Documenten
retorica revisited enkele aspecten van de argumentatieleer praktisch bekeken in dit artikel willen we even verder inspelen op het vorige artikel we willen uit diverse publikaties enkel ideetjes lichten die aanzetten kunnen zijn om met argumentatie in de klas te werken de tekst valt uiteen in twee delen een eerste waarin een aantal formele aspecten van argumenteren verder uitge diept worden en een tweede waarin meer inhoudelijke sug gesties voor de klaspraktijk worden gegeven 1 formele aspecten van de argumentatie in dit onderdeel maken we uitgebreid gebruik van publikaties van steehouder e a 1984 braet 1977 en van eemeren 1984 1 bij deze auteurs troffen we interessante for mele analyses van argumentaties aan die vooral als bedoeling hebben een achtergrond te bieden waartegen delessuggesties kunnen worden geplaatst via dergelijke analyses is het bijvoorbeeld mogelijk de leerlingen houvasten te geven om bepaalde teksten of gesprekken te ontrafelen en te be spreken op het vlak van argumentatie 1 1 argumentatietypes 2 eerst en vooral onderscheiden we twee basistypes inductie inductie is een argumentatietype waarbij uit een aantal af zonderlijke gevallen of waarnemingen een algemene uitspraak wordt afgeleid in het dagelijkse leven maken we veel ge bruik van zulke inducties ook al is een redenering die op inductie steunt strikt logisch niet verantwoord voorbeeld een leerling heeft genoteerd dat een leerkracht al een tijdje tien minuten te laat in het klaslokaal ver schijnt daarom heeft hij een taak slechts oppervlakkig voorbereid in de hoop dat hij die verder kan afwerken tij dens die tien minuten deductie bij argumentaties door middel van deductie probeert men een uitspraak aanvaardbaar te maken door te laten zien dat het gaat om een speciaal geval van een algemene regel of wetmatigheid het omgekeerde van inductie dus voorbeeld leerlingen die vaak afwezig zijn zij dat meestal ongewettigd en dus schoolmoe nu christine x al vijf dagen 284 vonk 1986 16de jg nr 5 afwezig is zal ze ook wel schoolmoe zijn naast deze twee basistypes kunnen we in de opbouw van een argument een onderscheid maken tussen de volgende uitwer kingen vergelijking vergelijking met een andere situatie of een ander verschijn sel is een veel gebruikte manier om een uitspraak te onder steunen men laat zien dat de twee verschijnselen een aantal eigenschappen gemeen hebben en concludeert daaruit dat ze ook de eigenschap waarover de conclusie gaat gemeen zullen hebben evenals inductie is vergelijking niet strikt logisch verantwoord voorbeeld wij vlamingen worden in het buitenland veron dersteld de taal van het land te spreken waarom spreken de buitenlanders hier dan geen nederlands causaliteit veel argumentaties berusten erop dat tussen twee verschijn selen een causaal verband wordt gelegd het ene verschijn sel wordt gezien als een oorzaak en het andere als gevolg er zijn verschillende redeneertypes waarin causaliteit wordt gebruikt voorspelling van een gevolg voorbeeld ik heb weer enkele zware onvoldoendes op mijn rapport het zal wel weer gaan zwaaien thuis reconstructie van een oorzaak voorbeeld zowel jan als bob zijn weer afwezig ze zullen dus wel in het cafe zitten aanbeveling van een middel voorbeeld om de werkloosheid te bestrijden moeten de gastarbeiders het land uit het dilemma er zijn maar twee mogelijkheden a of b dit is het proto type van een dilemma als a niet van toepassing is blijft alleen b nog maar over het is een redeneervorm die in betogende teksten dikwijls gebruikt wordt en lang niet altijd correct voorbeeld de krant de ochtendstond moet kiezen ofwel spreken ze naar de mond van hun sponsors ofwel dragen ze de gevolgen van hun kritische stijl en gaan bankroet het beroep op een autoriteit men kan een bewering ondersteunen door een beroep te doen op iemand die op het terrein waar het over gaat gezaghebbend is en die heeft laten merken het met de bewering eens te zijn dit is een heel gebruikelijke manier om beweringen aanvaardbaar te maken immers vertrouwen in anderen is een van de belangrijkste gronden waarop we onze kennis en oordelen in de praktijk baseren voorbeeld deze taalopvatting is niet normaal functioneel en dus waardeloos de leraar heeft het zo verteld dus is het zo men kan ook de zaak omkeren en een aanval op de autoriteit 285 maken het beroep op fundamentele waarden vaak probeert iemand het vertrouwen van zijn toehoorders in een bewering te versterken door een beroep te doen op fundamentele menselijke normen en waarden voorbeelden daarvan zijn eerbied voor het individu zelfrespect mense lijke waardigheid veiligheid voor persoon en bezit enz voorbeeld literatuuronderwijs is heel belangrijk voor de algemene vorming van de mens zonder literatuur wordt de mens een t v robot geladen taalgebruik geladen taalgebruik dient om een stelling kracht bij te zetten of juist te bestrijden meestal probeert men hiermee op bepaalde sentimenten te spelen geladen taalgebruik bevestigt in de eerste plaats de mening van de toehoorders of lezers die het er toch al mee eens waren zelden ech ter overtuigt het mensen om hun mening te herzien voorbeeld de tegenstanders van kernenergie zijn een stel halfzachte geitewollen sokkendragers die zo terug naar de oertijd willen binnenkort zitten we weer manuscripten bij kaarslicht te lezen 1 2 verborgen normen en waarden de kennis van de bovenvermelde argumententypes kan helpen om bepaalde stellingen te ondermijnen of te ontrafelen naast de relevantie van de inhoud en de aanvaardbaarheid van het argument zijn er echter vaak verborgen waarden en normen die de schrijver of spreker hanteert voorbeeld bij hun ontdekkingstochten in het zuidamerikaanse binnenland kregen de spanjaarden te kampen met hevige tegen stand van weerspannige indianen 4 in zuidamerikaanse teksten zou men eerder de volgende tekst mogen verwachten voorbeeld bij hun strooptochten in zuid amerika stuitten de spanjaarden op hevige tegenstand van indianen die hun grondgebied verdedigden het is duidelijk dat dergelijke verborgen normen en waarden die als evident worden beschouwd het beeld van het centrale thema kleuren en ver tekenen 1 3 het beoordelen van meningen en argumentaties 5 iemand die ernaar streeft dat zijn lezers toehoorders zijn meningen zullen aanvaarden vraagt zich steeds af eist mijn publiek dat ik deze mening beargumenteer door alle meningen te beargumenteren zou hij zich belachelijk maken argumenten zijn alleen nodig als de meningen niet dadelijk aanvaardbaar zijn nochtans worden te weinig meningen beargumenteerd als kritisch lezer of luisteraar ga je als volgt te werk 286 je begint met de mening en op te sporen vervolgens vraag je je af of deze zonder meer aanvaardbaar zijn gaat het om een mening die je betwistbaar lijkt dan zoek je de argumenten op sommige meningen doen een beroep op de autoriteit van de persoon die ze verkondigt cf 1 1 zie je geen reden om de mening op basis van autoriteit over te nemen dan neem je deze niet over bij de controle kan ook gebleken zijn dat de schrijver probeert zijn mening aanvaardbaar te maken door er redenen voor te geven in dit geval dient de kritische lezer toe hoorder de houdbaarheid van de argumentatie te toetsen vertrekkend van een simpele argumentatie in twee varianten a zijn favoriete club zal wel lierse zijn want hij woont in lier b hij woont in lier dus zal zijn favoriete club wel lierse zijn zowel in variant a als bis zijn favoriete club zal wel lierse zijn de mening en hij woont in lier de ondersteunende reden we onderscheiden hier een want en een dus vari ant bij de want variant is de mening als een stelling voorop geplaatst waarna de reden als argument volgt bij de dus variant is de mening als conclusie achteraan gezet met daarvoor de reden als uitgangspunt logisch beschouwd maakt dit geen verschil dit geeft het volgende model stelling want argument en nochtans is het niet zo vanzelfsprekend dat wonen in lier iemand tot een fan van lierse maakt daarvoor zijn een aantal aangenomen afleidingsregels nodig stelling want argument en aangenomen af leidingsregel s met dit model kan je de meeste argumentaties ontleden bij elke argumentatie kun je nu de volgende kritische vragen stellen 1 is het argument op zichzelf aanvaardbaar 2 leidt het argument wel tot de stelling met andere woor den is de aangenomen afleidingsregel houdbaar 3 ook al kloppen voorgaande antwoorden is de argumentatie wel bestand tegen mogelijke tegenwerpingen m a w gaat de afleidingsregel in dit geval wel op 4 is de stelling gezien het antwoord op de vorige vragen voorzichtig genoeg geformuleerd 5 spreekt de schrijver zich in of buiten de tekst niet tegen de vragen toegepast op het voorbeeld 1 een argument kan op zichzelf een feit of een mening 287 weergeven het argument is aanvaardbaar als het een vaststaand feit weergeeft of een aanvaardbare mening in dit geval levert deze vraag tot dusver instemming op omdat het hier om een feitelijke uitspraak gaat hij woont in lier 2 de afleidingsregel die hier gehanteerd wordt steunt op het psychologische feit dat iemand die in lier woont wel een voorkeur zal hebben voor lierse chauvinisme 3 de argumentatie kan in haar algemeenheid aanvaard worden de vraag is nu of er in dit speciale geval geen uitzon dering op de regel gemaakt moet worden stel dat men over meerdere informatie beschikt zoals de persoon in kwestie is bestuurslid van berchem sport of hij woont pas in lier in dit geval gaat de afleidingsregel niet langer op 4 het woordje wel in de argumentatie schept een zekere voorzichtigheid of waarschijnlijkheid zonder de aanwe zigheid van wel zou de stelling te extreem gesteld zijn 5 de laatste vraag die beantwoord moet worden is of er geen tegenspraak in schuilt aangezien het in het voor beeld om een geisoleerde argumentatie gaat er is geen verder aanknopingspunt kan 5 niet toegepast worden de beoordeling van de argumentatie is daarmee af het voorlopig eindmodel van braet stelling want argument en 4 niet te stellig 1 aanvaardbaar geformuleerd aangenomen afleidingsregel s 2 in het algemeen aanvaardbaar 3 gaat ook in dit geval op of zwaarder wegende tegenwerpin gen 5 tegenspraak 288 1 4 schema van drogredeneringen 6 1 de je gaat uit van de onware vooronderstel 1 waarom zou ik geen afval op straat meelopersredenering ling wat anderen denken doen moet ik gooien anderen doen het toch ook ook denken doen 1 de redenering met de valse ver je gaat uit van de onware vooronderstel 2 het is niet goed dat een volk zijn eigen gelijking l ing iets wat bij de een niet kan kan bij regering kiest 1e laat een kind toch ook de ander ook niet niet zijn eigen opvoeders kiezen 3 de redene ri ng op grond van ge le neemt kritiekloos de mening van een 3 als je geluidboxen koopt moet je type a loot in gezag ander over op grond van de onware voor xrt 1042 bk van technion nemen mijn onderstelling iemand tegen wie je opziet neef die in delft elektrotechniek stu weet et beter deert zegt dat die technisch perfect zijn tr 4 de redene ri ng met het valse di je doet het voorkomen alsof je publiek 4 het is duidelijk dat we ons moeten lemma moet kiezen tussen twee tegengestelde neerleggen bij het gebruik van kernener uitersten je verwaarloost daarbij opzet gie of vooruitgang en welvaart met kern telijk de tussenliggende mogelijkneden energie of stilstand en armoede zonder kernenergie 1 s de redenering met een niet be je doet het voorkomen alsof iets een ge s advertentie vroeger zat ik op feest wezen verband tussen oorzaak en volg is van iets anders zonder dat je dat jes altijd aan de kant tot ik m n tanden gevolg kunt aantonen met argumenten of bewij ging poetsen met chlorodent vanaf dat zen moment is het op ieder feestje raak ze vechten om mt ja hoor chlorodent voor een feestelijk leven 6 de redenering met de onterech in plaats van met redelijke argumenten te 6 leerling a tegen docent ik wil niet te persoonlijke aanval komen maak je iemand zwarte van wie dat leerling b mijn opstel beoordeelt dat je weet of verwacht dat die het niet met kan hij niet want hij heeft een onvol je eens is zodat hij zij niet deskundig of doende voor het vak nederlands de betrouwbaar lijkt waarheid is dat a ruzie heeft met b en op grond daa rv an verwacht dat het oordeel over het opstel negatief zal zijn 7 de redenering met de foutieve je geeft te weinig stellingen argumenten 7 het vlees in restaurant x is goed de generalisering bij een inductieve redenering zodat je groente in restaurant x is goed de wijn conclusie onwaar is in restaurant x is goed alles vat je in restaurant x knjgt is goed 8 de cirkelredenering je praat in een kringetje rond je gebruikt 8a pubers zijn over het algemeen i i ttg als argument een deel van de stelling of dat is geen wonder want daar nln c pu je herhaalt een deel van een ander argu hers voor argument bevat een deel van ment daarmee toon je niets aan en krijg de stelling je een onlogische redenering 8b jij hebt niets met die racefiet te m i ken die fiets is namelijk van mep want t ben de rechtmatige eigenaar het tweed argument is een herhaling aan het eerste argument 289 2 inhoudelijke lessuggesties 2 1 oefening op het beoordelen van meningen en argumen ten 7 toepassing op een vijftal losse redeneringen 1 dit rijbewijs is ongeldig het is niet van een handteke ning voorzien 2 ik zag dat hij een trouwring draagt ik neem daarom aan dat hij getrouwd is 3 hij zakt als een baksteen heb je hem wel eens zien werken 4 met die leuke teksten en swingende muziek wordt die plaat een verkoopsucces 5 dat merk afgekraakt in de consumentengids zal wel uit de markt genomen worden opdrachten wijs in alle voorbeelden de concluderende en ondersteu nende elementen aan formuleer steeds de meest voor de hand liggende aangenomen afleidingsregel in de vorm als dan beoordeel of je deze afleidingsregels in het algemeen aanvaardbaar vindt ga na of er tegenwerpingen of uitzonderingen te bedenken zijn waardoor de regel niet meer opgaat 2 2 argumenten opbouwen mens erger je niet 8 het doel van deze oefening is leerlingen te doen inzien dat standpunten die ze zelf innemen niet zo voor de hand liggen de klas discussieert eerst over het begrip ergernis waaraan ergert iemand zich men kan vertrekken van een voorbeeld bv ik haat mensen die hun haar verven de leerkracht geeft daarvoor een aantal redenen het is bedrog en niemand trapt er toch in de leerlingen proberen zoveel mogelijk zijn argumenten te weerleggen i p v zijn mening zonder meer te verwerpen de oefening zelf gebeurt per twee iedere leerling maakt een lijstje van een drietal zaken waaraan hij zich ergert hierbij let men erop dat geen persoonlijke zaken aan bod komen bv ik hou niet van reagan maar eerder algemeen maatschappelijke de lijstjes worden uitgewisseld en ieder kiest een bepaalde uitspraak daarna schrijft iedere leer ling een korte tekst over deze uitspraak waarin hij probeert zijn partner van een andere mening te overtuigen weer wordt op de argumenten ingespeeld niet op de stelling daarna worden de stellingen en argumenten voorgelezen en bespreekt de klas in hoeverre de teksten inderdaad de stel lingen weerleggen 290 2 3 argumenten opbouwen in de klachtenbrief 9 deze oefening beoogt twee doelen het schrijven van een klachtenbrief en het beantwoorden ervan het lesproces vertrekt van een klasgesprek over slechte of inefficiente produkten en mogelijke methodes om daar op te reageren zoals bv een klachtenbrief naar de betrok ken firma sturen de leerkracht kan een aantal voorbeelden geven van goede en slechte klachtenbrieven daarna bespreekt de klas hoe het best gereageerd kan worden op zo n brief de leerlingen schrijven dan een klachtenbrief m b t een bepaald produkt centraal staat daarbij dat ze vragen om een of andere reactie terugbetaling verwisseling veront schuldiging enz de brieven worden in de klas uitgedeeld en beantwoord 2 4 argumenten opbouwen de weerlegging 10 het doel van deze oefening is mogelijke oorzaken voor een gebeurtenis te weerleggen de leerkracht kan beginnen met een eenvoudig zinnetje op het bord te schrijven bv zij kon de brief niet lezen de leerlingen sommen dan zoveel mogelijk redenen op die verklaren waarom dit probleem zich voordoet daarna worden de leerlingen verzocht argumenten te zoeken om de voornoem de redenen te ontkrachten niet ter zake doende opmerkingen zoals omdat ik het zeg en ik weet dat het zo was dienen te worden vermeden er wordt in groepjes van drie gewerkt een persoon is scheidsrechter en procedurebewaarder een ander schrijft een korte situatie op en geeft die aan de derde leerling die schrijft een mogelijke reden voor die situatie op en geeft het blad terug aan de schrijver die weerlegt het argument van de derde en geeft het blad terug enz het lijkt interessant om herhalingen van dezelfde argumenten en weerleggingen te voorkomen een tijdslimiet in te stellen 2 5 argumenten opbouwen een strategie kiezen 11 vertrekkend van een voorbeeld introduceert de leerkracht mogelijke strategieen om argumenten op te bouwen hierbij kan gebruik gemaakt worden van de argumententypen die in 1 1 aan bod komen voorbeeld uitgangspunt is het standpunt vrouwen worden onderdrukt mogelijke strategieen zijn zie ook 1 1 geladen taalgebruik en op de sentimentele toer gaan bedenk eens wat een leven een vrouw leidt vanaf het moment dat ze geboren wordt wordt ze geleerd zichzelf 291 te beschouwen als een zwak dom en inferieur wezentje vergelijkingen vrouwen bevinden zich op dit moment in dezelfde positie als zwarte slaven voor de amerikaanse burgeroorlog gebruikmaken van autoriteiten dr morton tingbot heeft onderzocht wat meer vrijheid voor vrouwen betekent zo blijkt uit zijn studie dat de toename van vrijheid samen gaat met een toename van echtscheidingen de echtgenoten van bevrijde vrouwen hebben ook veel minder zelfvertrou wen inductie maatschappijen waarin de vrouw gelijke rechten krijgen hebben bewezen erg stabiel te zijn oorzaak en gevolg als vrouwen gelijke rechten krijgen zullen ze het huis verlaten om te gaan werken de werk loosheid zal daardoor enorm toenemen en gezinnen uit elkaar vallen fundamentele waarden vrouwen zijn mensen alle mensen hebben gelijke rechten de klas wordt verdeeld in groepjes elk groepje kiest een bepaalde strategie de leerkracht poneert een stelling elk groepje zoekt nu naar het beste argument volgens hun strategie daarna wordt klassikaal gestemd wat het beste argument voor of tegen was 2 6 smoezen 12 vertrekkend vanuit een hersenhoos over de meest onwaar schijnlijke smoezen als antwoord op vragen als waar was je gisteren tijdens de les nederlands waarom heb je je huistaak niet gemaakt waar komt die rook vanuit het toilet vandaan enz worden stellingen en argumenten geintroduceerd daarna wordt gewerkt met een aantal voorbeelden uit het smoezenboek van nico scheepmaker de leerlingen onderzoeken de smoezen en ontleden ze volgens de argumententypes en de lijst van drogredeneringen enkele voorbeelden van scheepmakers smoezen waarom ben je te laat 7 de klok stond gelijk variatie op de klok was achter anders staat de klok vijf minuten voor mijn moeder had hem gelijk gezet zonder dat ik het wist daarom ben ik vijf minuten te laat henk stoepker wij hadden een engelse leraar op school die te laat komen alleen door de vingers wilde zien als je met een goede originele smoes kwam dat hield hij ook bij als je in herhaling viel zocht hij dat op in een boekje en stuurde je alsnog naar de directeur nu zat er een niet al te snuggere jongen bij ons in de klas met een dubbele adellijke naam die heel braaf was en nooit te laat kwam behalve een keer wij waren ontzettend benieuwd wat voor smoes hij zou gebruiken en ik moet zeggen hij verraste ons een beetje niemand had die smoes ooit ge bruikt ik ben te laat van huis gegaan zei hij rijk de gooyer 292 leraar nederlands waarom heb ik jou al dagenlang niet gezien leerling ik was een beetje te laat toen heb ik even naar binnen gekeken en ik zag u toen zo enthousiast bezig dat ik dacht dat ik maar beter niet kon storen oud leerlinge een ijzersterke smoes van me die wel degelijk geloofd werd was deze ik heb mijn huiswerk niet kunnen maken meneer omdat ik gisteren in het ziekenhuis was om foto s te laten maken en toen viel het water weg echt waar en zonder water konden die foto s niet ontwikkeld worden dus toen heb ik uren moeten wachten tot er weer water was en ze toch nog ontwikkeld konden worden gelukkig alles in orde maar ik was zo doodmoe toen ik thuiskwam dat ik niet meer aan mijn huiswerk ben toegekomen sorry hoor een kwartiertje te laat zie ik maar ik zat in de file dat zaten we vanmorgen allemaal meneer voorting dat zitten we iedere dag ja maar dit was een bijzondere file het werd opeens aardedonker en toen begon het toch te hozen je zag bijna niks meer iedereen ging stapvoets rijden sommigen gingen zelfs in de berm stilstaan en hoe komt het dan dat wij daar niets van gemerkt hebben meneer voorting en het gekke was dat het een kilometer verderop weer kurkdroog was op de weg dat hoor je wel eens vaker kort maar hevig dus maar intus sen was het verkeer wel helemaal in de war een leraar noteerde de volgende smoezen na het niet maken van huiswerk of het niet leren van repetities ik kon mijn repetitie gisteren niet leren want mijn appeltaart mislukte ik kan dat blokfluitstuk niet spelen want mijn zusje heeft mayonaise in de gaatjes gestopt naar n scheepmaker smoezenboek 2 7 hapklare reclameboodschappen en ontleding reclame is natuurlijk een dankbaar gegeven om op in te spelen als men met argumentatie bezig is het is wel belang rijk om dan ook even tijd te besteden aan de visuele kant van de reclamezaak de slo gaf enkele gebruiksklare brochures uit over con sumentenonderwijs 13 voor het vak nederlands is daar onder andere de achterkant van de reclametaal bij in de brochure komen volgende thema s aan bod stimorol kauw gom tjolk frisdranken jeugdpuistjes abn juniorrekening bank drum anti rookcampagne rolex horloge gebaseerd op reclamefoto s en teksten volgen dan een aantal tekstvra gen en vervolgopdrachten alhoewel hier de begrippen stel ling en argumentatie niet voorkomen lijken ze ons vooral voor de lagere jaren derde en vierde jaar erg bruikbaar om van te vertrekken 293 n toch een voorbeeldje bij de tjolk reclame onderaan de advertentie staat tjolk is lekker overal en altijd men beweert hier dus drie zaken welke zijn dat geeft men hier ook een garantie voor kan de fabrikant dat eigenlijk wel waarmaken probeer de vraag jokt tjolk te beantwoorden 2 8 op smaak te brengen reclameboodschappen uiteraard kan men zelf reclameteksten gaan verzamelen en gebruiken de leerlingen kunnen dit thuis of in de klas doen of men kan gebruik maken van gecopieerde teksten indien men vergelijkingen wil maken een aantal mogelijkheden vooraleer over argumentatie te beginnen terugkerende vage begrippen opzoeken en met hun beteke nis in het woordenboek vergelijken de verklaring in de reclametekst inpassen en kijken of het nog werkt voorbeelden eerlijk levend bier smaak van een dutje onder een olijfboom neem een olifant voor t geheugen de helft van de leerlingen zoekt reclameboodschappen op over populaire dingen zoals auto s parfums dranken vakantiereizen enz de andere helft zoekt in groepjes of individueel naar de argumenten waarnaar zij zouden luisteren bij het aanschaffen van die produkten men kan ook eigen collages laten maken met de aanvaarde argumenten en een enquete houden over het sukses dat die zouden kennen het vergelijken van de argumenten van bepaalde firma s met die van onderzoeken in testaankoop voorbeeld st raphael aperitief uit de midi smaak van een dutje onder een olijfboom van terrasjes in de schaduw van kronke lige weggetjes droog en warm st raphael met je kruidige bouquet van het aperitiefvan frankrijk gaarden vol zalige zon st raphael zachtrood of goudgeel fruitig en rond als de druiven waaruit je werd geperst 294 vragen bij de reclame 1 wat is de geschreven stelling van deze reclame 2 is er een geschreven stelling 3 zoniet wat is dan de boodschap van deze reclame is er misschien een visueel aangebrachte stelling 4 herschrijf nu de argumenten in de volgende structuur st raphael is waard gedronken te worden want 5 onderzoek nu de waarde van de argumenten met de hulp van de lijst van drogredenen en het controleschema van braet 2 9 discussiespelen en waardenbladen gebruikmaken van het schema van bv het nasa spel 13 kan men zelf discussiespellen opstellen met als structuur ik vind dit het belangrijkst ik vind dit belangrijker dan want het gaat hier meestal om lijsten van zaken houdingen beroepen enz die in een bepaalde rangorde dienen te worden geplaatst dit gebeurt eerst individueel daarna in groep in de groepsdiscussie probeert iedereen zijn eigen mening te doen aanvaarden de groep moet een consensus maken waar bij iedereen zich kan neerleggen gelijkaardig is het gebruik van het zgn waardenblad 14 deze techniek maakt gebruik van een aantal teksten foto s en tekeningen die elk een bepaald standpunt over een onderwerp belichten de leerlingen kiezen de voor hen treffendste uit en beargumenteren hun keuze 2 10 werken met voorvalletjes 15 men vertrekt van een kort verhaaltje waarin een bepaalde situatie aanleiding geeft tot het innemen van tegengestelde standpunten voorbeelden 1 een meisje ging ijsjes kopen voor haar zusje en haarzelf onderweg liet ze echter een van de ijsjes vallen thuisgekomen had ze het an dere al grotendeels opgelikt en gaf als uitleg jammer jouw ijsje is daarnet gevallen was dit een leugen indien het geen leugen was wat deed het meisje dan kan je je nog zo n situaties voorstellen 2 meisje moeder mag ik een ijsje hebben moeder neen nooit zo net voor het avondeten meisje vader mag ik een ijsje hebben vader heb je het aan je moeder gevraagd meisje ja vader dan is het in orde heeft het meisje gelogen was ze van plan te liegen wat zou je doen als je een van de ouders was en dit te weten kwam 295 gebruikmakend van de techniek van het doorvragen kunnen hier verschillende stellingen en argumenten uitgehaald worden cf 2 4 2 11 reageren op racistische vooroordelen in de klas 16 een beetje in de marge van het opzet van dit artikel maar gezien het huidig klimaat beslist het vermelden waard is de brochure reageren op racistische vooroordelen in de klas praktisch behandelt deze brochure een twintigtal vooroordelen stellingen die vaak gehoord worden over gastarbeiders daarbij wordt de nodige informatie gegeven om het vooroordeel zoniet te weerleggen dan toch te relati veren de klas kan in groepjes werken en vooroordelen met argumen ten weerleggen door de informatieve teksten walter de hert rita rymenans luuk van waes samen stellers noten 1 het boekje van van eemeren wordt niet echt betrokken in dit deel toch willen we er de nadruk op leggen dat zijn boekje erg interessant materiaal biedt o a voor de formele analyse van argumentaties ne venschikkende en onderschikkende argumenten het interpreteren van een betoog verzwegen argumentaties het beoordelen van een betoog vaak echter blijft alles een beetje academisch bovendien is het haast onmogelijk om er een deeltje uit te lichten omdat de hele inhoud sterk in elkaar verweven zit 2 deze tekst komt grotendeels uit steehouder de voorbeelden zijn van eigen hand 3 overgenomen uit steehouder 1984 blz 124 132 4 steehouder 1984 blz 131 5 overgenomen uit braet 1977 blz 96 104 6 uit feteris 1983 blz 39 7 braet 1977 blz 102 8 m scardamalia 1981 blz 18 9 id blz 18 10 id blz 24 11 id blz 26 12 gebaseerd op de e h b o les 68 13 in oomkes 1976 blz 193 14 cf o a w de hert 1984 15 c frank e a 1982 blz 60 e v 16 projectgroep sociale agogiek 1986 296 bibliografie a braet taaldaden 2 groningen wolters noordhoff 1977 w de hert openheid eerlijkheid acceptatie en respect waar hebben we dat nog gehoord in vonk xiv nr 2 1984 f h van eemeren r grootendorst t kruiger argumenteren groningen wolters noordhoff 1984 e h b o werkgroep een stapje in de argumentatieleer lesontwerp 68 deurne m i m 1986 e s i feteris en n lewis over en weer bovenbouw vwo vervolgboek amsterdam meulenhoff educatief 1983 c frank m rinvolucri t berger challenge to think teacher s edi tion oxford oxford university press 1982 fr oomkes handboek voor gesprekstraining merpel boom 1976 projectgroep sociale agogiek r u g reageren op gastarbeiders in de klas geen verwijzingen m scardamalia c bereiter b fillion writing for results a source book of consequential composing activities toronto ont ontario insti tute for studies in education 1981 n scheepmaker het smoezenboek baarn de fontein 1982 m steehouder e a leren communiceren procedures voor mondelinge en schriftelijke communicatie groningen wolters noordhoff 1984 stichting voor de leerplanontwikkeling de achterkant van de reclame taal enschede s l o 1985 297