Politieke vorming in het moedertaalonderwijs via dramatische werkvormen

jacques de vroome n politieke vormin g 11 in het moedertaalonderwijs via dramatische werkvormen politieke vorming in het moedertaalonderwijs via dramatische werkvor men in het totaal van negen stromen de stroom met het meest preten tieuze etiket onder zo n etiket kan veel bla bla schuilgaan verbaal ge schetter gegoochel met termen als arbeid arbeidersklasse klassen strijd kapitaal meerwaarde solidariteit enzovoort enzovoort ik was de ochtend van de vierde april op weg naar noordwijkerhout eigenlijk helemaal niet zo vrolijk gestemd had zo mijn bange voorgevoe lens over wat stroom 8 ging bieden links verbalisme meer abstrac t dan links en bovenal onpraktisch de ervaring van vier congresdagen loochenstrafte mijn beroerde ver wachtingen echter volkomen over spel en politiek kun je kennelijk ook nuchter praten politieke doelstellingen en dramatische werkvormen werden op zeer zinnige wijze met elkaar in verband gebracht het bleek dat je met de combinatie spel en politiek ook zeer leerplanmatig bezig kunt zijn stroom 8 stond onder leiding van hans van dam frans bosboom hans engel wil ter horst en piet janssen blijkens de voorinformatie heeft ook wil hildebrand die niet op het congres aanwezig was een bijdrage aan de voorbereiding geleverd het was een zeer geslaagde stroom daar waren de deelnemers het en bloc over eens ik zal trachten daar hieronder iets van duidelijk te ma ken opzet de mogelijkheid van politieke vorming in de nederlandse les middels 75 spel werd aan de hand van drie dramatische werkvormen verkend het rollenspel het simulatiespel en het leerstuk van bertold brecht er is een duidelijke relatie tussen deze drie werkvormen men zou bij de trits rollenspel simulatiespel en leerstuk tot op zekere hoogte kunnen denken aan de termen micro meso en macrostructuur het rollenspel voor politieke doeleinden houdt zich bezig met een klein zeer begrensd stukje van de werkelijkheid een problematiek die in eerste instantie particulier lijkt het conflict tussen een rector en een docent een vader en een dochter enzovoort een veel groter terrein bestrijkt het simulatiespel het simulatiespel houdt zich bovendien niet met het gedrag van het individu bezig maar met het gedrag van groepen leraren leerlingen ouders om enkele voor beelden uit de schoolse sfeer te noemen op een nog groter deel van de werkelijkheid mikt het leerstuk leer stukken behandelen grote zeer veel omvattende begrippen zoals de keuze het recht arbeid kapitaal een tekening is altijd een manke vergelijking toch waag ik me eraan want voor een goed begrip van wat volgt is een helder beeld van de hier geschetste structuur belangrijk de cirkels symboliseren het totaal het leven de maatschappij de we reld of hoe dat totaal verder ook genoemd kan worden d rollenspel si mulati es p el leerstu k behalve aan deze drie werkvormen is er intensief aandacht besteed aan een heel andere categorie het voorstellingsgerichte vormingstheater tijdens de congresdagen traden de nieuwe comedie en tejater te neeter uit nijmegen op de confrontatie met het vormingstheater fun geerde geenszins als een soort vijfde rad aan de wagen een politieke dra matische issue waar men niet omheen kon er werd een helder verband gelegd tussen politieke spelvormen in de klas die de docent kan hante ren en het optreden van vormingstheater voor scholen ik kom op dit verband hieronder nog terug 76 het rollenspel er is tijdens de congresdagen niet alleen getheoretiseerd over rollenspe len de theorie is ook in de praktijk uitgeprobeerd er is dus ook ge speeld hieronder een voorbeeld van een rollenspel dat is gespeeld het bestek van dit artikel dwingt me om de beschrijving zeer beknopt te houden dat moet u voor lief nemen een conflict op een mavo school de school ligt in een volkswijk een buurt van arbeiders en kleine middenstanders het schoolgebouw is ou derwets en ongezellig er wordt veel gespijbeld om het spijbelen tegen te gaan is in het verleden de regel gesteld dat na driemaal schoolverzuim de delinquent door de klasseleraar streng gestraft moet worden veel succes heeft de maatregel niet er wordt nog steeds driftig gespijbeld een centrale rol in het spel wordt gespeeld door de heer ammerlaan ge schiedenisleraar hij is klasseleraar van 3a en heeft een goede verstand houding met zijn klas een vertrouwensrelatie acht hij wezenlijk voor het functioneren als klasseleraar als kees de wit een van zijn pupillen drie keer gespijbeld heeft wil hij de jongen niet straffen omdat hij de zin van de maatregel niet ziet zitten en omdat de goede relatie met de leerling daardoor ernstig in gevaar komt een eerlijk gesprek over oorza ken en achtergronden vindt ammerlaan pedagogisch meer op zijn plaats er treden twee tegenspelers van ammerlaan in het rollenspel op de wis kundeleraar jacobs en de directeur van dam als jacobs een van zijn leerlingen wegens herhaald spijbelen straf geeft krijgt hij te horen dat ze bij ammerlaan geen straf krijgen hij ergert zich aan de handelwijze van zijn jongere collega en vindt zijn gedrag oncollegiaal na jacobs gaan zich meer docenten aan ammerlaan ergeren de zaak komt van dam de directeur van de school ter ore een confrontatie van ammer laan met van dam kan niet uitblijven tot zover de beschrijving hierboven is gezegd dat ammerlaan de cen trale rol in het spel vervult die centrale rol vervult hij niet omdat hij het vaakst optreedt of omdat zijn rol de belangrijkste zou zijn ammer laan staat centraal in het spel omdat hij degene is van wiens optreden de spelers moeten leren de confrontatierollen jacobs en vooral van dam zijn dienstbaar aan de rol van ammerlaan ammerlaan staat niet model voor de goede docent en evenmin voor de slechte ook niet voor iets daar tussen in het individu ammerlaan is feitelijk niet van belang voor het politieke rollenspel is het uitspelen van zijn gedrag alleen in teressant voor zover dat gedrag en de repercussies die het oproept een groep bijvoorbeeld een groep van aanstaande leraren kan leren hoe een school in elkaar steekt ogenschijnlijk een eenvoudige structuur voor de kritische onderzoeker een gecompliceerd bouwwerk van expliciet ge formuleerde en impliciet geaccepteerde spelregels een bouwwerk waar 77 aan de meeste leden van de schoolgemeenschap geen steen hebben bijge dragen dat goeddeels is opgetrokken door degenen die de touwtjes toe vallig in handen hebben die om in meer politieke termen te spreken over macht beschikken de verhouding macht en onmacht en de spelregels die deze verhouding moeten schragen zijn niet het exclusieve bezit van een schoolgemeen schap de school is in het klein wat de maatschappij in het groot is daarmee zijn we gekomen bij hoofdstuk 2 de maatschappij het doel in laatste instantie van een rollenspel dat niet toevallig politiek wil heten dat klinkt allemaal nog als fraaie theorie u zult echter vooral nieuws gierig zijn naar de praktijk hoe pak je het concreet aan hiervoor zei ik dat spelers en observanten van het handelen van do cent ammerlaan moeten leren een dergelijke rol heet in het politieke rollenspel dan ook een leerrol een belangrijk leerelement is de herha ling een voorbeeld om het duidelijk te maken ammerlaan is bij zijn directeur van dam op het matje geroepen de speler die van dam speelt heeft de schriftelijke rolinstructie van am merlaan niet onder ogen gehad en omgekeerd heeft ammerlaan de in structie aan van dam niet gelezen het rollenspel moet een afspiegeling zijn van de werkelijkheid dat zou het niet zijn als de tegenspelers vol le dig achter de schermen van hun tegenstander zouden kunnen kijken in de werkelijkheid moet men bij een dergelijk conflict ook opereren van uit de eigen visie en kent men zijn tegenstander vooral van de buiten kant in het onderhoud met ammerlaan kiest van dam voor de tactiek van het platpraten ik ben de baas en ik zal het wel even vertellen en jij hoeft alleen maar te luisteren ammerlaan komt nauwelijks aan het woord de directeur walst hem volledig plat regels zijn nu eenmaal regels we moeten denken aan de ouders en de naam van onze school de inspectie de leerlingen zouden kunnen denken dat enzo voort enzovoort na tien minuten staat a buiten de deur met lege handen degene die de rol van van dam speelt verlaat nu het lokaal de spellei der neemt het heft in handen vraagt of van d een echte directeur was of ze zo in de werkelijkheid voorkomen het rollenspel moet immers een afspiegeling zijn van de werkelijkheid de groep ja een draufg n ger maar niet irreeel zo komen ze voor onder supervisie van de spel leider wordt nu besproken of a het goed heeft aangepakt wat doe je als je in zo n situatie belandt moet a de strijd staken of zijn er nog an dere mogelijkheden er wordt gezamenlijk naar een nieuwe strategie ge zocht a moet steun zoeken bij anderen eerst zeker zijn van die steun voor hij een nieuwe confrontatie met van d aangaat de decaan zal met hem meegaan volgens de rolinstructie deelt deze de pedagogische in zichten van a a zal om een proefperiode vragen de proefperiod e 78 moet duidelijk maken of zijn methode beter werkt dan de oude regel er worden nog meer argumenten bedacht van d keert terug in het lo kaal er vindt een nieuw gesprek plaats het bestek van dit artikel staat niet toe dat ik verder op dit rollenspel inga het gaat erom dat de vormgeving duidelijk is voor die vormgeving is het aspect van de herhaling erg belangrijk ammerlaan moet leren hij moet het dan ook telkens opnieuw proberen de groep probeert hem voor iedere nieuwe poging zo sterk mogelijk te bewapenen het hier beschreven rollenspel heeft betrekking op de school ook bui ten de school zijn geschikte onderwerpen te vinden de tweede congres dag is er in aansluiting op de voorstelling dat had je gedroomd van de nieuwe comedie die men de avond tevoren had gezien de situatie ge speeld van het meisje marleen dat tegen haar vader op moet boksen marleen wil na het eindexamen mavo naar de land en tuinbouwschool haar vader vindt dit voor een meisje onzin ze kan volgens hem beter een baantje gaan zoeken en wat gaan verdienen in het eerste gesprek met haar vader krijgt marleen geen voet aan de grond de groep gaat op de bovenomschreven wijze samen met haar een nieuwe aanpak beden ken na diverse pogingen lukt het tenslotte het gaat bij dit soort rollenspelen feitelijk om twee dingen de deelne mers leren spelend en discussierend hoe een stukje samenleving in elkaar zit uiteindelijk gaat het om meer dan dat kleine stukje samenleving de docent die gebruik wil maken van het politieke rollenspel moet het per spectief niet uit het oog verliezen dat betekent echter niet dat hij er al tijd nadrukkelijk aandacht voor moet vragen het heeft geen enkele zin werkt zelfs averechts als men een groep de structuur van de kapitalis tische samenleving wil duidelijk maken op het moment dat deze groep nog geen kijk heeft op de structuur van de eigen micro situatie het gezin de klas de school ook daar is de macht in de regel ongelijk ver deeld en allesbehalve gespreid ook daar wordt gebruik gemaakt van machtsmiddelen die men als onderliggende partij goed in de peiling moet hebben om ze met succes te bestrijden het is een kwestie van leerplanmatig werken om te beginnen bij het begin de structuur van de eigen omgeving feitelijk helemaal niet zo klein want ze herhaalt zich duizendvoudig als de groep eraan toe is kunnen er lijnen doorgetrok ken worden naar grotere verbanden behalve inzicht wil het politieke rollenspel ook gedragstraining bieden je bent er niet als je weet hoe de macht verdeeld is en welke machts middelen er in de praktijk gehanteerd worden voor het verwerven van een zekere flair en slagvaardigheid bij tegenstellingen en conflicten kan spel oefening bieden nog een aantal opmerkingen in verband met het politieke rollenspel terwille van de overzichtelijkheid doe ik het puntsgewijs 79 instructie de spelleider die een rollenspel aanbiedt kan met betrekking tot de in structie globaal genomen twee fouten maken de beschrijving van de situatie en de karakterisering van de rollen is te gedetailleerd te scherp omlijnd de spelers zitten in een keurslijf er is te weinig mogelijkheid voor hen om te manoeuvreren de instructie kan echter ook een te algemeen karakter hebben in dat geval kan het spel te veel kanten uitgaan de spelleider zal moeilijk greep kunnen houden op het spelverloop er wordt niet doelgericht ge werkt de praktijk zal iemand moeten teren het juiste midden te hou den tussen een al te gesloten en een al te open instructie psychologie het zal uit het voorgaande duidelijk zijn geworden dat het politieke rol lenspel zich bezighoudt met structuren structuren zijn abstracte din gen in de concrete werkelijkheid is er alleen sprake van mensen met een bepaald gedrag door de belangstelling voor de structuren onder en achter het individuele handelen kan de psychologische realiteit in de knel raken toneelgroep proloog heeft die fout in zijn beginjaren wel gemaakt structurele verhoudingen werden al te zwart wit en schema tisch uitgebeeld de fabrieksdirecteur had altijd een hoge hoed op zijn hoofd en een bolknak in zijn gezicht en de arbeider was altijd jan met de pet een dergelijke schematisering werkt niet want ze wordt niet als werkelijkheid herkend de psychologische individuele vormgeving is een realiteitsgegeven kan dus niet achteloos opzijgeschoven worden psy chologiseren is echter niet het doel van het politieke rollenspel mis schien is marleen in het hiervoor beschreven rollenspel te verlegen tegenover haar vader zij moet leren haar verlegenheid te overwinnen de worsteling met een dergelijke individuele psychologische problema tiek mag in het politieke rollenspel echter nooit meer dan een middel zijn de achterliggende structuur is het doel van het spel een stukje sa menleving in dit geval het gezin waarin hierarchische verhoudingen be staan waarin je verlegen bent omdat je moet opkijken tegen of bang zijn voor verlegenheid is niet alleen een psychologisch probleem het is ook een structureel probleem als het spel daar niet aan toekomt is het als politiek rollenspel mislukt observatie het politieke rollenspel is een werkvorm waarbij niet al te veel spelers tegelijk bezig kunnen zijn leerlingen die niet rechtstreeks aan het spel kunnen deelnemen kan men op zeer zinnige wijze bij het spel betrek ken door hen observatietaken te geven voorbereid of onvoorberei d de docent die met het politieke rollenspel wil gaan werken kan in het algemeen gesproken op twee manieren te werk gaan hij kan met een kant en klaar rollenspel de klas binnenstappen hij kan ook wachten o p 80 een gunstige situatie er ontstaat in de klas een discussie een probleem een conflict de situatie wordt door de docent spontaan aangegrepen en ter plaatse vertaald in een rollenspel het spel wordt onmiddellijk ge speeld bij de eerste werkwijze het inbrengen van een kant en klaar rollenspel is de kans op een uitgebalanceerde vormgeving groter dan bij de sponta ne methode daarentegen is bij de tweede werkw i jze de betrokkenheid van de leerlingen bij het spel meer gegarandeerd dan bij de eerste manier van werken er is tijdens de congresdagen door de deelnemers veel gediscussieerd over de vraag welke werkwijze de voorkeur verdient een subgroep van stroom 8 die het leerstuk heeft laten l i ggen en zich de derde congresdag heeft beziggehouden met een verdere verkenning van het rollenspel heeft serieus gepoogd de discussies binnen de eigen gelederen ter plaatse in rollenspelen vorm te geven dat bleek mogelijk het was eigenlijk ge makkelijker dan men gedacht had over de leerresultaten van deze rol lenspelen oordeelde men zeer positief leerplanmatig een interessante ervaring als het mogelijk is de eigen prob l emen spontaan in een rollen spel te vertalen en te lijf te gaan moet dat ook mogelijk zijn met de prob l emen en confl icten binnen een groep leerlingen op het moment dat die naar buiten treden hiermee wil niet gezegd zijn dat de kant en klaar methode een verkeer de manier van werken zou z i jn bij het opste l len van een rollenspel bui ten de les moet een docent z i ch echter goed realiseren dat hij aan moet sluiten bij de situatie van zijn leerlingen niet de problemen die hij be langrijk vindt zijn geschikt voor spe l geschikt zijn alleen problemen die leerlingen ook echt als problemen ervaren termen een rollenspel heetgeleid als de spelleider een sterke greep houdt op het verloop van het spel als het spel een kant uitgaat d i e hem niet wen selijk voorkomt grijpt hij in en geeft het een nieuwe wending een rollenspel heet gesloten als er voor de nodige afbakeningen is ge zorgd als het doel en de weg naar het doel vastliggen er mogen geen zijwegen ingeslagen worden bij open rollenspelen krijgen de spelers veel meer vrijheid spelopdrach ten zijn ruimer gesteld doelstellingen zijn meer globaal er is nog een andere indeling mogelijk men noemt e en rollenspel sequentieel als er sprake is van een tijdsvolg orde het spel heeft de vorm van een verhaal zo ontmoet in het hier voor beschreven rol l enspel ammerlaan eerst leerling de wit daarna vindt het gesprek plaats met zijn collega tenslotte volgt de confronta tie met de directeur bij het zogenaamde herha ingsro nspe treedt er geen tijdsvolgorde op het herhalingsrollenspel lijkt op een film die telkens wordt terugge 81 draaid in een sequentieel rollenspel kunnen ook herhalingsmomenten worden ingebouwd moedertaa l men kan zich afvragen wat dit alles met moedertaalonderwijs van doen heeft we zijn er in de loop der lange lange jaren gewend aan geraakt dat de leerstof van een vak bijvoorbeeld het vak nederlands betrekke lijk los van de taal werkelijkheid van taal gebruikssituaties kan wor den aangeboden dat gebeurt bijvoorbeeld als leerlingen zinnetjes leren ontleden omdat hun leraar weet waar het goed voor is dat gebeurt evenzeer als die leerlingen oefeningen maken ter uitbreiding van hun woordenschat op de plaats van de puntjes na zich vergapen een voorzetsel moeten invullen of naar aanleiding van acht titels een opstel schrijven bij het politieke rollenspel wordt niet alleen gepoogd de leerlingen in zicht bij te brengen in een stukje maatschappelijk reilen en zeilen de leerlingen krijgen ook training in spreekvaardigheid zij moeten leren verbale middelen zodanig te gebruiken dat zij hun gerechtvaardigde doelstellingen bereiken zij leren bovendien zachte vormen van verbaal geweld door te prikken we doen het voor je bestwil het is nu een maal altijd zo geweest dat het politieke rollenspel biedt taaltraining of men wil of niet het is dus moedertaalonderwijs het simulatiespel het simulatiespel mikt zoals hiervoor reeds gezegd op een groter kader dan het rollenspel het is per definitie grootschaliger het feit dat simu latiespelen anders dan rollenspelen geen betrekking hebben op personen maar altijd groepen eh groepsgedrag behandelen hangt duidelijk met dat grotere kader samen tijdens de congresdagen is door de deelnemers een simulatiespel ge speeld dat betrekking had op een gefingeerde scholengemeenschap er was bij het spel sprake van vier groepen de directie gepersonifieerd in de rector de leerlingen de leraren de ouders de rector is het type van de moderne manager onderwijsvernieuwing juicht hij toe hij is een warm voorstander van democratisering op zijn school de keuze voor een modern beleid komt bij deze rector echter minder voort uit innerlij ke overtuiging dan uit een goede inschatting van wat op het ogenblik de trend is de democratisering raden voor alle geledingen verhindert dan ook niet dat hij de teugels van het beleid stevig in eigen handen houdt het was de bedoeling van het simulatiespel dat de overige groepen leer lingen leraren ouders met deze rector in conflict kwamen door het conflict moest het modernistische vernisje van de man afgekrabd wor den het moest duidelijk worden hoe de macht op school in werkelijk 82 held verdeeld was net als bij het rollenspel is er bij het politieke simulatiespel altijd sprake van een confrontatierol i n dit geval de rector in het conflict met de confrontatierol moeten de overige groepen leren hoe de macht in elkaar zit welke trucjes worden er gebruikt welke schijnargumenten worden er gehanteerd net als het rollenspel kent het politieke simulatiespel evaluatieve rust punten de spelleiding grijpt in de groepen waaieren uiteen elke groep bezint zich op de strategie waarvoor in het verdere verloop van het spel gekozen moet worden het spel wordt weer hervat tot een volgend rust punt voor het succes van een simulatiespel i s het belangrijk dat de deelne me rs groepen uitbeelden die zij goed kennen men moet bij simulatie spelen ook waken voor negatieve leerervaringen van een negatieve leer ervaring kan bijvoorbeeld sprake zijn wanneer men de politieke situatie van chili i n een simulatie uitbeeldt een groep staat model voor pino chet en zijn collega s kinderen en zij n i et alleen willen graag winnen de kans is groot dat de geschieden i s zich herhaalt de generaals winnen opnieuw het spel kan tot gevolg hebben dat de spelers tot op zekere hoogte begrip krijgen voor het optreden van de militairen als dat niet het geval is kan het spel toch een stemming van moedeloosheid achter laten degene die werkt me t het politieke rollen en simulatiespel stelt zich op het uitgangspunt van een samenleving die veranderbaar is het besef dat de dingen zijn zoals ze moeten zijn en altijd zijn geweest moet worden tegengegaan en niet bevorderd eventueel kan de spelleiding zelf nega tieve confrontatierollen spelen een simulatiespel in elkaar zetten is geen gemakkelijke opgave de vorm is veel moeilijker dan die van het rollenspel kle i ne instruct i efouten kunnen grote gevolgen hebben voor het spelverloop zeker voor leerlin gen is het moe i l i jk zich steeds op het standpunt van een groep te plaat sen niet vanuit een p e rsoonlijke visie te handelen hans van dam noemt in drama als werkvorm als oorsprong van de huidige simulatiespelen amerikaanse zogenaamde wargames spelen die een effectieve oorlogs voering moesten bevorderen ze hebben een uitermate realistisch karak ter ook veel simu l atiespelen die later gemaakt zijn zijn feitelijke afspiegelingen van de werkelijkheid de spelers moeten leren hoe de werkelijkheid in elkaar z i t als dat gebeurt is het doel bereikt het poli tieke simulatiespel wi l verder reiken het wil bevorderen dat de spelers een stuk samenleving kritisch onder de loep nemen en tot de overtui ging raken dat die samenlev i ng veranderbaar is in positieve zin 83 het leerstuk de mogelijkheden van het leerstuk zijn tijdens de congresdagen verkend aan de hand van een kort leerstuk van bertolt brecht de jazegger en de neezegger in dit leerstuk is er feitelijk sprake van twee toneelstuk ken het verhaal speelt in japan er moet een gevaarlijke tocht onder nomen worden over de bergen achter de bergen moet de raad van dok toren worden ingewonnen en moeten medicijnen gehaald worden bij de jazegger is een ernstige epidemie de reden voor de gevaarlijke tocht een jongen die terwille van zijn eigen zieke moeder meegegaan is wordt tijdens de tocht zelf ook ziek de groep kan niet rechtsomkeer maken het dorpsbelang verbiedt dat de jongen moet achtergelaten worden om hem een lange doodstrijd te besparen werpen zijn tochtgenoten hem uit mededogen in het dal in de neezegger is er sprake van een soortgelijke situatie ook daar wordt een gevaarlijke tocht door de bergen ondernomen het doel ken nis en medicijnen anders dan in de jazegger ontbreekt in de neezegger de epidemie als drijfveer voor de tocht de tocht heeft dus een minder urgent karakter de jongen die terwille van zijn zieke moeder is meege gaan stort halfweg in een oud gebruik wil dat wanneer men de tocht door de bergen eenmaal is begonnen niet halfweg mag terugkeren zij die ziek worden moeten in het dal geworpen worden men wil zich aan het oude gebruik houden de jongen slaagt er echter in zijn tochtgeno ten te overtuigen van de onzinnigheid van het gebruik zij laten zich overtuigen breken met een traditie en keren met de zieke jongen terug naar huis in de trits rollenspel simulatiespel leerstuk heeft het simulatiespel be trekking op een groter deel van de werkelijkheid dan het rollenspel het leerstuk overstijgt op zijn beurt weer het simulatiespel ik noemde hier voor de keuze het recht arbeid kapitaal bij de jazegger en de neezegger wordt het thema van het stuk niet ge vormd door de tegenstelling individu en gemeenschap brecht wil in dit leerstuk duidelijk maken dat aan regels gebruiken tradities nooit een algemene geldigheid een eeuwigheidswaarde mag worden toegekend zij moeten voortdurend ter discussie staan en steeds opnieuw getoetst worden in de jazegger wordt de jongen in het dal geworpen omdat het in die concrete situatie redelijk is in de neezegger wordt hij niet ge dood omdat het daar niet nodig is algemene regels worden verworpen het kritisch oordeel dat ad hoc een beslissing neemt wordt aanbevolen de vrij abstracte thematiek van het leerstuk wordt geconcretiseerd in een parabel bij die parabel mag men niet blijven steken de parabel moet in verband gebracht worden met de dagelijkse werkelijkheid van de spelers het leerstuk wil dus stapsgewijze van het algemene tot he t 84 bijzondere komen in schema theorie model 1 werkelijkhei d bij het rollenspel is er sprake van een omgekeerde volgorde werkelijkheid 1 model theori e als een groep een leerstuk wil gaan spelen moet ze starten met een kri tische tekstinterpretatie wat staat er precies in de tekst het hoe de vormgeving moet de inhoud maximaal verduidelijken brecht schreef de jazegger en de neezegger als leerstuk voor scholieren een docent die met dit stuk op school wil werken zal de spelers belang stelling moeten bijbrengen voor het thema die belangstelling kan ont staan door het algemene thema te vertalen op het niveau van de spelers men zou bijvoorbeeld naar aanleiding van dit stuk een aantal ingeslepen schoolregels ter discussie kunnen stellen de waarde van die regels kun nen in rollenspelen worden onderzocht de theorie die in het model van een parabel is gegoten moet immers uiteindelijk op het niveau van de leerlingen werkelijkheid worden bij het instuderen van een leerstuk is de discussie over wat de inhoud de spelers persoonlijk te zeggen heeft van essentieel belang bij de vormgeving van het spel is esthetica niet het eerste doel esthe tiek is voor brecht niet onbelangrijk de vorm mag niet terwille van de inhoud verwaarloosd worden ze moet echter dienstbaar blijven aan de inhoud in verband met het algemene leerkarakter van dit soort toneel mag de stijl van spelen ook niet te individueel psychologiserend zijn er moet een afstandelijke epische speelstijl ontwikkeld worden lyriek is uit den boze daarmee zou de inhoud van het spel verbijzonderd en niet veralgemeend worden een leerstuk kan maar hoeft niet per se voor publiek te worden opge voerd iemand die kiest voor een leerstuk gooit hoge ogen het is een moeilijke spelvorm er wordt gestreefd naar kennis op hoog niveau zonder een zekere voorkennis kan dat doel niet bereikt worden in het rijtje rollenspel simulatiespel leerstuk geldt het leerstuk vrij algemeen als de moeilijkste van de drie geen vorm voor beginners dus wel een boei ende uitdaging voor degene die het nodige voorwerk verricht heeft 85 het vormingstheate r behalve het rollenspel het simulatiespel en het leerstuk is ook het vor mingstoneel voorwerp van studie en discussie geweest tijdens de congresdagen in noordwijkerhout de nieuwe comedie uit den haag trad op met het stuk dat had je gedroomd tejater teneeter uit nij megen gaf een voorstelling van wie is hier de baas over het voor en te gen van beide stukken is tijdens de congresdagen veel gepraat het voert te ver die discussie hier in extenso te gaan herhalen er is ook gezocht naar mogelijkheden om een voorstelling van het vormingstheater op school in de nederlandse les verder uit te bouwen in de praktijk is het immers vaak zo dat er een interessant stuk gespeeld wordt daar wordt na afloop van de voorstelling nog wat over nagebabbeld met acteurs en actrices en daarmee is de kous min of meer af de schoolgemeenschap gaat over tot de orde van de dag i c de leerstof tijdens de congresda gen is gepoogd middels rollenspelen een vervolg van het vormings schooltoneel op het niveau van de klas te realiseren er zijn dus rollen spelen gespeeld die aansloten bij wat het vormingstheater had laten zien een mogelijkheid die in de praktijk te realiseren is als het vor mingstheater de belangstelling van de leerlingen heeft gewekt is er een goede basis voor vervolg in spelvorm uiteraard kan het optreden van een professionele groep ook in rollenspelen en andere spelvormen wor den voorbereid noo t 1 hans van dam drama als werkvorm dcn cahier 4 pag 57 groningen 1977 wie meer wil weten over dramatische werkvormen die in dit verslag besproken zijn kan bij hans van dam een uitvoerige literatuurlijst vinden 86