Rosa, porta, schola, tabula, … Woordjes leren, ja!

i i 44 y niti 4 k rosa porta schola tabula woordjes leren jai piet van avermaet om te participeren aan het onderwijs is in eerste instantie de communicatievaardigheid belangrijk om echter in staat te zijn vlot te kunnen communiceren heeft een kind een ruim pakket aan woorden nodig het gebrek aan woordenschat bij anders aangebracht dat moet steeds contextueel gebon taligen wordt duidelijk als probleem aan den gebeuren wanneer dit niet in een tekstgeheel gegeven door onderwijsgevenden maar of taalgebruikssituatie gebeurt maar geisoleerd of ook vanuit onderzoek blijkt dat andersta in woordenreeksen is het gebrek aan cognitieve lige leerlingen over een veel geringer woor houvast of het gevaar dat de woorden verward denschatarsenaal beschikken dan hun au worden zeer groot y tochtone leeftijdsgenoten verhoeven in een tweede fase moeten de aangebrachte vermeer 1986 bovendien is het zo dat het woorden op 66n of andere manier worden vastge tempo van woordenschatverwerving bij an gain deze fase is het belangrijk dat elk ingevoerd derstalige kinderen veel lager ligt dan bij woord in verschillende contexten terugkomt dat is nederlandstalige kinderen noodzakelijk omwille van de vastzetting herha het pakket woorden dat nederlandstalige kinde ling maar ook om de leerder de ions te bieden elk ren kunnen gebruiken is op 4 jarige leeftijd iets woord in een zo breed mogelijk betekenisveld te meer dan 2000 woorden een turks kind daaren zien carpay 1977 hanteert in dit verband de for tegen kan op dezelfde leettijd slechts een 1000 tal mule van 4 1 i 1 elk nieuw aangebracht woorden in het nederlands gebruiken op 8 jarige woord moet minstens nog drie keer in dezelfde leeftijdblijkt het woordenschatarsenaal van autoch context voorkomen en minstens nog drie keer in tone leerlingen uitgebreid te zijn tot 1 4000 woor andere contexten maar in dezelfde leseenheid den terwiji het aantal woorden dat een turks kind daarna moet het nog den maal in drie andere op die leettijd kan gebruiken slechts rond de 2000 leseenheden voorkomen woorden ligt in welke hoe worden woorden leersituaties geleerd bovendien moeten we in beide fasen een onder het leren van woorden is een procesdat we in twee scheid maken tussen twee soorten leersituaties grote fasen kunnen opsplitsen verhallen 1989 in eerste instantie worden woorden ingevoerd of intentionele woordleersituaties een woord wordt va l dec 1989 19 de jaargang nummer 3 bewust aangebracht en behandeld om de bete visuals ondersteuning om meer inzichtte geven in kenisinhoud over te dragen en in te prenten er is de betekenis van woorden is noodzakelijk vooral sprake van een gerichte leerintentie waarbij het bij anderstalige kinderen die over het algemeen woord weliswaar in een context gekaderd wordt toch al over een geringere woordenschat beschik incidentele woordleersituaties in een bepaalde ken zijn woordenschatoefeningen aan de hand context komt een woord toevallig aan de orde van prentmateriaal belangrijk wanneer we spre hier wordt de betekenis uit de context afgeleid of ken over woordenschatoefeningen dan is echter door de leerkracht aangeduid de stap van incidentele haar intentionele leersitua ties niet zo grout meer deze twee leersituatieszijn uiteraard niet strikt van elkaar te scheiden zo kan een incidentele woord verhallen 1989 wijst op enkele gevaren die te leersituatie steeds tot een intentioneel moment eenzijdige aandacht voor woordenschatonderwijs uitgebouwd worden elke leerkracht kan b v een via incidentele woordleersituaties met zich mee leesles onderbreken om de betekenis van een niet brengen gekend woord uitgebreid te bespreken woorden komen sums voor in een niet passende in eerste instantie hebben wij de neiging en de context b v een voorlees of leesverhaal het meest recants tendenzen en onderzoeken duiden woordje wordt niet begrepen door het kind en in die richting aan de incidentele woordleersitua toch moet je de betekenis ervan uitleggen dat tie het meeste belang te hechten het vanuit een valt niet altijd mee je moet snel een andere si context gebonden situate woorden en woordbe tuatie bedenken los van de voorliggende con tekenissen aanbrengen en oefenen lijkt bij woor text om de betekenis van een woord te verduide denschatonderwijs aan anderstalige kinderen lijken zo wordt de steer en het ritme van de les fundamenteel noodzakelijk te zijn gebroken het gevaar is grunt dat woorden die op inciden het creoren van oefensituati es die de dagdagelijk tele wijze aan bod komen achteraf niet weer se reels communicatieve situaties zo dicht moge herhaald worden iuk benaderen met een zo ruim mogelijke inbreng een woord dat incidenteel in een context een van de kinderen zelf zoals b v kringgesprekjes betekenis krijgt blijft sterk aan daze contextuele zijn dan ook onontbeerlijk in dit soon leersituaties situatie hangen wanneer dit woord niet in ande komen alledaagse woorden meer aan bod en dat re contexten wordt verklaard om zo op de ver is naast meer schoolse begrippen voor andersta schillende betekenissen van een woord te wij lige kinderen zeer belangrijk zen kunnen gemakkelijk misverstanden optre de meeste recent ontwikkelde methodes leggen den dan ook sterk de nadruk op werkvormen waarbij in een hele reeks van incidentele woordleersitua thema gebonden communicatieve situaties cen ties is het zeer moeilijk enige systematiek te krij traal staan werkvormen zoals doe verhalen gen in walks woorden en woordbetekenissen raadspelletjes thematische posters of praatplaten gezien zijn aangeboden warden en verworven dagdagelijkse belevenissen van kinderen als uit zijn gangspunt voor een kringgesprek concrete han delingen tafelspelletjes zoals memory lotto om het woordenschatonderwijs gestructureerder praatspelletjes prentboeken en overzichtelijker aan te kunnen pakken zijn dus in de handleiding van allemaal taal a 1986 stelt meer intentonele woordleersituaties nodig de men dat het niet voldoende is enkel een woord op bedoeling hier is woorden bewust aan te brengen begrijpelijke wijze canto bieden er moeten echter en te behandelen dat moet uiteraard steeds in ook werkvormen geboden worden waarbij ernaar een context gebeuren gestreefd wordt dat kinderen woorden ook goad het is voor een leerkracht uitermate belangrijk om gaan gebruiken te bepalen welke woorden aangeleerd moeten 19 de jaargang nummer 3 dec 1989w ii 0 1 i i worden hoe grondig die gekend moeten zijn en makkelijkst aan te brengen in het onderwijs heb welke in een meer incidenteel werkmoment aan ben we overigens de neiging om bij deze woorden bod kunnen komen daarnaast moat hij of zij ook het meest stil te staan en deze het meest aan te bekijken binnen welke werkvorm deze woorden brengen om je echter op een correcte wijze ver worden aangebracht en verwerkt staanbaar te maken heb je naast inhoudswoorden verhallen 1989 onderscheidt drie belangrijke ele ook functiewoorden nodig je kan geen zin maken menten bij het concretiseren van woordenschat zonder functiewoorden met de woordjes boek onderwijs liggen en tafel kan je geen zin maken je hebt selectie van woorden welke woorden moeten nog lidwoorden en een voorzetsel nodig ik heb het geleerd worden hier dan nog niet over het aspect woordvorming vaststellen van leerdoelen hoe grondig moeten wanneer we de aflopende frequentielijst van deze woorden gekend zijn coenen vermeer 1988 bekijken constateren we keuze van methods welke werkvormen ga je dal pas op de tweednveertigste plaats een duide hanteren lijk afgebakend inhoudswoord voorkomt de vori ge zijn functiewoorden zoals lidwoorden voor naamwoorden bijwoorden of woorden met een grote betekenisvariatie zoals b v zittent selectie van woorden ik zit op de stoel die trui zit je goad we moeten eerst bepal en welke woorden we gaan het zit je niet mee aanbieden om dit te kunnen doen moeten eerst deze verschillende betekenisinhouden moat je in de thema s geselecteerd worden die aan bod zul even verschillende contexten aan bod later ko len komen wanneer deze thema s aansluiten bij men op zijn minst moat je oog hebben voor de de belevingswereld van de kinderen zullen de problemen die zich hieromtrent kunnen voordoen woorden die in die bepaalde context geplaatst en er uiteraard ook op voorbereid zijn je moet je worden ook baler naar betekenis geduid kunnen eveneens afvragen of het gaat om het leren van worden een woord waarvan het begrip reeds gekend is of dal ook het concept nog verworven moat worden bij de keuze van een woord is het tevens belangrijk je af te vragen waarvoor een bepaald woord zo naast de keuze is ook een onderwijs van de gese noodzakelijk kan zijn zo moeten kinderen woor lecteerde woorden belangrijk coenen vermeer den kennen om instructieste begrijpen of om vragen 1988 verwijzen in dit verband naar enkele criteria te kunnen stellen om te kunnen meepraten over waarbij nut en leerlast voorop staan wat er in hun onmiddellijke omgeving gebeurt nuttige bruikbare woorden voor zeldzame woor bovendien moet er gelet worden op de frequentie den b v huffs voor hoeve van woorden om de selectie ervan te bepalen in eenvoudige voor complexe woorden dit verband is het handig om terug te vallen op een regelmatige voor onregelmatige woorden frequentiewoordenlijst de frequentie lijst van concrete voor abstracts woorden coenen vermeer 1988 biedt een zeer goads samenstellingen waarvan de betekenis makke leidraad voor de selectie van woorden de woor lijk is af te leiden voor woorden waarbij dit niet den zijn thematisch en naar leeftijdsgroepgeplaatst mogelijk is woorden die lijken op woorden in de eigen taal hierbij moeten we wijzen op het belang van func voor woorden waarbij dit niet het geval is tiewoorden naast inhoudswoorden deze laatste het is uiterst belangrijk datje voor ogen houdt welke zijn woorden die in principe een vrij duidelijk omlijn woorden de kinderen nodig hebben in algemene de inhoud hebben uiteraard kunnen er betekenis dagdagelijkse situaties enerzijds en in specifieke verschillen zijn deze groep van woorden is het situaties anderzijds dec 1989 19 de jaargang nummer 3 woorden en woordbetekenissen moet er nage leerdoelen gaan worden of deze echt gekend zijn en ge bruikt kunnen worden wat willen we met het aanbieden van deze woor den bereiken hoe grondig moeten de kinderen de we geven hier een reeks concrete werkvormen en aangeboden woorden kennen en kunnen gebrui voorbeelden die in deze drie fasen passen hierbij ken het formuleren van doelstellingen is uiterst moet in acht genom en worden dat de werkvormen belangrijk o a om tussentijds en aan het einde van enkel in een bepaalde specifieke context bruik een lessenreeks te kunnen toetsen of de doelen baar zijn we hebben al gewezen op het fait dat behaald zijn coenen vermeer 1988 woorden geen losse op zichzelf bestaande eenhe de beheersing van een zekere woordenschat is den zijn maar dat ze steeds in een contextueel noodzakelijk om te kunnen participeren aan ge verband worden gebruikt sprekken op een dagdagelijks niveau daarnaast moeten de leerlingen een reeks woorden en de juiste betekenis van woorden is stark afhanke woordbetekenissen beheersen om mee te kunnen lijk van de situaties waarin ze gebruikt worden in de school en de klas de woorden die bij de losse woorden aanbieden kan het gevaar inhou verschillende vaardigheden horen moeten wor den dat ze sterk met elkaar verward kunnen wor den beheerst zo kan je tot een reeks van doelstel den in woordrijen b v of dat ze snel vergeten lingen kom en op het niveau van luisteren spreken worden een ander argument dat plait voor het lezen en schrijven ondermeer aanbieden van een woord in een betekenisvol woorden kunnen herkennen geheel is het gegeven dat men were keer leert in begrijpen van woorden in de context walks context een woord kan voorkomen woorden correct kunnen gebruiken het aanbrengen van de betekenis van een woord functiewoorden correct in een zin kunnen hante moet in talige en niet talige contexten gebeurem ren uitbreiden van woorden handelingen woorden in een verschillende woordvorm begrij gebruik van concrete voorwerpen pen beschrijven van voorwerpen woorden in een verschillende woordvorm kun gebruik van prenten foto s tekeningen nen gebruiken werken met omschrijvingen en woorden raden antlers zintuigen gebruiken voelen ruiken proe ven werkvormen vergelijken met woorden uit de eigen taal synoniemen tegenstellingen drama rollenspelen het is waarschijnlijk overbodig te zeggen dat de werkvorm voornamelijk afhankelijk is van de doel het is belangrijk te zoeken haar werkvormen die stellingen die je voor ogee hebt en het woordpak zich het best lenen voor concrete inhoudswoor ket dat je aanbiedt de leerlingen moeten bepaal den werkwoorden woorden die gevoelens uitdruk de woorden kunnen begrijpen passief en andere ken of meer abstracts woorden de laatste drie kunnen gebruiken actief dat vereist een verschil lenen zich best in drama en rollenspelen lende werkvorm belangrijk is echter dat de verschillende werkvor verhallen 1989 onderscheidt drie fasen men door elkaar en gecombineerd worden aange semantiseren hier wordt gewerkt rond de bete wend het gevaar van een al te ruime betekenis kenis van een woord omlijning verkleint hierdoor zoals b v boom bij consolideren de woorden worden in deze fase een pent van een spar als betekenisaanduiding vastgezet en ingeoefend en dit niet verruimen bovendien is het ook zo dat controleren bij de aangebrachte en ingeoefende bepaalde werkvormen sommige kinderen niet zo 19 de jaargang nummer 3 dec 1989vai 48 goad liggen b v drama of beschrijven spelletjes mondeling nederlands bij veilig leren lezen 6 zijn ook zeer goad als motivationeel gegeven om 7 jaar woorden aan te brengen en of te oefenen pim allemaal taal deel a 7 8 jaar pam pet memory kwartet allemaal taal deel b 8 10 jaar verder met nedertands 8 9 jaw in coenen vermeer 1988 krijgen we een over taal speciaal 7 12 jaar b o onderwijs zicht van oefenvormen die vooral werken aan de buurtkinderen 11 12 jaar onderlinge relatie tussen woorden in tegenstelling tot de andere werkvormen die meer oefenen rond het verband van een woord en de reele werkelijk aanvullende leermiddelen heid ervan synoniemen in bepaalde aanvullende program ma s zitten zeer tegenstellingen goede woordenschatactiviteiten daze uitgewerk categorienamen rubrieken te oefeningen te geisoleerd niet contextueel en voorwerp handeling op een fiefs kan je niet thematisch gekaderd gebruiken is echter niet middel doevfunctie aangewezen gradaties intensiteit taalactiveringsprogramma s verschillende homoniemen bundels voor kleuter en lager onderwijs samenstellingen beeldwoordenboek 5000 beg rippen in woord en woordvelden beeld figuurlijk taalgebruik takenreeks 4 6 jaar voorvoegsel achtervoegsel kopieersysteem voor het taalonderwijs te kopie spreekwoorden en uitdrukkingen ren werkbladen voor kleuter en lager onderwijs beeldspraak kwartetspelen voor kleuter en lager onderwijs verschillende taalspelletjes boggle pim pam pet om het woordenschatarsenaal u it te breiden zowel materialenbankspelen in de aanbreng en uitlegfase semantiseren als in verschillende prentenboeken dikkie dik r de inoefen en vastzettingsfase consolideren is starry herhaling en variatie in verschillende contexten onontbeerlijk zowel op torte als op large termijn tot slot wil ik stellar dat daze bijdrage zeker geen moet er systematisch nagegaanworden controle pasklaar antwoord is op de te beperkte woorden ren of de woorden beklijven schat van anderstalige kinderen ze wil in eerste instantie dit onderwerp wat open trekken en de aandacht vestigen op het fait dat woordenschat leermiddelen onderwijs meer is dan woorden in rijtjes van buiten leren bovendien wil ze een ondersteuning bieden in het inoefenen en vastzetten van woorden en tot slot willen wij een opsomming geven van woordbetekenissen methodes en materialen die meerdere uitgewerkte woordenschatlessen bevatten 1 noten 0 de uftgebreide versie van ditarlikel verscheen methodes in dtie afieveringen in de cbw krant 1 ode jaw gang van horen en zeggen 6 12 jaar 1 al daze materialen zijn in de materialenbank de praatkist 7 12 jaar van het cbw centrum voor buftenlandse werk het eerste nederlands 4 6 jaar nemers aanwezig knoop het in je oren 4 6 jaar va dec 1989 19 de jaargang nummer 3 11 i literatuur allemaal taal a handleiding rsad tilburg zw sen 1986 cwpay ja de studs der vreemde taalwer ving leetpsychologiek in b t tervoort we tenschap en taal muidetberg coutinho 1977 coenen j e a van horan en zeggen hand leiding 1 en 11 groningen wolters noordhoff 1973 coenen m vermeer a nederlandse woor denschat allochtone kinderen tilburg zwijsen 1988 van der geest swoste taalactiveringspro gramma s den bosch malmberg 1973 verhallen m woordenschatonderwijs aan an derstalige kinderen op de basisschool 1 in samenwijs jaargang 9 1989 p 240 244 verhallen m woordenschatonderos aan an derstalige kinderen op de basisschool 2 in samenwijs jaargang 9 1989 p 280 283 verhoeven l vermeer a taaltoets alloch tone kinderen handleiding tilburg zwijsen 1986 verhoeven l vermeer a van de guchte taaltoets allochtone kinderen tilburg zw sen 1986 piet van avermaet ala centrum voor buitenlandse werknemers van daelstraat 32 2200 borgerhout 19 de jaargang nummer 3 dec 1989w