Retoriek is chic. Max Havelaar en ‘Rede tot de hoofden van Lebak’ revisited.

181 retoriek is chic max havelaar en de rede tot de hoofden van lebak revisited jose vandekerckhove in het hedendaagse literatuuronderwijs ervaren leerkrachten nederlands van de derde graad aso en in mindere mate ook tso gezien het relatief klein aantal lesuren dat voor literatuur ter beschikking staat vaak een spanningsveld tussen kiezen voor teksten die aansluiten bij de leefwereld van de leerlingen en die dus meestal modern zijn of voor canonieke teksten nu retoriek dankzij onder andere de aandacht in de media voor de speeches van obama weer volop hot is halen we max havelaar van onder het stof kunnen we de rede tot de hoofden van lebak op een eigentijdse communicatieve manier in het onderwijs inzetten kunnen we lees spreek en argumenteervaardigheid zinvol aan literatuurstudie koppelen en op die manier aan geintegreerd onderwijs doen kunnen we een canonieke tekst meer dan 150 jaar geleden geschreven actualiseren laten aansluiten bij de leefwereld van de leerlingen van de 21e eeuw yes we can r zijn heel wat goede redenen te differentiatie niet alle leerlingen hoeven bedenken om de rede tot de hoofden hetzelfde te doen ze kunnen ook parallel in van lebak weer in je cursus op te de klassenpraktijk geintroduceerd worden nemen we beginnen met een bijvoorbeeld in het kader van de leerstijlen communicatieve insteek en doen van kolb of ze kunnen daarbij aan communicatie plus geintegreerd worden in nu retoriek dankzij vervolgens onderzoeken we hoe de een projectweek rond de aandacht in de rede aansluit bij een aantal hedendaagse max havelaar media voor de politieke redevoeringen we openen aan speeches van obama sluitend een venster op het verwaarloosde tot slot hebben we oog weer volop hot is kind van de literaire analyse de stijl daarna voor de hernieuwde halen we max laten we ruimte voor een stukje multimedi aandacht voor de lite havelaar van onder ale opvoeding waarbij we op microvlak een raire canon en stellen het stof vergelijking maken tussen de rede en de we vast dat douwes film max havelaar dekker misschien wel de canonieke oscar verdient maar eerst deze vier benaderingen van de rede tot de kijken we na wat eindtermen en leerplannen hoofden van lebak lenen zich uitstekend tot zeggen over deze tekstkeuze juli 2011 nummer 5 40e jaargang 182 gewettigdheid van de graad aso tso kso uit a en b richtingen staat tekstkeuze onder andere de leerlingen maken kennis met werken uit het eigen cultuurgoed die eindterm 23 voor de derde graad aso zegt aansluiten bij hun belevingswereld met onder andere de leerlingen kunnen literaire canonwerken met de belangrijkste periodes teksten uit heden en verleden interpreteren en stromingen uit onze cultuur door de con analyseren en evalueren ze kunnen verslag frontatie met teksten uit andere culturen uitbrengen over de eigen ervaringen met worden de leerlingen ook ingewijd in die cul literaire teksten uit heden en verleden en turen in de b richtingen pleiten we bij het kunnen deze ervaringen toetsen aan andere lezen van oudere werken voor actualisering interpretaties van en aan waardeoordelen d w z we verbinden de oudere tekst met over teksten de leerplannen nederlands van moderne elementen in de a richtingen situe het gemeenschapsonderwijs nemen deze ren we teksten in hun literair historische con eindterm bijna letterlijk over text en pleiten we bij het lezen van oudere werken voor historisering situeren in de his in het leerplan nederlands van het katholiek torische context en actualisering de oudere onderwijs vvkso voor leerlingen derde tekst verbinden met moderne elementen eerste goede reden de communicatieve aanpak ligt voor het rapen toen douwes dekker in 1856 zijn ontslag als assistent resident vroeg en kreeg waren er vol doende brochures en krantenartikelen tegen het koloniale bewind van de nederlanders voor handen nog eens een kritisch betoog publiceren zou weinig effect hebben gehad douwes dekker koos dan ook doelbewust voor een andere weg die van de literatuur literaire com municatie is weliswaar anders van aard dan zakelijke maar je hebt even goed een zender een ontvanger en noem maar op het is boeiend het communicatieschema op een literaire tekst toe te passen het communicatieschema toepassen op een literaire tekst de leerlingen lezen de rede tot de hoofden van lebak1 en vullen het communicatieschema in wie is de zender wie is de ontvanger wat is de boodschap welke code wordt er gebruikt wat is het doel van de zender welk medium wordt er gebruikt welke feedback krijgt de zender wat is de gemeenschappelijke context gesuggereerde werkvorm in duo s vervolgens checken in viertallen ten slotte plenum 40e jaargang nummer 5 juli 2011 183 communicatie plus ga in op een aantal aspecten uit de communicatieleer waaraan doorgaans minder aandacht wordt besteed maar die voor laatstejaars interessant kunnen zijn ontleed de ruis2 in de rede tot de hoofden van lebak is er fysieke ruis is er psychologische ruis is er semantische ruis hoe probeert havelaar de ruis te minimaliseren gebruikt de zender feedforward pas het vier oren en vier mondenmodel van schulz von thun3 toe op de rede tot de hoofden van lebak op inhoudsniveau het zakelijke aspect op betrekkingsniveau het expressieve relationele en appellerende aspect gesuggereerde werkvorm onderwijsleergesprek waarbij je ook de gehanteerde begrippen verduidelijkt de redenaar en zijn publiek toon aan dat havelaar zich afstemt op zijn publiek toon aan dat havelaar zeer diplomatisch te werk gaat gesuggereerde werkvorm groepswerk met plenum tweede goede reden actualisering barack obama heeft de wereld weer overtuigd van de kracht van het woord zijn redevoerin gen worden gekoesterd en soms van a tot z in kranten en tijdschriften gepubliceerd het is uitdagend om te ontleden waar ze hun kracht vandaan halen en fascinerend te zien hoe overtuigend ook havelaar kon spreken en hoe er duidelijke parallellen zijn tussen redevoerin gen van obama en sarkozy enerzijds en die van max havelaar anderzijds juli 2011 nummer 5 40e jaargang 184 havelaar en sarkozy een schrijfoefening fragment uit de rede van president sarkozy uitgesproken aan de universiteit van dakar senegal op 26 juli 2007 ik ben hier om eerlijk en vrij met u te spreken zoals dat gebruikelijk is onder vrienden die van elkaar houden en elkaar respecteren ik hou van afrika ik respecteer en ik hou van afrikanen ik wil me richten tot alle afrikanen die zo verschillend zijn die niet dezelfde taal spreken niet dezelfde religie hebben die niet dezelfde gebruiken dezelfde cultuur of dezelfde geschiedenis kennen maar die zich toch alle maal als afrikanen beschouwen dat is het afrikaanse mysterie ja ik wil me richten tot alle inwoners van dit getekende continent en tot de jongeren in het bijzonder ik ben niet gekomen jeugd van afrika om mee te treuren over het onheil van afrika afrika heeft mijn tranen niet nodig ik ben niet gekomen om medelijden te tonen met uw lot omdat u uw lot in eigen handen heeft want wat heeft u aan mijn medelijden ik ben niet gekomen om het verleden uit te wissen want het verleden laat zich niet uitwissen ik ben niet gekomen om de fouten de misdaden te ontkennen want er waren fouten en misdaden de slavenhandel de slavernij de mannen de vrouwen en de kinderen gekocht en verkocht als koopwaar deze misdaad was niet alleen een misdaad tegen de afrikanen het was een misdaad tegen de hele mensheid het lijden van de zwarte mens is het lijden van alle mensen die open wond in de ziel van de zwarte mens is een open wond in de ziel van alle mensen maar niemand kan aan de huidige generaties vragen boete te doen voor een misdaad die vorige generaties begingen niemand kan aan de zonen vragen dat zij berouw tonen voor de fouten van hun vaders jeugd van afrika ik ben niet gekomen om met u over berouw te spreken ik ben gekomen om u te zeggen dat ik de slavenhandel en de slavernij als mis daden tegen de menselijkheid beschouw ik ben gekomen om u te zeggen dat ik uw verscheurdheid en uw lijden deel ik ben gekomen met een voorstel laten wij samen afrikanen en fransen verder kijken dan deze verscheurdheid en dit lijden niet om die verscheurdheid en dit lijden te vergeten want dit is onmogelijk maar om ze te boven te komen ik ben niet gekomen jeugd van afrika om met u het verleden te herkauwen maar om ervan te leren zodat we samen naar de toekomst kunnen kijken afrika heeft zijn eigen verantwoordelijkheid in het eigen ongeluk in afrika is men zich op zijn minst net zo te buiten gegaan aan moordpartijen als in 40e jaargang nummer 5 juli 2011 185 europa maar het is waar dat de europeanen in afrika kwamen als verove raars zij hebben het land van uw voorouders afgenomen zij hebben de goden de talen de overtuigingen en de gewoonten van uw voorvaders in de ban gedaan zij hebben uw voorouders gezegd wat zij moesten denken wat ze moesten geloven wat ze moesten doen zij hebben uw voorouders afge sneden van hun verleden beroofd van hun ziel en wortels zij hebben afrika zijn illusies ontnomen dat was fout bron trouw4 vertaling paul kleis jager het lijkt wel alsof sarkozy in dakar de havelaar op zak had de leerlingen lezen de rede van sarkozy volledig of alleen het bovenstaande fragment daarna lezen ze de onderstaande reactie op die rede ze schrijven vervolgens individueel een commentaar op deze reactie de stijl van de tekst van sarkozy herinnert aan die van de toespraak tot de hoofden van lebak uit de max havelaar ik kan me voorstellen dat sarkozy zich ook bevond in de positie van die welwillende assistent resident uit het boek van multatuli niet slijmen maar de beleefdheidsvorm vinden voor een acceptabele kritiek de stijlmiddelen wijzen op het zoeken van toenadering vooral op beleefdheid en respect voor de foute boel waarover de toespraak gaat de goede verstaander kon dan zijn conclusie trekken johannes nijmegen 2007 internetforum havelaar en obama woordfrequentie en woordvelden fragment uit de inauguratierede van barack obama van 20 januari 2009 mijn medeburgers ik sta hier vandaag nederig door de taak die voor ons ligt dankbaar voor het vertrouwen dat jullie mij hebben gegeven denkend aan de offers die onze voor ouders hebben gebracht ik dank president bush voor zijn dienst aan de natie en voor de gulheid en de medewerking die hij tijdens de overgang heeft gegeven juli 2011 nummer 5 40e jaargang 186 vierenveertig amerikanen hebben nu de presidentiele eed afgelegd de woorden zijn uitgesproken in tijden van golven van voorspoed en van stille waters van vrede toch is de eed ook afgelegd onder dreigende wolken en razende stormen op zo n momenten heeft amerika voortgewerkt niet alleen dankzij de bekwaamheid en de visie van de leiders maar omdat wij het volk trouw zijn gebleven aan de idealen van onze voorvaders en aan de principes van onze samenleving zo is het geweest en zo moet het voor deze generatie amerikanen ook zijn dat we midden in een crisis zitten is duidelijk onze natie is in oorlog met een uitgestrekt netwerk van geweld en haat onze economie is zwaar getrof fen een gevolg van de hebzucht en onverantwoordelijkheid van sommigen maar ook door een collectief falen om harde keuzes te maken en de natie voor te bereiden op een nieuw tijdperk huizen zijn verloren jobs weggevallen bedrijven in puin onze gezondheids zorg is te duur onze school schieten vaak tekort en elke dag komen er meer bewijzen dat de manier waarop wij onze energie gebruiken onze vijanden versterkt en onze planeet verzwakt dit zijn de tekenen van de crisis de onderwerpen van data en statistieken minder meetbaar maar daarom niet minder diep is het wegsijpelen van het vertrouwen in heel ons land een zeurende angst dat de teloorgang van amerika onvermijdelijk is en dat de volgende generatie haar aspiraties moet verminderen vandaag zeg ik u dat de uitdagingen reeel zijn ernstig en veelvuldig ze zul len niet gemakkelijk snel worden aangegaan maar weet dit amerika ze zul len worden aangegaan vandaag komen we samen omdat we hoop boven angst eenheid boven con flict en onenigheid verkiezen vandaag komen we om een einde toe te roepen aan de onbetekenende klach ten en valse beloftes de beschuldigingen en afgedragen dogma s die veel te lang ons beleid hebben gewurgd bron de standaard5 de leerlingen lezen nauwkeurig de rede van obama ze noteren de tien woorden waar van ze denken dat die het frequentst voorkomen ze houden daarbij uiteraard geen rekening met de het een van in bespreek hun bevindingen klassikaal vestig hun aandacht op het voorkomen van woordvelden en op woordfrequentie in een redevoering en introduceer het begrip tag cloud een tag cloud is een visuele representa tie van woordfrequenties de grootte van de woorden correspondeert met de frequentie waarin ze in een tekst voorkomen 40e jaargang nummer 5 juli 2011 187 toon de tag cloud die bij obama s inauguratierede hoort engelse originele versie geef de leerlingen de volgende ict opdracht maak een tag cloud bij de rede tot de hoofden van lebak1 gebruik daarvoor tagcrowd com bij de leerlingen zal enige ict vaardigheid nodig zijn om eerst woorden zoals de in het enz uit de tekst te verwijderen je kunt dit uiteraard voorafgaandelijk als leerkracht zelf doen en de tekst dan op een digitaal leerplatform plaatsen het resultaat zal er ongeveer zo uitzien juli 2011 nummer 5 40e jaargang 188 de leerlingen vatten aan de hand van de tag cloud de rede tot de hoofden van lebak samen ze justifieren aan de hand van concrete tekstpassages waarom allah buffel recht in groter formaat staan is er een reden waarom assistent resident zo klein staat derde goede reden de stijl het verwaarloosde kind van de literaire analyse soms zegt men wel eens stijl is wat literatuur tot literatuur maakt toch wordt stijl op school bij literaire analyses vaak stiefmoederlijk behandeld sla er leerboeken op na en je treft er analyses aan van plaats ruimte tijd personages maar hebt meer dan eens een loep nodig om stijlanalyses te vinden flaubert die altijd naar le mot juste zocht zou er kregelig van worden de rede tot de hoofden van lebak heeft stilistisch absoluut meer dan vol doende in huis om er in de klas stil bij te blijven staan max havelaar een stijloefening de leerlingen lezen de rede tot de hoofden van lebak via een onderwijsleergesprek definieer je het begrip stijl op woordniveau zinsniveau en verhaaltrantniveau match en verklaar retorische vraag anafoor paradox chiasma voorbeeld uit de rede stijlfiguur verklaring is niet het aantal uwer retorische vraag vraagzin waarop je geen kinderen gering antwoord verwacht om van klagen een chiasma chiasme stijlfiguur verbinding van gebed te maken en woordparen die in dankzegging van geween spiegelbeeld tegenover elkaar staan obama s redevoeringen stijl als verleidingswapen de leerlingen lezen weapon of mass seduction 6 40e jaargang nummer 5 juli 2011 189 fragment uit weapon of mass seduction naast de epifoor en het exemplum is ook de anafoor een beproefde techniek in alle redevoeringen van obama hier begin je opeenvolgende zinnen met dezelfde woorden het is deze techniek die de memorabele openingszinnen van zijn overwinningsspeech in de allereerste voorverkiezing de iowa caucus des moines 3 januari 2008 zo briljant maakt ze zeiden dat deze dag nooit zou komen ze zeiden dat we te hoog mikten ze zeiden dat dit land te verdeeld was te gedesillusioneerd om ooit samen naar een gemeenschappelijk doel te streven maar op deze januariavond op dit keerpunt in de geschiedenis hebben jullie gedaan wat jullie volgens de cynici niet konden doen hebben jullie gedaan wat new hampshire binnen vijf dagen kan doen hebben jullie gedaan wat amerika in dit nieuwe jaar kan doen met een dubbele anafoor contrasteert hij de kritikasters ze in de eerste drie zinnen met de burgers van iowa die voor hem hebben gestemd jullie in de laatste drie bovendien plaatst hij deze burgers op een lijn met de burgers van new hampshire die enkele dagen later hun primaries zullen houden en vervolgens met de ganse bevolking van de verenigde staten in een adem presenteert hij zo zijn overwinning in deze ene staat als de voorafspiegeling van de uiteindelijke overwinning in het ganse land in de zinsbouw van al obama s speeches spelen de getallen twee en drie een cruciale rol twee en driedelingen creeren een ritme dat herkenbaarheid en voorspelbaarheid in de hand werkt zodat het publiek spontaan beseft wanneer de spreker een punt heeft gemaakt het is dan ook een uiterst efficiente applaus trigger in zijn inaugurale redevoering in washington bijvoorbeeld richt obama zich rechtstreeks tot de terroristen wij zeggen jullie dat onze spirit sterker is en niet gebroken kan worden jullie kunnen ons niet overleven en wij zullen jullie verslaan twee korte zinnen die elk uit twee nevengeschikte delen bestaan niet enkel de zinsbouw draagt bij tot het applaus dat onmiddellijk erna losbarst maar ook de apostrofe of het aanspreken van een denkbeeldige aanwezige hier de terroristen verhoogt de levendigheid en wekt emotie op bovendien zijn beide zinnetjes opgebouwd rond het scherpe contrast tussen jullie en wij steeds bijzonder efficient en berekend op onmiddellijk effect niet toevallig gebruikt obama in zijn state of the union zo n scherp contrast om de alles behalve popu laire overheidssteun aan banken te rechtvaardigen it s not about helping banks it s about helping people de techniek is succesvol luid applaus barst los in het ganse congres een heikel punt is vakkundig ontmijnd koen de temmerman kristoffel demoen en danny praet bron de standaard 27 februari 2009 juli 2011 nummer 5 40e jaargang 190 de leerlingen maken een lijst van de stijlfiguren die in deze tekst vermeld worden ze lezen de inauguratierede van obama en zoeken verdere voorbeelden van stijlfiguren op de leerlingen interpreteren de titel van het artikel weapon of mass seduction houd aansluitend een spreekoefening geloof je dat de stijl en de eloquentie van obama sterk bijgedragen hebben tot zijn verkiezing tot president waar ligt de grens tussen eloquentia en demagogie uitbreiding ga als de klas het toelaat in op de klassieke elementen in de redevoering van obama yow we kunt vlaanderen volgt tijdens de verkiezingen van 2009 bleef de inter tekstuele campagne van de politicus laurent hoornaert uit poelkapelle niet onopgemerkt schrijfoefening vind je deze verkiezingsaffiche geslaagd zou je mocht je zelf op de lijst staan ook met een dergelijke affiche willen uitpakken schrijf een argumenterende tekst vierde goede reden aandacht voor multimediale vormgeving de verfilming van boeken is in denk aan los dossier k de helaasheid der dingen het is interessant op microniveau oog te hebben voor een bepaalde scene uit een film ze te analy seren en daarna met het boek te vergelijken een aantal passages uit max havelaar leent zich uitstekend tot deze multimediale benadering de leerlingen lezen de rede tot de hoofden van lebak fragment uit de rede tot de hoofden van lebak mijnheer de raden adipati regent van bantan kidoel en gij radens demang die hoofden zijt der districten in deze afdeling en gij raden djaksa die de justitie tot uw ambt hebt en ook gij raden kliwon die het gezag voert 40e jaargang nummer 5 juli 2011 191 in de hoofdplaats en gij radens mantries en allen die hoofden zijt in de afdeling bantan kidoel ik groet u en ik zeg u dat ik vreugde voel in mijn hart nu ik u hier allen vergaderd zie luisterende naar de woorden van mijn mond ik weet dat er onder u zijn die uitsteken in kennis en in braafheid van hart ik hoop mijn kennis door de uwe te vermeerderen want zij is niet zo groot als ik wenste en ik heb wel de braafheid lief maar dikwijls bespeur ik dat er in mijn gemoed fouten zijn die de braafheid overschaduwen en daar aan den groei benemen want gij allen weet hoe de grote boom den kleine verdringt en doodt daarom zal ik letten op degenen onder u die uitstekend zijn in deugd om te trachten beter te worden dan ik ben ik groet u allen zeer toen de gouverneur generaal mij gelastte tot u te gaan om assistent resi dent te zijn in deze afdeling was mijn hart verheugd gij lieden weet dat ik nooit bantan kidoel had betreden ik liet mij dus geschriften geven die han delen over uw afdeling en ik heb gezien dat er veel goeds is in bantan kidoel uw volk bezit rijstvelden in de dalen en er zijn rijstvelden op de bergen en gij wenst in vrede te leven en gij begeert niet te wonen in de landstreken die bewoond worden door anderen ja ik weet dat er veel goeds is in bantan kidoel maar niet daarom was mijn hart verheugd want ook in andere streken zou ik veel goeds gevonden hebben doch ik ontwaarde dat uw bevolking arm is en daarover was ik blijde in het binnenste mijner ziel want ik weet dat allah den arme liefheeft en dat hij rijkdom geeft aan wien hij beproeven wil maar tot de armen zendt hij wie zijn woord spreekt opdat zij zich oprichten in hun ellende geeft hij niet regen waar de halm verdort en een dauwdrup in den bloemkelk die dorst heeft en is het niet schoon te worden uitgezonden om de vermoeiden te zoeken die achterbleven na den arbeid en nederzonken langs den weg daar hun knieen niet sterk meer waren om op te gaan naar de plaats van het loon zou ik niet verheugd zijn de hand te mogen reiken aan wie in de groeve viel en een staf te geven aan wie de bergen beklimt zou niet mijn hart opspringen als het ziet gekozen te zijn onder velen om van klagen een gebed te maken en dankzegging van geween ja ik ben zeer blijde geroepen te zijn in bantan kidoel de leerlingen kijken naar het corresponderende filmfragment uit de film max havelaar van fons rademakers 1976 de leerlingen bestuderen de scenebeschijving 7 juli 2011 nummer 5 40e jaargang 192 fragment van de scenebeschrijving h tijd beschrijving opmerkingen 16 1 11 53 max havelaar loopt in uniform en met een de mannen zijn de hoofden steek op zijn hoofd door een galerij van lebak inlandse mannen zitten op de grond de regent zit op een stoel havelaar neemt zijn steek van zijn hoofd en buigt mannen buigen terug verbrugge tegen havelaar en meneer uit de stukken blijkt groot de stukken machtsmisbruik havelaar erger dan ik dacht havelaar richt zich met glimlach tot de modern indonesisch hoofden hij gaat over in het indonesisch bahasa indonesia en niet het 19e eeuwse javaans of 1 12 21 meneer de raden adhipatti regent van het nederlands uit het banten kidoel boek mh raden demang die hoofd bent van het district raden djaksa die de politie tot uw ambt heeft en u radens mantries en allen die hoofd bent in de afdeling banten kidoel ik groet u met vreugde 1 12 52 ik weet dat velen onder u uitmunten in kennis langzame panbeweging en braafheid van het hart ik hoop mijn kennis camera overzicht met die van u te kunnen vermeerderen ik heb open armbeweging van gelezen dat er veel goeds is in banten kidoel havelaar uw volk bezit rijstvelden in de dalen en u hebt rijstvelden in de bergen en u wilt allen in vrede leven 1 13 31 maar ik heb ook ontdekt dat uw bevolking arm inzoomen op havelaar is havelaar met handen op de daarover was ik verheugd omdat god mij rug gezonden heeft naar een gebied waar nog veel havelaar als idealist werk te doen is 1 13 50 anderen begrijpen niet dat wij zo arm zijn inzoomen en pan op wij hebben in dit gebied akkers genoeg gezichten van de hoofden het ontbreekt ons niet aan regen op vele plaatsen is de grond zacht en vruchtbaar de grond vraagt een graankorrel om een volle halm terug te geven bron albert van der kaap de leerlingen bekijken het fragment opnieuw en volgen de scenebeschrijving mee aan sluitend volgt er een bespreking eerst in groepjes dan plenair waar werd de tekst inge kort integraal behouden aangepast opmerking je kunt daarnaast uiteraard een aantal vragen stellen in verband met kijk vaardigheid het filmisch invullen van de personages uit het boek enz in dit artikel gaan we op dit aspect niet in 40e jaargang nummer 5 juli 2011 193 haal de filmtaalwoorden uit de kolom opmerkingen panbeweging inzoomen check of je leerlingen ze begrijpen herhaal andere filmtaalwoorden woordveldstudie de leerlingen zetten in groepjes een ander fragment van ongeveer een drietal minuut jes om in een dergelijke scenebeschrijving ze gebruiken passende filmtaalwoorden waar het kan vijfde goede reden de hernieuwde aandacht voor de literaire canon het is tot slot goed leerlingen van de derde graad besef van de vormende waarde en aan dacht voor het culturele erfgoed bij te brengen daarom is het absoluut niet uit den boze even in te gaan en te reflecteren op het concept canon spreekoefening laat de leerlingen vooraf hun boekentop 5 aller tijden noteren dit sluit aan bij de leesauto biografie en het balansverslag voor het leesportfolio dat in de derde graad gebruikt wordt vraag hun bij wijze van steekproef naar een kleine mondelinge rechtvaardiging van hun keuze vraag hun of ze denken dat deze titels ook over pakweg 50 jaar nog zullen gelezen worden of nog in de boekhandels te koop zullen zijn vraag of het begrip canon hun bekend is de nederlandstalige literaire canon presenteer de onderstaande top 10 van literaire auteurs en literaire werken volgens leden van de maatschappij der nederlandse letterkunde 8 vertel kort iets over auteur en werk en fris vooral de voorkennis van de leerlingen op wat weten ze al of nog over deze auteurs en werken top 10 van nederlandse klassieke literaire auteurs het aantal keer dat ze vernoemd werden 1 multatuli 212 2 joost van den vondel 165 3 w f hermans 163 4 auteur van van den vos reynaerde 13de eeuw 134 5 louis couperus 133 6 gerard reve 129 7 p c hooft 126 8 willem elsschot 93 9 g a bredero 78 10 martinus nijhoff 75 juli 2011 nummer 5 40e jaargang 194 top 10 van literaire werken uit de nederlandse literatuur het aantal keer dat ze vernoemd werden 1 multatuli max havelaar 1860 135 2 gerard reve de avonden 1947 72 3 joost van den vondel gysbreght van aemstel 1637 59 4 w f hermans de donkere kamer van damocles 1958 57 5 nicolaas beets hildebrand camera obscura 1839 53 6 w f hermans nooit meer slapen 1966 30 7 p c hooft lyriek w o liederen sonnetten 28 8 louis couperus eline vere 1889 25 9 herman gorter mei 1889 25 10 louis couperus van oude menschen de dingen die voorbijgaan 1906 24 luisteroefening de leerlingen luisteren naar fred brouwers over max havelaar en vatten samen zie cobra be cm cobra cobra mediaplayer boek 1 676942 canon en website bekijk het beeldmateriaal en lees de tekst op entoen nu maxhavelaar spreek of schrijfoefening becommentarieer de volgende uitspraak van professor janssens ongetwijfeld een autoriteit op het gebied van literatuur zou kees fens toch gelijk hebben toen hij het onlangs bij zijn eredoctoraat aan de universiteit van amsterdam nogal smalend had over de universiteit die gaat meespelen in de entertainmentcultuur van het moment waar alles aar dig toegankelijk onderhoudend en vooral leuk moet zijn en het toppunt van mediatieke verleuking was toch wel een aantal jaren gele den de toekenning van de ako literatuurprijs in een tv uitzending van sonja barend via televoting in de trant van de stemming om de winnaar van het eurovisiesongfestival te verkiezen daar ontbrak alleen nog aan dat de presen tatrice zou gevraagd hebben can i have your votes please die prijstoeken ning vond plaats onder het motto wel literair niet elitair max havelaar hebben de eerstejaarstudenten niet gelezen maar herman brusselmans wel evenals andere recent gepubliceerde boeken waar ik daar ook niet nog eens moest over beginnen terwijl ik zoveel klassiek erfgoed dat toch tot de bagage van een universitair geschoolde moet behoren onaangeroerd zou hebben gelaten ik dacht dat dat niet zou stroken met mijn allicht ouderwets getint zendingsbewustzijn marcel janssens een literaire canon toespraak voor het emeritiforum van de k u leuven 27 mei 2004 40e jaargang nummer 5 juli 2011 195 nog five good reasons om multatuli s rede weer in je cursus op te nemen redenen genoeg dus om de max havelaar niet te deleten en weer op de hard disk van jonge mensen te plaatsen en laat maar wat gigabyte vrij want er zijn ongetwijfeld nog five good reasons om douwes dekker te saven zoals 6 een studie van de max havelaar als kind van zijn tijd historisering 7 het boek is uitermate geschikt voor een literair sociologische benadering historise ring 8 aandacht voor multiculturalisme en kolonialisme vroeger en nu 9 een toepassing van de argumentatieleer 10 een vakoverschrijdende aanpak is perfect mogelijk geschiedenis religie economie al is het dan maar omwille van fair trade en de max havelaar koffie maar dat is voor een andere keer jose vandekerckhove specifieke lerarenopleiding talen k u leuven josehenri vandekerckhove arts kuleuven be noten 1 de volledige digitale tekst van max havelaar is te vinden op cf hum uva nl dsp ljc multatuli havelaar of op dbnl org tekst mult001maxh01 01 daarnaast zijn er uiteraard voldoende tekstedities in boekvorm ons bevalt voor namelijk de in 2005 tweede druk bij prometheus bert bakker verschenen door annemarie kets toegelichte uitgave isbn 978 90 446 1423 7 uitgeverijprometheus nl 2 basisuitleg vind je o a in vandekerckhove j cruysweegs b e a 2009 competent een algemene didactiek in 101 lemma s wommelgem van in juli 2011 nummer 5 40e jaargang 196 3 schulz von thun stelt dat in elke communicatie tussen mensen vier aspecten een rol spelen het zakelijke aspect de inhoud van de boodschap de feiten het expressieve aspect je krijgt informatie over de zender van de bood schap het relationele aspect je krijgt informatie over hoe de zender tegenover de ontvanger staat wat hij van hem vindt het appellerende aspect je neemt nota van de invloed die de zender wil uitoefenen op de ontvanger meer uitleg vind je o a in vandekerckhove e a zie noot 2 4 trouw nl opinie letter en geest article1676646 ece 5 te beluisteren engels op volkskrant nl buitenland article1135197 ece transcript van barack obama s speech digitale abonnees van de standaard vinden de volledige tekst op standaard be artikel detail aspx artikelid dmf20012009 135 word rede obama 6 digitale abonnees van de standaard vinden de volledige tekst op standaard be artikel detail aspx artikelid ja26tm9r word rede obama de tekst staat ook op users ugent be kdtemmer p6 20obama pdf 7 histoforum digischool nl havelaar havelaar1 htm 8 dbnl org letterkunde enquete enquete dbnlmnl 21062002 htm 10 40e jaargang nummer 5 juli 2011