Reflecteren en het ontwikkelen van metacognitie

reflecteren en het ontwikkelen van metacognitie marianne etshout mohr het onderzoek naar metacognitieve en cognitieve strategieen in het onderwijs begint vruchten af te werpen van hout wolters 1992 strategieen nemen een centrale plaats in in de verschillende manieren die door de wandel op basis van een omvangrijke literatuurstudie worden genoemd om de opbrengst van onder wijs te vergroten de wandel 1994 het blijkt van belang te zijn dat leerkrachten voor hun leerlingen leerroutes uitzetten die recht doen aan de constatering dat ieren een constructief cumulatief en diagnostisch proces is naarmate leerkrachten meer zorg besteden aan strategieen is het belangrijker dat leerlingen reflecteren op de leerprocessen die zij doorlopen en de keuzen die zij daarin zelf maken het belang van reflectie wordt algemeen onderkend simons 1992 over de aard van de activiteit is echter nog veel onduidelijk evenals over de condities waaronder reflectie in de praktijk van het onderwijs het beste plaats kan grinden it houdt niet in dat leerkrachten wijze waarop zij het werk moeten uitvoeren rustig kunnen afwachten hoe en waarom het belangrijk is om de bedoel het een en ander zich ontwik de strategie te hanteren de aandacht voor kelt zij zullen zelf het initiatief strategisch onderwijs is gevoed door moeten nemen om met hun onderzoek waaruit blijkt dat blind trainen leerlingen te reflecteren en zij zullen trainen zonder uitleg over het hoe en waar hun ervaringen moeten uitwisselen om om van de trainingsopzet minder effectief is deze activiteit gaandeweg met meer kennis dan geinformeerd trainen trainen met uitleg van zaken te gaan begeleiden over het hoe en waarom aan het voornemen om leerlingen geinfor strategisch onderwijs meerd te gaan trainen zijn veel consequen ties verbonden deze betreffen het lesmate riaal maar ook de rol van de leerkracht die strategisch onderwijs is een nieuwe term zichzelf meer zal moeten gaan zien als een deze duidt op onderwijs waarin enerzijds initiator en begeleider van individuele leer met leerlingen wordt besproken welke pro processen bij de leerlingen dan als een per dukten van hen worden gevraagd en waar soon die zich toelegt op het presenteren en in anderzijds met hen wordt ingegaan op de overdragen van vakinhoudelijk kennis en sept okt 1995 nummer 1 25 jaargang wiz vaardigheden zo gemakkelijk mogelijk aan te voldoen rekening houdend met wat zij verder belang het ontdekken van aan te bevelen strate rijk vinden voor leerlingen is het met andere gieen en het uitstippelen van effectieve en woorden eenvoudiger dan voor leerkrachten voor leerlingen inzichtelijke leerroutes vraagt om een overstap te maken van traditioneel van leerkrachten dat zij vanuit een nieuw produktgericht naar strategisch procesge perspectief naar hun onderwijs kijken het richt onderwijs dit neemt niet weg dat zij leuke daarbij is dat het veel meer dan voor op het goede spoor gezet moeten worden heen loont om als team te functioneren en het ligt voor de hand daarbij primair te den erop te letten wat er gebeurt over de gren ken aan het verzorgen van een goede orien zen heen van het eigen vak bij verschillen teringsfase dus aan het geven van een de onderwerpen en vakken stuiten leer goede uitleg van wat er wordt verwacht in krachten immers op overeenkomstige dit artikel wil ik de aandacht richten op een vragen drie heel verschillende voorbeelden tweede belangrijke component de reflectie van dergelijke vragen zijn fase met de reflectiefase wordt het leerpro ces afgesloten de opgedane kennis vaar hoe maak je leerlingen duidelijk waarom digheden en ervaringen kunnen in de zij hun voorkennis moeten activeren als reflectiefase nog eens worden bekeken zij nieuwe leerstof over een onderwerp evenals het verwervingsproces dit kan de gaan bestuderen en op welke manier waarde van het geleerde vergroten en bij begeleid je hen als zij de aanbevelingen dragen tot de bruikbaarheid in toekomstige en hulpmiddelen zoals toegevoegde toepassings en leersituaties vragen naast zich neerleggen hoe krijg je leerlingen zover dat zij zelf standig een aangegeven leerroute vol in ri chten van gen waardoor de leerkracht inderdaad tijd krijgt om de individuele leerproces de reflectiefase sen te begeleiden en waar nodig bij te sturen re fl ecteren kan tussentijds plaatsvinden hoe zorg je dat het strategisch onder maar voor de eenvoud beperk ik mij hier tot wijs de leerlingen voldoende ruimte laat reflecteren als afsluiting van een episode om zelf te bepalen hoe zij de opgege van strategisch onderwijs het reflecteren ven leerstof willen bestuderen en zich bestaat eruit dat leerlingen terugblikken op de vereiste vaardigheden willen eigen de gevolgde leerroutes zich realiseren hoe maken werken de uitgestippelde leer het proces verlopen is wat er aan leerresul routes voor sommige leerlingen niet taat en nevenresultaten bereikt is en wat beperkend en staan zij het zelfstandig daar verder aan conclusies of lessen voor nadenken over het reguleren van het de toekomst aan verbonden kan worden leerproces niet in de weg drie voorbeelden van reflectie worden gegeven door ella fred en khalid leerlingen moeten met ella na deze les snap ik gelukkig wat strategisch onderwijs ieren meer van die zogenaamde stromingen het begon mij wat duidelijker te worden omgaan toen de lerares aan karel uitlegde dat hij er in zijn spreekbeurt rekening mee had moe leerlingen zijn flexibel zj proberen bij elke ten houden dat de romantiek niet alleen in leerkracht te achterhalen wat deze van hen de literatuur is terug te vinden maar bij verwacht en zij zoeken naar wegen om daar voorbeeld ook in het schoolsysteem dat tm 25 jaargang nummer 1 sept okt 1995 maakte mij duidelijk dat het bij die stromin de drie leerlingen kijken terug op verschil gen gaat om iets veel breders dan ik eerst lende ervaringen en ook de situaties waarin dacht zij de ervaringen opdeden verschillen ella kijkt terug op een klassikale les fred kijkt fred toen ik zondag het werkstuk over de terug op een ervaring met het zelfstandig romantiek wilde gaan maken zag ik in de werken aan een werkstuk en khalid reali studiewijzer dat ik allerlei boeken uit de seert zich dat hij zich bij het zelfstandig bibliotheek had moeten halen nou dat kon kiezen van de boeken voor het werkstuk dus niet meer dus nu heb ik het niet kun eigenlijk veel te veel heeft laten leiden door nen maken in het vervolg moet ik dus toch de ongegronde vrees dat het wel moeilijk maar eerst goed lezen wat er in de studie voor hem zou zijn in de tabel zijn de drie wijzer staat want zo loopt mijn hele plan typen lessituaties van deze leerlingen kort ning in de war aangeduid het gaat om situaties die in het onderwijs veelvuldig voorkomen door ze te khalid ik had gedacht dat het voor mij onderscheiden wordt het gemakkelijker in heel moeilijk zou zijn om een werkstuk over te zien dat de situatie bepaalt waar leerlin nederlandse literatuur te maken daarom gen het gemakkelijkste over zullen kunnen heb ik de boeken vooral gekozen op dikte reflecteren in de brede zin van al terugblik zo dun mogelijk dus maar ik heb gemerkt kend nadenken en wat de reflectie zal ople dat het mij meeviel voor mijn boekenlijst veren dit is in de tabel aangegeven volgend jaar kies ik gewoon wat ik interes sant vindt en als het te moeilijk is dan kan ik de lijst altijd nog aanpassen drie contexten voor reflecteren ella fred khalid context frontaal onderwijs zelfstandig werken zelfstandig snide de leerling werkt de leerling werkt ren de leerling en leert onder volgens een aange heeft een eigen in leiding van de geven leerroute breng in de invul leerkracht bv met een studie ling van het leerdoel wijzer en de leerroute terugblik op inhoudelijke planning en werk keuzen van de leerproces uitvoering invulling van het leerdoel en de leerroute opbrengst inzicht in het ge kennis over het maken bijstelling en con leerde en kritische van een goede plan solidering van de momenten in het hing en over het voor opvattingen die aan verwervingsproces komen en overwinnen gemaakte keuzen van problemen in ten grondslag heb de uitvoering ben gelegen sept okt 1995 nummer 1 25 jaargang nut begeleiden van om volgens plan te werken wat zou je een volgende keer anders en de ref lectie activiteit beter willen doen wat betekent dat voor je planning strategisch onderwijs doet een sterk beroep op het vermogen van leerlingen om reflectie zie khalid in de derde kolom de te reflecteren dat vermogen moet bij leer leerling let op wat de opgedane ervaring lingen ontwikkeld worden dit kan door van hem of haar leert over de uitgangspunten leerlingen gedurende de gehele schoolpe van waaruit bepaalde keuzen gemaakt zijn riode heel regelmatig die vorm van reflectie leerkrachten studiebegeleiders ouders en te vragen die het beste past bij de situatie medestudenten kunnen een leerling tot zelf waarin men hen heeft laten werken daarbij evaluatie stimuleren daartoe stellen zij vra is het handig om in de communicatie met gen als collega s en leerlingen consistent te zijn in hoe vatte je de taak op vond je het het taalgebruik aansluitend bij de drie belangrijk om met bepaalde kennis kolommen van de tabel zijn bijvoorbeeld de ideeen of opvattingen wat te doen wat drie termen procesevaluatie zelfevaluatie en wilde je bereiken en wat wilde je vermij re flectie geschikt den wat waren voor jou opvallende gebeur procesevaluatie zie ella in de eerste tenissen en hoe reageerde jij daarop kolom de leerling kijkt terug op het proces wat betekent de opgedane ervaring dat zich gezien vanuit de individuele leer voor de ideeen en opvattingen waarmee ling heeft voltrokken in de lessituatie ella je in de toekomst je opdrachten studie kan hierin worden begeleid door de leer benadert kracht deze evalueert dan samen met haar het proces samen met de lerende gaat de meer informatie over het zelfevalueren en leerkracht nog eens na hoe het een en reflecteren is te vinden in etshout mohr ander gelopen is en wat de leerling on dui van den bijtel 1995 en bij korthagen delijk vond en wat hem in het leerproces 1995 in deze publikaties worden niet hielp of juist hinderde de vragen die de alleen de begrippen nader verhelderd maar leerkracht stelt sluiten nauw aan bij de leer wordt ook benadrukt dat leraren in oplei stof en de manier waarop deze werd ding meer dan op dit moment gebruikelijk behandeld en door de leerling werd opge is zich zelfevaluatie en reflectievaardighe vat den zouden moeten eigen maken niet alleen om hiermee model te kunnen staan zelfevaluatie zie fred in de tweede voor hun leerlingen maar ook om goed in kolom de leerling kijkt terug op de wijze staat te zijn zelfstandig en in samenspraak waarop het volgen van de beoogde leerrou met collega s te blijven werken aan de ver te is verlopen en op de rol die de eigen betering en vernieuwing van hun eigen planning en werkuitvoering daarbij heeft onderwijs gespeeld en had kunnen spelen leerkrachten studiebegeleiders ouders en medestudenten kunnen een leerling tot zelf evaluatie stimuleren daartoe stellen zij vra gen als wat deed je hoe deed je het wat ging goed wat ging minder goed had je van te voren een planning gemaakt wat hield die in lukte het vic 25 jaargang nummer 1 sept okt 1995 reflecteren en het king regulatie en sturing van het eigen leerproces of een andere cognitief proces ontwikkelen zoals een probleemoplosproces of een van metacognitie redeneerproces leerlingen moeten in de eerste plaats leren letten op interne signalen voorafgaande aan een leerproces willen dat het leerproces goed verloopt ella dit leerlingen meestal niet veel tijd besteden snap ik maar dat snap ik nog niet zij aan de orienteringsfase zij willen liever moeten in de tweede plaats leren het eigen meteen beginnen aan het eind van een gedrag te reguleren fred als ik een leerproces hebben zij meestal ook niet veel opdracht krijg moet ik ruim voordat ik aan zin in een reflectiefase het werk is toch de opdracht ga beginnen in de studiewijzer immers klaar waarom zouden leerkrach kijken en zij moeten ten slotte leren het ten de leerlingen er toch toe moeten stimu eigen leren te sturen op basis van ideeen en leren het kortste antwoord is omdat zij er opvattingen die regelmatig worden aange veel van kunnen leren over hun eigen leren past aan nieuwe inzichten en ervaringen en studeren en omdat er aanwijzingen zijn khalid nederlandse literatuur is niet te dat ook de kwaliteit van de opgedane ken moeilijk voor mij ik kan het best aan zij nis en vaardigheden erdoor wordt bevor kunnen de vaardigheden het best ontwikke derd zie de wandel 1994 len in directe samenhang met de leertaken en leersituaties waarin zij actief betrokken metacognitie is een woord dat in dit ver zijn etshout mohr 1992 orienteren voor band steeds vaker opduikt in publikaties op af procesbegeleiding tussentijds en het gebied van onderwijzen leren en ieren reflecteren achteraf vormen het instrumen ieren de term verwijst naar drie vaardighe tarium van de leerkracht die hier met de den die betrekking hebben op de bewa leerlingen aan wil werken marianne elshout mohr sco kohnstamm instituut en instituut voor de leraren opleiding universiteit van amsterdam grote bickersstraat 72 nl 1013 ks amsterdam bibliografie de wandel 0 onvoltooid tegenwoordig universiteit antwerpen universitaire instelling antwerpen 1994 elshout mohr m metacognitie van lerenden in onderwijsleerprocessen tijdschri ft voor onderwijs research 17 5 1992 p 273 290 elshout mohr m van den bijtel j reflecteren een nuttige ambachtelijke vaardig heid in h c schouwenburg j t groenewoud red studievaardigheid en leerstij len proceedings van de 14e landelijke dag studievaardigheden groningen wolters noordhoff 1994 p 229 247 sept okt 1995 nummer 1 25 jaargang korthagen f het bevorderen van reflectie in groepen a s leraren velon tijdschrift voor lerarenopleiders 16 2 1995 p 4 14 simons p r j onderwijs en ontwikkeling in r f w diekstra red jeugd in ontwik keling 1992 van hout wolters b h a m cognitieve strategieen als onderwijsdoel oratie groningen wolters noordhoff 1992 tussendoor centrum voor didactiek ufsia het centrum voor didactiek van ufsia organiseert tijdens de komende maanden de volgende nascholingscursussen voor leerkrachten nederlands improviseren meer dan taal deze workshop wil aan de hand van praktische voorbeelden duidelijk maken langs welke weg men jongeren van de tweede en derde graad tot spel kan aanzetten thema s aanwakkerings en losmaakoefeningen improvisatietechnieken ruimtegebruik en uitdrukkingsleer datum woensdag 8 november 1995 van 14 tot 20 uur europese letteren in de les nederlands sinds enige tijd wil de vlaams nederlandse vereniging europese letteren vel lera ren nederlands van de derde graad in contact brengen met europese teksten en reikt ze hiervoor lesmateriaal aan tijdens deze nascholing stellen medewerkers lesge vers van de vereniging drie thema s voor met telkens een didactisch luik natuurbele ving in de romantiek steden in europa en postmodernisme datum woensdag 29 november 1995 van 14 tot 20 uur inlichtingen en inschrijvingen centrum voor didactiek prinsstraat 13 2000 antwerpen tel 03 220 46 82 reinilde van moer fax 03 220 46 79 25 jaargang nummer 1 sept okt 1995