Over de gemakkelijkheid van het leren lezen

willie van peer over de gemakkelijkheid leesonderwijs van het leren lezen von belgie heeft in oktober 1985 in malle een studiedag georganiseerd met als thema boeken leren lezen ter afsluiting van deze dag hield willie van peer een lezing over de gemakkelijkheid van het leren lezen van peer is werkzaam als hoofddocent aan de met opheffing bedreigde lette renfaculteit van de ku tilburg waar hij zich bezig houdt met onderwijs en on derzoek op het gebied van de literaire socialisatie het leesonderwijs zoals dat in een institutioneel kader als dat van het onderwijs plaats vindt is daar een onderdeel van onderstaand artikel dat in iets andere vorm al eerder gepubliceerd is in donk 1986 2 is een weergave van de lezing op de studiedag in malle geprobeerd is deze tekst zijn karakter van mondelinge presentatie te laten behouden na een pessimistische start over het falen van ons leesonderwijs slaat de toon van de lezing om in optimisme leren lezen is een relatief eenvoudig proces deze stelling wordt wetenschappelijk onderbouwd gestoffeerd met de resultaten van een paar case studies en uitgewerkt in een handvol praktische vuistregels voor de docent hoewel ik niet wil beginnen met doemdenken overigens niet alles wat de onderzoekers von zou toch ook ik de aandacht willen vestigen den was verontrustend veel kinderen noem op de uitkomsten van recent onderzoek naar den lezen op school leuk een vijfde van de de resultaten van het huidige leesonderwijs kinderen vond het zelfs het leukste vak het rapport van wesdorp 1985 liet nog on langs zien dat 7 van alle zesdeklassers in desalniettemin moeten de gevonden uit het lager onderwijs als functioneel analfabeet komsten van het rapport wesdorp voor leer bestempeld kon worden natuurlijk valt er op krachten die met de kwaliteit van hun beroep dat onderzoek wel wat af te dingen ook in dit begaan zijn weinig anders dan onthutsend en blad zie moer 1985 3 1986 3 en 1986 4 is shockerend zijn ze worden overigens door an daar al de nodige aandacht aan besteed dere uitkomsten bevestigd er leven in neder 26 land ongeveer 500 000 volwassen analfabe overkomen ten de schatti ngen lopen uiteen va n 300 000 tot 700 000 een onderzoek van de de studie van tellagen galaburg 1984 kun toonde i n 1977 in ieder geval dat 4 tot 5 van de volwassenen in nederland an of recent werden de eerste resultaten gepubl i sem i alfabeet i s de cijfers voor het volwas ceerd van een onderzoek naar het lezen van sen analfabetisme in vlaanderen zijn voo r zo boeken door kinderen uitgevoerd door telle ver ik weet zeer vergelijkbaar bovendien be gen galaburg 1984 het gaat om een treft het i n vr ijwe l alle gevallen vo l wassenen evenwichtige steekproef van 1 600 kinderen die een gewone schoolloopbaan achter de rug in heel nederland uit kansarme en kansrijke hebben een recent door de europese gemeen gezinnen van rooms kathol i eke en schap gefinanc ierd onderzoek li et z i en dat in protestants christelijke en openbare scholen i n de eeg 94 van alle analfabeten vroeger ge de stad en op het platteland de onderzoekers woon op school heeft gezeten deden dri e metingen een in de v i erde k l as een in de zesde klas van de l agere school en verschillende verklaringen voor deze situatie een in de tweede klas van het voortgezet on zijn mogelijk ik noem er enkele derwij s enkele van deze resu ltaten w il ik u 1 de kinderen van nu zijn veel dommer dan niet onthouden de kinderen vroeger in de eerste plaats valt op dat k i nderen u i t 2 de onderwijzers van nu zijn veel dommer kansarme en u it kans r ijke m i lieus in hun vr ije 3 de ouders van nu zijn veel dommer tijd evenvee l lezen zo lang ze op de lagere 4 de lerarenopleiders van nu zijn veel school zitten echte ve r schill en in d i t opz i cht dommer duiken pas in de loop van het voort gezet on 5 de hele wereld wordt alsmaar dommer derwijs op bovend i en stel l en de onderzoekers ik heb deze verklaringen niet zelf uitgevonden geen uitgesproken versch il len tussen de lees men hoort ze voortdurend om zich heen op vaardighe id van kinderen uit deze twee milieus het feestje en in de politieke redevoering op vast in de v i erde klas terw i jl die er we l zijn i n de bus en in de tram in het zwembad en aan de zesde klas tussen haakj es het verband de telefoon of men leest ze nog eens in de tussen l eesvaard i ghe id en veel in je vrije tij d krant l ezen i s ook niet zo evident meisj es lezen in wie heeft gelijk het algemeen mee r in hun vrije tijd dan jon niemand geen van deze verklaringen is gens terw i jl jongens gemiddeld toch hoger op mijns inziens juist ik wil wel niet zoals voltai leesvaard ighe i dstoetsen scoren we moeten re s candide beweren dat deze wereld waarin dus conc l uderen dat n i et de aanleg of het m i wij leven de beste van alle mogelijke werelden lieu van het kind op zi chzelf voldoende verkla is want dan schreef ik dit stukje niet maar r i ng voor falend leesonderwijs kan b i eden de overtuiging dat onze tijd tot een van de want aanvankelijk in i eder geval nog tot de domste in de geschiedenis moet worden ver vierde klas z i jn er wein i g verschillen te klaard lijkt mij toch enigszins in strijd met de bespeuren sommige verschillen treden pas na feiten ik wil haar dan ook laten voor wat zij de lagere schoo l aan het li cht m i ssch i en vindt is het algemeen intellectuele peil van de u dit een wat f l auwe i nterpretat i e en denkt u mensheid lijkt mij alleen maar hoger te wor dat i k e rop u i t ben het onderwijs per s e voor den dat geldt a fortiori voor het kunnen le schut te w i l l en zetten maar dat is juist het te zen vergelijk daartoe jansen 1984 ik denk gendeel van wat ik bedoe l vandaar dat i k nog dus dat als we willen verklaren waarom het even wat d i eper i nga op de gegevens van te l leesonderwijs zo faalt althans voor een aan legen en galaburg zij vonden namelij k i n hun zienlijk deel van de bevolking we niet onze onderzoek dat er ook grote verschillen zijn tus toevlucht kunnen nemen tot slogans als de net sen de k i nderen onder li ng op basis van die genoemde zoals ik aanstonds zal laten zien verschil l en kunnen vier groepen in deze hele heeft lezen namelijk zeer in tegenstelling tot populati e van elkaar worden ondersche iden wat we gewend zijn te denken vrijwel niets in de eerste plaats zijn er de leesfanaten on met slimheid te maken maar eerst wil ik nog geveer 33 van de k i nderen d het betreft kin wat andere sombere gegevens kwijt die zo deren d i e veel lezen en als belangrij kste ken mogelijk als nog schokkender op ons mogen merk gemeen hebben dat ze dat in hoofdzaa k 27 doen voor hun geestelijk evenwicht boeken vloed niet in de richting waarin wij ze gaarne maken een diepe indruk op ze ze lezen wan zouden zien neer hun omgeving bedreigend op ze inwerkt concluderend mag men stellen dat als we het of als ze zich door omstandigheden niet lekker onderzoek van teltegen catsburg mogen ge in een situatie thuisvoeten daarnaast is er een loven het leesonderwijs dan kennelijk zijn ei groep van doorsneelezers weer ongeveer gen problemen creeert dat lijkt mij een onont 33 ze lezen niet extra veel maar ook niet koombare interpretatie als er in de zesde klas weinig ze lezen net als de fanaten voor hun bij meer kinderen leesproblemen voorkomen geestelijk evenwicht maar dan niet speciaal dan bij diezelfde kinderen in de vierde klas zoals die eerste groep wanneer ze een pro dan is het onderwijs er kennelijk in geslaagd bleem hebben wat deze twee groepen be een probleem in het leven te roepen dat er treft mogen we onszelf in het onderwijs best aanvankelijk bij die kinderen nog niet was gelukwensen voor tweederde van de leerlin ook hier zou men weer de slogans te hulp gen kunnen we zeggen dat het lezen met veel kunnen roepen kinderen worden dommer succes en met veel plezier verloopt dat geldt naarmate ze ouder worden onderwijzers uit helaas niet voor de volgende groep de zesde klas zijn minder goed dan die uit de bijna een kwart van de leerlingen zijn moeiza vierde klas etc maar ik denk dat dit echt al me lezers als hun geestelijk evenwicht onder te koddig zou worden en dat we aan dergelijke druk komt te staan grijpen ze niet naar een verklaringen ook al kan men ze geregeld be boek maar luisteren naar muziek kijken televi luisteren toch geen ernstig geloof kunnen sie of zoeken iemand om mee te praten dat schenken betekent in de praktijk echter zoals de onder zoekers opmerken dat ze relatief meer van ik merk in het voorbijgaan op dat dergel ijke re ouderlijke toestemming afhankelijk zijn ook is sultaten ook voor ande r e aspecten van het duidelijk dat hun houding ten aanzien van boe taalonderw ijs z i jn vastgeste l d zo vond a ss ink ken er niet een is van positieve waardering 1983 i n een verge l ijk i ng tussen de spelli ng dat boeken de mogelijkheid tot troost ont van de vierde en zesdeklassers wel minder snapping aan de dagelijkse problemen kort fouten tegen bepaalde soorten van werkwoo r zichtigheid en routines of tot spanning en den namel i jk de klank onzuivere maar te ontspanning kunnen bieden blijft kennelijk ze l fdertijd stelde h i j vast dat zesdek l assers voor deze groep een gesloten geheim tenslot m ee r fouten maakten tegen andere catego te onderscheiden teltegen catsburg nog een rieen van werkwoorden name l ijk de klank restgroep ongeveer 10 in het algemeen zuivere het ongeluk w i l nu dat de tweede kinderen die lezen niet moeizaam of vermoei groep werkwoorden i n het nederlands vee l fre end of vervelend vinden maar er gewoon niet quenter voorkomt waardoor er dus in absolu toe komen te geta ll en gemeten door zesdek lassers mee r fouten tegen de werkwoordspelling we rden het is interessant om na te gaan wat er met ge sc hreven over i gens zi jn deze onderzoeksre de groep van moeizame l ezer s gebeu rt in de su ltaten ook voor vl aanderen bevesti gd pee loop van het lager onderw ijs men zou ver ters pepermans 1982 vonden vergel i jkba re wachten dat het onde rw ijs deze kinderen helpt resu l taten zij het dat de toename van het fou om met d i t l ees probleem in het re i ne te ko tenper c entage tussen v i erde en ze s de klas i ets men de we rke lijkhe i d is echter m i nder flatte ge r inger was dan in het neder l andse rend te lt egen catsburg rappo rt eren ju i st onderzoek het omgekeerde de groep van moeizame l e met andere woorden ook op het gebied van zer s stijg t namelij k in de loop van het basison de werkwoo r dspe lli ng creeert het onderw i js derwijs van 21 in de v i erde klas naar 27 tussen de v i erde en de zesde k l as problemen in de zesde klas weli swaa r geen spectacula ire d i e er aanvanke li jk niet waren piek maar toch zeer bedenken swaardig na d i e twee jaar extra onderwij s de onderzoeker s u vraagt zich uiteraard terecht af hoe merken fijnt j es op dat hieru i t dus wel degelijk dat mogelijk is hoe met andere woorden het blijkt dat het onderw ijs een invloed op de lees mogelijk is dat de problemen toenemen in houding en het leesgedrag van k i nderen kan weerwil van onze oprechte bedoelingen in u itoefenen helaas voor ons echte r gaat die i n weerwil van onze betrokkenheid en onze over 28 wegingen onze ernstige inspanningen en onze de s tudie van doman 1975 zorgen ook ik heb aan deze vraag al eerder aandacht geschonken zie van peer 1984 dit onderzoek komt uit de hoek van de neuro en sprak toen over paradoxen van het lees logie en aanverwante wetenschapsbranches onderwijs essentieel in mijn redenering is het vooral het onderzoek van doman 1975 naar feit dat ons handelen vaak niet het effect vroeg lezende kinderen heeft daarin een be heeft dat we ervan verwachten vooral de wij langrijke rol gespeeld voor alle duidelijkheid ze waarop de institutie school ons handelen het gaat over kinderen die volledig zelfstandig beinvloedt of in bepaalde richtingen dwingt is kunnen lezen voor de lagere schoolleeftijd van centrale betekenis voor het ontstaan van vooraf wil ik even vertellen wat ik er zelf uit dergelijke paradoxale situaties daarom zullen eigen ervaring over heb mogen leren ik ken we aan deze invloed van de institutie de nodi twee dergelijke kinderen die van een engelse ge aandacht moeten geven al is het alleen al vriend beiden hebben ze volgens de methode omdat de buitenwacht de berichten over van doman leren lezen van hun moeder op onderwijs resultaten met argusogen gadeslaat een zo prille leeftijd dat het onze schoolse in een tijd van economische recessie is het verbeelding tart en we misschien met enig voorspelbaar dat de publieke opinie de bezuini ongeloof worden vervuld het meisje in dit ge gingsbijl juist daar gehanteerd wil zien waar zin thans 13 jaar las toen ze 2y jaar was ze het onderwijs geen of relatief magere resulta was begonnen met 18 maanden ze las toen ten scoort anders gezegd als twee jaren ex voor zichzelf als ze er zin in had boeken op tra spelling of leesonderwijs toch geen zoden 2y jarige leeftijd kon dit kind dus de eigen aan de dijk zetten waarom dan nog dit onder lectuur die het verkoos zelfstandig en in de wijs handhaven zo kan men zich de vraag van volledige en ware zin des woords lezen ze is de kritische buitenwacht voorstellen nu 13 jaar hoogbegaafd en creatief en de kortom de crisis die ikzelf in het taalonderwijs snelste lezer die ik ooit in mijn leven heb ont zie is een vrij fundamentele waarbij de belan moet ze leest een boek van enkele honderden gen van het vak zelf op het spel staan ik pagina s in een uurtje uit ze begint dan vrolijk voorspel dan ook dat als wijzelf niet met har aan een ander en ze heeft alle elementen uit de cijfers kunnen aantonen dat wij een reele het verhaal dan zo verwerkt dat ik er meestal bijdrage leveren aan de oplossing van proble jaloers op ben en bovenal ze houdt van le men of de verbetering van de bestaande zen lezen is voor haar geen corvee geen toestand dat dan de overheid verder zal bezui school of huistaak maar iets wat ze met in nigen op het taalonderwijs tens plezier en met overgave doet een activi maar hoe moet dat dan want valt het ook teit waaraan ze zelf kennelijk heel wat intellec niet te ontkennen dat het ambt van onderwij tuele en emotionele vreugde beleeft zer es niet makkelijk is vele leerkrachten zijn overspannen of die grens nabij de eisen die ik zie velen onder u de wenkbrauwen fronsen aan ze gesteld worden verhogen voortdurend dat kan nooit goed gaan zoveel intellect den de vermoeienis neemt alom toe en de ken we dan als volwassen onderwijsspecia vreugde af hoe moet men van een dergelijk listen ik moet vechter gelukkig te vermoeid corps verwachten dat het zulke diep leurstellen het betreft een volstrekt normaal gaande en moeilijke problemen zal oplossen gelukkig en evenwichtig meisje sociaal zeer bovenop de bestaande problemen die er al zijn vaardig dat bovendien erg van sport en spelen en waar wij dagelijks onder zwichten het ant houdt en op geen enkele wijze hinder onder woord op die vraag lijkt moeilijk voorstelbaar vindt van haar leesvaardigheid maar is in feite simpel goedkoop en makkelijk ja goed wellicht wilt u mij nog wel geloven te realiseren maar vooraleer ik daar dieper op maar wenst u dit als een hoogst merkwaardig inga moet ik u mijn belofte van daarnet nog en uitzonderlijk geval weg te wuiven er is gestand doen de belofte dat ik naast droevig echter nog haar broertje drie jaar jonger hij stemmende onderzoeksresultaten ook zou ver was er wat minder snel bij want kon pas le wijzen naar recent onderzoek dat ons weer ge ten toen hij 3 2 was hij is ook wat minder woon en diep kan laten ademhalen lees fanaat dan zijn zus en leest ook niet zo griezelig snel maar toch nog aanzienlijk meer en op een aanzienlijk hoger niveau dan zijn 29 leeftijdgenootjes ook hij is een volstrekt ge zicht dat het werk van doman bijzonder intri woon kind dat wel eens huilt of zich eenzaam grerend is ik moet u daarom nu het verhaal voelt graag snoept en televisie kijkt en in het vertellen van tommy lunski tommy werd als algemeen een heel gewoon alledaags leven vierde kind in het gezin lunski in de vs gebo leidt ook bij hem is echter opvallend hoezeer ren echter met zeer zware hersenbeschadi hij in zijn lectuur opgaat ook voor hem is le ging toen hij twee jaar was werd een neuro zen een heel plezierige en intense activiteit chirurgisch onderzoek op hem uitgevoerd wat een die hij naast voetballen rennen en com leidde tot de conclusie dat tommy tot niet puterspelletjes even hartstochtelijk beoefent meer dan een soort plantaardig bestaan in of nee u weet nog een uitweg beide kinde staat was de chirurg raadde dan ook opname ren zijn zogenaamd hoogbegaafd dat klopt in een instelling voor de verdere duur van zijn denkt u heel aardig want het zijn beide kin leven aan u kunt zich voorstellen wat ge deren in hetzelfde gezin dus met gelijksoortige beurt de ouders zoeken wanhopig naar andere erfelijke antecedenten bovendien liet ik zelf mogelijkheden voor hun kind uiteindelijk ko daarnet het woord hoogbegaafd vallen toen men ze terecht bij de thans beroemde insti ik over het meisje sprak heeft u kunnen op tutes for the achievement of human potenti merken nu wil ik niet beweren dat erfelijkheid al waar ook doman werkzaam is tommy is en aanleg geen invloed op ons zouden hebben op dat ogenblik drie jaar oud hij kan lopen ook wil ik me niet althans niet op dit mo noch kruipen van spreken is geen sprake een ment in het debat begeven over wat nu domi onderzoek volgt de ouders krijgen instructies neert de invloed van onze genen of van onze voor een behandelingsprogramma dat ze thuis omgeving waar het mij om gaat is dat de ge moeten uitvoeren en worden gevraagd na 60 vallen van vroeg lezende kinderen niet kunnen dagen terug te komen als dat gebeurt kan worden afgedaan met een beroep op aanleg tommy kruipen de ouders zijn enthousiast talent erfelijkheid of speciale begaafdheid na drie keer 60 dagen kan tommy zijn eerste om te beginnen zijn er heel wat vroeg lezende woordjes zeggen mummy en daddy dan kinderen wier broertjes of zusjes helemaal niet koopt de moeder zonder er verder bij na te zo vroeg met lezen waren terwijl ze toch gro denken een alfabet boekje voor tommy bij tendeels hetzelfde erfelijk materiaal van hun een van de volgende onderzoeken meldt zij dat ouders meekregen als hun vroeg graag en tommy alle letters kan lezen de stafleden van snel lezende broers of zussen in een aantal het instituut zijn niet gek en geloven haar gevallen zijn vroeg lezende kinderen eerstgebo niet tommy is op dat moment vier jaar bij ren kinderen in een aantal andere gevallen elk van de volgende bezoeken brengt meneer weer niet een veel sterker argument is nog lunski getrouw verslag uit van tommy s zoge dat vele kinderen leerden lezen op uitermate zegde lees vorderingen die telkens een beetje prille leeftijd lang voordat er van enige hoog beleefd doch ongelovig door de staf worden begaafdheid of intelligentie sprake kon zijn beluisterd op tommy s vijfde verjaardag ver vaak hadden de ouders zelfs al besloten hun telt de vader vol trots dat tommy nu ook de kind op zeer jeugdige leeftijd te leren lezen reader s digest kan lezen om de portee van voor het geboren was eerder moeten we tot zijn verhaal te bewijzen krabbelt hij snel enke het omgekeerde besluiten niet een bijzondere le zinnen op een velletje papier en laat dit door aanleg of potentie maakte het kind tot een uit tommy lezen resultaat de hele staf is met zonderlijke lezer maar juist dit vroege lezen stomheid geslagen waarop de vader maar ik maakte dat het kind zich later in intellectueel heb jullie toch altijd al gezegd dat hij kon le en emotioneel opzicht ontwikkelde superieur zen waarop het kind zoals te voorspellen aan leeftijdsgenootjes en aan wat men gemid uitvoerig tot object van bestudering wordt deld van kinderen verwacht kortom lezen op conclusie in de woorden van doman zelf vroege leeftijd is vaak een belangrijke factor in tommy severely brain injured and fust ba de ontwikkeling van hoogbegaafdheid achter rely five years old could read better than af en niet omgekeerd vroeg lezen is meestal the average child twice his age and with com oorzaak van hoogbegaafdheid niet gevolg plete comprehension by the time tommy was six he walked although this was new to him er is echter nog een veel sterker argument ten and he was stil a little shaky he read at the voordele van deze verklaring het is in dit op eleven to twelve year old level 30 voor doman en zijn team was dit het start maar moeten we ons afvragen als al onze punt voor een diepgaand gewetensonderzoek kinderen in staat zijn om te leren lezen waar naar onze opvattingen over de leer mogelijk om doen ze het dan niet heden van kinderen kennelijk zijn we er zo dit is een pijnlijke vraag haar stellen is bijna aan gewend geraakt kinderen als slim of een zelf beschuldiging waar mogelijkheden begaafd te taxeren dat we niet meer in de niet tot ontwikkeling komen daar blijft de om gaten hebben dat juist die dingen het resultaat geving immers in gebreke als kinderen dus van een ontwikkeling zijn dat anders ge niet leren lezen ligt dat enkel en uitsluitend zegd zelfs kinderen met op het eerste ge aan hun omgeving hun omgeving dat zijn zicht nauwelijks enige mogelijkheden nog wij leerkrachten maar niet alleen wij ook ou steeds tot ontwikkelingen in staat zijn ders horen tot die omgeving schoolhoofden talloze kinderen zijn sindsdien door doman s en directies inspectieleden en alle anderen team begeleid en bestudeerd waaronder heel die bij de institutie onderwijs betrokken zijn wat kinderen die hersenoperaties hadden on dit hele sociale vlechtwerk van mensen waarin dergaan onder meer hemispherectomy de we ons samen met onze kinderen bevinden chirurgische verwijdering van een van de twee verhindert kennelijk dat deze kinderen hun hersenhelften ook bij deze kinderen kon wor leesmogelijkheden ontplooien den vastgesteld hoe snel ze konden leren le zen in een groep van 143 kinderen met is dit nu zo verwonderlijk of nieuw diezelfde ernstige hersenbeschadigingen konden alle kin omgeving bemoeilijkt ook de ontplooiing van deren iets lezen varierend van enkele letters andere menselijke mogelijkheden we kunnen van het alfabet tot hele boeken na maximaal zonder al te veel moeite vaststellen dat mede tien maanden en een aanzienlijke proportie leven of tederheid zin voor rechtvaardigheid van de driejarigen kon moeiteloos zinnen en vredelievendheid of gevoel voor schoonheid al kinderboeken lezen evenmin in onze cultuur veel kansen tot opti ik wil u tegen die achtergrond graag male ontplooiing worden geboden deelgenoot maken van een speculatie die do wat in het geval van het leesonderwijs opvalt man in zijn boeken voorstelt how long could is echter het feit dat er zo n gigantisch appa we look at johnny who had an intact brain raat het onderwijs speciaal voor in het leven without asking the question what is wrong is geroepen een apparaat dat er desondanks with billy why did not billy who had twice niet in slaagt deze mogelijkheid in elk kind as much brain as johnny perform twice as aanwezig tot optimale bloei te laten komen well or at least better p 16 het antwoord sterker nog kennelijk verhindert het onderwijs dat doman suggereert is even fascinerend als op bepaalde momenten zelfs de elementaire belangrijk in onderwijskundig opzicht niet de ontplooiing ervan prestatie van het kind met hersenletsel ver mijns inziens kunnen we daarom onmogelijk dient onze verwondering maar het feit dat al de conclusie uit de weg gaan dat de wijze die doodgewone normale kinderen kennelijk waarop het onderwijs thans in zijn algemeen geen gebruik maken van het surplus aan her heid functioneert voor vele kinderen eerder senen dat de natuur hen heeft bezorgd een obstakel is dan een hulp om te leren wie samengevat en toegepast op ons eigen lees mij kent zal dan ook niet verbaasd zijn uit onderwijs kunnen de resultaten van doman s mijn mond te horen niet zoals didactici onderzoek als volgt worden geformuleerd soms geneigd zijn te doen de leerkracht weer a de overgrote meerderheid van onze kinde met nieuwe dingen op te zadelen die hij weer ren leest ver beneden hun reele mogelijk moet bij leren maar dat de kortste weg heden naar daadwerkelijke oplossing van die proble b omgekeerd aan de mogelijkheid om te men erin gelegen is paradoxaal genoeg dat kunnen lezen voldoen al onze kinderen de we een aantal dingen moeten af leren het ar opvatting als zouden zelfs lichte hersenbe gument daarvoor is het volgende schadigingen al leesmoeilijkheden kunnen de schoolse institutie waarmee wijzelf zo veroorzaken moet definitief naar het rijk nauw verbonden zijn en waarmee we ons niet van de fabels worden verwezen alleen beroepshalve maar ook persoonlijk zijn gaan identificeren legt ons zonder dat we dat zelf willen en zonder dat wij daar zelf control e 31 over hebben zo sterke patronen en normen derwi jsinst i tut i e bezig de waardevol le elemen op dat wij ons eigen handelen niet meer in de ten u i t de eigen trad i tie overboord te zetten hand hebben dat we anders gezegd dingen doen die we in feite niet willen niet de indivi de volgende vraag dringt zich nu bij wijze duele leerkracht is verantwoordelijk voor de van besluit op zijn we in staat om op ba leesproblemen die we eerder hebben gesigna sis van wat tot nu toe gezegd is die elemen leerd maar de institutionele krachten die op ten te isoleren uit het werk van doman uit ons inwerken en die ons handelen leiden en de pedagogische traditie van denkers zoals richten het zou echter buitengewoon naief montessori uit het recente onderzoek van zijn te denken dat we die krachten makkelijk wesdorp van teltegen catsburg die ons kunnen uitschakelen of dat we buiten de in toelaten de gesignaleerde problemen in het stitutie om zouden kunnen werken dat is niet leesonderwijs werkelijk op te lossen ik denk mogelijk de moeilijkheid bestaat er dan ook dat dat mogelijk is en wil daartoe althans een in juist die krachten te isoleren die het berei poging wagen ik moet u echter vooraf waar ken van onze leer doelen in de weg staan en schuwen het formuleren van dergelijke voor waarvan de uitschakeling binnen de institutie stellen in woorden is betrekkelijk eenvoudig reeel mogelijk zij het moeilijk voor te stellen ook al vraagt het zelfs op dit niveau dat men is ik wil aan die vraag het laatste gedeelte afstand doet van heel wat diep in onze per van deze lezing wijden niet echter dan nadat soon verankerde opvattingen maar het toe ik eerst nog terugkom op het werk van passen ervan in de praktijk is iets wat nog be doman vreemdender kan overkomen niet omdat het moeilijk is dat is namelijk helemaal niet het is het i nzi c ht dat doman bere i kte n i euw in geval maar omdat het handelwijzen betreft feite helemaa l ni et de belangrij kste f i guu r d i e die wij voor onszelf grotendeels van ons on deze eer toekomt i s maria montessor i al in derwijs hebben uitgesloten 1899 bere i kte zi j gro s so modo een ze l fde i n maar goed eerst iets over die elementen die zicht onder haar begele i d i ng boekten mentaa l mijns inziens waardevol zijn om ze in onze gehand icapte k i nderen name l ijk markante re leeslessen toe te passen ik som ze op in de sultaten een aantal van hen behaa l de staat s vorm van vuistregels op het gevaar af daarbij examen s i n l ezen en s chrij ven voor norma l e zelf schoolmeesterachtig te klinken dat is na kinderen vanaf 1907 paste zij haar methode tuurlijk niet mijn bedoeling het gaat er mij niet toe i n de casa de i bambin i waa r voo ral so om u te willen beleren maar slechts om de ciaal verwaa rl oosde maar verder normale k i n wenken zo helder mogelijk neer te zetten deren werden opgevoed centraal i n haar we tensc happel ij k werk staat het inz ic ht i n de de vu istregel s c reat i e ve potenti es van het kind in zijn inne r li jke drang om te leren en in het v erl angen 1 zorg voor vreugde van het k i nd om als een zelfstand ig i ndiv idu e e n van de hoofdstukken in doman s boek behandeld te worden het is onloochenbaar l u i dt trouwens on being j oyous kinderen dat montes sor i tot de be l angr ijkste pedagog i houden b eslist niet van saaie en som bere men s c he denker s van onze e euw gere k end moet sen bovendien is leren per def i n i tie een v reug worden en dat haar inzichten en methoden d e volle b e z i ghei d n i euwe d i ngen ontdekke n grote suc cessen hebben geboekt en p r oeven n i euwe onvermoede i nzich en toc h men kan de vraag s tel l en hoeveel ten w i nnen is e r i ets spannenders en opwin belangste lli ng b es taat er nog voor het denders het is i n i eder geval onm iskenbaar monte ss o ri onderw ij s ik vrees dat we h i e r bij dat k i nderen het zo zien vanaf de geboorte een be l angr ijke oorza a k van de ee rder gesi gn a doet het kind vr ij we l n i et ande rs dan leren l eerde l e e s prob l emen z ij n aanbe la n d de in waa r om dan zo k a n men z ic h afv r agen wend ige krachten van de schoolse inst i tut i e maakt het onderw ij s er zo n saa i e boe l van hebben tijdens de voorb i je decenn ia zozeer h i e r d oet zic h sc he rp d e invl oed va n d e mach aan i mpact gewonnen dat de waardevol l e b ij tige i nstitut i e gelden de s chool verhoudt zi c h d ragen v an vroegere denkers v r ijwel vo ll ed i g slec ht zeer s l e ch t tot men s el i jke vreugde de ve rloren dre i gen te gaan of s t il zw ijgend en s c hool se i n stitut i e wil ernst i k w il aanbeve l en zonder z i ch daa rvan bewu st te z i j n i s de on de sc hoo ls e e r n st doo r vreugd e in het leren te 32 vervangen tussen haakjes dat wil niet zeg lezen er zijn zelfs vergelijk jansen 1984 gen dat men voortdurend lollig moet zijn of nog kinderen in de vierde klas die het nog doen die dingen worden in onderwijsdiscus niet kunnen zonder dat de onderwijzers er sies wel eens door elkaar gehaald opgewekt hun geduld bij verliezen opvallend is echter is niet hetzelfde als opgeklopt het gaat mij dat in denemarken geen absoluut geen kin niet om de kunstmatige euforie of de vrolijke deren de lagere school verlaten zonder ade stemming wel om het gewone alledaagse be quaat te kunnen lezen herinnert u zich nog de leven van plezier in het leren ik vrees dat dat 7 functioneel analfabeten in de zesde klas in iets is wat voor ons onderwijsmensen niet nederland m et geduld beslist elk kind dat het makkelijk te aanvaarden is wij zijn laten we nu wel eens tijd wordt om werk te maken van het toegeven een tikkeltje bang geworden dat lezen we moeten in dit opzicht niet blind voor het plezier zijn voor ons eigen falen al ons ongeduld le vert ons toch ook geen bevredigende resulta 2 vermijd verveling ten op ga ze met a l le m i dde l en te l i jf e r is wei n i g wat z o de vreugde i n het leren kan ver ga ll en 4 werk alleen dan klassikaal a ls de verv e l ing e r z ij n dr i e dingen d i e k i nde als het echt nod ig is ren s nel v e rvelen 11 a ls je te s ne l gaat 2 1 a ls lezen i s toc h i n de a l lereerste p l aat s een i nd i je t e traag gaat 31 a ls ze tevee l w o rden ge vidueel pro ces waarom w illen we daar per s e test w at de eerste t w ee b etre ft daar zijn re een publ ieke happen i ng van maken i n onze l at i ef makke l ijke op lossingen voor en i k kom k l assen d i t i s het antwoord op het eerder ge da ar zo dadelijk op te rug wat het te s ten be noemde probleem als j e k l ass i kaal werkt ga tr eft is het m i jn overtuiging dat we er op j e onvermi j de lij k te s nel voor sommige l eerlin school door geobsedeerd zi j n al s we alle tijd gen en te traag voo r anderen een j u i st gemid di e we i n o n s onderw ijs aan toet sen e n test s delde voor alle leer l ingen i s er niet dus ont beste d en zou den optellen da n zouden we t o t staat de vervel i ng bij 80 van de kinderen en een moo i getal komen u moet w e l bedenken verdw ij nt de vreugde i n het lezen indiv i duee l dat is de t ijd waarin kinderen ni et kunnen l e l ezen k a n ki nderen doen het a l ja ren a ls ze de ren want ze zijn met ee n test be zig i k z ou l agere sc hoo l binnenkomen hoe z ouden ze dan ook ste r k will en aanbev el en he t aant al anders hebben leren praten ze hebben er be toet sen op s chool met het oog op het ver mi n slist geen klass i kaa l onde r wijs i n gek regen deren v a n d e verve li ng tot een frac ti e te w il zorg dus voo r een zekere mate van vr ij heid l en terugb r engen dat heeft zo be weer ik voo r de ki nderen in de klas maar dat is weer gee n nade li ge i nv l oeden op het pe il van het niet hetzelfde als willekeur waar i n de leer li ng ond er w ijs het arg u m en t daarvoo r hangt met zelf in i t iat i ef kan nemen en zelfstand i g kan de vo l gend e reg el s amen werken pas dan ged ijt het i nd i v i duele leren ci j fer je z elf weg en wo r d bege le ider van het 3 we es geduldig leerproces op de achterg r ond maak van leer ook d a t is i n het onderwi j s voorwaar n i et ge li ngen onderzoekers dat zo i ets voor het lees makke lij k want de druk om bepaa l de pres ta onderw ij s u itstekend mogel ijk i s toont het t i es te ha l e n i s b ijna a l t ijd g r oot om n i et te werk van e bol 1982 we l voldoende aan zeggen g igant i sch in de ee rs te kl as al vindt deze vu i strege l vooronderste lt dat ki nderen de mee ster of de juf dat a ll e k i nderen i n de n i et een he l e dag st ill etj e s aan een tafel hoe k l as met kerst hooguit met pasen moeten ven te z i tten dat er dus moge l ijkheden moe kunnen l ezen maar waarom e i genlij k als een ten zijn om in de klas zelfstandig aan d i ngen di ng uit de kinderpsycholog i e du i delij k wordt te werken dingen op te zoeken of i ets met is het we l dat men met forceren b ij kinderen ee n andere leerl i ng te overleggen een klas meer het tegendee l bewerkt van wat men wi l waar de leerl i ngen de he l e dag stil zitten i s be re i ken overigen s z ij n e r ook wetenschappe ju ist niet gedisc i plineerd merkte montessor i l ijk interessante aanwijzingen dat het met dit ooit op de bedr i eg l ijke sti l te van een klas gedu l d veel beter loopt in denema r ken b ij zegt dan ook veel meer over de beperkingen voorbeeld v i ndt het leren lezen n i et onder der die we aan de l eer mogel i jkheden van de kin gelij ke ti j d s druk p l aats dat heeft tot gevo lg deren hebben opge l egd dan over hun werke li j dat niet a ll e kinde ren i n de eerste k l as kunnen ke leerac tiv i te i t 33 5 zo rg voor veel en divers leesmateriaal in literatuur de klas de s i tuatie op d i t punt i s vaak droev i g in het a ssi nk e m h lee rpro cessen b ij h et sp ellen a anzet voortgezet onderwijs i n west duitsland bij voor de ve r bet ering va n de werkwoords didac tie k utre ch t rijk s universite i t proefschrift 1983 voorbeeld besch i kt 60 van de sc ho l en w el doma n g te ach your baby to read the g en tle re over een computer maar s l e c ht s 5 ove r een vo l utio n london pan books 1975 1 st edit i on ser i euze b i bli otheek nochtans is de enige ma 1963 nie r om k i nderen aan het l ezen te kri jgen er jan sen m the ro l e of c h ildren s and triv i a li ter atu voor te zorgen dat er m i n i ma l e lees r e in mothe r tongue teach ing s een i n the pe rs pe c mogeli j kheden i n de omgev i ng aanwezig zi jn t i ve of a c ha ng i ng so ciety i n va n pe er v erhage n laat du s met andere woorden vee l i nd i vidu 1984 p 127 136 eel en vr ij l ezen laat zo we i n i g mogelijk hard peer w van pa r adoxen i n he t lee s onderw ijs i n van peer ve r hagen 1984 p 69 8 0 op l ezen het is on natuur li jk tij drovend en peer w va n a verhagen fo rces in eu ropean werkt verve li ng i n de hand bovendien zegt mo ther tong ue ed uca t ion ensc hede st ic hting voo r het hardop l ezen van een k i nd we i n i g of n i ets de leer p la nontwi kkeli ng 1984 over zij n vaardigheid b ij het st i l l ezen om van pe ete rs b j pepe r man s sp elli ng sond erw ijs mot i vat ie tot het l ezen nog te z wijgen werkwoord svo rmen af l eren om bij te leren i n praat met de kinderen indi v i dueel of in een von k 12 1 1982 p 4 1 4 groep over wat ze ge l ezen hebben en stimu tel te g en s i cat s b u rg o nderzoe k van het leer hen om te ve rt ellen wat hun leeservar i n basc hw itz ins t it u u t in en nu over jeugd lit eratuur gen waren zorg du s voor veel boeken i n de 11 5 1984 p 160 16 1 kl as of de onmidde l l ij ke omgev i ng zorg voor wesd orp h goed onderwijs wat is dat voorstudie pe ri odieke pe iling va n het onderwijsn ivea u s g r a een informat iecentrum op school en l eer en v enh age svo 198 5 laat de lee r l i ngen e r frequent mee werken le zen leer je alleen op twee manieren door het veel te doen en door het prett i g te v inden a l le and e re beweringe n zij n s l echts ho ll e re thoriek daarom we l licht nog een belangr ij ke vu i strege l 6 lees zel f veel en met p lezier maar d at da t be langrijk i s dat wi s t u ongetw ij feld al 34