Publicatie datum: 1996-01-01
Auteur: Ruben Fukkink
Collectie: 14
Volume: 14
Nummer: 3
Pagina’s: 47-71
Documenten
ruben fukkink peer tutoring in het leesonderwijs verslag van het eerste experimentele jaar van stap door 1 inleiding op allerlei scholen werken leerlingen samen bij het leren deze samenwerking kan bestaan uit het samen werken aan een opdracht bij het samenwerkend leren kan ook een bepaalde opdracht worden uitgevoerd in een kleine groep waarbij ieder een eigen taak vervult het zogenaamde cooperatief leren wanneer er bij de samenwerking sprake is van een duidelijke helpersrelatie tussen een begeleidende leerling en een begeleide leerling dan spreken we van peer tutoring zie damon phelps 1989 de begeleidende leerling wordt bij deze samenwerkingsvorm aangeduid met de term tutor in de engelstalige literatuur wordt de begeleide leerling tutee genoemd deze term wordt in het nederlands meestal niet over genomen en de begeleide leerling heet dan ook meestal gewoon leerling bij tutorprogramma s werken tutor en leerling meestal in een een op een situatie samen aan een bepaald vak op school vanaf nu wordt met tutor verwezen naar de begeleidende leerling en met leerling naar de begeleide leerling peer tutoring is relatief onbekend in nederland het tutorproject stap door brengt hierin echter verandering in stap door begeleiden leerlingen uit groep 7 leerlingen uit groep 4 bij het lezen in het schooljaar 1995 96 zijn negen nederlandse basisscholen in den bosch leiden en enschede gestart met het project in het schooljaar 1996 97 doen 37 scholen verspreid over het land mee voor het hieropvolgende schooljaar wordt gestreefd naar een honderdtal deel nemende scholen stap door het vervolg op overstap wordt ontwikkeld en begeleid door sardes en wordt gesubsidieerd door het ministerie van volksgezond heid welzijn en sport in dit artikel wordt ingegaan op de opzet invoering en bevindingen van de invoering van stap door in het experimentele jaar 1995 96 na een algemene beschrijving van de opzet en doelen paragraaf 4 valt het artikel uiteen in een verslag van de proces evaluatie paragraaf 4 1 en de verkennende effect evaluatie paragraaf 4 2 het accent in dit artikel ligt op het lezen binnen stap door een uitgebreid verslag van het experimentele jaar 1995 96 fukkink vaessen 1996 is te verkrijgen bij sardes het verslag van het experimentele jaar wordt vooraf gegaan door een korte historische inleiding paragraaf 2 en een overzicht van andere tutorprojecten waarmee eveneens doelen voor het leesonderwijs zijn nagestreefd paragraaf 3 spiegel 14 1996 nr 3 47 71 2 historische achtergronden van peer tutoring tutorprogramma s zijn er in soorten en maten de tutor is vaker ouder dan de leerling maar zij kunnen ook even oud zijn programma s worden daarnaast onder scheiden naar de nagestreefde doelen die kunnen liggen op het cognitieve of het affectieve vlak of beide tutorprogramma s voor het lezen streven bijvoorbeeld vaak het cognitieve doel na om de leesvaardigheid te vergroten en het affectieve doel om de leesattitude te verbeteren ook wordt een onderscheid gehanteerd naar programma s met deelname van de gehele klas of van een selectie van de tutor en of de leerlingpopulatie binnen de school programma s verschillen daarnaast in de gevolgde procedures een noemer waaronder zeer veel valt tutoren ontvangen bijvoorbeeld wel of geen training vooraf deze training kan gericht zijn op de sociale procedurele en of vak specifieke kanten van de begeleiding de koppels worden gevormd door de betrokken leerkracht en of leerlingen kiezen zelf met wie zij samenwerken de tutor is de betere of juiste de zwakkere leerling er wordt gewerkt met speciaal lesmateriaal of niet etcetera de huidige tutorsystemen met al hun verschillen delen alle een gezamenlijk kenmerk en een daarmee verbonden historische voorloper de zogenaamde monitorial school van lancaster en bell uit het begin van de negentiende eeuw goodlad hirst 1989 gordon gordon 1990 dit schoolsysteem kwam behalve in engeland voor in de verenigde staten frankrijk rusland en ook nederland waar de onderwijzer snatich het invoerde op enkele groningse stads en armenscholen in 1817 lenders 1988 een oudere leerling de monitor speelde een centrale rol in dit schoolsysteem onder toezicht van de onderwijzer controleerde de monitor de aanwezigheid van leerlingen deelde taken uit overhoorde en gaf zonodig ook straffen eerder al maakt de bijdragen betrekkelijk den staat en de verbetering van het schoolwezen in het koningrijk holland uit 1808 gewag van het inzetten van leerlingen in het onderwijs bijzonder op scholen daar de leerlingen talrijk zijn en de omstandigheden het niet toelaten eenen ondermeester te stellen zal de onderwijzer zich bedienen van meest gevorderde leerlingen om aan minst gevorderden onderwijs te geven ten einde alzoo de gelijktijdige onderrigting en bezigheid van alle zijne scholieren te meer te bevorderen hierbij zal de meester zorgen dat de meest mogelijke stilte worde in acht genomen verder zal hij dat onderwijs naauw keurig gadeslaan en toezien dat dat wel ingerigt zij voorts zal hij geene leerlingen eenige straffen laten uitoefenen noch ook zonder zijne voorkennis belooning laten uitdeelen zelfs zal hij waken tegen alle willekeurigheid en verongelijking onbetamelijke bejegening en harde behandeling en scholieren die zich daar aan schuldig maken voor eenigen tijd van de eer van dat onder wijs geven doen verstoken blijven art 23 de oude monitorial school wijkt in vrijwel alle opzichten af van huidige tutor programma s een belangrijke overeenkomst echter verbindt deze school van toen 48 met de tutorprogramma s van nu bell en lancaster waren ervan overtuigd dat hun schoolsysteem meer was dan een efficiente oplossing voor de met weinig middelen toegeruste volksscholen uit die tijd waar grote aantallen leerlingen waren toe vertrouwd aan slechts een onderwijzer volgens bell en lancaster bood hun schoolsysteem voordelen voor de leerlingen die immers meer aandacht kregen bij het onderwijsproces maar vooral ook voor de monitors de monitors profiteer den van het geven van onderwijs deze overtuiging spreekt uit vaak geciteerde aforismen als to teach is to learn twice qui docet discit en docemur docendo wie onderwijst leert ook citeerde bell met instemming de door comenius genoemde zegswijze qui docet indoctos docet se oftewel wie anderen onder richt ontwikkelt zichzelf 2 het idee dat de begeleide leerling en de begeleidende leerling beiden profiteren van eikaars samenwerking en dat dus spreekwoordelijk het mes aan twee kanten snijdt vormt de grondslag van vrijwel alle tutor projecten wanneer de belangstelling voor tutorprojecten opleeft in de jaren zestig in de verenigde staten wordt dan ook benadrukt dat peer tutoring positieve effecten heeft voor de leerling en de tutor gartner kohier riessman 1971 allen 1976 tutorprogramma s zijn ook toegepast in het moedertaalonderwijs en dan met name bij het lezen volgens melaragno 1974 is lezen zelfs het meest voor komende vak bij peer tutoring programma s al bij de eerste amerikaanse tutor programma s in de jaren zestig wanneer de tutorwerkvorm in zwang raakt staat het lezen centraal twee grootschalige programma s uit deze beginperiode waarin aandacht werd besteed aan het lezen waren het high school homework helpers program en youth tutoring youth het high school homework helpers program dat startte in 1962 63 en waarbij duizend betaalde tutoren van zestien tot achttien jaar zesduizend begeleide leerlingen van veertien tot zestien jaar hielpen liet bij de evaluatie in 1967 effecten zien op het begrijpend lezen opvallend was dat de tutoren een grotere leerwinst lieten zien dan de leerlingen bij de evaluatie van youth tutoring youth een programma met 3500 tutoren lieten de tutoren betere taaiprestaties zien en de leerlingen een verhoogde lees interesse en vaardigheid devin sheehan feldman allen 1976 3 tutorprogramma s met leesonderwijsdoelen de effectiviteit van tutorprogramma s is onderzocht in twee samenvattende meta analyses cohen kulik kulik 1982 rapporteren voor het vak lezen een klein positief effect 21 voor de tutoren berekend over 24 studies het over dertig studies berekende effect voor leerlingen is iets groter 29 cohen e a rapporteren tevens positieve effecten voor de houding ten opzichte van het onderwezen vak voor leerlingen 29 en tutoren 42 berekend over een kleiner aantal studies respectievelijk acht en vijf cook scruggs mastropieri casto 1986 hebben in hun meta analyse alleen tutorprogramma s in het speciaal onderwijs opgenomen het over dertien studies berekende effect van deze programma s voor het lezen is 49 voor leerlingen middelmatig groot 51 voor tutoren ligt het effect tussen klein en middelmatig in 30 berekend over 15 studies doordat de resultaten bij beide meta analyses zijn samengevat onder de globale noemer reading is niet duidelijk wat de effecten van tutoring zijn voor het technisch lezen en het begrijpend lezen het effect op de leesattitude is niet bepaald alleen houding ten opzichte van het onderwezen vak waarschijnlijk is het effect voor lezen bij zowel cohen e a en cook e a voornamelijk berekend over tutorprogramma s waarin het technisch lezen is geoefend tutorprogramma s richten zich namelijk overwegend op dit aspect van het leesonderwijs aldus melaragno 1974 en palincsar brown martin 1987 ook pearson fielding 1991 merken op dat met het gros van de tutorprogramma s word level or low level comprehension activities p 840 worden geoefend dit accent op het technisch lezen betekent niet dat er geen tutorprogramma s zijn waar het begrijpend lezen of de leesattitude centraal staat tutorprogramma s zijn ingezet bij het technisch lezen het begrijpend lezen en de leesattitude hieronder worden per aspect van het leesonderwijs enkele tutorprogramma s besproken technisch lezen het typische technisch leesprogramma bestaat meestal uit het hardop lezen van de leerling waarbij de tutor assisteert door te corrigeren en te belonen de te volgen procedure bij correctie en beloning is meestal verwerkt in een tutortraining een heel eenvoudige procedure wordt toegepast in het paired reading programma van topping zie topping whitely 1990 tutor en leerling lezen bij dit programma in een rustig tempo synchroon hardop als de leerling op een gegeven moment aangeeft met een handgebaar alleen te willen lezen dan stopt de tutor pas als de leerling een fout maakt valt de tutor weer bij waarna de procedure zich herhaalt een eveneens eenvoudige procedure wordt toegepast in het classwide peer tutoring programma van greenwood delquadri hall 1989 dit zeer uitgebreide tutorprogramma waarbij in de klas maar liefst anderhalf uur per dag in koppels wordt gewerkt richt zich mede op het technisch lezen bij het lezen ontvangt de leerling punten voor elke goed gelezen zin bij een fout herstelt de tutor en laat hij de leerling de hele zin opnieuw lezen zie ook trovato bucher 1980 de meest uitgewerkte hulptechniek bij het technisch lezen in een tutorsituatie is de pause prompt and praise procedure van mcnaughton glynn robinson uit 1979 bij deze procedure wacht de tutor even wanneer de leerling een bepaald woord niet direct hardop kan lezen pause wanneer het woord fout wordt gelezen dan grijpt de tutor in bij volledig foute antwoorden richt hij de aandacht van de leerling op de betekenis van de context bij half goede pogingen wijst de tutor op het niet goed verklankte deel van het woord prompt als het antwoord na twee maal hulp bieden uitblijft dan zegt de tutor het woord als de leerling het woord vervolgens toch goed leest geeft de tutor een compliment praise deze relatief uitgebreide procedure is uitvoerbaar gebleken voor tutoren van tien tot 50 zestien jaar die zo een leerling begeleiden van dezelfde leeftijd atherley 1989 medcalf 1989 houghton bain 1993 of iemand die een tot vier jaar jonger is wheldall 1988 yeomans 1988 begrijpend lezen melaragno 1974 is een van de eersten die pleit voor uitbreiding van de tutor werkvorm van het technisch lezen naar het begrijpend lezen in zijn artikel beyond decoding beschrijft hij de opzet van een voor die tijd vooruitstrevend programma voorafgaand aan het programma ontvangen de tutoren een training in sociale en didactische vaardigheden waarin rollenspellen een belangrijke werkvorm zijn bij het samen lezen werken tutor en leerling met speciale werkbladen die de aandacht richten op de volgorde van de gebeurtenissen en de hoofdgedachte van het verhaal en het maken van inferentie vragen het initiatief van melaragno is helaas door weinigen overgenomen en de combinatie van begrijpend lezen en peer tutoring is dan ook weinig beproefd een aantal studies is hier echter vermeldenswaard sindelar 1982 heeft de op het begrijpend lezen gerichte hypothese test techniek van samuels dahl archwatemy verwerkt in een tutorprogramma de betere lezers at the intermediate grade leve p 202 hielpen na twee trainings lessen van elk anderhalf uur jongere minder vaardige lezers groep 4 5 of 6 bij het lezen van korte verhaaltjes waarbij telkens het laatste woord van een zin moest worden aangevuld in de eerste oefeningen was de eerste letter van het woord nog gegeven in de latere oefeningen ontbrak deze steun de evaluatie van deze klein schalige studie liet positieve effecten zien van de begeleide leerlingen ten gunste van een groep die groepsonderwijs kreeg van een leerkracht en twee andere tutor groepen die het technisch lezen oefenden na twintig lessen van een kwartier scoorde de experimentele groep beter op een cloze toets de scores voor het technisch lezen en de stanford test voor het begrijpend lezen verschilden voor geen van de groepen significant het programma van rekrut 1992 richtte zich op de verhaalgrammatica in haar onderzoek worden drie groepen vergeleken een groep die instructie krijgt in verhaalgrammatica en een leerling begeleidt een groep die dezelfde instructie krijgt zonder tutoring en een controlegroep na twee lessen tutortraining volgt een programma van zes weken waarin telkens twee maal een half uur wordt gewerkt de tutorgroep liet op de nameting de beste prestaties zien op een verhaal grammatica test palincsar brown martin 1987 hebben als eersten het strategisch lees onderwijs verwerkt in een tutorprogramma met hun peer tutoring variant van hun reciprocal teaching methode zie palincsar brown 1984 de studie begon met klassikale instructie in de vier strategieen voorspellen vragen bedenken samen vatten en verduidelijken voor zowel tutoren als leerlingen de leerlingen waren leerlingen die goed technisch maar matig begrijpend lazen de tutorgroep werd gevormd door een selecte groep van twaalf betere leerlingen van twaalf jaar uit drie verschillende klassen de tutoren ontvingen een speciale training van tien dagen waarna zij twaalf dagen met hun leerling oefenden de gezamenlijke 51 training 3 dagen tutortraining 10 lessen van 35 minuten en het samen lezen 12 lessen van 35 minuten van dit intensieve programma vonden op aaneengesloten schooldagen plaats de evaluatie zonder controlegroep liet effecten zien voor tutoren en leerlingen ook pickens mcnaughton 1988 combineren in een kleinschalige studie peer tutoring met het aanleren van leesstrategieen zij het op een heel andere wijze dan palincsar en brown in deze studie waren vier zwakkere lezers van elf jaar de tutoren het programma is gericht op begripsmonitoring herstelstrategieen en aandacht voor hoofdzaken voor leerlingen van elf jaar de leerlingen leren aandacht te krijgen voor hun begrip van de tekst tijdens het lezen als zij de tekst niet meer volledig begrijpen dan kunnen zij herlezen doorlezen het woorden boek pakken of om hulp vragen daarnaast staat het schrijven van samenvattingen en het maken van tekeningen bij het verhaal centraal na het lezen drie van de tutoren hadden in deze studie nog wel problemen met het vinden van de hoofd gedachte maar toch lieten alle leerlingen vooruitgang zien showing that tutoring need not be perfect in order for it to have a beneficial effect on tutees p 79 aldus de auteurs de schaarse studies op het gebied van begrijpend lezen en peer tutoring laten een divers beeld zien de studies verschillen sterk qua nagestreefde doelen varierend van oefening van een geisoleerde vaardigheid sindelar tot een combinatie van bredere leesstrategieen palincsar e a de sturing van de tutor is gerealiseerd via sterk voorgestructureerd materiaal melaragno en sindelar of een intensieve training palincsar e a twee andere studies zijn interessant als het om het begrijpend lezen gaat hoewel hier niet de effecten van peer tutoring zijn onderzocht hahn smith 1983 en garner wagoner smith 1983 hebben de tutormethode toegepast om te achterhalen welke strategieen leerlingen toepassen bij het lezen deze onder zoeksstrategie wordt wel aangeduid met tutorial methodology of de confederate methode flagg 1990 in beide studies is een jongere leerling bij een oudere leerling geplaatst en samen moesten zij een tekst met vragen lezen een interes sante bevinding is dat de betere lezers onder de tutoren bij deze taak spontaan het waarom en wanneer van bepaalde strategieen bleken uit te leggen aan hun leer lingen deze studies werpen zo zij het onbedoeld en indirect licht op een van de mogelijke mechanismen bij het leren lezen in een tutorsituatie leerlingen kunnen kennelijk zonder training aan een mede leerling uitleggen en voordoen hoe je een bepaalde leestaak moet uitvoeren leesattitude de tutorprogramma s waarbij een verhoging van de leesattitude wordt nagestreefd zijn vaak voorleesprogramma s met een relatief ongestructureerde opzet bij deze projecten wordt van de lezer vaak een voorlezer gemaakt door hem te koppelen aan een jongere leerling de filosofie achter deze werkwijze is dat een tutor zo een speciale verantwoordelijkheid toegewezen krijgt en ervaart dat lezen leuk en nuttig 52 kan zijn door het lezen te plaatsen in een sociale context wordt een stimulerend leesklimaat gecreeerd een voorbeeld zijn de voorlees projecten van labbo teale 1990 en leiand fitzpatrick 1994 waarbij oudere lezers grade 5 6 met een lage leesmotivatie gedurende acht weken vier maal per week een kwartier per week voorlezen aan een zelf gekozen leerling uit de kleuterklas sommige tutoren lezen hetzelfde verhaal telkens voor aan andere kinderen anderen lezen telkens andere verhalen voor aan hetzelfde kind niet alleen leest men samen maar ook maakt men samen tekeningen en schrijft men zelf verhalen de onderzoeksopzet zonder controlegroep van leiand fitzpatrick laat positieve resultaten zien op de leesattitude van de tutoren labbo teale rapporteren vergelijkbare resultaten voor de zeven tutoren in hun studie maar deze zijn ook hier niet overtuigend aangetoond wegens lack of an adequate control group p 368 een programma met een geheel andere opzet is dat van dixon krauss 1995 die geinspireerd door het werk van vygotsky het schrijf en leesonderwijs wil plaatsen in een sociale context in haar programma lezen de mindere lezers eens per week een kwartier voor aan de betere lezers van dezelfde leeftijd na het samen lezen wordt het verhaal door de koppels besproken vervolgens gaat de betere leerling terug naar zijn eigen tafel en schrijft een zogenaamd dialogue journal waarop de andere leerling vervolgens schriftelijk reageert 4 stap door beschrijving van het project in 1995 1996 bij het tutorproject stap door lezen tutor en leerling in een een op een situatie drie maal per week een half uur gedurende twintig weken verspreid over het hele schooljaar de koppels lezen afwisselend een zelf gekozen boek of een verhaal uit het stap door verhalenboek en maken opdrachten daarbij voorafgaand aan en tijdens het project krijgen de oudere leerlingen een speciale training om hun tutor rol goed te kunnen vervullen in de begintraining van acht lessen wordt een aantal sociale didactische en procedurele vaardigheden aangeleerd die belangrijk zijn voor het omgaan met een jongere leerling de begintraining wordt gevolgd door de inhoudelijke training voor groep 7 waar in een negental lessen een aantal begrijpend leesstrategieen wordt onderwezen zie hieronder naast deze school component heeft stap door ook een oudercomponent de ouderbetrokkenheid die met overstap is opgebouwd wordt bij stap door voortgezet en uitgebreid naar de volgende fase in het lezen een klein onderdeel van stap door ten slotte is de kleutercomponent twee keer in het jaar lezen de leerlingen uit groep 4 voor aan een leerling uit groep 1 of 2 voor de verschillende onderdelen van het project zijn diverse materialen ontwikkeld o a verhalenboek cassettebandjes met de verhalen video met introductie en voorbeeldlessen een overzicht voor de leerkracht wordt gegeven in de stap door handleiding deze handleiding bevat onder andere uitgebreide beschrijvingen van de lessen van de trainingen voor de leerkracht 53 met stap door worden verschillende doelen nagestreefd een eerste doel stelling van stap door is het stimuleren en bevorderen van de sociale relaties en het sociale klimaat binnen de school een tweede doelstelling van stap door is het vergroten van het leesplezier en het verbeteren van de leesvaardigheid de laatste doelstelling is gericht op de ouders van de leerlingen uit groep 4 in stap door wordt getracht de ouderbetrokkenheid die vanuit overstap opgebouwd is vast te houden en opnieuw in te zetten 4 1 proces evaluatie van stap door bij de proces evaluatie is gekozen voor een dubbele invalshoek een getrouwheids benadering fullan pomfret 1977 enerzijds en een formatieve benadering anderzijds bij de getrouwheidsbenadering staat de implementatie van stap door centraal is het project gerealiseerd in de praktijk zoals is beoogd in het kader van de formatieve benadering is gekeken naar mogelijke verbetering van het project welke onderdelen van het project komen in aanmerking voor verbetering en hoe kunnen de afzonderlijke onderdelen beter op elkaar worden afgestemd bij de proces evaluatie is gebruik gemaakt van diverse bronnen observatie interviews enquetes leerlinggegevens uit de schooladministratie project gebonden admini stratie verslagen een logboek en diverse leerlingdocumenten er is naar gestreefd om bij de beantwoording van bepaalde hoofdvragen van de proces evaluatie informatie te verzamelen vanuit diverse bronnen om de validiteit van de getrokken conclusies te vergroten data triangulatie 4 1 1 deelnemende scholen negen scholen uit den bosch enschede en leiden hebben zich aangemeld als proefschool in het experimentele stap doori jaar 1995 96 onder deze negen scholen bevinden zich drie scholen uit twee ovg gebieden die reeds ervaring hadden opgedaan met stap door in het schooljaar 1994 95 in dit voor experimentele jaar zijn twee scholen uit den bosch gelijk gestart met het proefdraaien van een gedeelte van het project op een school te leiden is hierna in hetzelfde schooljaar een bijgestelde versie nogmaals uitgeprobeerd het proef draaien in het schooljaar 1994 95 betrof telkens een verkorte versie van stap door na een volledige begintraining en inhoudelijke training volgde telkens een blok van vier weken tutorlezen voor een kort verslag zie vaessen fukkink 1995 54 4 1 2 begintraining de begintraining omvat acht lessen voor groep 7 die in vier aaneensluitende weken worden gegeven in het begin van het schooljaar doel van de begintraining is de leerlingen een aantal vaardigheden bij te brengen die zij toepassen bij de tutor leestijden er wordt aandacht besteed aan sociale vaardigheden kennismaken luisteren en belangstelling tonen beginnen en beeindigen van de leestijd didactische vaardigheden reageren op goede en foute antwoorden en procedurele vaardigheden bijhouden administratiekaart volgen van afspraken bij de behandeling van de sociale en didactische vaardigheden spelen rollenspellen een belangrijke rol een tutor en een leerling spelen in de klas een bepaalde tutor situatie eerst op een foutieve manier en vervolgens op een goede manier de geobserveerde lessen van de begintraining die werden gegeven door de reguliere leerkracht volgden de inhoud en opbouw van de lesbeschrijvingen uit de handleiding van de lesonderdelen uit de lesbeschrijvingen is gemiddeld 82 procent in de lessen verwerkt wanneer een uitschieter omlaag buiten beschouwing wordt gelaten 36 dan stijgt dit percentage naar 89 anders gezegd negen van de tien lesonderdelen van de begintraining worden verwerkt in de les opvallend is ten slotte dat een relatief innovatief onderdeel als het rollenspel goed wordt uitgevoerd dit beeld van de lesobservatie convergeert met de uitkomsten van de schrifte lijke evaluatie van de begintraining op de vragenlijsten die direct na afsluiting van de training werden ingevuld gaven de leerkrachten aan slechts enkele onderdelen soms niet te verwerken in de les wegens tijdgebrek is soms een rollenspel of de afsluitende samenvatting komen te vervallen het aangeven van de doelen van de les onderdeel van het directe instructie onderdeel is soms weggelaten omdat het te theoretisch was volgens een leerkracht te saai voor de kinderen volgens een andere de leerkrachten geven verder aan voldoende onder steuning te vinden in de voorbeeldlessen op de stap door video en de handleiding dik maar duidelijk om de lessen te geven de begintraining is niet te moeilijk voor de leerkracht of de tutoren de training is ten slotte leuk om te geven en is aangeslagen bij de klas volgens de leerkrachten 4 1 3 selectie en koppeling aan het einde van de begintraining bepalen de leerkracht van groep 4 en 7 wie direct meedoet en wie met wie leest enkele leerkrachten geven aan de technisch zwakke lezers uit groep 4 niet direct mee te hebben laten doen de rol van het technisch leesniveau blijkt ook uit het feit dat soms pas koppels worden gemaakt na afname van de avl toets bij deze toets wordt het niveau voor het technisch lezen bepaald via beoordeling van de prestaties bij het hardop voorlezen van een tekstfragment het accent op het technisch lezen betekent overigens niet dat alle leerlingen die mee hebben gedaan ook technisch redelijke lezers zijn omdat op andere scholen niet is geselecteerd in groep 4 hebben aan stap door leerlingen 55 meegedaan van avi niveau o tot en met 9 3 de leerlingen die niet direct instromen krijgen onderwijs in het technisch lezen en lezen uit het stap door verhalenboek tijdens de tutorleestijden de ouders van deze leerlingen nemen ook deel aan de oudercomponent van stap door van de 226 leerlingen uit groep 4 zijn er 192 direct ingestroomd op een school stroomden 13 van de 23 leerlingen later in op een andere school 16 van de 29 na blok 2 in januari is het totaal aantal leerlingen dan 221 het deelneem percentage ligt daarmee in het begin van het jaar op 85 en stijgt tot 98 van de 198 leerlingen uit groep 7 of de combinatieklas 7 8 deden er 177 direct mee op een school kwamen alle tutoren uit groep 8 17 in totaal aangevuld met drie tutoren uit groep 7 het aantal tutoren in het begin van het jaar is daarmee 197 en loopt later op tot 213 het deelneempercentage voor groep 7 of 7 8 in het begin van het schooljaar ligt daarmee op 89 en stijgt naar 97 niet iedereen is tutor omdat er nog geen leerling uit groep 4 beschikbaar is of omdat men dat niet wil een klein aantal leerlingen heeft namelijk aan het einde van de begintraining aangegeven liever geen tutor te willen worden deze niet tutoren zijn de minder enthousiaste lezers4 die gemiddeld minder positief staan tegenover het samen werken met een andere leerling de leerlingen uit groep 7 en 8 die niet meedoen vallen meestal in bij ziekte van een tutor en zijn dan dus wel tutor en stromen later in wanneer er een leerling beschikbaar is bij de selectie heeft zich het probleem voorgedaan dat het aantal tutoren niet precies overeenstemde met het aantal leerlingen er waren te veel tutoren of te weinig leerlingen of te veel leerlingen of te weinig tutoren scholen hebben het probleem van de ongelijke aantallen op verschillende manieren opgelost men heeft op vijf scholen met te weinig leerlingen extra leerlingen betrokken uit andere groepen om tutoren na de begintraining niet teleur te stellen een evident nadeel van deze uitbreidingsstrategie is dat stap door zwaarder op de gang van zaken in een school drukt nu minimaal drie roosters op elkaar moeten worden afgestemd voor de tutorleestijden twee scholen hebben om de verhouding tutoren leerlingen gelijk te krijgen geselecteerd binnen de grootste groep de kleine groep reserve tutoren en reserve leerlingen vallen in bij ziekte van anderen en stromen soms later in in stap door bij selectie in groep 4 is geselecteerd op het technisch lees niveau voor groep 7 is onduidelijk waarop is geselecteerd op twee scholen zijn structureel twee leerlingen gekoppeld aan een tutor wat een oplossing vormt bij een overschot aan leerlingen de mening over dit zogenaamde triolezen is duidelijk gereserveerd het is een oplossing aldus een leerkracht maar ideaal is het niet het triolezen doet een zwaarder beroep op de tutor en een andere leerkracht merkte dan ook op ze kunnen het niet allemaal men geeft verder aan dat de twee leerlingen bij triolezen hetzelfde leesniveau moeten hebben op drie andere scholen bleef het triolezen beperkt tot het aanschuiven van een extra leerling bij het tafeltje van een ander koppel bij ziekte van de eigen tutor 56 koppeling in totaal zijn op de negen stap door scholen ongeveer 220 koppels gevormd de leerkrachten geven in de vragenlijst aan bij de samenstelling van de leeskoppels te letten op het leesniveau en het geslacht maar voornamelijk op het karakter 5 van acht van de negen scholen is bekend welke tutor met welke leerling leest de vraag wie leest met wie is voor deze scholen onderzocht door de tutor en leerlingbestanden te koppelen gekeken is naar sekse leerlinggewicht en natio naliteit daarnaast zijn in het kader van de effect evaluatie zie paragraaf 5 lees vaardigheids en leesattitude scores verzameld van zowel tutor als leerling bij de tutoren is daarnaast de attitude ten opzichte van samenwerking met een leerling bepaald zie paragraaf 5 2 onderstaande correlaties hebben betrekking op voormeting bij de tutor en leerlinggroep 6 onder de koppels komt elke mogelijke combinatie van leerlinggewicht van tutor en leerling voor het verband tussen de nationaliteit van de tutor gedichotomiseerd als autochtoon allochtoon en die van de leerling is zwak contingentie coefficient 11 van de koppels is 43 procent inter etnisch dat wil zeggen een autochtone tutor leest met een allochtone leerling 27 of een allochtone tutor leest met een autochtone leerling 16 sterker is het verband tussen het geslacht van de tutor en de leerling contingentie coefficient 31 twee op drie koppels 66 zijn van het type jongen jongen of meisje meisje tutoren lezen dus beduidend vaker met een leerling van hetzelfde geslacht pearsons x2 16 4 v l pc ool het verband tussen de leesvaardigheid van de tutor en dat van de leerling is enigszins omgekeerd maar niet zeer sterk het is dus niet zo dat consequent de betere tutoren bij de zwakkere lezers uit groep 4 zijn geplaatst of andersom dat de vaardigere tutoren zijn gekoppeld aan de betere leerlingen en de minder vaardige tutoren aan de zwakkere ook de samenhang tussen de leesattitude van de tutor en die van de leerling is omgekeerd maar slechts zwak r 07 niet significant de leesvaardigheid en de leesattitude lijken derhalve geen doorslag gevende rol te spelen bij de koppeling het sterkste verband is dat tussen het technisch lezen van de leerling en de houding ten opzichte van samenwerking van de tutoren zoals bepaald met de zos schaal van vosse 21 p