‘Schat, je gaat het helemaal maken!’ Jeugdliteratuur op de Amerikaanse leest.

koos hawinkels schat je gaa t het helemaal maken jeugdliteratuur op de amerikaanse leest zet de televisie aan en volg de soaps loop door de winkelstraten en aanhoor de muziek beluister de popzenders en je weet elke dag schrijdt de verameri kanisering van onze beschaving voort het heeft voor het literatuuronderwijs zijn nut ook eens iets te weten van amerikaanse jeugdliteratuur daarover schrijft koos hawinkels in zijn nieuwe rubriek jeugdliteratuur ook over het werk van de nog weinig bekende peter pohl hoogtepunt in diens opvallende oeuvre is een roman waarin op fabelachtige wijze erotische en seksuele span ning is geschapen waarschijnlijk is het een afwijking maar sinds ik met een aantal mensen een boekje aan het maken was over intercultureel literatuuronderwijs ilo het is klaar en zal tijdens het hsn op 18 19 november aanstaande gepresenteerd worden kom ik op heel veel onvermoede plaatsen dingen tegen die zich vol gens mij uitstekend lenen voor dat ilo een aardig voorbeeld vormen de boeken van het echtpaar mazer harry en paula mazer fox van hen samen heb ik gelezen twee jongens een meisje en knetterende dagen stomme nachten en van alleen hem met onbekende bestemming alle drie uitgegeven bij hans elzenga in tilburg voor de prijs van ongeveer 25 alle drie gaan ze over jonge mensen van een jaar of zes tien of daaromtrent in de vs die iets bijzonders meemaken kenmerkend vind ik dat de boeken een weliswaar open einde hebben maar dat je toch op je klompen aanvoelt dat het allemaal wel goed komt daarvoor zijn het nu eenmaal amerikaanse boeken en dat is meteen ook waarom ik vind dat ze zo bijzonder intercultureel kunnen werken de situaties zijn wat de ontwikkelingspsychologische kant betreft heel herkenbaar voor nederlandse leeftijdgenoten den k ik maar wat de uiterlijke omstandigheden betreft en de uitwerking van de psychologische kanten voor ieder van de personages is het allemaal typisch amerikaans daarom denk ik dat de lectuur van deze boeken onze scholieren heel wat over de amerikaanse samenleving en de omgang van amerikanen met elkaar kan leren en in vergelijking daarmee over hoe zoiets in nederland eraan toegaat de boeken zijn vlot geschreven dus makkelijk leesbaar en zoals gezegd be handelen ze een invoelbare problematiek soms zijn ze ook wat kinderlijk op de manier waarop ik amerikanen ook zo nu en dan ontroerend kinderlijk vind met name in hun manier van omgaan met diepte psychologie ik geef twee voorbeelden beide uit twee jongens een meisje een meisje dat inziet dat ze de liefde van een jongen niet kan winnen zegt te gen hem p 117 i k heb veel om jou gehuild tod maar nu huil i k nie t meer ik ben eroverheen maar we kunnen nog wel vriende n zijn alleen moet het geen eenrichtingsverkeer meer zijn jij moet er ook iets aan doen en op een ander moment breekt een diep psychologisch inzicht bij de hoofd 55 hawinkels schat je gaat het helemaal maken persoon door als een bliksemschicht p 110 en op dat moment zag tod aan amos gezicht dat hij alles begreep zowel zijn eigen gevoelens voor hillary als die van hillary en tod voor elkaar en zelfs waarom tod het hem niet ver teld had dat alle s ston d op zij n gezich t e n i n zij n oge n t e lezen dat i s voorwaar niet gering ook i n een ander opzicht von d ik bi j de mazers heel wat intercultureels knetterende dagen stomme nachten beschrijft de wederwaardigheden van drie jonge mensen die de kans krijgen om tijdens de zomervakantie stage bij een lokale krant te lopen de baas van die krant heeft ooit als oorlogscorrespon dent de pulitzer prijs gewonnen en wordt dus door de leerling journalisten min of meer gelijkgesteld met onze lieve heer de krant die hij nu leidt ech ter is wel zeer lokaal er staan voornamelijk berichten in zoals we die in ne derland gewend zijn aan te treffen in de hiris aan huisbladen tussen de adver tenties hij zegt ook herhaaldelijk dat een krant bedoeld is om de mensen met elkaar te verbinden een sociale functie heeft het laatste interculturele wa t mij opviel was de personages in d e boeken zijn doordrongen van het besef dat geloof in jezelf tenminste een voorwaarde is voor succes en datje je eigen talenten en mogelijkheden goed moet ken nen maar wat ik weer typisch amerikaans vind is dat je je onbekommerd te genover anderen over die eigen kwaliteiten uitspreekt dat niemand dat ver waand vindt of exhibitionistisch en dat ouders hun kinderen ook sterken in dat besef van uniek zijn een voorbeeld uit knetterende dagen stomme nachten schat je gaat het helemaal maken haar moeder nam een hap van het ij s en reikte het vicki aan ze zullen eens even wat zien paf zullen ze staan ze wierp vicki de blik toe vicki kende de blik even goed als haar eigen naam de blik betekende jij bent mijn dochter je bent dapper en heel bijzon der en je kunt alles wat je maar wilt de zweedse schrijver van jeugdboeken peter pohl daartegenover wa t ik ook gedroomd mocht hebben voor ik ontwaakte ik weet wat dit beeld betekent kwaad roept meer kwaad op de wereld zal nooit verbeteren deze regels vormen het slot van we noemen hem anna een van de aangrijpendste boeken die ik in jaren gelezen heb ik zeg met opzet niet van ae jeugdboeken omdat ik de boeken voor volwassenen bij deze uitspraak inbegrijp peter pohl is een zweeds auteur over wie ook de uitgever niet veel kan meedelen ifij geeft geen interviews wij weten ook bijna niks van hem en hij werkt liefst i n het verborgene zoiets kreeg ik tenminste van querido te horen ik heb inmiddels van hem gelezen jan mijn vriend we noemen hem anna ik mis je ik mis je e n de regenboog heeft maar acht kleuren alle vier ver schenen bij querid o tussen 1991 en 95 en alle vier zeer intrigerend jan mijn vriend het minst omdat er naar mijn gevoel t e veel raadsel s doo r het hele boek heen spelen misschien dat die opgelost worden als je het verhaal nog eens leest met de wetenschap van de onverwachte afloop maar daarvoor kan het me eigenlijk niet genoeg schelen ik vind het wat te gezocht we noemen hem anna is volgens d e achterflap hard in zijn compromisloze 56 hawinkels schat je gaat het helemaal maken weergave van de martelgang van een kind het is misschien nog harder door de combinatie van schuldbesef e n gevoelen s va n machteloosheid waaraa n micke ten prooi is en die voor iedereen herkenbaar zal zijn een jongen an ders of ante geheten is altijd en overal het pispaaltje van zijn omgeving hij is klein en broodmager en dus een makkelijk doelwit zij n probleem word t door iedereen uit eigenbelang ontkend thema van het boek is niet zozeer het underdog zijn va n anders maar de laffe egoistische manier waarop zijn omgeving daarop reageert het gaat dus vooral om schuld en hoewel ik al lezend me erop betrapte dat ik sommig e bladzijden vooral diagonaal las weet ik nog niet zeker of dat kwam doordat ik de gedachten van micke en de beschrijvingen en overwegingen te traag vond verlopen of dat ik vooral ongeduldig was om de afloop t e weten achteraf denk ik dat ik best een kleine honderd van de 360 pagina s had willen missen dat de tekst daardoor pregnanter was geworden maar vooral de laatste honderd bladzijden wanneer je al s lezer aanvoelt waa r het heen moet zijn van een grote dwingende kracht ik mis je ik mis je heef t pohl geschreven samen met kinna gieth het is de literaire neersla g va n persoonlijke ervaringe n va n gieth e n beschrijf t he t rouwproces van een meisje dat als helft van een eeneiige tweeling achterblijft als haar zusje door een auto wordt doodgereden voor wie zelf een rouwproces heeft doorgemaakt zij n d e stadia herkenbaar maa r daarin schuil t nie t d e kracht van dit boek die schuilt in de zuigende werking van de tekst waardoor de lezer tegelijk zich identificeren moet met tina maar ook onvermijdelij k zijn persoonlijke ervaringen met de dood herbeleeft voor mij was een van de bevrijdendste aspecten dat tina op een gegeven moment haar overleden zusje gaat beschuldigen van verraad dat zij haar zus in de steek heeft gelaten en nu mooi o p haar gemak in de hemel is terwijl tina maar moet zie n met haar verdriet klaar te komen hoogtepunt erotisch e en seksuele spanning het absolut e hoogtepun t to t nu toe in pohls wer k is voo r mij zij n laatst e boek de regenboog heeft maar acht kleuren een duits jongetje van 6 jaar wordt samen met zijn zweedse moeder tegen het eind van de tweede wereld oorlog naar stockholm gehaald ze moeten daar met z n tweeen een nieuw bestaan opbouwen maar de kleine heinrich heeft geen enkele zekerheid aan zijn prille corlogsjeugd overgehouden behalve een hecht je nooit ergens aan en vertrouw niet op enige toekomst want dat zorgt ervoor dat het mis gaat ook zij n moeder is zwaa r getraumatiseerd en laat heinrich di e zich moe t ontwikkelen tot henrik om een echte zweed te worden veel t e veel aan zijn lot over henrik valt net als anna in het andere boek ten prooi aa n klein e proleten uit zijn omgeving di e die rotmof ne t zo lang zullen slaa n tot hij zweeds spreekt goddan k komt henrik op een dag op school i n aanraking met ylva een meisje dat zijn pestende klas en stadgenoten met haar geeste lijk overwich t doe t terugdeinzen tussen beide ontkiemt een kindervriend schap die langzamer hand een echte grote liefde wordt en het hele bestaan van henrik vult in werkelijk schitterend e bewoordingen beschrijft poh l vanui t 57 hawinkels schat je gaat het helemaal maken het perspectief va n henrik hoe zijn leven uit niets anders meer bestaat dan zijn ylva een zeer idyllische vakantie op een eiland bij de grootouders van ylva vormt het hoogtepunt uit henriks leven ik kan me niet herinneren ooit een verhaal gelezen te hebben over kinderen van 6 tot 8 jaar dat zo n grote niet alleen erotische maar bij vlagen ook sek suele spanning kende voor de ervaren pohl lezer komt daar nog de spanning bij dat je zeker weet dat het niet goed kan aflopen maar je blijft lezen in de hoop zo het noodlot voor te blijven pohl is net als aidan chambers over wie hier eerder werd geschreven een auteur die bij uitstek geschikt is voor de bovenbouw havo vwo iemand die met evenveel recht uitgegeven zou kunnen worden als boek voor volwassenen dat toevallig over kinderen gaat als dit alleen maar1 jeugdliteratuur is dan is kinderjaren van oberski dat ook en een aantal verhalen van durlacher even eens pohl alleen is voldoende tegenbewijs tegen de vog die voor het eind examen nederlands in haar voorstellen opteert voor alleen maar oorspronke lijk nederlandstalige werken van erkende literaire kwaliteit het is te hopen dat werken zoals die van pohl en chambers aandacht krijgen in de voor exa menklas want het zou voor het literatuuronderwijs een verschrikkelijke ver arming betekenen als er voor het soort boeken dat pohl schrijf t gee n plaat s zou zijn in het onderwijs wezenlijk vraagstukken van leven en dood om het zo maar eens uit te drukken in een literaire vorm en lyrische stijl dat zijn toch ingredienten waar menig leraar bijna wanhopig naar op zoek is 58