdje mag de buur lezen de leerkracht noteert op het bord en commentaar geven als voorbeeld hieronder een gedicht van laura 8 jaar dag klok met de tikkende wijzers groot en klein dag manneke op de kast dat is fijn dag stoel waarop ik zitten mag iedere dag wat vind ik het fijn om met alle dingen samen te zijn dag iedereen daag les 2 onderwerp paul van ostaijen melopee en berceuse bedoeling de kinderen ontdekken de inhoud van het gedicht door het gedicht en hun impressies te tekenen ze krijgen een aantal sleutels aangereikt die hen kunnen helpen om door verschillende brillen naar dit gedicht te kijken ze krijgen feeling voor de manier waarop een gedicht best wordt voorgedragen of gelezen mei juni 1997 nummer 5 26 e jaargang rv n melopee voor gaston burssens onder de maan schuift de lange rivier over de lange rivier schuift moede de maan onder de maan op de lange rivier schuift de kano naar zee langs het hoogriet langs de laagwei schuift de kano naar zee schuift met de schuivende maan de kano naar zee zo zijn ze gezellen naar zee de kano de maan en de man waarom schuiven de maan en de man getweeen gedwee naar de zee we beginnen met een leesopdracht lees een paar keer dit gedicht praat in kleine groepjes over dit gedicht en teken het op een groot blad 26e jaargang nummer 5 mei juni 1997 vertel aan elkaar wat je op de tekeningen wat is hoogriet laagwei ziet elke tekening wordt besproken staat het riet staat hoog de wei laag het zo in het gedicht is er wat vergeten als je in de maneschijn wandelt is het net werd er iets toegevoegd of de maan met je meegaat een man vaart met een kano belangrijke sleutels om een gedicht te hij vaart naar zee begrijpen vind je in volgend schema er is riet en een weide wereld wereld zender taal ontvanger de dichter voelt beleeft netgedicht en de lezer leest en ervaart beschrijft en in een wat interpreteert die tekst schrijft vreemde taal wereld wereld sleutel 1 de dichter wie schreef dit gedicht wat hield hem bezig soms begrijp je een gedicht beter als je weet wie het schreef hoe die persoon leefde waar wanneer een dichter schrijft immers dikwijls over zijn eigen wereld omgeving leven ervaringen op school leert men jongeren meestal zoeken naar wat de dichter bedoelde met zijn gedicht men noemt dat het auteursgedicht sleutel 2 de lezer wanneer ik een gedicht lees krijg ik soms het gevoel dat het over mezelf gaat ik her ken heel goed wat er staat soms ook weer niet maar een goed lezer denkt voelt fan taseert associeert een goed gedichtenlezer geeft een eigen betekenis aan het gedicht ook kinderen doen dat op hun eigen manier daar wordt wel eens aan voorbij gegaan volwassenen zeggen nogal snel dat kinderen van een gedicht niets begrijpen zelf aan het zoeken en associeren slaan blijkt een van de voornaamste sleutels om van gedichten te genieten men spreekt hier van de lezerstekst mei juni 1997 nummer 5 268 jaargang sleutel 3 het gedicht je kunt het gedicht op zich bekijken los van de dichter of jezelf je zou bijvoorbeeld kunnen letten op het ritme herhaling schuift komt bijvoorbeeld steeds terug de klanken let bijvoorbeeld eens op de aa en ee in melopee de zinsbouw de woorden en de inhoud waarover gaat het de opbouw vorm sleutel 4 de wereld waar en wanneer werd het gedicht geschreven over welke wereld leefwereld gaat het als de dichter het heeft over een wereld die mij totaal vreemd is zal ik het gedicht veel moeilijker begrijpen dat is ook zo voor kinderen hoe zou je dit gedicht best lezen probeer eens heel traag wat zeurend zagerig ik hoorde op vakantie ooit vanop de toren van een mos kee de oproep voor het gebed dat klonk zangerig afdreunend zou het ook zo kunnen wat zou het woord melopee willen zeggen berceuse slaap als een reus slaap als een roos slaap als een reus van een roos reuzeke rozeke zoetekoeksdozeke doe de deur dicht van de doos ik slaap hoe zou je dit gedicht voordragen doet het je ergens aan denken zou je het kunnen zin gen of zou je er kunnen op dansen misschien wat valt op als je dit gedicht bekijkt en als je het zo leest 26e jaargang nummer 5 mei juni 1997 gedichtenbundels zonder drempels les 3 onderwerp lezen in bundels met gedichten bedoeling nu we wat sleuteltjes aanreikten om bij een gedicht te komen pro beren we wat recente dichtbundels te bekijken materiaal gedichtenbundels waarmee in de klas kan worden gewerkt biltiet daniel wat de ogen niet horen bakermat 1995 de kockere geert torentjes van plezier de eenhoorn 1991 de kockere geert gezicht in zicht pigmalion 1993 ekkers remco de geur van tijd leopold 1996 kruit johanna vannacht zijn we verdwenen bakermat 1993 reynders ben red strikjes in de struiken gedichten door kin deren davidsfonds infodok 1994 spiering kees thuis in een vreemde tuin bakermat 1995 vander heyden gil een puntje krokus bakermat 1994 van mol sine het paard staat dood te zijn clavis 1994 witvliet leendert momme laat me los querido 1996 deze bundels zijn erg verzorgd uitgegeven maakt dat verschil zou het anders zijn en zeker de moeite om voor de klas of indien elk blad vol stond schoolbibliotheek aan te schaffen ook hier wat doe je als er wit staat overslaan vraagjes en tips om met enkele van die wachten bundeltjes in de klas te werken lees je dan anders trager je staat soms stil wat valt op als je die boekjes bekijkt ze zijn dun kleine groepjes krijgen telkens een dicht merk je nog meer het papier is mooi bundeltje we vragen de kinderen het te er staan gedichten in bekijken en voor te lezen wat er op de ach waaraan zie je dat het om gedichten terkant van hun boekje staat begrijp je wat gaat er is wit er staat weinig op een er staat kan je het met je eigen woorden blad vertellen het geheim van de dichter mag niemand zien hij schrijft met onzichtbare inkt maar als je goed leest dan ontdek je misschien dat er tussen de regels iets zingt aan het woord is johanna kruit en als je goed leest ontdek je dat ze met weinig woor den heel veel zegt jongeren hebben ruimte nodig om intense emoties te hanteren zoals jaloersheid onbegrip gemis verwachtingen verlangen maar ook ingrijpende ervaringen als dood of afscheid mei juni 1997 nummer 5 26e jaargang johanna kruit geeft jongeren de ruimte en nog zoveel meer ze kiest woorden die bin nen handbereik liggen maar de onderliggende gedachten zijn onvoorstelbaar rijk en diep achterflaptekst van de bundel vannacht zijn we verdwenen het is nooit plons watje hoort als een steen het water raakt ze gaf je een pen die je draagt als of je onmiddellijk dood zou gaan wanneer je hem niet droeg honderden vogels spelen een vlieger s avonds wordt hij eindelijk weer mijn vader veel onderwerpen die in deze bundel aan bod komen zijn onderwerpen van alledag ouders en grootouders broers en zussen dieren en landschap verliefdheid en ruzie afscheid en dood de gedichten die kees spiering over deze en andere onderwerpen schrijft zijn verre van alledaags ze bieden een verrassende ontroerende intrigerende kijk op het gewone een wang wordt een theedoek een zwerm vogels verandert in een vlieger kees spiering schrijft gevoelige kwetsbare gedichten vol opmerkelijke observaties prachtige beelden en taalkracht wie deze bundel begint te lezen wacht een ontdek kingsreis met vele mooie momenten van herkenning en verrassing i4chterflaptekst van de bundel thuis in een vreemde tuin herken je in deze teksten verwijzingen naar sleuteltjes om gedichten te openen kan je die sleutels toepassen op de gedichten die er bij staan 26e jaargang nummer 5 mei juni 1997 o y hieronder nog een voorbeeldje van hoe je zoiets kan aanpakken vader waar vind ik hem terug het is zo stil in huis mijn moeder huilde en is nu naar het ziekenhuis mijn tante aaide net mijn haar een vogel gooit geluiden in de lucht mijn huiswerk is nog lang niet klaar eerst moet mijn moeder terug ik denk aan dingen die ik nog niet wist de boeken staan te kijken in de kast de lamp schijnt gaten in de duisternis straks is het nacht johanna kruit hoe begin je nu aan zo n gedicht thuis in te geven met een aantal staakwoorden je zetel in de klas blij droef warm traag verrassend lief probeer gewoon wat sleuteltjes devol scherp laat de titel weg het wordt nu een heel lees het gedicht daarna op die manier ander gedicht waarover gaat het nu luidop lukt dat spreekt dat aan let op de woorden je kent ze allemaal ze zijn heel gewoon toch is het geen als je zomaar bladert in een dichtbundel gewone taal waar zit dat ongewone gebeurt er niets probeer het gedicht te vertalen vertel kies een gedicht sta er lang bij stil het verhaal of beter nog wat je daarbij bekijk het van alle kanten doorheen heel voelt in eigen woorden wat valt op als veel brillen probeer verschillende sleutel je dat doet de dichter gebruikt veel tjes minder woorden en stilaan opent het gedicht zich herken je het verhaal het gevoel probeer de sfeer van het gedicht weer doe nu net hetzelfde met volgend gedicht op de trein donker is buiten is koud een mes van regen snijdt het af van de gele warmte binnen mei juni 1997 nummer 5 26e jaargang daar leunen we tegen sjaals en klamme winterjassen bijt een jongen een krakende appel kruimelt een kleuter koek haalt een meisje een boekje uit haar tas ik herken de bundel die naast mijn bed op het kastje ligt gil vander heyden nog een laatste keer witte dromen op kale bomen in hardgevroren weiden nachten klaar en helder treiterende stilte eenzame winterkoning radeloos op zoek mooi weetje wie het schreef geen idee gaan ze er meer van begrijpen en genieten katrien de nel uit opwijk ze was toen 12 door er zelf te schrijven worden ze nog jaar gevoeliger voor de aparte kijk en het vak manschap van echte dichters veel kinde ren kunnen hun eigen beleving raak weer geven dat blijkt uit de boven vermelde tot slot bundel van ben reynders geef kinderen dus de kans zelf gedichten te schrijven en waarom zouden we ons met heel de klas wie ooit zelf timmerde of naaide heeft veel niet wagen aan een heuse poeziebundel of meer oog voor vakwerk zo ook bij kinde een reeks gelegenheidsgedichten naar ren door stil te staan bij goede gedichten aanleiding van een feestdag bijvoorbeeld marc stevens wilfried luyten werner schrauwen katholieke hogeschool brussel nieuwland 198 1000 brussel 26e jaargang nummer 5 mei juni 1997 noot 1 dit a rtikel bevat fragmenten uit de werkbrochure die we gemaakt hebben naar aan leiding van de boekenbeurs 1996 marc stevens wiifried luyten werner schrauwen en studenten van de katholieke hogeschool brussel boeken binnen zonder bellen kinderen leren om boeken drempels te overwinnen werkbrochure voor de leerkracht van de 3de graad lagere school berchem vereniging ter bevordering van het vlaamse boekwezen 1996 30 p in vonk 26 3 ganuari februari 1996 verscheen het eerste deel van dit artikel over drempelverlagend werken met gewone boeken mei juni 1997 nummer 5 26 e jaargang