Peilingsonderzoek – Resultaten van een proefpeiling op het gebied van het taalonderwijs

huub van den bergh hildo wesdor p peilingsonderzoek resultaten van een proefpeiling peilings op het gebied van het taalonderwijs onderzoe k in september 1985 werden de resultaten van de voorstudie ppon be kend gemaakt de pers stortte zich op het feit dat 7 van de zesdeklas sers volgens het onderzoek functioneel analfabeet bleek in dit artikel wordt ingegaan op de functies van peilingsonderzoek in het algemeen daarna worden de belangrijkste onderzoeksresultaten besproken het on derzoek werd verricht aan de stichting centrum voor onderwijsonderzoek te amsterdam en mogelijk gemaakt dankzij financiele steun van de stich ting voor onderzoek van het onderwijs voor zover mogel i jk vakgeb ieden en peilingsonderzoek doel functi e b i nnen vakgebieden zo gedeta i lleerd mo gelijk het n i veau van een bepaald on in discussies over het niveau van het on derwij s type te be sc hrijven eenmaal in de derwijs hoo rt men vaak u i tspraken die er vijf of zes jaar zou een dergelijke beschr i j van uitgaan dat het onderwijs achteruit ving he r haald moeten worden met i nstru gaat leerlingen zijn veel minder vaardig menten die de vergelijkbaarheid mogelijk dan vroeger maar tegelijk hoo rt men ook maken de overheid meestal de op andere meningen de moderne school drachtgever en eerst geinte res s ee rde i n maakt meer leerlingen mondig en weer zulk onderzoek kan dan iets gefun deerde r baar en is geri cht op veel functionelere over de kwaliteit van het onderwijs dis vaardigheden dan de vroegere schoolse cussieren e n beleid maken op basis van school de resu ltaten door peilingsonderzoek te een van de methoden om aan zulke dis r i chten op zoveel mogel i jk a s pe cten van cussies een empirische basis te geven is een vak b ijvoorbeeld op het onder het verr i chten van periodiek pe i lingsonder w i jsaanbod en op verschillende onderde zoek zulk onderzoek heeft ten doel om l en van het onderw ij sresultaat kunne n 6 met meer precisie beleidsmaatregelen ge men bij een functioneel taaldoel kan bij nomen worden door ook de groepen van voorbee l d geda c ht worden aan het u i tleg scholen of leerlingen nauwkeuriger te spe gen van de regel s van een s pel het l ezen cificeren bijvoorbeeld gewone versus van een radio e n tv g i ds of het s c hrij ven stimuleringsscholen nederlandstalige ver van een informele notitie aan hu i sgeno sus niet nederlandstalige leerlingen kun ten om te bepalen welke functione l e nen ook op dat gebied betere beslissingen taalsituat i e s a l s wen sel ijk en en ig s z i ns worden genomen haalbaar voo r z es dekl a ss er s bes c houwd konden wo rden i s een enquete ge c on stru de voorstudie periodieke peiling eerd deze enquete die een groot aantal naar het onderwijsnivea u fun c t i onele taal s it u aties bevatte i s ver s preid onder enke l e ho n derden o uder s in de jaren 1983 1 985 i s op verzoek van lee r kra c hten en v a ks pe c ia l i sten zie v an de minister van onderwij s en wete n den be r gh hoek s ma 1984 op grond sc happen een p ro e fonderzoek ve rr ic ht van de resultaten van deze doe ls te l l i ngen voor het vakgeb ied taa l op het niveau enqu ete werden instrumenten ge const r u e i nd lage r onderw ijs de v o or s tudie was eerd voo r l eze n en sc h r ijve n we rd e e n een haalbaarhe i dsstudie en d i e n de twee dri etal t h e ma tisc h g eo rgan iseerde werk doelen in de eer ste plaats moe st worden b o ek en s ame n gest e ld waar i n z estien nagegaan o f voor e e n moe ilij k vakge lees en een tienta l sc hrijftaken opgeno bied al s taal een de rg e lij k e pei li ng mo m en wa re n de leesta ke n waren geva gelijk wa s en da a renbove n moe s t word en r ieerd naa r de soo rt t e lezen tek s t bij nagegaan wat het n iveau van het taalon voorbe el d het h a nte re n va n e e n telefoon derw ij s was du s wat er aan taalonder bo e k ve rsus h et le z en van een biologie w ijs wordt geda an he t onderwijsaanbod tekst naar de aa rd van de lees v aardig en wat de r es ultat en erva n zijn b ij d e heid b ijvoorb e e l d he t gebr uik van een in leer li ngen houd s opgave ver sus h e t pre c ie s lezen van in het onderzoek werd het o n derwi j saan recepten en naar de wijze waarop deze bod ge inventari s e e rd met een enquete o n we rd e n g et o et s t sa m env atte n inv ulle n der onderw ij z e r s u it de ze s d e k l a s en een beantw o orden van open vragen en m e e r enquete ond e r hoo fden va n lag e r e sc ho keuzevragen de sc h r ijftake n w a r e n ge len de o n de r w ijs re s ult a ten we rden geme var i e e rd n a ar de functi e v a n h et s oo rt ten voor s c hr ijven s preken en l ezen sc hrij ve n bi jvoo rbeel d h e t sc hr i jve n v a n daarnaast werd een vragenlij st afgen o men een k ort e n ot it i e a a n h u i sge no ten v ers u s aan ze s dekla ss e rs over gewo o nten ge het s c h rijv e n van een fo r meel verzoek bru i ken en att i tud en ten o pz ic hte van l e b r iefje e n naa r h et beo ogde l e z ers pub l iek zen en sc hr ijv e n in d i t a rt i kel word t v o o r bi jvoo r bee l d hui s ge n ote n ve rsus het bu namel ijk i n gegaan op de pre st ati es op het reau van de org a nisa tie green pe a ce gebied van lezen s preken en schr i j v en in voor sp reken w e r d een zestal t ak e n on t een volgend a rti kel z u ll e n w ij we l li c ht op w i kke l d d eze wa r en geva ri eerd naar zo het aanbod en de att i tuden terugkomen we l het s p re e kd o el b ijvo or bee ld be sc hr i j in de vo o r s tudie i s b e tr e kk e lijk ve el aan ven v ersus amu seren als n aar de c ommu dacht be steed aan de con s tru c tie van de ni cat i ep artner b ijvoorbee l d een k las g e taalvaa rdigheids i nstrumenten dit was n oot v e r s u s d e politie noodzake l i j k va n wege de w ens om fun c elk taakboekj e voo r l ezen en s ch r ijven t i onele taaldoelen te toets en dat w i l z e g werd afg en omen a a n c a v ij f a s e l e c t geko gen toe t s en va n taa lvaardigh ed e n di e i n zen l ee rl i ngen op o ng eveer 150 sc h ole n de p raktijk va n alledag voor kunnen ko uit he e l n e d e rland i n tot a a l d ede n d us 7 ruim 700 leerlingen aan elke taak mee doelstellingen operationaliseren aankun daar er drie taakboekjes waren waren er nen het gaat hierbij om opdrachten als bij het hele onderzoek dus ongeveer het ordenen van onderschriften onder 2 000 leerlingen betrokken uit ca 150 stripplaatjes het invullen van een eenvou aselect getrokken scholen de afname dig opgaveformulier etc men dient zich van de taken werd georganiseerd door de hierbij echter te bedenken dat zelfs bij klasseleerkracht en geschiedde onder zijn deze eenvoudige opgaven gemiddeld ca leiding voor spreken werden 50 scholen 10 van de leerlingen uiterst lage scores door een getrainde proefleider bezocht behaalt ten tweede zijn er doelstellingen deze nam de zes spreektaken aan vier die door ongeveer tweederde deel van de leerlingen per school af leerlingen worden bereikt het gaat hier om opgaven als het nauwkeurig lezen lee spre stat ie s van recepten het lezen van een algemeen berichtje in de krant en dergelijke bij de er zijn zestien fun c tionel e leess i tuaties af ze opgaven bleek gemiddeld zo n 15 genomen die volgen s de doelstellingen van de lezers lage tot zeer lage scores te enquete wenselijk en waars chijnlijk behalen tenslotte zijn er doelstellingen haalbaar waren in tabel 1 wordt een die door gemiddeld de helft van de leerlin overzicht gegeven van de leestaken en de gen echt bereikt worden bij deze gemiddelde prestat ie op deze taken doelstellingen kunnen er 15 a 20 mi nimale lezers gesignaleerd worden het op grond van deze tabel kunnen drie gaat hierbij om opgaven als het raadple groepen doelstellingen ondersche i den gen van bus en bootdienstregelingen het worden ten eerste de doelstellingen die samenvatten van een studietekst en het door 75 tot 90 van de leerlingen wor beantwoorden van vragen bi j teksten van den bereikt hetgeen betekent dat de grotere omvang ca 1 pagina waarbij en meeste leerlingen de leestaken die deze kel naar de hoofdzaken wordt gevraagd tabel 1 d e le esta ke n uit d e v oorstudi e pp o n en d e ge midd elde p re sta tie op d ele ta ken uitged ru k t in h et percenta ge correct van d e totaal t e beha le n score l eest aa k gemidde l de prestatie moeilijk matig m akk e l ij k kort krante artikel ov er een b io l ogi sch onde rwerp 71m dr ie vers la g jes l ezen en vergelijken 42 onderschriften bi j st ripplaa tjes zoe ken 88 h oofd zake n uit ee n te k s t je same nvat ten 44 expliciete informati e ui t een leestekst zoe k en 78 h oofdvrag en b i j ee n hi stor i sche te k st bean twoorde n nauwkeurig l ezen en i n for mat ie op zoe ken over een b i olog i sc h onderw erp 7 1 nauwk euri g l eze n en i n for mat ie opzoe ke n over te b ezoe k en musea ee n te l e f oonboe k ra a dpl egen w62 een radio en t v gid s raadpl egen 83 9 dienstregeling v an b us en boot raadp l egen sb t tabe llen en pla ttegr onden raadpl egen 55 plctogrammen interpreteren 7 4 gebruiksaanwijzingen recepten lezen b7 opgaveformuller invullen 88 insch r l j f for m ull ec invull en 8 natuurl ijk hangen de prestaties gedeelte verstoorde daarom werd ook gelet op lijk af van de manier waarop de taalsitua idiomatische en grammaticale correctheid ties vorm hebben gekregen in de thema van het taalgebruik immers kromme zin boekjes deze themaboekjes zijn door nen zijn vaak moeilijk te begrijpen boven teams van ervaren onderwijzers samen dien is ook gelet op de woordkeus die gesteld ze zijn een poging een enigsz i ns soms heel treffend en efficient bleek bij reele nabootsing te organiseren van de inhoud werd voornamelijk gelet op de taalsituaties die volgens de enqu ete zo aan of afwezigheid van essentiele in belangrijk waren toch is in principe mo houdselementen in de schrijfprodukten gelijk dat a ndere operationalisaties tot an men kon bijvoorbeeld bij een routebe dere resultaten leiden toekomstige peilin schrijving of aankondiging vrij goed for gen zullen hierover uitsluitsel moeten maliseren wat minimaal geschreven moet geven worden om de communicatie met de lezer te doen slagen hetzelfde geldt voor de schrijf prestaties overige taken alleen het fantasieverhaal is niet op inhoud beoordeeld tabel 2 voor schrijven werd een tiental schrijfsitu geeft een overzicht van de geoperationali aties geoperationaliseerd en afgenomen seerde doelstellingen en de gemiddelde de taken z ijn beoordee ld door jury s van prestatie per taak onderwijzers de meeste taken zijn beoor indien men het taalgebruik goed noemt deeld op inhoud taalgebruik of be i de b ij wanneer door het ontbreken van gramma de beoordeling van het taalgebruik werd ticale en idiomatische ontsporingen de le voornamel i jk nagegaan of het taalgebruik zer direct de bedoeling kan begrijpen dan begrijpel ijk was en de communicatie nie t levert het schriftelijk taalgebruik gee n tabel 2 de schrijft aken uit de voorstu die ppon en de gemidde lde prestatie op de ze taken uitgedru kt in h et percentage corre ct va n d e tot aal te behal en scor e taa k beoordee ld per g emidde l de pres t a t ie a spec t het besc hri jven v an een kampeerboerderij i nhoud 45 t a alg e br ui k 45 h et sc hr i j v en van een fant a sie verh a al o ver oe wandelende boo m taalgebruik 53 het sc hri j v en v an een ver zo ekbri e f je om informatie aan de vv v inhou d 50 he t sc hrijven van een bes t e lbr ie fj e a an greenpeac e inhoud 56 de sc h r i j ven van een a rgumen t eren d s tuk je inh oud 53 o ve r d ieren d o d en om hun huid of pels taal ge br u ik 53 het sc hri j ve n va n ee n i nf orme l e n o titie aan huisgenote n inhoud 76 1 het sc h r i j ve n van ee n in structie bij ee n inh oud 58 doo lh ofpuxz e l taalg ebru ik 57 he t b e schr ij v en van een route inhoud m 58 he t be sc hr ij ven van ee n s temming a l s je inhou d 45 all ee n ben t op een reg enachtig e dag ta a lg eb ruik 40 1 he t schri j v en van ee n ko rte aan k ondigi n g voor een mededelingenbord i nh ou d 53 9 rooskleurig beeld op de onderwijzersju ren doden om hun huid of pels of in ry s gaven gemiddeld 15 tot 20 lage strueren uitleg bij een doolhofpuzzel scores 1 of 2 op een 7 puntsschaal en omdat het zeer moeilijk is in algemene gemiddeld 3 hoge scores 6 en 7 op de termen het schriftelijk taalgebruik te om schaal de indruk bestaat echter dat be schrijven geven wij enkele voorbeelden schrijven een kampeerboerderij een van geschreven teksten met hun stemming een veel groter beroep doet op beoorde li ng de taalvaardigheid dan argumenteren die tw ee voor bee l den va n schrijfp resta ties uit de vo orstudie de opdracht is het schrijven van een argumenterend stukje over dieren doden om hun huid of pels opdracht in het maasdrechts dagb lad staat het vol gende a rti ke l geschreven doo r een bonthande laar ingezonden mag de mens om bont en hulden te krijgen dieren doden 1 de mens moet bepaa l de d i ngen ui t de natuu r wel gebr u i ken om i n leven te bl ijven daarom doodt de mens bepaa l de d i eren b i jvoorbeeld l ammeren en kalveren en eet hun vlees 2 de mens heeft n i et al leen vlees nod i g h ij heeft ook kled i ng en schoenen nodig schoenen kunnen het beste gemaakt worden van leer de mens gebru i kt hiervoor de hu i den van d i eren d ie geslacht zij n voor het vlees 3 die huiden worden ook gebruikt voor het maken van leer of bont a ls we dat bont niet zouden dragen zouden de d i eren evengoed geslacht worden de bela n gr ijkste bontsoo rt en z ijn afkomstig van pe l sfok ke r ij en of uit de veeteel t de mens fokt en slacht de d i eren omdat hij hun huiden en vlees w il gebrui ken frederik vos bonthande l aar maasdrecht missch i en ben je het eens met bonthandelaar frederik vos of missch i en heb je een andere men ing opdracht schrij f voor de groene grommereen ko rt stukje met jouw e igen men ing over de vraag mag de mens d i e ren doden om hun v l ees of pels vergeet de vo l gende punten niet moet je vlees eten om i n l even te blijven moeten schoenen van l eer worden gemaakt mag de mens dieren doden om hun pe l s probee r de lezers van de groene grommer u it te l eggen waarom je zo denkt probeer ze te overtuigen voorbeeld 1 taa l gebruikscore 2 van al le schrijfprodukten was 4 qua taal gebru i k net zo goed al s het bovenstaande 1 was m i nder goed 4 was bete r 10 voorbeeld 2 k o gem 0 a4 aanm rrdio j pt 7 m vl s v d dz 9uu1t l 1fti g 7i1 1 i 5 li2gr to11g7f taalgebru i kscore 6 van al l e sch rijfprodukten was 1 n et zo goed a ls het boven s taande 99 was m i nde r goed ook voor de inhoud van de schrijfproduk vijftal schrijftaken is een inhoudsscore be ten gaven de jury s vaker lage scores 1 paald door het tellen van essentiele ele en 2 dan hoge 6 en 7 ruim 20 van menten bij deze taken werd duidelijk dat de beoordeelde schrijfprodukten bleek niet slechts een betrekkelijk gering aantal leer meer dan de score 2 waard slechts enke lingen de minimaal noodzakelijke inhoud le procenten kregen de score 6 of 7 ook in hun briefjes notities routebeschrijvin voor het aspect inhoud bleek net zoals gen of aankondigingen opnemen veel bij taalgebruik dat beschrijven moeilijker van de schrijfprodukten bleek qua inhoud is dan argumenteren of instrueren bij een zo gebrekkig dat geen geslaagde commu 1 1 nicatie verwacht kan worden de formele een vijfde van de leerlingen maakte tus bestel en verzoekbr iefjes bevatten in sen de dr i e en zes spelfouten per 100 respectievel ijk 37 en 29 voldoende woorden hetgeen nog steeds geen ramp informatie om de geadresseerde vvv zalig aantal is in dit soo rt teksten deze waddenoog en greenpeace tot een twee categorieen s amen 86 van de geslaagde reactie te kunnen brengen ver leerlingen bleken verantwoordel i jk voor reweg het merendeel van de leerlingen de helft van het aantal gemaakte spelfou schreef een briefje waarin essentiele ele ten de overi ge 14 maakte de andere menten ontbraken waardoor de betref helft onder deze groep leerlingen bevin fende organisaties onmogelijk konden we den zi c h zee r s lechte speller s ongeveer ten wat er werd gevraagd of besteld of 5 maakte bijvoorbeeld m ee r dan 10 waarheen de gevraagde informatie of fouten per 100 woorden daar het h i er bestelde produkten moesten worden ver om eigen taalgebruik gaat en niet om zonden ook de routebeschrijving bevatte het vaak kunstmati ge taalgebruik in d ic onvoldoende inhoudelijke informatie tee s is voor deze groep het spellen waardoor de lezer met deze routebe toch een duideli j k struikelblok schrijvingen in de hand overal kon komen behalve op de plaats van bestemming de spreekprestatie s ko rt e notitie aan huisgenoten bevatte slechts in 52 van de gevallen de ge voor de pei l ing van de mondel i nge taal wenste informatie namelijk waar de vaardighe i d zijn zes fun c tionele sp r eekta schrijver heen is en wanneer hij zij weer ken ontwikkeld deze taken hebben alleen thuis zal komen wat betreft de aankondi betrekking op he rkenbare prakt i s c he s itu ging van een clubavond dit bleek zeer atie s de spreekprestat i e s werden op moeilijk weliswaar slagen veel leerlingen band opg e nom e n en beoordee l d door ju er i n enkele i nhoudselementen te noemen ry s v an twee of drie onderwijzers deze in hun aankondiging echter de meeste gaven een oordeel over de inhoud het leerlingen slagen er niet in de essentiele taalgebru i k en de opbouw van een inhoudselementen over te brengen onge spreekprestatie bij elke spreekprestatie veer de helft van de leerl i ngen noemt de werd nagegaan of een aantal essentite in drie belangrijkste elementen d a t er een houdse l ementen aanwezig waren op ba informatie avond is de plaats en het si s daarvan werden de inhoud s s c ores be tijdstip van deze avond samenvattend paald onder taa l gebruik werd ver s taan kan gesteld worden dat functi oneel schrij woo r dke us tempo a rt i c ulat i e l ui dhe i d ven kennelijk zeer moeilijk i s het ligt in en dergelijke terwijl met opbouw voorna elk geval buiten het bereik van veel mel i jk l ogi sc he o r dening of ondersc he i d zesdeklassers tu s sen hoofd en b ijzaken bedoeld werd i n tabe l 3 staan de ze s s pre ektak e n met bij vier schrijftaken is het aantal spelfou de gemidde l d e p re statie per taak vermeld ten geteld gemiddeld maakten de zesde klassers in door henzelf geschreve n d e jury s gaven gemi d deld ca 16 zeer teksten ongeveer drie spelfouten per 100 lage 1 en 2 en 1 8 zeer hoge 6 en 7 woorden bij sommige taken werden wat sc ore s voor taa l geb ru i k en opbouw ec h meer spelfouten gemaakt bij andere wat ter deze vo rm e n s tru ctuursco re s ver minder de verdeling is echter noga l sc hild e n nogal van taak tot t a ak het uit scheef tweederde deel der leerlingen l eggen van een pro c e s hoe een sp i n zijn maakte minder dan drie spelfouten per web weeft le verde meer l age sc ores op 100 zelfgeschreven woorden ongeveer te rwijl het melden van e en ongeval r e l a 12 tabel 3 de z es functionel e spreekta ken e n de g emiddelde pr estatie pe r taak uitg edru kt in het pe rcenta ge correct van de totaa l t e b eh al en scor e taak beoordeeld gemiddelde prestatie aspec t het be s chri j ven van een hui s inhoud 56 het navertellen v an een verhaa l inhoud 70 taalgebru ik 60 opbouw 58 het telefonisch me l den van een inhoud 52 ongeva l t aalgebruik 60 opbouw 64 het t ele foni s ch huren van een inhoud 81 f i et s het u i t leggen v an een pro ce s inhoud 59 taalgebruik 53 opbouw 50 het u it l eggen v an de regel s van inhoud 60 ee n spe l tief mee r h oge sc o r e s opl everde het na minimale lezers schrijvers en sprekers verte ll en van een ve rhaa l n am qua taalge bru i k en opbouw een m i ddenpos i t i e in in de landelijke pers heeft een aspe ct van qua i nh o ud b l eken h et m el den v an een de voors tudie verr eweg de meeste aan onge v al e n het u i tl eggen van een pro da c ht gekr e gen in bijna alle l andelijke ce s de m o eilijk ste tak e n zo s laagd e dagb l ad e n kond e n w e de kop tegenko sl e c ht s 16 v a n de leerlin g e n e r in o m men ze ven pro ce nt van de z es deklassers z o nder e e n vraag van de pol itie de drie analfabeet uit het voorgaande blijkt al belangri jkste i nhoud selementen dat er dat wij g ee n onderzoek naar analfabe ee n on g eval wa s waa r het gebeurd wa s tisme gedaa n h e bben imm ers analfabe e n dat e r g e w on d e n ware n t e me l d e n ten z i jn men s en die in te chn i s c he zin ook na een vraag van d e p o lit i e annex niet kunnen le z e n en sc hrijv e n de voo r proefleider ble ef 41 van de leerlingen studie daaren t egen was geric ht op de h et a n twoo r d op minimaa l een va n deze funct i on el e taalvaardighe i d derha l ve heb e ssent ie l e el ement e n s chu l dig bij het be ben wi j o ok geen sc hatt i ng gemaakt van sc hrij ven va n ee n h ui s of h et navertel l e n het aanta l a n alfabet e n maar van het aan v an een ve r ha al bl e ke n bet r ekkel ij k vee l ta l fun ct io nele a na l fabeten of de fun c t i leerl i ngen e ri n te slagen de belangrijk s te oneel ongelette rden d i t zijn leer li ngen inhoud se l e me nten naa r vor e n te b re ngen die i n d e t ec hni sc he zin w e l kunnen l ezen het uitlegge n van de r ege ls van e e n s pel of sc hr ijven maar d eze vaardigheden op n eemt wat d i t b et r eft ee n m id d en p o s iti e een dusdanig n i veau beheer s en dat te in betwi j fe le n va lt of zij deze in de praktij k van a ll ed ag kunnen gebruiken z ij zijn als het ware o nthand door of een s le c hte le es 6f e en s l ec hte sc hrijfvaa rdighei d 13 tabel 4 pe rcent age minima l e e n zeer slechte le z e rs schrijvers en sprekers in d e voorstu d ie ppo n type lezers schrijvers sprekers minim alen g ee n of een subtoets boven m in i maal n i vea u 7 9 1 5 twijfelachtigen meerde r e subtoetsen op m i nimaa l niveau 14 44 11 5 normalen hoogsten s een subtoets op mini maa l niveau 79 47 87 ter bepaling van het aantal minimale le team z i jn hoewe l deze keu z e s voorz ic h zers schrijvers en sprekers hebben wij t i g gemaakt zijn i s een normeringsonder per taak de scores bepaald die wij indica zoek geen overbodige luxe immers pe i tief achtten voor minimaal lezen schrijven l i ngsonderzoek zou moeten aangeven wat en spreken hierbij zijn wij zeer voorzich een min i maal voldoende eindniveau is e n tig te werk gegaan anders gezegd wij in hoeverre d i t do e l bereikt is in d i t ver hebben uiterst lage scores nog als bewijs band is het zelfs noodzakel ij k dat een voor kunnen lezen schrijven of spreken apart normeringsonderzoek uitgevoerd geinterpreteerd nu is een leerling die een wordt een normeringsonde r zoek waar schrijftaak op minimaal niveau maakt na niet alleen s pe c ia li ste n z ich zouden moe tuurlijk nog geen minimale schrijver het ten uit s preken maar waa r ook onderw ij zelfde geldt mutatis mutandis ook voor le zers en ouders bij betrokken zouden moe zen en spreken wij hebben de minima ten worden ook zij zouden zi c h moeten len gedefinieerd als leerlingen die bijna al uit s p reken ove r de vra ag wat een min i le taken op minimaal niveau verrichtten maal vo l doende niveau is in tabel 4 staan de percentages leerlingen die minimaal en twijfelachtig presteerden conclusie s op spreken lezen en schrijven vermeld uit deze tabel blijkt dat de spreekvaardig s c hr ij v e n leze n s p reken en lui s teren zijn heid beter beheerst wordt dan de lees vaardigheden d i e o nmi s baar zij n ten vaardigheid en dat schrijven verreweg het eerste i s adequaat maatsc happe l ijk fun c moeilijkste is ten tweede kan geconsta tioner en zonder deze vaardigheden niet teerd worden dat er een flinke probleem goed mogel ijk te n tweede is een minima groep lezers 7 en schrijvers 9 le beheersing ook noodzake l ijk in de is leerlingen uit deze probleemgroep kun s c hool bij de a nd e re vakgebieden men nen zich in allerlei praktische functione kan n i e t goed leren zonde r deze le situaties niet redden zij zijn de func vaard igheden tionele analfabeten die de lagere school blijkens de re s ultaten van de voorstudie zullen verlaten zonder dat hun leesvaar zij n lezen en s c hri j ven vaard igheden d i e digheid respectievelijk schrijfvaardigheid veel moeilijker zij n dan men i geen denkt een zodanig peil bereikt heeft dat een m issc hien z ijn onze asp irat i e s met betrek goed functioneren in allerlei maatschappe ki ng tot de leerdoelen vee l te hoog gegre lijke situaties mogelijk wordt hierbij moet pen m i ss c hien zijn de ideeen ove r wat niet vergeten worden dat de keuzes van we met ons basi s onderw i j s w il len en de grensscores de keuzes van het project kunn e n bereiken t e i deali s t is ch de be 14 trekkelijk teleurstellende lees en schrijf schrijven ca 6 uur toch moet er meer vaardigheid van flinke groepen leerlingen aandacht aan de lees en schrijfvaardig wordt zeker niet veroorzaakt doordat er in heid besteed worden omdat het niet mo het onderwijs te weinig tijd aan deze gelijk is om meer onderwijstijd aan het vaardigheden besteed wordt blijkens on onderwijs in taalvaardigheid te besteden ze enquete onder leerkrachten wordt er zal naar andere oploss i ngen moeten wor gemiddeld zo n 8 uur per week aan taal den gezocht de ernst van de problema besteed het leeuwendeel van deze tijd tiek vraagt om een delta plan voor het wordt in beslag genomen door lezen e n moedertaalonderwijs lite ratu u r bergh h van den j b hoek s ma fu nc ti onele taa l voo rs tudie periodieke peiling van het onderwijsni doelen voor het lager onderwijs amsterdam sco veau de el v lees en sc hrij fprestaties van allochto c ahi er 1984 n e leerling e n in d e ze s de klas am s ter dam sco be r gh h van den voo rstudie periodieke pe iling va n 198 5 het onder wijsni veau dee l 11 sp reek en l uister wesdorp h j b hoeksma voo rstudie periodieke prestaties van zesdeklassers am s te rdam sco pe iling van het on derw ijsniveau deel ll lees en 198 5 sch rijfp r es tat ies van zesdek lassers am sterdam hoek sma j b h we s do rp h van den bergh sc o 1 98 5 d j bos voorstud ie periodieke pe iling van het on we s dorp h goed on derwijs wat is dat voorstudie derwijsn i veau deel iv techn ische ve rantwoording period i eke pe iling van het o nderwijsniveau s g ra am s t erdam sco 198 5 v e nhag e svo 1985 trie ssche ij n b h van den bergh j b hoeksma 15