School met G-kracht. Geïntegreerd werken aan geletterdheid in beroepsrichtingen

25 school met g kracht geintegreerd werken aan geletterdheid in beroepsrichtingen tineke padmos nora bogaert greet goossens en goedele vandommele nadat de schokkende cijfers over laaggeletterdheid in vlaanderen bekend werden heeft de vlaamse overheid een reeks initiatieven genomen om aan de verhoging van de geletterdheid van de bevolking te werken een van die initiatieven richt zich op leerlingen in het beroeps en technisch secundair onderwijs een logische keuze want wat laaggeletterdheid bij jongeren betreft is dat de meest kwetsbare groep met het project g kracht stimuleert het centrum voor taal en onderwijs cto van de k u leuven scholen met beroepsrichtingen om actief werk te maken van de geletterdheid van hun leerlingen in dit artikel schetsen we de uitgangspunten en werkwijze van het project en zetten we de eerste resultaten op een rijtje e cijfers voor laaggeletterd school te verlaten zij hebben meer kans om heid in vlaanderen zijn in de werkloosheid en de kansarmoede zonder meer zorgwekkend terecht te komen niet 800 000 vlamingen een volwaardig in de maat op zes tot zeven zijn onvol schappij en op de doende geletterd om goed te arbeidsmarkt te kunnen laaggeletterdheid kunnen functioneren in een oplei functioneren en geschre voorkomen is ding op het werk en in het maatschap ven taal moeilijk of nau een belang rijke pelijk leven internationaal springt vlaande welijks te kunnen aan uit daging voor ren er bovendien nog uit door het relatief wenden om tot verder het geli jke hoge aantal laaggeletterden aan de ene leren te komen boh kansenbeleid kant en het relatief hoge aantal hooggelet nenn e a 2004 van terden aan de andere kant uit het gelet damme 1997 laagge terdheidsonderzoek blijkt dat met name letterdheid bij deze jon leerlingen van het beroepsonderwijs bso geren voorkomen is daarom een belangrijke maar ook van het technisch onderwijs tso uitdaging voor het gelijkekansenbeleid de grootste kans lopen om laaggeletterd de februari 2011 nummer 3 40e jaargang 26 geletterdheid als bedrijf of de organisatie sannen padmos sleutelcompetentie 2007 ook buiten het werk is laaggeletterd heid een probleem bij de organisatie van het het ials onderzoek waar op de cijfers voor huishouden het opvoeden van kinderen en laaggeletterdheid zijn gebaseerd is al weer in contacten met officiele organisaties onder meer dan een decennium geleden uitge vinden laaggeletterden vaak problemen voerd maar er zijn weinig signalen dat de geletterdheid is dus een van de belangrijkste situatie sindsdien is verbeterd toen het cto sleutelcompetenties die scholen hun leerlin in 2007 een geletterdheidstoets afnam in het gen kunnen meegeven voor een succesvol bso bleek dat meer dan de helft van de leer leven het project g kracht is bedoeld om lingen vlak voor het einde van hun opleiding scholen daarin te ondersteunen onvoldoende geletterd is bovendien viel er nauwelijks vooruitgang op te merken tussen leer lingen uit het derde en geintegreerd werken aan geen enkele het zesde leerjaar hey geletterdheid beroepskracht mans e a 2007 kan nog zonder g kracht is een coachingstraject dat zich informatie in een kennismaatschap richt op de vergroting van de vaardigheid verwerkende pij als vlaanderen is van leerkrachten om geletterdheid te inte vaardigheden geletterdheid een onmis greren in de lespraktijk en op de bevorde bare vaardigheid op de ring van de samenwerking op dit terrein bin werkplek neemt het aan nen het schoolteam inhoudelijk ligt de tal taken waarbij werkne na druk op de integratie van geletterdheids mers informatie moeten verwerken en pro training in vakinhouden duceren steeds verder toe geen enkele het traject is van start beroepskracht kan nog zonder informatiever gegaan in het schooljaar werken aan werkende vaardigheden de bejaardenver 2009 2010 en wordt geletterdheid heeft zorgster moet een logboek bijhouden de gefinancierd door het de kracht om magazijnier een digitale voorradenstaat de vlaams ministerie van leerlingen op alle winkelbediende moet e mailvragen van klan onderwijs en vorming vlakken beter te ten beantwoorden de arbeider orderkaarten be langrijke inspiratie doen leren interpreteren machines instellen op basis van bronnen voor g kracht voorschriften en producten controleren aan zijn het taalgericht vak de hand van een lijst met criteria onderwijs en de geinte greerde geletterdheidstraining in beroepsop geletterdheid is bovendien een sleutelcom leidingen voor volwassenen bogaert 2009 petentie een werknemer die laaggeletterd is padmos 2005 vienne e a 2009 uit inter kan andere competenties niet goed ontwik nationaal onderzoek blijkt dat de integratie kelen hij zal problemen ondervinden bij de van geletterdheid veel leerwinst oplevert en taakuitvoering bij het samenwerken met dat geldt zowel voor de geletterdheids als de andere collega s en bij het zelfstandig oplos beroepsvaardigheden vandaar ook dat we sen van problemen ook is hij onvoldoende in van g kracht spreken werken aan geletterd staat vakkennis bij te spijkeren en op de heid heeft de kracht om leerlingen op alle hoogte te blijven van ontwikkelingen in het vlakken beter te doen leren 40e jaargang nummer 3 februari 2011 27 dat positieve effect wordt door casey e a onderlinge samenwerking van groot belang 2006 aan een aantal factoren toegeschre uit onderzoek van het steunpunt gelijke ven vooreerst is geintegreerd werken aan onderwijskansen blijkt dat de praktische en geletterdheid heel motiverend geletterd technische vakken de meest natuurlijke con heid krijgt een positieve connotatie wanneer text zijn om aan de informatieverwerkende het wordt gekoppeld aan een functionele vaardigheden te werken die de leerlingen in context dat blijkt vooral van belang voor verdere opleidingen en beroepshalve nodig lerenden die het opdoen van vakkennis als zullen hebben leerkrachten in de praktijk hun eerste prioriteit ervaren en vaak weinig vakken en technische vakken zijn zich echter inzicht hebben in hun eigen leerbehoeften het minst bewust van de mogelijkheden om op het terrein van geletterdheid verder geintegreerd aan geletterdheid te werken draagt geintegreerd werken aan geletterd verder weten we dat leerkrachten die heid bij aan een veilige samenwerken aan de verbetering van de les leeromgeving de leer praktijk een van de belangrijkste succesfac welke geletterd ders kunnen al hun com toren zijn voor onderwijsvernieuwing pad heid iemand nodig petenties op hetzelfde mos van den berge 2008 heeft is sterk moment inzetten waar gebonden aan de door er minder accent context waar op deficienties ligt ten binnen hij of zij slotte zijn er minder pro het belang van een leeft studeert of blemen van transfer beginsituatieanalyse werkt wanneer geletterdheid geintegreerd wordt aan in elke school is het traject van start gegaan geboden welke gelet met een uitgebreide beginsituatieanalyse terdheid iemand no dig we interviewden alle leerkrachten over hun heeft is immers sterk gebonden aan de con visie op geletterdheid en over hun lespraktij text waarbinnen hij of zij leeft studeert of ken de leerlingen werden eveneens onder werkt elke maatschappelijke omgeving vraagd en daarnaast getoetst op hun gelet elke opleiding en elke job stelt specifieke terdheidsvaardigheden geletterdheid bleek eisen van een eenvormige g e letterdheid die voor een groot deel van de leerkrachten een je als een basisvak op school kunt leren is vrijwel onbekend begrip opvallend is dat dus geen sprake veel leerkrachten geletterdheid vooral asso cieren met taalkennis taalcorrectheid en in de tien vlaamse scholen zes uit het bso taaletiquette en veel minder met de brede en vier uit het tso waar het traject loopt competentie die geletterdheid is dat ver begeleiden de coaches van het cto alle taalt zich ook in hun lespraktijk waarin de leerkrachten van een klas uit een of twee aandacht eerder uitgaat naar het corrigeren richtingen op die manier worden zowel de van taalfouten dan naar het bieden van kan leerkrachten algemene vakken als de leer sen om functioneel te leren lezen en schrij krachten technische vakken en praktijkvak ven leerkrachten hebben verder maar een ken bereikt en zowel de gemotiveerde als beperkt zicht op de kennis vaardigheden en de minder gemotiveerde leerkrachten die attitudes die nodig zijn om goed te kunnen keuze is weloverwogen want voor het wel lezen en schrijven en geven weinig onder slagen van een dergelijk project zijn de steuning tijdens de lees of schrijfactiviteiten betrokkenheid van alle leerkrachten en hun van hun leerlingen daartegenover staat dat februari 2011 nummer 3 40e jaargang 28 het team in zijn geheel meestal een goede uitvoeren die kennis leidt echter nauwelijks kennis heeft van wat leerlingen later alle tot integratie van geletterdheidstaken in de maal in hun beroep of maatschappelijk leven lespraktijk aan geletterdheidstaken moeten kunnen een leerkracht over geletterdheid leerlingen die op stages komen moeten heen en weerboekjes kunnen invul len die willen dat correct kunnen schrijven die durven dat niet er stellen zich daar heel wat problemen rond hoe moet ik dat nu doen ik ben bang dat de mensen mij niet gaan begrijpen dat ze met mij lachen in verzor gingsinstellingen en bejaardentehuizen moeten ze logboeken kunnen lezen en interpreteren observaties kunnen neerschrijven dat is allemaal een beetje problematisch uit de beginsituatie blijkt verder dat de leer 82 5 onvoldoende geletterd en van de lingen in het algemeen niet erg positief zijn tso leerlingen in hetzelfde jaar 58 daar over wat ze op school moeten lezen en mee scoren deze leerlingen nog lager dan schrijven ze vinden het saai en doen het het vlaams gemiddelde wat ongetwijfeld te niet graag ook hebben ze niet de indruk maken heeft met het feit dat de geselec dat ze vaak moeten teerde scholen veel kansarmen onder hun lezen en schrijven op leerlingenpubliek tellen deze resultaten geletterdheid is de school heel veel lesma komen ook overeen met de uitkomst van competentie om teriaal bestaat nog uit het recentste pisa onderzoek daaruit blijkt informatie te invulcursussen lezen en dat de impact van socio economische ach verwerken uit schrijven thuis be perkt tergrond op leesvaardigheidsprestaties in teksten docu zich veelal tot het lezen vlaanderen bijzonder hoog is de meyer menten en cijfer van populaire tijdschrif warlop 2010 gegevens en om ten surfen op het inter gebruik te maken net en sms en of e mai van computers en len een enkeling leest multimedia boeken of schrijft verha vuistregels voor een school len of gedichten de met g kracht resultaten van de gelet terdheidstoets b evestigen het eerder de uitgebreide beginsituatieanalyse bleek geschetste beeld over de laaggeletterdheid een prima vertrekpunt om samen met de van bso en tso leerlingen van de bso leer leerkrachten aan geletterdheid te gaan wer lingen in het derde leerjaar bleek gemiddeld ken door het oplijsten van de geletterd 40e jaargang nummer 3 februari 2011 29 heidstaken die de leerlingen op school in de onder functioneerde daarbij als leidraad beroepspraktijk en in hun maatschappelijke die leidraad stimuleert de leerkrachten om leven moeten kunnen uitvoeren kregen de vaak functionele lees en schrijftaken te inte leerkrachten een beter zicht op de compe greren in hun lessen en veel ondersteuning tentie geletterdheid de constatering dat te bieden bij het lezen en schrijven we ver de leerlingen maar heel weinig interesse trekken daarbij van een brede definitie van hebben voor de lees en schrijftaken op geletterdheid geletterdheid is de competen school en de slechte resultaten op de toets tie om informatie te verwerken uit teksten functioneerden als eye openers bij de leer documenten en cijfergegevens en om krachten dat was een goede stimulans om gebruik te maken van computers en multi in de daaropvolgende coachings samen te media ook gecijferdheid en digitale gelet zoeken naar oplossingen het toepassen en terdheid krijgen zo een plaats in het project uitproberen van de aangereikte vuistregels voor een g krachtige leeromgeving zie vuistregels voor een g krachtige leeromgeving lezen 1 schep veel leessituaties tijdens de les door vaak teksten maar ook andere informatiebronnen tabellen grafieken roosters en dergelijke in te bren gen en door een computer beschikbaar te stellen in het klaslokaal 2 maak leesopdrachten motiverend laat lezen niet gebeuren omdat je het oplegt maar omdat de leerlingen een probleem krijgen voorgelegd een keuze moeten maken een beslissing moeten nemen of een doe opdracht moeten uitvoeren die het verwerven van informatie noodzakelijk maakt 3 geef hulpmiddelen bij het lezen verhelderende afbeeldingen een structu rerend werkblad een voorgestructureerde tabel focussende vragen 4 observeer de leerlingen actief terwijl ze lezen zodat je hen kan ondersteu nen bij problemen of vragen besteed achteraf niet alleen aandacht aan het product van de leesactiviteit de oplossing het antwoord maar ook aan de manier waarop de leerlingen tot dat product gekomen zijn 5 zet leerlingen regelmatig samen aan het werk met twee of meer weet je meer dan alleen schrijven 6 schep geregeld situaties waarin moet worden geschreven je kunt schrijf taken op verschillende momenten in de les gebruiken als insteek bij een nieuw thema als een actieve manier om informatie uit het leerboek of februari 2011 nummer 3 40e jaargang 30 andere bronnen te verwerken of als eindopdracht waarbij het geleerde wordt toegepast 7 maak de schrijfopdracht functioneel en doelgericht zorg dat het schrijven de leerlingen zelf iets oplevert voorkennis op een rijtje zetten informatie vasthouden voor een volgende stap in een opdracht verworven informa tie doorgeven aan groepsgenoten het geleerde toepassen in een authen tieke situatie 8 geef hulpmiddelen bij het schrijven die actieve informatieverwerking sti muleren en of de leerlingen leren om structuur in een tekst aan te bren gen een spin of woordenweb schrijfkaders een structurerend werkblad een voorgestructureerde tabel richtende vragen 9 ondersteun de leerlingen al tijdens het schrijven met feedback pas je feedback wel aan de fase van het schrijfproces aan is een leerling nog druk bezig zijn ideeen op papier te zetten help hem dan eerst met het verwoorden van zijn gedachten en wacht nog even met op spellings vorm of stijlfouten te wijzen 10 zet ook medeleerlingen in bij feedback leeftijdgenoten kunnen elkaar vaak heel directe en relevante feedback geven met de hele klas van tevo ren nadenken over wat er in een tekst moet staan en hoe die tekst eruit moet zien is ook een goede ondersteuning bij het schrijven g kracht in de praktijk vaker te laten lezen en schrijven maar ook om anders om te gaan met teksten dat om leerachterstanden bij jongeren op te los betekent dat leerkrachten moeten afstap sen is het nodig dat zij heel veel kansen krij pen van het traditionele stramien voor lees gen om aan geletterdheid te werken dat opdrachten als een tekst lezen en dan gebeurt het best door het omgaan met vraagjes oplossen of een tekst lezen en je schriftelijke informatie in te bedden in zin mening geven over de inhoud en van volle relevante en functionele activiteiten schrijfopdrachten als geef een verklaring om het probleem van de transfer van alge voor of leg uit waarom mene naar specifieke geletterdheidsvaardig heden te voorkomen moeten deze vaardig er zijn immers heel wat andere mogelijkhe heden op school dus ook veel meer den die de leerlingen veel actiever doen geintegreerd worden in vakinhouden en lezen en schrijven en die veel nauwer aan vakpraktijken dat bevordert niet alleen sluiten bij de geletterdheidstaken die ze later sterk het geletterdheidsniveau van de leer moeten kunnen uitvoeren dat vergt wel lingen maar ook hun motivatie om gelet een omslag het is daarom belangrijk dat er terdheidstaken uit te voeren in de coa heel concreet en vanuit het bestaande les chings stimuleren we de leerkrachten dan materiaal gewerkt wordt leerkrachten erva ook niet alleen om leerlingen in alle vakken ren dan dat het niet zo moeilijk is om met 40e jaargang nummer 3 februari 2011 31 een aantal kleine ingrepen de lees en cto blijkt namelijk dat remedierende lessen schrijfkansen aanzienlijk te verhogen niet buiten de lesuren meestal te weinig resul elke leerkracht hoeft hierin ook even ver te taat opleveren scholen stellen vast dat het gaan en het is ook niet de bedoeling om in moeilijk is om de leerlingen te motiveren om elke les de leerlingen met grote lappen tekst naar die lessen te gaan te laten werken of omvangrijke schrijfop en dat de transfer van drachten te laten maken het is juist zaak wat ze in die lessen leren om de leerlingen geleidelijk aan te laten naar wat ze op school als alle leer krach wennen aan moeilijkere opdrachten de moeten doen zeer ten van een klas school kan dan ook langzaam toewerken moeizaam verloopt pad vaker functionele naar het verwerven van de vaardigheden die mos van den berge lees en schrijf de leerlingen nodig hebben om aan het eind 2008 padmos 2010 opdrachten in hun van hun opleiding de geintegreerde proef een andere meerwaarde lessen inlassen tot een goed eind te brengen nu blijkt vaak ligt in het gegeven dat brengt dat veel dat deze proef waarvoor de leerlingen veel leerlingen door actief in meer op dan informatie moeten verwerken en een de lessen te lezen en remedierende omvangrijk werkstuk moeten afleveren met schrijven ook vakinhou taallessen heel veel moeite volbracht wordt en dat de den beter doorgronden resultaten nogal eens te wensen over laten en opnemen dat kan een belangrijke stimulans voor leerkrachten dit is de filosofie achter het coachingstra zijn om aan geletterdheid te werken de ject als alle leerkrachten van een klas vaker angst om te veel tijd te verliezen door leer functionele lees en schrijfopdrachten in hun lingen lees en schrijfopdrachten te geven lessen inlassen brengt dat veel meer op dan blijkt tijdens de coachings een belangrijke remedierende taallessen die in veel scholen hinderpaal leerkrachten moeten de kracht met kansarme leerlingen buiten de lessen van lezen en schrijven vaak eerst zelf ervaren worden gegeven uit onderzoek van het voordat ze zich gewonnen geven voor de steunpunt gelijke onderwijskansen en het filosofie van het project een leerkracht over de leerwinst in een g krachtige les ik ben tot de conclusie gekomen dat ze van die twee uur heel veel onthouden hadden ik heb een opvraging gedaan en dan voel je dat ze konden antwoor den zonder dat ze die les grondig hebben ingestudeerd ik zal niet zeggen dat ze allemaal juist waren maar je voelde toch een groot verschil dat komt door de interesse die je opwekt en dat ze zelf in de les meewerken februari 2011 nummer 3 40e jaargang 32 de coachings zijn overigens niet alleen zaak creeert om actief te lezen dat kan bij bedoeld om leerkrachten nieuwe lesmetho voorbeeld door een interessante en den aan te reiken binnen elk team blijken er prikkelende vraagstelling op te werpen rond al heel wat goede praktijken te bestaan een onderwerp waarop de leerlingen vanuit maar die worden vaak niet als zodanig hun voorkennis niet helemaal kunnen ant erkend vooral tijdens de woorden ze hebben dus nood aan bijko lesobservaties die ook mende informatie en die is te vinden in een leerkracht een onderdeel zijn van krantenartikels instructies of casussen dat praktijk die zijn het project worden die is mogelijk met heel praktijkgerichte inhou leerlingen praktijken opgemerkt den maar het kan ook de insteek zijn van zelfstandig met het zichtbaar maken van een theoretische les een andere mogelijk een werkplan aan sterke punten in de heid is om de leerlingen hun eigen ideeen of de slag laat gaan bestaande onderwijs uitkomsten van eigen onderzoek te laten kan een collega praktijk geeft positieve toetsen aan informatie in het leerboek of in inspireren die stimulansen aan het hele een of meer teksten meent dat voor team een leerkracht deze leerlingen praktijk die zijn leerlin teksten kunnen ook functioneel worden alleen een gen zelfstandig met een ingezet om een werkwijze voor een werk mondelinge uitleg werkplan voor praktijk stuk te kiezen om iets te maken of om crite effectief is opdrachten aan de slag ria voor een product of manier van werken laat gaan kan een col op een rijtje te zetten het vergelijken van lega inspireren die verschillende offertes van informatie over meent dat voor deze vergelijkbare producten of van afwijkende leerlingen alleen een mondelinge uitleg manieren om een proces uit te voeren is effectief is of een leerkracht aardrijkskunde vooral in beroepsrichtingen een interessante die de leerlingen voor het schrijven van een manier om functioneel met teksten om te reisbrochure met succes uitdaagt om ook gaan al deze insteken zijn niet alleen moti langere teksten te verwerken kan andere verend maar ze sluiten ook nauw aan bij de leerkrachten van het idee afbrengen dat ze natuurlijke manier van lezen en dus bij gelet niet meer dan een half a4 tje aankunnen terdheidstaken die je in het gewone leven moet uitvoeren dat zal de transfer van op school geleerde geletterdheidsvaardigheden naar de aanpak van leestaken in bijvoor functionele leestaken beeld het latere beroepsleven bevorderen hieronder geven we enkele eenvoudige om leerkrachten te laten nadenken over voorbeelden van taken die met weinig goede leesopdrachten is het belangrijk om moeite kunnen worden geintegreerd in de stil te staan bij hoe je leesopdrachten functi lesinhouden van de algemene vakken en de oneel maakt wat betekent dat je de nood praktijkvakken of technische vakken 40e jaargang nummer 3 februari 2011 33 lezen om een probleem op te lossen kern en randassortiment handel aysun en nuran gaan een bakkerij beginnen zij hebben al een geschikte ruimte gevonden een gebouw in een drukke winkelstraat aysun zal brood en gebak maken zoals zij het thuis en in haar opleiding brood en banket geleerd heeft haar zus nuran zal in de winkel staan de twee meisjes raken het ech ter niet eens over hun assortiment in de tekst hieronder lees je hoe aysun het assortiment zou samenstellen en welk assortiment nuran verkiest welke keuze is volgens jou de beste en waarom heeft je buur daar hetzelfde idee over waarom niet lees daarna de tekst over kern en randassortiment en beoordeel het assor timent van aysun en nuran opnieuw wie heeft volgens de criteria in de tekst de beste keuze gemaakt de ideale vlam lassen de vlammen op de foto hebben elk een andere kleur welke vlam is geschikt om autogeen te lassen wat is het probleem met de andere vlammen schrijf je antwoord op ga in de cursus na of jullie idee correct was levensgevaarlijk hotel sanitair lees het krantenartikel over een britse toerist die overleed nadat hij in een hotel in menen ziek werd door een bacterie is het probleem nu opgelost of zou jij toeristen aanraden dit hotel te mijden de volgende vraag is natuurlijk had het hotel dit probleem kunnen voorko men lees de tekst over de legionellabacterie in sanitaire installaties en noteer welke voorzorgen het hotel voortaan moet nemen februari 2011 nummer 3 40e jaargang 34 lezen om een hypothese te toetsen of besluit te nemen zure drankjes chemie in je onderzoek heb je de zuurgraad van een aantal drankjes bepaald weet je inmiddels welke van de geteste drankjes het minst schadelijk zijn voor je tanden en waarom dat zo is lees de tekst en controleer het antwoord van je groepje vertel je bevindin gen aan de rest van de groep en overleg of jullie het antwoord willen wijzigen een wonder van de natuur biologie hiernaast zie je een foto van een beest dat onlangs door een wetenschapper werd ontdekt kijk er eens goed naar voordat je de tekst leest wat is het vol gens jou kruis aan wat je denkt te zien een kip een haan een wonder van de natuur links een kip en rechts een haan een fotomontage van een kip en een haan lees dan de tekst en beantwoord de volgende vraag mijn antwoord was goed fout omdat guldensporenslag geschiedenis 11 juli is de officiele feestdag van vlaanderen in 1302 meer dan 700 jaar gele den dus vond op die dag de guldensporenslag plaats in deze opdracht ga je op zoek naar een antwoord op de vraag is 11 juli een goede nationale feestdag voor vlaanderen niet iedereen is namelijk enthousiast over die keuze in de tekst op de volgende bladzijde vind je meer informatie over de guldensporenslag lees de tekst en verzamel in het schema hieronder de argumenten die volgens jou voor of tegen de vlaamse feestdag pleiten 40e jaargang nummer 3 februari 2011 35 neem dan een besluit ik vind het wel niet een goed idee om van 11 juli een vlaamse feestdag te maken omdat lezen om een case te beoordelen ontdek je leerstijl sociaal technische wetenschappen 1 stel je koopt een nieuwe gsm die veel meer mogelijkheden heeft dan de oude er zit een uitgebreide gebruiksaanwijzing bij wat doe je kruis een van de volgende mogelijkheden aan je vraagt de verkoper om te demonstreren hoe de gsm werkt je prutst eerst zelf wat tot je de belangrijkste knoppen kent je leest eerst uitgebreid de hele gebruiksaanwijzing door je zoekt eerst in de inhoudsopgave de dingen op die je wilt gebruiken en probeert die snel uit 2 is je duopartner een doener dromer of denker bepaal nu elkaars leerstijl door het antwoord op vraag 1 te vergelijken met de beschrijving van david kolb een amerikaanse psycholoog die bestudeerd heeft hoe mensen leren de juiste melk kiezen voeding je hebt natuurlijk magere halvolle en volle melk maar er zijn nog meer ver schillen in de melk die je in de supermarkt vindt die hebben te maken met de verschillen in houdbaarheid er zijn drie soorten gepasteuriseerde melk gesteriliseerde en geuperiseerde melk zoek zelf eens uit welke van de drie je zou kiezen in de volgende drie gevallen gebruik de tekst op de volgende bladzijde om je keuze te maken februari 2011 nummer 3 40e jaargang 36 de rechten van een jobstudent project algemene vakken hebben jullie al wel eens een vakantiejob gehad of willen jullie de komende vakantie zeker gaan werken zorg dan maar dat je goed voorbereid bent voor je een volgende contract tekent weet je of de volgende uitspraken waar zijn of niet heb je juist geantwoord in het tijdschrift maks hebben ze uitgezocht wat je als jobstudent mag en niet mag en wat je rechten zijn wat wist je al en wat is nieuw voor jou lezen om een keuze te maken mobieltjes vergelijken handel jullie willen aan de slag in een gsm winkel daarvoor word je eerst aan een test onderworpen welke gsm zou je adviseren aan een fotoliefhebber een zakenman een coole tiener met weinig zakgeld en een 60 plusser die voor het eerst een gsm koopt vergelijk de verzamelde afbeeldingen en informatie over gsm s van verschil lende types en prijsklassen kijk daarbij naar de prijs kwaliteit het uitzicht de verschillende onderdelen van de gsm s en de functie hiervan selecteer voor ieder van je klanten de beste koop stortbak herstellen sanitair welke uitleg helpt je het best om problemen met de werking van de stortbak van een toilet op te lossen vergelijk de werkbeschrijvingen van de drie opge geven doe het zelfwebsites met je eigen praktijkervaring en de instructies van het stappenplan uit de vorige les beantwoord daarbij de volgende vra gen wat staat er meer wat staat er niet wat staat er anders overleg samen welke van de drie teksten het interessantst duidelijkst is om samen met het stappenplan in jullie technische map te worden opgenomen 40e jaargang nummer 3 februari 2011 37 lezen om een werkwijze te bepalen garnalen pellen voeding bekijk de tekeningen in duo s en bepaal de juiste volgorde lees de tekst en schrijf dan onderschriften bij de tekeningen zorg ervoor dat je tekst verdui delijkt wat er op de tekeningen te zien is de andere leerlingen vertrekken van jouw onderschriften om de instructies uit te voeren solderen lassen hieronder staat het soldeerproces beschreven maar de volgorde van de stappen klopt niet voordat jullie het stappenplan in jullie technische map klasseren moeten de instructies in de juiste volgorde worden geplaatst werk samen in duo s samen school maken project algemene vakken hoe ziet een ideaal schoolreglement eruit daarover hebben jullie allemaal natuurlijk een eigen idee maar de bedoeling is wel dat jullie hierover in je eigen groepje tot eensgezindheid komen hoe kan je daarvoor zorgen welke manieren om tot een akkoord te komen zijn er denkbaar elk van de vier teksten die ik zo dadelijk in de verschillende groepjes uitdeel beschrijft een andere werkwijze om tot een gezamenlijk besluit te komen verdeel die teksten onder elkaar zo wordt elk van jullie specialist in een van de werkwijzen en kan hij zij die werkwijze toelichten aan de drie anderen als dat is gebeurd beslissen jullie samen welke werkwijze jullie groepje zal toe passen om akkoord te raken over wat al dan niet in jullie versie van het schoolreglement komt februari 2011 nummer 3 40e jaargang 38 lezen om iets te doen of maken hoe vers zijn de eieren restaurant en keuken als je eraan twijfelt of een ei nog wel vers genoeg is om het te gebruiken kan je op twee manieren de versheid van dat ei testen zonder het te breken en na het te breken in de bijgevoegde tekst vind je hoe je dat op beide manieren kan testen doe beide tests voor twee eieren van verschillende versheid begin uiteraard met de test zonder breken noteer jullie bevindingen en vergelijk ze nadien met de werkelijke versheidsdatum die de leerkracht voor beide eieren heeft bijge houden een lamphouder monteren mechanica elektriciteit je hebt hier alle onderdelen van een gedemonteerde lamphouder bij elkaar gebruik onderstaand stappenplan om de lamphouder in elkaar te zetten en ervoor te zorgen dat de lamp werkt lezen om criteria op te stellen het recept voor succesvol ondernemen handel als je een eigen onderneming start moet je op alle mogelijke manieren klan ten proberen te overtuigen maar hoe doe je dat sommige ondernemingen slagen daar beter in dan andere waarom zijn sommige ondernemingen een succes en falen andere waarom slaagt de ene ondernemer er wel in om klanten te bereiken en de andere niet bestaat er een recept voor succesvol ondernemen lees het bijgevoegde ondernemersverhaal uit het weekendmagazine haal de ingredienten voor een succesvolle onderneming uit het artikel 40e jaargang nummer 3 februari 2011 39 doe het zelvers en vakmannen elektriciteit een behendige doe het zelver kan wel eens een elektriciteitsklus opknappen elektriciteit installeren in een nieuwbouw of een bestaande installatie gron dig wijzigen dat kan en mag alleen de vakman wat maakt het verschil tussen een doe het zelver en een vakman wat ken en kun je meer met een diploma van elektricien denk hier samen over na en schrijf minstens drie belangrijke verschillen op lees nu de tekst om na te gaan of de verschillen die jullie hebben opgeschre ven kloppen vul jullie lijstje ook verder aan een wastafel ophangen sanitair de volgende opdracht die je moet uitvoeren is het ophangen van een wasta fel zoek op het internet eens op waarop je bij die klus allemaal moet letten maak een lijstje met aandachtspunten schrijftaken ook een theoretische tekst kan verwerkt worden tot fiches met kleine ingrepen kunnen leerkrachten ook functionele schrijftaken inpassen in hun voor beroepsrichtingen is het heel interes gewone lesprogramma hoe functioneler sant om de leerlingen een logboek bij te die opdrachten zijn hoe meer de leerlingen laten houden waarmee ze het proces van uitgenodigd worden om hun gedachten in het maken van een werkstuk beschrijven en eigen woorden te formuleren een voorge evalueren een effectieve schrijfopdracht is sprekje in de klas kan vervangen worden verder om leerlingen iets aan een leek of een verkennende schrijfopdracht die de leer klant te laten uitleggen dat kan bijvoor lingen alleen of samen uitvoeren eenvou beeld om een oordeel of advies gaan over dige functionele schrijfopdrachten zijn ook het gebruik van materialen of het oplossen schrijven om gegevens te verzamelen of om van technische problemen deze opdrachten praktische informatie overzichtelijk op een zorgen ervoor dat de leerlingen de leerstof rijtje te zetten een simpele schrijfopdracht heel actief verwerken daarnaast sluiten ze die heel geschikt is om leerlingen leerstof te nauw aan bij reele taken zoals een werk laten verwerken is hun de opdracht geven overdracht schrijven of schriftelijke informa fiches te maken dat kan bijvoorbeeld gaan tie aan een klant geven ook voor schrijf over een manier van werken die ze geleerd taken geven we een aantal eenvoudige hebben tijdens de praktijkopdracht maar voorbeelden februari 2011 nummer 3 40e jaargang 40 schrijven om een probleem te verkennen uiterlijk en kleding op stage algemeen waar moet je wat je uiterlijk en kleding betreft op letten wanneer je op stage gaat schrijf eerst je eigen ideeen op aan jouw zijde van het papier overleg dan met de anderen en noteer samen in het midden van het papier jullie definitieve lijst schrijf het op in volledige zinnen met de computer of met het potlood technisch tekenen wat zijn de voor en nadelen van tekenen met de hand ten opzichte van teke nen op een computer noteer gedurende 1 minuut voor jezelf alle voor en nadelen die je kan bedenken leg daarna jullie bevindingen samen en noteer in bijgevoegde tabel zowel voor het tekenen met de computer als met het potlood de twee belangrijkste voor en nadelen schrijven om gegevens te verzamelen gevaren van de digitalisering project algemene vakken de volgende tekst gaat over de gevaren van de digitalisering voor de huidige en toekomstige generatie jongeren maak aantekeningen in de marge van de tekst waarbij je aangeeft met welke dingen je het wel en niet eens bent en waarom 40e jaargang nummer 3 februari 2011 41 gezond eten voeding je leest het wel vaker jongeren eten ongezond te veel fastfood te weinig groenten en fruit benieuwd hoe het met jouw eetgedrag gesteld is hou eens een weekje een eetdagboek bij en wie weet ben je verbaasd over je eigen eetgedrag noteer op het overzichtsblad wat je allemaal gegeten of gedronken hebt probeer ook de hoeveelheden bij te houden bijvoorbeeld 1 appel 2 boterhammen voor ontbijt 1 blik cola tijdens de lunchpauze doe dit zo nauwkeurig mogelijk solderingen mechanica lassen volgende week gaan we ons buigen over verschillende soldeertechnieken kijk thuis eens rond en schrijf op aan welke dingen in huis zoal solderingen zijn te pas gekomen verzamel zoveel mogelijk voorbeelden noteer ook als je iets bijzonders opvalt aan een soldering schrijven om nuttige informatie op een rijtje te zetten het bouwteam bouw een koppel heeft een mooi perceel bouwgrond gekocht ze kunnen nu aan de slag met de bouw van hun huis omdat ze maar al te vaak hebben gehoord dat er van alles kan mislopen willen ze zich goed voorbereiden voordat ze afspraken maken met een architect en een aannemer willen ze weten wat er allemaal moet gebeuren en wie wat moet doen bij de bouw van een huis zoek voor hen uit wat de taken van de bouwheer het koppel dus zijn lees de tekst over het bouwteam en onderstreep alle taken voor de bouwheer die je tegenkomt en maak vervolgens een takenfiche voor de bouwheer februari 2011 nummer 3 40e jaargang 42 renovatie badkamer sanitair een vriend renoveert een huis en wil op de verdieping een nieuwe badkamer met toilet maken lees de tekst renovatie badkamer en toilet en maak voor je vriend vier fiches waarop je de belangrijkste zaken vermeldt waaraan ze moeten denken dit zijn de onderwerpen van de fiches 1 inplanting badkamer 2 aanvoer koud en warm water 3 afvoer 4 verluchting schrijven om een proces in kaart te brengen een werkstuk maken praktijkvakken de komende weken ga je een nieuw werkstuk maken gebruik het logboek om het volgende bij te houden wat je hebt gedaan welke problemen je tegenkwam hoe je die hebt opgelost schrijven om een formulier in te vullen zeepkistenrace frans jullie willen binnenkort met de zeepkist die jullie bij mechanica hebben gemaakt deelnemen aan een zeepkistenrace in wallonie lees eerst het reglement voor deze wedstrijd en vul daarna het deelnameformulier in 40e jaargang nummer 3 februari 2011 43 schrijven om een oordeel of advies te geven helpdesk informatica via de helpdesk van een bedrijf kunnen medewerkers informatie vragen over computerproblemen lees de zes e mails van medewerkers en schrijf een antwoord gebruik daarvoor de informatie uit de afgelopen les bespreek en schrijf de eerste twee mails samen verdeel de rest onder elkaar laat je tekst lezen aan een van de andere leerlingen uit je groepje om te controleren of je een duidelijk antwoord hebt gegeven op de vraag van de medewerker ontdek de kunst van het drinken restaurant en keuken hieronder lees je enkele adviezen voor het drinken en serveren van water vat de informatie samen door een kort lijstje met tips te maken per tip schrijf je een zin milieuvriendelijk schoonmaken verzorging het bejaardentehuis waar je werkt wil milieuvriendelijker schoonmaken gebruik de informatie uit de les over milieuvriendelijke schoonmaakproduc ten en schrijf een voorstel voor het gebruik daarvan in het bejaardentehuis ondersteuning bij lees en woorden verklaren en taalfouten verbete schrijftaken ren ze zijn vaak ook huiverig om met hun feedback op taal verder te gaan omdat ze een ander belangrijk aspect van de coa zich daartoe niet goed geplaatst voelen in chings is het nadenken over de ondersteu de praktijk blijken er echter ook voor hen ning die leerlingen nodig hebben wanneer heel wat mogelijkheden om de leerlingen te ze lezen en schrijven vooral niet taalleer ondersteunen zonder dat ze daarvoor erva krachten staan er vaak niet bij stil dat zij veel ring als taalleerkracht nodig hebben dat meer kunnen doen dan alleen moeilijke kan bijvoorbeeld gaan om het voeren van februari 2011 nummer 3 40e jaargang 44 een voorgesprek om het onderwerp te ver wijzer gewerkt daarin worden vragen kennen het nadrukkelijk stilstaan bij het gesteld als lees of schrijfdoel of de wisten leerlingen wat ze moesten doen criteria waaraan een en wat het doel was van de taak schrijfproduct moet vol hadden de leerlingen voldoende inhou vooral niet taal doen het helpen bij het delijke en talige kennis om de taken uit leerkrachten staan genereren van ideeen te voeren er vaak niet bij stil het stimuleren tot het pakten ze de taak efficient aan dat zij veel meer herschrijven van teksten vroegen ze hulp wanneer ze iets niet kunnen doen dan en het na afloop reflec begrepen of vastliepen in de taak alleen moeilijke teren over wat er al dan konden ze verder met de aangeboden woorden verklaren niet goed verliep bij het hulp en taalfouten lezen en schrijven een hadden ze voldoende informatie en verbeteren bijkomend voordeel van ideeen om de taak goed te kunnen uit het werken met authen voeren tieke opdrachten is dat stonden ze geregeld stil bij de kwaliteit leerkrachten gemakkelij van hun werk ker hun eigen ervaringen met een aanpak van een lees of schrijftaak kunnen inzetten onderstaande tips worden gebruikt om de om de leerlingen te helpen leerkrachten meer inzicht te geven in de mogelijkheden voor ondersteuning van om de leerkrachten te helpen de belangrijk zelfsprekend vraagt het toepassen van die ste aspecten van lees of schrijfproblemen tips oefening in de praktijk en reflectie beter te herkennen wordt er met een kijk daarop tijdens de coachings tips voor ondersteuning bij het lezen en schrijven lezen verken voordat de leerlingen aan hun leestaak beginnen kort met hen het onderwerp dat kan gaan over hun eigen ervaringen of over kennis die ze eerder binnen of buiten de les opdeden overloop de schriftelijke instructies samen met de leerlingen of laat hen de instructies eerst zelfstandig lezen en bespreek daarna of ze deze begrij pen sta ook stil bij het doel waarom de leerlingen lezen krijgen de leerlingen een leestaak waarmee ze nog niet zoveel ervaring hebben dan kun je met hen nadenken over de aanpak ervan gebruik de ervaring van de leerlingen en die van jezelf om tot voorstellen te komen 40e jaargang nummer 3 februari 2011 45 tijdens het lezen kan blijken dat de leerling niet goed weet welke informa tie er gevraagd wordt verduidelijk dan wat hij moet zoeken informatie die letterlijk vermeld wordt informatie die met elkaar in verband moet worden gebracht informatie die met een andere informatiebron of met de ervaring van de leerling moet worden vergeleken doe dat zoveel mogelijk door vra gen te stellen geef niet onmiddellijk het antwoord wanneer een leerling om hulp vraagt en verwijs ook niet onmiddellijk naar het woordenboek laat hem eerst het probleem helder omschrijven en nodig hem uit oplossingsgericht te den ken overloop na afloop van de taak met de leerlingen klassikaal of individueel nog eens wat wel en niet goed verliep en waarom wat vonden ze moeilijk aan deze opdracht hoe hebben ze het aangepakt en wat was het resultaat daarvan schrijven overloop met de leerlingen de opdracht en bespreek met welk doel en voor welk publiek er moet worden geschreven baken samen met de leerlingen het onderwerp voldoende af bij een te ruime of vage schrijfopdracht kun je immers niet efficient schrijven help de leerlingen vervolgens om ideeen te krijgen wat weten ze van het onder werp welke informatie hebben ze al verzameld welke persoonlijke erva ringen of meningen hebben ze wanneer de leerlingen nog niet veel ervaring hebben met een bepaald soort schrijfopdracht kun je samen met hen nadenken over wat er wel of niet in de tekst zou moeten staan in welke volgorde je erover zou kunnen schrijven en aan welke vormcriteria de tekst moet voldoen geef duidelijk aan hoeveel tijd de leerlingen voor een schrijfopdracht krij gen en hoe lang hun schrijfproduct moet zijn zorg eerst dat de inhoud goed zit en stel je commentaar op de vorm nog even uit stimuleer de leerling via bijkomende vragen tot het verdiepen en afbakenen van zijn eigen ideeen laat de leerling in eerste instantie zelf en schriftelijk dingen verwoorden als dat niet vlot gaat ga dan met de leerling in gesprek om hem zoveel mogelijk zelf tot een goede formulering te laten komen stimuleer de leerling om geregeld terug te lezen na te denken over en stil te staan bij wat hij tot dan toe geschreven heeft overloop na afloop van de taak met de leerlingen klassikaal of individueel nog eens wat wel en niet goed verliep en waarom wat vonden ze moeilijk aan deze opdracht hoe hebben ze het aangepakt en wat was het resultaat daarvan februari 2011 nummer 3 40e jaargang 46 resultaten gang dachten te mogen verwachten stel den we in de bso scholen toch een vooruit tijdens de coachings werd duidelijk dat elke gang in de geletterdheidsvaardigheden van leerkracht zijn eigen pad volgt een aantal de leerlingen vast in de tso scholen was de leerkrachten is er snel meer weg bij ande evolutie eerder onduidelijk bij de leerkrach ren moeten er eerst heel wat weerstanden ten tekent zich ook een positieve evolutie af overwonnen worden de ene leerkracht zet het onderzoek is nog niet helemaal afge meer in op het functioneel maken van gelet rond maar uit de analyses van een deel van terdheidstaken een ander op het zoeken de enquetes bleek dat de leerkrachten meer naar geletterdheidsmomenten in de les inzicht hadden gekregen in geletterdheid sommige leerkrachten blijken in staat zelf meer belang waren gaan hechten aan moti standig goede taken te maken anderen vatie en bewuster nadachten over de functi hebben daar meer ondersteuning bij nodig onaliteit van lees en schrijftaken voor de of werken liever eerst eens met materiaal schoolinterne coordinatoren van het project dat door de coaches op basis van hun les lag de winst vooral op het vlak van de illus materiaal wordt gemaakt tratie die ze door het traject kregen van ver anderingsprocessen en mogelijkheden in na het eerste projectjaar zijn de leerkrachten hun eigen school ook het eindoordeel van geenqueteerd over hun visies en praktijken de scholen was na een jaar positief alle en zijn de leerlingen opnieuw getoetst hoe scholen besloten in het volgende schooljaar wel we na een eerste jaar waarin het project 2010 2011 door te gaan met het project nog vorm moest krijgen niet zoveel vooruit tineke padmos nora bogaert greet goossens en goedele vandommele centrum voor taal en onderwijs k u leuven tineke padmos arts kuleuven be 40e jaargang nummer 3 februari 2011 47 bibliografie bogaert n 2009 gelaarsd gespoord en geletterd werk maken van functionele geletterdheid in de hele school vonk 39 1 p 3 22 bohnenn e e a 2004 laaggeletterdheid in de lage landen hoge prioriteit voor beleid den haag nederlandse taalunie heymans r e a 2007 ontwikkeling van een screeningsinstrument functionele geletterdheid aanvang tweede graad bso intern rapport leuven centrum voor taal en onderwijs casey h e a 2006 you wouldn t expect a maths teacher to teach plastering embedding literacy language and numeracy in post 16 vocational programmes the impact on learning and achievement londen national research and development centre for adult literacy and numeracy de meyer i warlop n 2010 leesvaardigheid van 15 jarigen in vlaanderen de eerste resultaten van pisa 2009 brussel vlaams ministerie onderwijs en vorming padmos t 2005 wetenschappelijke geletterdheid een uitnodiging tot samenwer king tussen de taal en de vakleerkracht vonk 35 2 p 27 40 padmos t 2010 taalbeleid als motor voor gelijke onderwijskansen op weg naar een effectieve aanpak binnen de scholengemeenschap de heide en de gemeentes houthalen helchteren en heusden zolder leuven centrum voor taal en onderwijs padmos t van den berge w 2008 het verschil maken gelijke onderwijskansen in het beroeps en technisch secundair onderwijs in vlaanderen leuven steunpunt gelijke onderwijskansen sannen l padmos t 2007 de g factor in uw bedrijf of organisatie geletterd heid op de werkvloer brussel vlaams ministerie onderwijs en vorming van damme d e a 1997 hoe geletterd gecijferd is vlaanderen functionele taal en rekenvaardigheid van vlamingen in international perspectief leuven garant vienne m e a 2009 de g coach geintegreerde geletterdheidstraining in beroeps opleidingen brussel ministerie van de vlaamse gemeenschap februari 2011 nummer 3 40e jaargang