Documenten
over leven overleven jeugdliteratuur milieueducatie en vakoverschrijdend werken in de eerste graad so els gallin biografische noot vooraf els gallin is leraar ecologie en toegepaste wetenschappen in de derde graad tso van een tuinbouwschool kta melle en zat in de schrijfgroep voor de vakoverschrij dende eindtermen milieueducatie voor de drie graden van het secundair onderwijs in deze bijdrage werkt ze een voorstel uit om milieueducatief te werken met jeugdli teratuur in de eerste graad so dat idee is bij haar gegroeid omdat ze naast haar interesse voor milieueducatie zelf ook jeugdboeken schrijft nvdr rr van jeugdliteratuur naar traditionele gemeenschappen nog gebruikt milieueducatie worden maar in onze moderne samenleving op de achtergrond zijn geraakt door de if massamedia of alleen nog gebruikt worden oed praten over boeken is op in de omgang met jonge kinderen in van zichzelf een hoogwaardige activi bavel 1998 wordt bovendien gesteld teit het is ook de beste voor bereiding voor een zinvol boeken en gedichten hebben dat vermo gesprek over andere zaken door gen om de lezer kennis te laten maken met kinderen aan te moedigen over hun andere en tot dan toe onbekende plaatsen leeservaringen te praten help je hen en tijden waarin mensen leven leefden met zicht te krijgen op wat zij met hun leven wil hun gevoelens hun wil hun verlangens len en kunnen chambers 1995 hun streven naar vrijheid geluk hun keuzes op knooppunten in hun leven zo geven twee uitgangspunten liggen aan de basis boeken en gedichten jongeren inzicht in van de sprong van jeugdliteratuur naar zichzelf in hun identiteit door te lezen ver milieueducatie leggen ze hun grenzen en leren ze over 1 het belang van literatuur zichzelf in relatie tot de andere wereld ze 2 leerwensen omtrent natuur en milieu van krijgen meer kijk op de wereld omdat ze leerlingen uit het secundair onderwijs leren met hun helden keuzes te maken ze ontwerpen hun eigen wereld het belang van literatuur leerwensen naast het intrinsieke belang van literatuur zijn verhalen traditioneel een krachtig medium omtrent natuur en milieu om kennis en attitudes van generatie op generatie door te geven het zijn actieve margadant van arcken 1994 onde rzocht vormen van communicatie die vooral door welke onderwerpen 13 tot 18 jarigen mei juni 2000 nummer 5 29 e jaargang in boeiden in verband met natuur ongeveer jeugdliteratuur terecht heel wat goede een derde van de groep leerlingen uit haar jeugdboeken hebben immers natuur en onderzoek wil zowel over planten als over milieu als onderwerp een bepaalde catego dieren leren maar de meerderheid van de rie van die jeugdboeken de zogenaamde leerlingen heeft een voorkeur voor dieren in overlevingsverhalen sluiten goed aan bij de verband met dieren wil leerwensen van jonge len leerlingen bijvoor de zogenaamde overlevings ren omtrent natuur en beeld weten hoe dieren verhalen sluiten goed aan bij de milieu bij deze verhalen eten hoe ze eruit zien leerwensen van jongeren omtrent gaat men uit van het hoe ze hun jongen natuur en milieu leven en overleven in en grootbrengen jon met de natuur dieren geren pleiten dus voor een benadering en hun gedrag spelen vaak een rol en het waarbij de kennis over het dier centraal omgaan van andere culturen met de natuur staat van daar uit kunnen dan allerlei ver komt aan bod banden met de omgeving gelegd worden leerlingen die ook graag over planten willen leren noemen bij herhaling de genees over leven in kracht de eetbaarheid en de algemene gebruikswaarde van planten en zwammen de toendra van alaska als gewenste lesonderwerpen ook specta culaire kenmerken van planten en zwam heel wat overlevingsverhalen lenen zich als men bv vleesetende zonnedauw of de hal basis voor milieueducatief werken in dit lucinogene effecten van de vliegezwam en artikel is gebruikgemaakt van een voor de zeldzaamheid van een plant blijken be beeldboek op het einde volgt een lijst met langrijke aspecten die dan ook alle aan andere bruikbare verhalen als voorbeeld dacht verdienen om belangstelling voor de boek is gekozen voor julie van de wolven natuur te wekken van jean craighead george amsterdam uitg jenny de jonge 1994 166 blz vanaf 12 jaar oorspronkelijk werd dit boek uitge de sprong geven onder de titel miyax de wolven en de jager amsterdam uitg bert bakker 1983 door combinatie van deze twee uitgangs de samenvatting op de achterflap zegt punten kom je bijna vanzelfsprekend bij miyax bleef naar de zwarte wolf staren om zo zijn blik op te vangen ze had hem gekozen omdat hij groter was dan de andere en omdat hij net zo liep als haar vader kapugen met zijn hoofd omhoog en zijn borst vooruit miyax heeft honger ze is verdwaald op de grote noordelijke toendra van alaska al hoort ze in deze omgeving thuis helemaal alleen op deze onherbergzame vlakte kan ze niets beginnen de zon gaat een maand lang niet meer onder en de poolster is er niet om haar de weg te wijzen miyax is dertien jaar oud en getrouwd met de jongen daniel ze is in opstand gekomen tegen haar situatie en heeft besloten naar san francisco te gaan de moderne wereld met televisie en met water dat nooit bevriest en naar amy die haar julie noemt mn 29e jaargang nummer 5 mei juni 2000 het boek vertelt het verhaal van het eskimo binnen zijn vak rond hetzelfde thema werkt meisje miyax dat van huis wegloopt omdat multidisciplinair project het kan echter ook er problemen zijn met haar jonge bruide gebruikt worden als basis voor een vakover gom ze wil dwars schrijdend project waar door de toendra van in de grenzen tussen alaska trekken op een open aanpak heeft als voordeel de vakken vervagen of zoek naar haar pen dat de leerlingen nog meer zelfs onzichtbaar wor nenvriendin maar uit betrokken zijn bij het project omdat den interdisciplinair pro eindelijk ook naar haar ze zelf de onderwerpen kiezen ject aan zo n interdis vader de eskimojager ciplinair project kan dan die haar ooit zei jij bent een echte eskimo gedurende een of meerdere dagen klas se om te overleven zoekt ze toenadering doorbrekend gewerkt worden tot een roedel wolven eigenlijk is miyax op zoek naar haar eigen identiteit enerzijds lijkt in wat volgt zijn vooral ideeen verwerkt om haar droom om een echte eskimose te wor interdisciplinair aan de slag te gaan de den uit te komen maar anderzijds wordt ze ideeen kunnen daarnaast ook binnen de pijnlijk geconfronteerd met het verval van de verschillende vakken gebruikt worden eskimocultuur de keuze viel op dit boek omdat het zo veelzijdig is en omdat het een uitgesproken ideeen voor een natuur en milieuverhaal vertelt dat boven dien voldoet aan de leerwensen van jonge interdisciplinair project ren volgende aspecten komen aan bod het leven van een roedel wolven er bestaan geen kant en klare recepten gedrag sociale hierarchie voedselinza voor het opstarten van een project te veel meling factoren spelen een rol het schoolbeleid en een beschrijving van de toendra van het daarbij horende schoolklimaat de direc alaska landschap flora fauna tie het leerkrachtenpotentieel de ouders de wijze waarop een eskimomeisje erin de leerlingen de financiele middelen slaagt om te overleven met behulp van hierbij worden dan ook enkel ideeen tips wat de natuur haar geeft en richtlijnen gegeven de manier waarop traditionele eskimo s omgaan met de natuur de conflicten tussen de traditionele eski voorbereiding van het project mocultuur en de moderne amerikaanse cultuur in grote lijnen is het zo dat eerst een verken nend onderzoek uitgevoerd moet worden wie doet al iets rond vakoverschrijdend wer ken wie wenst mee te werken gaat de over de vakken heen directie akkoord hierbij zijn informele babbels minstens zo belangrijk als officiele door de veelzijdigheid van julie van de wol oproepen en mededelingen alhoewel die ven leent het verhaal zich tot het leggen van laatste noodzakelijk blijven links naar de verschillende leervakken het boek kan gebruikt worden als gemeen eens er een team is samengesteld volgt de schappelijk uitgangspunt voor een project beslissing omtrent de mate van sturing de waarin de verschillende vakken als herken projectperiode kan immers op verschillende bare aspecten aan bod komen en ieder niveaus gestuurd worden met sturing mei juni 2000 nummer 5 29 e jaargang nm bedoelt men de mate waarin de leerlingen muziek en dans zelf muziek maken en de vrijheid hebben om keuzes te maken ten dans ontwerpen met de voorbeelden uit aanzien van onder het boek als uitgangs werp boek werkwij punt ze tijd werkvormen in alle gevallen i s het belangrijk om poezie bestaande wanneer de leerlingen als afsluiting van het project een poezie bestuderen of een maximale inbreng toonmome nt in te lassen zelf poetische impres hebben spreekt men sies maken van een open project wanneer de leer een boek maken in groep een vervolg krachten het project volledig zelf organise op het verhaal schrijven de tekst kan ren spreekt men van een gesloten project gebundeld worden en uitgegeven wor met daartussen alle mogelijke overgangs den als echt boek vormen misschien kan de uiteindelijke keu wat eet miyax vergelijking van het ze van het basisboek of het opmaken van menu van miyax met dat van ons een lijst van geschikte boeken de aanzet zijn om de leerlingen actief bij het project te betrekken een open aanpak een gesloten aanpak nadat alle leerlingen het boek gelezen heb ben maken ze een overzicht van de deelas het leerkrachtenteam kan het boek lezen en pecten die bestudeerd kunnen worden op een inventarisatie ma vrijwillige basis kunnen ken van de mogelijke groepjes gevormd wor onderwerpen en werk mondelinge en of schriftelijke den die een bepaald vormen aan de hand evaluatie door leerlingen en thema verder willen uit van die inventarisa leerkrachten is belangrijk als werken na een vooraf tie kan een systeem uitgangspunt voor de implementatie te bepalen tijd komen van werkwinkels opge van projecten in de schoolwerking de groepjes samen om bouwd worden waar de onderwerpenlijst aan de leerlingen volgens een beurtrolsys eventueel aan te passen en een herverde teem of een vrije keuze systeem elke ling te maken in nieuwe werkgroepen leerling kiest die werkwinkels die hem haar het meest interesseren deelnemen enkele deze vorm van open aanpak heeft als voor voorbeelden deel dat de leerlingen nog meer betrokken zijn bij het project omdat ze zelf de onder eskimocultuur eventueel met bezoek werpen kiezen anderzijds is het noodzake aan een etnologisch museum lijk dat bij de beginfase voldoende didac studie van de toendra met filmfragmen tisch materiaal voorhanden is of opgezocht ten flora fauna en landschap van de kan worden bibliotheek internetaansluiting toendra bestuderen een maquette knutselmateriaal maken wolven studie van het sociaal leven van een wolvenroedel verschillen met de rapportering en evaluatie hond bezoek aan een kennel kaartlopen en orientatieoefeningen in alle gevallen is het belangrijk om als plastische en technologische expressie afsluiting van het project een toonmoment eskimokostuums en gebruiksvoorwer in te lassen dat kan onder de vorm van een pen maken tentoonstelling en of demonstratie voor alle lit 29e jaargang nummer 5 mei juni 2000 leerlingen en leerkrachten en eventueel ook het belang van de lokale leefomgeving dat voor de ouders het geheel kan gecombi betekent echter niet dat we alleen moeten neerd worden met een eskimofeestje kijken naar wat in onze eigen lokale leefom mondelinge en of schriftelijke evaluatie geving gebeurt ook de dagelijkse omge door leerlingen en leerkrachten is boven ving van bijvoorbeeld een eskimomeisje is dien belangrijk als uitgangspunt voor de een lokale leefomgeving vier eindtermen implementatie van projecten in de school kunnen hier aan bod komen werking blieck e a 1994 geven een uitge breid en gebruiksvriendelijk instrumentarium et 4 de leerlingen kunnen illustreren dat de voor leerkrachten en schoolteams die aan verscheidenheid aan levende wezens de slag willen samenhangt met en beinvloed wordt door de landschapsstructuur en de menselijke benutting van het milieu doorheen het hele verhaal wordt aange relaties met de eindtermen toond hoe het specifieke milieu van de toendra mensen dieren en planten bein vloedt bovenstaand voorbeeld van een interdisci plinair project voldoet aan heel wat vakover et 5 de leerlingen illustreren hoe mensen schrijdende eindtermen veelal afgekort tot uit verschillende culturen op verschillende voe s voor de eerste graad so in de eerste wijzen met planten en dieren omgaan plaats is er de relatie met de voe s vooral deel ii miyax het meisje beschrijft milieueducatie maar ook de link met de uitgebreid de tradities van de eskimocultuur andere voe s is duidelijk bovendien kunnen in het verhaal de ver schillen tussen de westerse cultuur en de traditionele eskimocultuur wat de omgang voe s milieueducatie met het milieu betreft opgespoord en besproken worden volgend fragment geldt in de begeleidende tekst bij de eindtermen als voorbeeld milieueducatie wordt de nadruk gelegd op later op die dag blies kapugen zeehondenblazen op en hij en de oude mannen droe gen ze naar buiten op het ijs daar lieten ze ze in zee vallen terwijl miyax toekeek en naar hun liederen luisterde toen ze in het kamp terugkeerde had het gebochelde vrouwtje haar verteld dat de mannen de blazen aan de zeehonden hadden teruggege ven de geest van een dier huist in zijn blaas zei ze nu kunnen die geesten naar pas geboren zeehonden verhuizen om ze te beschermen tot wij ze weer vangen p 80 et 6 de leerlingen gaan respectvol en natuur het verhaal is daardoor een uitste zorgzaam om met planten en dieren kend uitgangspunt om leerlingen te laten doordat miyax aangewezen is op planten uitzoeken in welke mate ze zelf aangewezen en dieren om te kunnen overleven is het zijn op planten en dieren om in hun behoef hele boek doordrongen van eerbied voor de ten te voldoen mei juni 2000 nummer 5 29e jaargang in de wijze waarop vol respect het gedrag van et 7 de leerlingen kunnen enkele kenmer een wolvengemeenschap wordt beschre ken van de relatie mens milieu beschrijven ven kan aangegrepen worden om het wol in samenlevingsvormen in tijd en of ruimte vengedrag te vergelijken met het gedrag waar de traditionele eskimocultuur amper van onze hond dat kan dan uitgebreid wor afval opleverde zorgen de westerse cul den naar een vergelijking tussen onze tuur het leven in dorpen voor een toename omgang met huisdieren en de manier waar van milieuproblemen op dat in een traditionele eskimogemeen schap gebeurt het was een oude olieton want hij had andere stempels dan de olievaten in de buurt van barrow toch was hij nauwelijks verroest door de koude en de droogte van de toendra vergaan metaal papier en andere producten niet zoals in warmere streken in het poolgebied blijft het afval eindeloos lang bewaard zelfs het in het water gooi en van afval helpt niet want het water zet zich als ijs erop vast en komt als een ijs berg weer naar de kust drijven door de zomerzon komt het afval dan weer tevoor schijn p 140 andere voe s gaan met verschillen in sekse huidskleur en etniciteit het spreekt vanzelf dat vakoverschrijdende eindtermen leren leren en sociale vaar de voedingsgewoonten van het eskimo digheden op allerlei manieren tijdens pro meisje en haar zoektocht naar voedsel jectwerk aan bod komen het bestuderen kunnen aanleiding zijn om et 2 van van het leven en de gezondheidseducatie gewoontes van mensen verder uit te diepen uit een andere cultuur het spreekt vanzelf dat de leerlingen kunnen kan bijdragen tot et 3 vakoverschrijdende eindtermen aan de hand van een van opvoeden tot bur leren leren en sociale model een evenwichti gerzin de leerlingen vaardigheden op allerlei manieren ge maaltijd samenstel kunnen op een ver tijdens projectwerk aan bod komen len volgende fragmen draagzame manier om ten geven al een idee ze plukte de vogels legde ze op de grond en sneed ze open met haar ulo ze haalde de warme ingewanden eruit hield haar hoofd achterover en liet ze zo in haar mond vallen ze smaakten verrukkelijk deze snoepjes van de noordpool ze was vergeten hoe lekker ze waren ze waren rijk aan vitamines en mineralen en haar uitgehonger de lichaam snakte ernaar p 50 de lever is zo voedzaam dat het grootste deel bestemd is voor de vrouwen en meis jes een oud gebruik waaraan wijsheid ten grondslag ligt omdat vrouwen kinderen baren hebben ze het ijzer en het bloed van de lever nodig p 63 lit 29e jaargang nummer 5 mei juni 2000 relatie met de aansluiting mogelijk met et 18 met het oog vakgebonden eindtermen op een efficiente communicatie kennen de leerlingen de essentiele elementen van de een interdisciplinair project rond julie van communicatiesituatie zender ontvanger de wolven kan ook vakgebonden eindter boodschap kanaal het begrip communi men voor diverse vakken in rekening bren catie komt uitgebreid aan bod bij het gen vakspecialisten zullen in het verhaal beschrijven van pogingen tot communica ongetwijfeld voldoende aanknopingspunten tie van julie met de wolven een voorbeeld vinden voor nederlands bijvoorbeeld is pudding vernauwde zijn ogen draaide zijn oren naar voren en liet zijn tanden zien ik weet wat je zegt riep miyax naar hem je zegt ga liggen miyax zocht naar de dichtsbijzijnde welp om daar wat tegen te zeggen dat was zus ummmm jankte ze en toen zus opkeek kneep ze haar ogen toe en liet haar witte tanden zien gehoorzaam ging zus liggen ik kan wolfs ik kan wolfs juichte miyax p 28 andere boeken hulp maar wordt geobserveerd door een solitaire leeuw die op zijn eigen levensreis de keuze van een geschikt boek ligt niet is de jongen en het oude mannetjesdier voor de hand veel openbare bibliotheken door het lot en een gemeenschappelijke bezitten echter een catalogus op onder nood met elkaar verbonden sluiten een werp of trefwoord waarin boeken op thema zonderling verdrag opgespoord kunnen worden de meeste het verhaal behandelt het leven op de bibliotheken hebben ook de publicaties serengeti de hierarchie binnen een leeu boek en jeugd uitgegeven bij het nblc wenkudde de praktijken van wildstropers nederlands bibliotheek en lectuurcentrum dit verhaal brengt een groot respect voor de en bubi uitgegeven bij icarus beide ver natuur tot uiting en de manier waarop chris schijnen jaarlijks en bevatten naast boekre zijn eigen angsten en onzekerheden moet censies ook een register op onderwerp het overwinnen zal veel leerlingen boeien thema overleven of overlevingstochten komt trouwens als afzonderlijke categorie eric campbell de roep van de haai voor uitg facet 1993 153 blz in de roep van de haai volgen we een hierna volgt alvast een niet limitatieve lijst familie die ontsnapt aan een vulkaanuitbar alfabetisch op auteur van geschikte jeugd sting maar dan wordt geconfronteerd met boeken indien lapteksten werden overge de vloedgolf die er het gevolg van is een nomen zijn deze cursief gedrukt bijzondere gebeurtenis in dit spannende verhaal is de initiatie van een jonge inboor eric campbell waar leeuwen sterven ling in de kunst van het haaienroepen uitg facet 1990 151 blz het verhaal speelt zich af ten oosten van neergestort op de onmetelijke serengeti nieuw guinea en behandelt een aantal geo vlakte hangt het leven van twee gewonde logische fenomenen het gedrag van haai mensen van chris af hij gaat op zoek naar en de rituelen van de plaatselijke bevolking mei juni 2000 nummer 5 29 e jaargang en de strijd van een familie om te overleven gary paulsen het lied van de honden nadat ze het slachtoffer zijn geworden van uitg elzenga 1992 140 blz een vloedgolf dit boek heeft net als julie van de wolven de eskimocultuur als onderwerp hier is het ed franck robinson crusoe uitg een dertienjarige jongen die een tocht vol averbode 1993 ontberingen moet ondernemen om zijn een herwerkte versie van de klassieker van eigen identiteit te vinden daniel defoe elizabeth laird alleen maar een mes gary paulsen de schreeuw in de wilder uitg querido 1995 167 blz nis uitg elzenga 1993 162 blz door een misverstand wordt de engelse de piloot van het kleine vliegtuigje waarmee peter alleen achtergelaten op een rustig brian op weg is naar zijn vader in noord plekje aan een rivier ergens in frankrijk canada krijgt een hartaanval het vliegtuig peter kent geen woord frans en heeft geen stort neer in een meer in het onafzienbare geld op zak er zit niets anders op dan te woud brian overleeft en moet zich zien te wachten in de grot tot zijn ouders hem redden de ontreddering van de jongen en komen halen twee dingen geven peter daarna het anticiperen op de ongerepte moed alles wat hij gelezen heeft over hoe je natuur zijn overtuigend beschreven het in je eentje in de rimboe kunt overleven en vervagen van de ellende rond de scheiding zijn zwitserse zakmes van zijn ouders is daar uitstekend in ver werkt boek en jeugd 95 96 els gallin zagerijstraat 4 2 2500 lier elsgallin hotmail com 29e jaargang nummer 5 mei juni 2000 bibliografie beullens a a wuestenberg m vandenhoeke red instappen en weglezen werken met boeken in de klas deel 4 leuven infodok 1989 blieck a p csincsak p van oost v damen vakoverschrijdende thema s in het secundair instrumentarium voor leerkrachten en schoolteams leuven garant 1994 chambers a vertel eens amsterdam querido 1995 doelen voor heel de school de vakoverschrijdende eindtermen en ontwikkelingsdoelen voor de eerste graad van het gewoon secundair onderwijs brussel informatie en communicatiecel eindtermen 1997 margadant van arcken m natuur en milieu uit de eerste hand den haag sdu 1994 sterling s g cooper in touch environmental education for europe wwf 1992 van bavel m red leeswijzer 12 14 jaar deurne wolters plantyn 1998 van rossum j nme in de tweede fase didactische kanten van vakoverstijgende nme programma s in de tweede fase rijksuniversiteit groningen universitaire lerarenopleiding biologie 1996 vos j jeugdliteratuur didactiek en methodiek leiden martinus nijhoff 1988 mei juni 2000 nummer 5 29 e jaargang