Projekten lijken op beestenboel

projekte n lijken op beesten b oe l ruud gorter het is gunstig alsje op een school niet de enige leerkracht bent die aan projektwerk doet vaak moet er onder collega s heel wat gepraat en bemoedigd worden om deze moeil ijke onderwijsvorm vol te houden ruud gorter medewerker van de schooladviesdi enst te nijmegen was betrokken bij teamvergaderingen van een basisschool waar men o a het taalonderwijs projektmatig wilde gaan aanpakken in dit artikel heeft h ij iets vastgelegd van wat er allemaal in een team gebeurt als er een projekt wordt voorbereid een jaar of drie geleden begon een tiental scholen in oude nijmeegse buurten samen met de schooladviesdienst aan de vernieuwing van het moedertaalonderwijs gekozen werd voor een projektmatige aanpak van een aantal onderdelen van het taalonderwijs die zich daar het meest voor leenden op sommige scholen ontwikkelden deze projekten zich naar een thematische aanpak van zaken die zich in de leefwereld van handarbeiders kinderen voordoen ons huis renovatie de benedenstad restauratie deelonderwerpen van het projekt wonen met de bus het station naar de camping deelonderwerpen van het projekt op weg de club t v kijken spelen deelonderwerpen van het projekt na vieren daarnaast gingen afzonderlijke scholen aan de slag met de gemeente nijmegen het kronenburgerpark vakantie en mijn geschiedenis deze projekten werden in de meeste gevallen door de leerkrachten tij dens groepsbijeenkomsten op de schooladviesdienst zelf ontwikkeld de sad verzorgde dan verder de produktie na drie jaar begeleiding zijn de scholen nu voor een groot deel zelf in staat om projekten op te zetten en daarbij een verantwoorde keuze te doen uit verschillende moedertaalakti viteiten ook wat betreft de andere vakken doet zich de vraag steeds meer gevoelen welke leerstofonderdelen bij een door de school zelf gekozen thema kunnen worden geintegreerd in de schoolteams zal deze vraag in de begeleiding steeds aan de orde blijven komen wat de projekten betreft is de aandacht dus wat verschoven naar wat men wel wereldo rientatie noemt dit neemt niet weg dat de veranderingen in het moedertaalonderwijs ge staag voortgang vinden op basis van bevindingen van leerkrachten tijdens de projekten werken we nu aan de stimulering van de leesbeleving van de kinderen alsmede aan veran deringen in het stelonderwijs ook gespreksvormen krijgen systematische aandacht de manier waarop met de leerkrachten aan bovengenoemde projekten is gewerkt leverde een z g projektmap op een losbladige systematische verzameling van de moedertaalak tiviteiten die in de projekten aan bod kwamen deze projektmap dient als bronnenboek voor de onderwijzers als hulpmiddel bij de opzet van een projekt ook hebben we de ervaringen vastgelegd van wat er allemaal tussen onderwijzers omgaa t 267 als er een projekt wordt voorbereid momenteel wordt dan ook gewerkt aan een projekten boek een soort draa i boek waardoor de leerkrachten zelf in staat zijn i n hun eigen team ver schillende soorten projekten voor te bereiden uit te voeren en te evalueren een voorbeeld van zo n gebeu rt enis geven we in het volgende in de praktij k je beg i nt gewoon want een keer moet toch de eerste keer zijn daarom de gemakkelijkste manier t loopt toch tegen dierendag jachttijd kinderen zeuren wel eens om een spreek beu rt te houden over hun hu i sdier dus waarom niet het thema hu i sd i eren geruststellend want daarover is genoeg i n de school en erbuiten te vinden meteen heerst er aan de koffi etafel al een grandiose spraakverwarri ng want i s een koe een hui sd i er en al d ie beesten in de kl as en leren ze nou nog wel wat kom je met je gewone programma nou wel klaar doen alle klassen er aan mee welke vakken betrek je erb ij orde op zaken du s eerst maar ee n s een fl ap en viltsti ft en o pschrij ven m aa r w at i ed eree n z i c h vo o rste lt b ij het thema huisdieren in projektvorm hersenhozen heet dat huisdieren wat verzorgen van huisdieren hoe en waarom van dierendag weten waar ze vandaan komen huisdier en vakantie wie heeft er een huisdier bij de dierenart s verblijf van huisdieren huisdieren in andere landen waarom houd je ze dieren en bijgeloof ziekte bij huisdieren wat eten ze drs schuurmans van de sterreklame tijdens de hersenhoos loopt de juf van de v i erde weg en komt terug met een stapel boeken zoals biolog ie in onderwerp en opdracht trop i sche vol ierevogels enz of we nou geen dub bel werk z itten te doen want het staat toch ook allemaal in de boeken wat de kinderen van zo n thema zouden moeten leren inderdaad valt er een hoop samen maar niet alles staat i n de boeken wat op de flappen staat en omgekeerd hoe zi t zo n beest in elkaar welk kat tekwaad halen de kinderen er mee uit die inhouden schrijven we ook op de flap als je dat allemaal wilt behandelen kan je wel een paar weken ui ttrekken voor die beesten boel het maken van een keuze is dus wel gewenst maar op grond waa rv an maak je zo n keuze en waar b aseren d ie eigenw ijze blolog iemethodeschrijvers zich op van wat i k behandelen moet van d i e huisd i eren dat kunnen we toch wel met elkaar bepalen laten we het de kinderen vragen wat ze erv an w i llen weten wie weet weten ze al meer van die beesten af dan wij met z n allen bij elkaar de knoop moet worden doorgehakt iemand stelt voor de zaken in het projekt aan de orde te stellen die we zelf het belangrijkst vinden en tegelijke rtijd in de boekjes voorkomen mid dels een kringgesprek enquete aktiv iteiten zal i nde klas worden nagegaan wat de k i nderen er z i ch bij voorstellen hoe ze eraan mee kunnen werken etc 268 in de tussentijd is er dan ruimte om ons te buigen over kwesties als wat leren de kinderen aan het thema samenwerken hun boekje open te doen elkaars werk beoordelen op welke manier kunnen we het projekt opzetten leggen we kontakt met de schoolbioloog de kin derboerderij de die re nw i nkel de dierena rt s welke materi alen kunnen we gebru i ken die we toch op school hebben en wat lenen we uit de bibliotheek zoals stempels dia s lees boeken werkbladen medi atheek enz behoudens enkele strubbel i ngen slaat het enthousi as me over op de mensen van de andere klassen we spreken een tijdst i p af voor een teamvergader i ng huiswerk enquete maken en kringgesprek voorbereiden ieder zet op papier welke aktiviteiten met de kinderen zullen worden ondernomen studenten van de p a krijgen opdracht om de hele school af te strui nen en al het bru i kbare materiaal te inventari seren iedereen ziet toch wel tegen de zelf op gelegde klus op er wordt dan ook tenslotte afgesproken dat er samengewerkt wordt tussen de leerkracht van de onderbouw middenbouw en bovenbouw van de school dat zal dan wel betekenen dat het thema op dri e verschillende niveaus zal worden u i tgewerkt in de twee weken d i e ieder gegund i s om aan de voorberei dingen te werken rezen de twijfels of het er allemaal wel naast kan kwekel i ngen in de klas de schooltanda rt s verkeerspolit i e ziekte van een van de leerkrachten verzoek van de univers i teit voor een onderzoek en quete van de gemeente gewoon te veel om op te noemen hoewel een en ander zeker na delige invloed op de werkzaamheden uitoefent komt iedereen toch met zijn spullen op de proppen onderl i ng i s ook de agenda van de werkbespreki ng verspreid het programma ziet er als volgt uit vergadering beestenboel 16 00 17 30 1 opening en enkele korte mededelinge n 2 bespreking van de mogelijkheden om de behoeften enz van de kinderen ouders te pei len n a v het them a 3 welk materiaal is er op school wat moeten we lenen aanschaffen 4 welke akti vite iten wil iedereen i n de kl as doen 5 afspraken v ier uur bl ijkt toch weer een vrome wens als iedereen zit i s het al kwart over eerst koffie even bijpraten het kost toch weer even moeite je hoofd erbij te houden al gauw komen de i deeen los om bij ki nderen en ouders na te gaan hoe ze tegen het on derwerp aank ijken stenc i l aan ouders ouderavond kringgesprek in de klas met ge ri chte vragen enquete en iemand komt met een i dee van een hu i sboekje daari n zou een voor woord kunnen staan aan de ouders voo rt s opdrachten die de ouders samen met de kinderen thui s kunnen maken een aantal zaken kunnen door de kinderen in de klas worden gedaan ten slot te i s er het idee het thema te introduceren door een klankbeeld voor de kinderen te maken kijk en luisteropdrachten die daarop gebaseerd zijn worden in de vorm van een ganzebordspel aangeboden na een korte discussie wordt het du idelijk dat het erbij het klankbeeld niet om gaat de kin deren naar het thema toe te praten de bedoeling is eerder het onderwerp op een motive 269 rende wijze te introduceren ook het ganzebordspel moet de mogelijkheid bieden voor de leerkracht om in de gaten te houden hoe de kinderen tegen huisdieren aankijken er wordt besloten om de verkennende fase van het projekt zo gemeenschappelijk mogel ijk op te zetten je kunt er dan met elkaar ook beter over oordelen of op het thema doorgegaan kan worden of niet het projekt start met het klankbeeld dia s zijn er genoeg een bandje moet nog wel worden ingesproken met de kijk en luisteropdrachten in de vorm van het ganzebordspel zit het moeilijker voor klas 1 moet zo n spel er anders uitzien dan voor klas 6 of zou je de kinderen van vers c hil lende leeftijd met elkaar het spel moeten laten spelen afgesproken wordt dat het klank beeld door drie mensen le 3e en 5e klas wordt samengesteld op de volgende vergadering wordt het aan het leerkrachtenteam ve rtoond waarna er samen aan de opdrachten wordt gewerkt daarna volgt een kringgesprek waarin vooral zal worden nagegaan wat de kinderen van huisdieren denken welke e rv aringen ze er zelf mee hebben enz iedereen let op de vraag of het thema in de klassegroepen gebaseerd kan worden op voldoende e rv ari ng met het on derwerp zo niet wat moeten we dan de daaropvolgende aktiviteit in de kl as bestaat uit het introduceren van het huisboekje de kinderen ontwerpen zelf de omslag van het boek je vullen naam en hun adres in het voorwoord aan de ouders zal hetzelfde blijven immers er komen uit een en hetzelfde gezin kinderen die in verschillende klassen zitten overigens zal het voorwoord nog worden doorgesproken met de ve rtegenwoordigers van de ouder comm i ssie de opdrachten die in het huisboekje door de ouders moeten worden ingevuld kunnen ook dezelfde zijn wat de k i nderen zelf moeten doen zal per niveau verschillen als er op de bij eenkomst nog voldoende tijd over is zal daar aan het e i nd erv an nog worden gewerkt als we de verkennende fase serieus nemen moeten we ons ook de tijd gunnen om de binnengekomen informatie te ordenen dat wil zeggen dat we met de kinderen en in ons team onderling napraten over het kring gesprek de informatie die terugkomt d m v de huisboekjes enz uitgaande van 4 oktober dierendag als sta rt van deze fase kunnen we de fase met de kin deren voor de herfstvakantie 18 24 oktober afronden kunnen we een van de dagen in de herfstvakantie gebruiken om ons dan verder op de voo rt gang van het projekt voor te be reiden dat laatste idee stuit wel op enige weerstand laat iedereen dat maar voor zichzelf doen men komt tot de conclusie dat het beter is om de vakantie al vrijdagmiddag in te laten gaan op die middag plannen we de werkbespreking waarin we besluiten door te gaan en z o ja hoe tot ieders schrik is het al w eer vijf uur een van de teamleden staat al op om naar huis te gaan t potje moet namelijk op tafel het wekt wel eens kwaaie gezichten bij de anderen maar wat doe je eraan het belangrijkste punt is echter geweest nog een zaak komt in elk geval aan de orde het materiaal een van de hospitanten is op de vergadering aanwezig om een toelichting te geven op het geinventariseerde mate ri aal er is een rubricering in 270 a lessen over huisdieren in de taalmethode b teksten over huisdieren in leesboeken c uitleenboeken over huisdieren d informatieve lectuur over huisdieren documentatiecentrum e teksten uit jeugdtijdschriften okki jippo taptoe en kijk f lessen over huisdieren in de b iologie methode g audio vi suele m i ddelen 1 filmstroke n 2 dia s 3 materiaal van schoolradio of t v programma s h andere leermiddelen 1 plaatwerk 2 stempels overigens komt het iedereen best goed uit dat het punt welke aktiviteiten doen we i nde kl as nog tot de volgende keer bl ijft l i ggen immers het materi aal blijkt ook voor een groot deel de gang van zo n projekt te bepalen je kunt er de gang van zaken wat op afstemmen wel zo reeel vindt iedereen al pratend over het materiaal komt de vraag al gauw aan de orde wat vinden we gesch i kt en waar slaan we het op omdat de laatste vraag gemakkel ijker te beantwoorden is dan de eerste wordt hier over eerst een beslu i t genomen hoewel het documentati ecentrum i n op bouw i s wordt besloten de materialen di e voor dit projekt gebruikt kunnen worden apart b ij elkaar worden gezet in de hal van de school een aantal van de ouders zal worden ge vraagd b ij uitleen en administratie behulpzaam te z ijn er wordt nog bekeken in hoeverre er vanuit die ouders een soo rt documentatiegroep kan ontstaan die het documentatiecen trum verder kan helpen uitbouwen maar nu nog weer de vraag welk mater i aal gebruikt zal worden er zijn antieke wandplaten leesboekjes van voor de oorlog de taalmethode heeft wel lessen maar die kan je niet ge bruiken omdat de rest van het hoofdstuk dan nergens meer op slaat enz het ligt er ook maar aan welke vakken je bij het produkt kunt gebruiken daa rv an zijn de middelen afh a n kelijk en dat natuurl ijk ook weer van de doelen die we bij dit projekt voor ogen hebben en dan bl ijkt dat we die doelen ni et konkreet genoeg hebben geformuleerd maar dat kan ook ni et als je kinderen en ouders i n de eerste fas e een belangrijke inbreng wilt geven het i s toch wel even wennen als je zo tegen projekt onderwijs aankijkt aan het e i nd van de bespreking worden de nodige taken verdeeld en wordt de agenda voor de volgende en laatste voorbereidingsbijeenkomst vastgelegd 1 n a v dia s en geluidsband kijk en luisteropdrachten opstellen 2 projekt documentatiecentrum bekijke n 3 aktiviteiten doornemen ieder zet op papier wat hij nu in z n hoofd heeft op de laatste bijeenkomst blijkt dat iede re en het inderdaad heeft klaargespeeld om de gang van het projekt zo kopkreet mogelijk uit te schrijven het gaat hier om de aktiviteiten die de leerkrach ten van het team in ieder geval zelf w i llen uitbrengen daarnaast blijven ope ningen voor aktiv iteiten die voortvloeien uit de eerste fase er is hard gewerkt in de twee tallen per 271 onderbouw middenbouw bovenbouw 1 observatiekring n a v ee n 1 gespre k over hu isdieren 0 we b e d e nk e n de titel voor huisdier dat d e k i nd eren 2 opstellen van vrage n o n s projekt zel f meebrenge n zie p edo 3 we gaan naar d e vader van 1 lezin g doo r de verzorger mo rfose j a n op de kinderboerderij van het asie l 2 l uisterspell etjes n a v die 4 interview 2 for u m rengeluiden op de b a nd 5 ve rhaaltjes maken bij foto s 3 lees tekst met v rage n i n 3 w er kbla d uit taa l a ktive va n huisdi ere n g roe p en ri ngs p rogram ma 6 muz ie kl es met liedjes over 4 spreekbeurt doo r ki ndere n 4 voo rlez en hu isd ieren over hu is die ren 5 pantomime gymles 7 zieke huisdieren h y gi e ne 5 reclame l es over h uisdier 6 verve n teke nen o i d 8 m oed e rd ag vaderd ag di e voeding d ramatische ex 7 bund elen va n de w e r kjes e n r e nd ag woords pel letjes pressie collages op de 1 0 minu tenavo n d creatief schrijven 6 relatie tusse n huisdier be meegeven 9 t ent oo ns tell i ng van de huizing e n d e nat uur hier w erk stukjes over een leerges pre k ver werki ng i n lee rl i n gen b oe k van de tv 7 ee n b rief aan al l e huisdier b0z itters i n de buurt 8 m aken v a n proj ektboek van de kl as bij het bespreken van deze opzetten kwam er wel het eenen ander los er werd ongel ijk he id geconstateerd wat betreft er op uitgaan zouden sommige k i nderen het ui t ee n gezi n niet verv elend vinden dat de een wel en de ander niet naar de k inderboerderij mag kun je dat wel aan met je klas moet je de ouders dan weer als oppas vragen ook wordt geconstateerd dat elke klassegroep een eigen afslu i ting van het projekt heeft moet er hier jui st niet meer gemeenschappel ijk worden gewerkt door b v een tentoonstel li ng te organi seren soms kom je hier niet u i t i n d i t geval wordt dan ook veel waarde gehecht aan een zeke re eigenhe i d die ook afhankelijk i s van de leerkracht d ie ermee werkt en voor de le en 2e kl as komt het juist erg goed uit dat het slot van het projekt samenvalt met de 10 m i nuten avond dan kun je met de ouders ook eens over andere zaken praten dan alleen maar cijfers voor lezen en rekenen laten we wel wezen in het projekt zit nog een hoop dat er door onszelf is ingestopt en erg gericht is op kenni s deze opmerki ng rakelt weer het een en ander op als je in dat geval geen goeie gespreks lei der hebt of hierin niet wordt ondersteund kan dit weer een grote belemme ri ng op de sa menwerking worden het zoeken naar een goed evenw icht tussen leren van en leren aan het projekt samenwerken iets fijn vinden vinden dat zo n beest stinkt enz is niet een voudig ook weer erg afhankel ijk van de erv aring die je als leerkracht hebt met projekton 272 derwijs het onderwerp de leeftijd van de kinde re n de erv aringen die zij hebben enz ook over de volgorde van de opgesomde projektaktiv i telten valt wel het een en ander te vert ellen men wordt het er wel over eens dat je eigenlijk eerst met de kl as moet afspreken wat willen we verder weten wat zoeken we uit wat spelen wat maken we erv an dus niet zomaar i n een excursie duiken of iemand laten opdraven hoewel we nu geen werkplan van een heel jaar willen maken w illen sommigen toch eens op een rijtje zetten aan welke vakken nu wordt gewerkt of moet je zeggen van welke vak ken gebruik wordt gemaakt gaat het om het vak of ondersteunt vakkennis of vaardighe den het samen werken aan het projektdoel hoe het ook is we komen op de proppen met taal luisterspelletjes lezen gespreksvormen vragen maken i nterviewen verhaaltjes maken creati ef schrijven spreekbeu rt re clameteksten maken drama b rief schrijven re kenen n a v de hu isboekjes in de le fas e b iolog ie dierengeluiden ove reenkomsten verschillen ziekten asiel hui sdiere n behui zi ng aard gesch iedenis muziek liedjes ritmes gebru i ken handenarbeid verv en tekenen hok t imme re n opknappen daar zitten we nou met onze moo ie doelstellingen op de flappen inderdaad door deze u it werking koppel je de werkzaamheden weer terug naar de oorspronkelijke ideee n als je als team energie genoe g over hebt om dan de konsekwenties hie rv an nog weer te t rekken en de hiaten op te vullen i s het mooi well i cht komen kindere n en ouders ook nog met gegevens i n de le fase die aanleiding kunnen zijn om te voorzien i n de gebieden waar we nu zelf nog geen akt i vi teiten voor op papier gezet hebben nog een vrolijke noot alles staat er nu wel zo moo i maar kunnen onze k i nderen wel lui s teren brieven schrijven een inte rvi ew houden enz enz wat is daar wel niet voor nodig als ik aan de praktijk van de opstellen denk zie i k de spelfouten al weer voor me daar kun je toch niet mee voor de dag komen goed we sp reken af dat er geen brief de deur uit gaat d ie door k i ndere n gesch reven i s voor dat de groep klas en tenslotte de leerkracht het heeft gezien iemand heeft eens iets gelezen dat kinderen elkaars spelfouten n iet dulden en er venijniger op z ijn dan de leerkracht ooi t zelf geweest is maar wat doe je dan met de k i nderen die de fouten maken leren die het dan vanzelf of moet je ze t ijdens het projekt ondersteuning geven door meer ind ividueel gerichte hulp b v met spellingskaarten het lijkt geen gek idee op di e manier motiveer je kinderen door een projekt weer aan andere d ingen te werken o k met spelling krijg je dat missch ien wel weer rond maar met le ren vragen stellen met gespreksvormen eigenlijk zou je overal een cursus voor moeten hebben en er na het pro jekt aan kunnen werken tot een volgend projekt zich aandient van zo n idee wordt je gruwel ijk moedeloos dat lukt je noo i t als school alleen en zolang je ruzie hebt met die school op een steenworp afstand over de werving van leerl ingen voor dit cursusjaar kan je zo n samenwerk i ngsverband ook wel vergeten d i t punt zal toch nog eens nader moeten worden bekeken staan we nog even st i l bij de vraag of we er voldoende op letten dat er de verschillende afwissel ing is wat betreft alleen werken groepswerk e n 273 klassikaal bezig z ijn ook wat dit punt aangaat zijn er verschillen in het team overeen stemming is er meestal wel in de sta rt en de afsluit i ng klassikaal de verwerking van een probleem informatie of onderzoekje gebeu rt in de meeste klassen ind i vidueel soms afgewisseld met groepswerk alleen werken doen ze aan verslagen te keni ngen werkbladen verhalen maken opstellen van eigen vragen voorbereiden van spreekbeu rt en in het documentatiecentrum maken van dictaat e d deze derde teambespreking was wel de meest geanimeerde dik overtijd maar daar was dit keer op gerekend met koffie en saucijze broodjes klaar was in elk geval het klankbeel d de kijk en luisteropdrachten van onder midden en bovenbouw het hu i sboekje voor ouders en kinderen de opzet voor onder m i dden en bovenbouw van de rest van het projekt een mi ni documentatiecentrum voor het werken met het projekt them a kontakten gelegd met ouders lez i ngen excurs ies assistente doc centrum maar wat missch i en veel belangrijker was de bereidheid van iedereen om er tegenaan te gaan voor hoelang voorlop ig werd afgesproken projektwerk alleen s middags te doen en n i et i n de knoop te komen met andere vakken d ie toch ook weer belangr ijk zijn om in projekten te kunnen werken overigens blijken er dan tijdens de uitvoe ri ng voldoende mogelijkheden te zijn om er ook s morgens aan te werken 274