Documenten
lijk het bewijs leveren zowel van de mogelijkheid als van de superioriteit van dit kinderantropologisch gebaseerd en kinderantropologisch gericht moedertaal onderwijs voor rille sociale milieus de noodzakelijkheid van spellingvereenvou diging wordt hierdoor niet aangetast de uitgespaarde tijd zie onze berekenin gen bij vraag 2 kan men mag met grote waarschijnlijkheid schrijven zal mits men van de taal van de eigen kinderen uitgaat de taalvaardigheid ten goede komen evenredig natuurlijk aan de individuele taalvermogens schoolbibliotheek en basisonderwijs 1 a oldersm a het lagere schoolkind van deze tijd leeft in een wereld die een steeds wijdere horizon krijgt het is een wereld die o a gekenmerkt wordt door de enorme vooruitgang van de natuurwetenschappen de moderne communicatiemedia zijn het machtige middel bij de verspreiding van informatie en het geven van ontspanning en zij hebben een sterke invloed op de meningsvorming hierdoor blijft de leefwereld van het kind niet langer beperkt tot zijn eigen naaste omgeving het onderwijs moet hier gebruik van maken en erbij aanslui t wij zullen het kind van nu klaar moeten maken voor een wereld die wij niet kennen maar we weten wel dat het een wereld zal zijn die de mens steeds voor nieuwe problemen en opdrachten zal plaatsen het aanbrengen van kennis en vaardigheden eens het hoofddoel van het onderwijs komt in dienst te staan van het wekken van intellectuele belangstelling en van het vermogen om onder eigen verantwoordelijkheid nieuwe kennis te verwerven het bovenstaande ontlenen we aan modern maths in de basisschool indrukken van een experiment in edinburgh wolters noordhoff 1969 tegen deze achtergrond lijkt ons een pleidooi voor het inrichten en gebruiken van schoolbibliotheken overbodig de schoolbibliotheek is echter niet alleen een informatiebron maar levert ma teriaal dat ook voor het kind in de meest ruime zin persoonsvormende waarde heeft het citaat toont aan dat de school de kinderen handelingsbekwaam moet maken op alle terreinen op intellectueel creatief en sociaal gebied de school moet het kind vele alternatieve wijzen van leven m n het leven vrij van arbeid bieden d e fu n ctie van de bi b liothe k en i n de schoo l in de proeve va n een leerplan voor het basisonde r wijs w o rdt op pag 34 va n 44 deel a de functie van de school of klassebibliotheek als volgt geformuleerd h et ki n d moet ervaren dat er l ectuur is op elk gebied waarvoor het be langst elling heeft het kind moet boeken leren hanteren het kind moet de kans hebben in aanraking te komen met boeken die de moeite waard zijn gelezen te worden ter verrijking en verdieping van zijn belevingswerel d om dit te berei k en moet de bi b liothee k bestaan uit boe ke n die enerzijds aansluiten bij de leerstof zoals die bij de verschillende va kken en in de verschillende leerjaren aan de orde komt waardoor de kennis en he t in zicht in de lessen verworven kunnen worden verdiept en die anderzijds van een zo d anige inhou d e n vorm zijn d at de taalbeheersi ng e n de cultu rele vorming erdoor worden bevor derd d at beteke nt dat d e bibliotheek met zorg moet worden samengesteld waar dit mogelijk is ve rdient het aanbeveling contact te zoeken met de plaatselijke of naburige jeugdbiblio theek voor het inwinnen va n adviezen wan neer de schoolbibliothee k op de juiste wijze is samengest el d k an dit voor de schooljeugd aanleiding zijn de we g n aar de jeugdleeszaal gemakkelijker te vi n den d aar is de keu ze uiter aard veel groter en kan het deskundige personeel het kind voorzien van lectuur waarvoor het op school belangstelling heeft gekregen op deze wij ze is het moge l ij k he t k i n d reeds op jo nge leeftijd t e vormen t ot een regelmatige ge b ruiker van de openbare bi bl iotheek in ie dere school behoort tevens een personeelsbibliot heek te zij n waarin iedere leerkracht de stof kan vinden die hij bij de voorbereiding van zijn lesse n behoeft de schoolbibliotheek zal derhalve een ruime keuze moeten bieden van kinder literatuur ter ondersteuning van de taalvorming en van informatieve literatuur ter ondersteuning van de andere vakken in het kader van de algemeen vormende taak van het onderwijs heeft de school bibliotheek echter nog andere functies 1 het stimuleren van de leesbereidheid en het verhogen van het leesniveau van de schooljeugd m n kinderen uit zgn taalzwakke milieus 2 het bieden van orienteringsmogelijkheden waardoor de kinderen in aanraking komen met literatuur die ook andere gebieden dan de vaste leervakken be strijkt of die de onderlinge verbanden tussen die leervakken accentueert 3 het vormen van de kritische zin bij het lezende kind en het verbeteren van de literaire smaak o m door de kinderen in aanraking te brengen met boeken waar zij anders niet toe zouden komen 4 het bevorderen van liefde voor boeken hetgeen ook inhoudt dat de kinderen leren de boeken met zorg te hanteren 5 het instrueren van kinderen in het gebruik van de bibliotheek en van de catalogi o m door hen bij het bibliotheekbeheer in te schakelen 45 6 het stimuleren van het lezen thuis voor ontspanning en vorming waarbij een eigen boekenbezit voor de kinderen onmisbaar is het boekenb e zi t naas t de central e schoolbiblio the e k is er zeker voor de laagste klassen kin d e rliteratuur die zodanig als leer stof geinteg re erd is of kan worden dat plaat sing in de klasse n v oor langdurig gebruik de voorkeur verdient in dat g eval is echte r centrale regi s tratie noodzakelijk zodat de eis dat ieder kind toegang moet hebb en tot ie der boek in de school bewaarhe id k an w orden vooral de inf ormati eve literatuur de nasl agwerken en verhalenbunde l s de ver halende lectuur di e bij de verschillende vakken illustratief materiaal biedt di erenve rh alen ver halen over vreemde landen en over andere tijden horen in de cen tr ale s cho olbibliotheek thui s de verdeling van het materiaal over een centrale bibliotheek en klasseb i blio theekje s moet worde n aangepast aan d e methodi sche en didactisch e inzichte n van de leerkrachte n idealiter z ou de s choolbibliothe e k een eig e n localiteit moeten hebben om e e n optimaal gebruik te garandere n in een dergelijk lokaal moet dus ruimte zijn om e e n g ehele klas onder leiding van onderwijzer es of schoolbiblioth ecari s in de bibliotheek te laten werken de ervaring to ont aan dat een collectie van 2 000 boeken een r e delijk hanteer baar g e middeld uitg angspunt voor de opze t van een centrale schoo l bibliotheek vormt ruim de he lft van dit aantal zal be staan uit informatief mate riaal n z5 a gw e rken een grote encyclopedie een grote handatlas woord e nboek en een j eugdencyclopedie bronnenboeke n d z boek en waarin gegevens zijn verzameld di e kunnen dienen bij het maken van werkstukken en projecten verhalenbun dels over dieren v reemde landen vervlogen tijden plaatwerke n daarnaast zal de schoolb ibliothe ek moete n beschikken over de beste kinderlit e ratuur di e kan dienen bij het individueel lezen e n voorlezen de grot e klass ie ken van de kinderliteratuur mog en hier niet ontbreken evenmin als de b elang rijke moderne kind erbo eken u it er st b e langrijk voor de taalvorming in de laagste klassen zijn ook de pren te nboeke n di e tev ens bij dragen tot de kunstzinnige vorming van de schooljeugd de schoolbibl iothe e k moet he t kind de kan s b ie den te ontdekken wat de cultuur op ve l e rlei te rre in bi edt het b e zit van de schoolbibliotheek moet op doelma tige wijze toeganke lij k gemaakt en geadministreerd worden de bo ekerij dient daarom open opg est eld t e worden zodat de kinderen de gelegenheid hebben om zelf bij de boeken te komen de ordening van de boeken in deze open opstel ling moe t voor kinderen logisch en begrijpelijk zijn de toegankelijkheid van de literatuur moet verder door middel van een goed ca talogusapparaat bewerktstelligd worden de beginselen van de hierbij gebruik t e s ystematiek moeten voor kinderen hanteerbaar zijn 4 6 school en klassebibliotheke n de bibliotheek kan op verschillende manieren in de school gehuisvest worden 1 klassebibliotheken iedere klasse heeft een eigen collectie boeken in ne derland de meest voorkomende vorm 2 centrale schoolbibliotheken all e boe ken zij n in een centrale ruimte onder gebracht in het schoolbibliotheeklokaal slechts uiterts zelden in een schoolgebouw aanwezig in de schoolzaal aula multi purpose room hal e d 3 centrale schoolbibliotheek en klassebibliotheek i n combinatie naar d eens voorbeeld iedere school zal d ie vorm moeten kiezen die het beste past bij de huisves tingsomstandigheden en bij het door de school te volgen onderwijssysteem welke vorm dan ook gekozen wordt steeds is een centrale administratie van het boekenbezit een vereiste om te garanderen dat de boeken niet i n een klas verankeren over elk van de bovengenoemde vorme n kunn en we enkele op merki nge n m aken zonder te pretenderen dat daarmede alle vragen omtrent de opzet van he t schoolbibl iothee kwerk beantwoord zijn 1 klassebibliotheke n door het wer ken met uitsluitend klasse bibliotheekjes wordt het rendement van de boeken schoolorganisatorisch gezien laag gehouden en is de keuze mogelij kheid voor de k inderen geringer het eerste bezwaar kan m en door een centrale administratie opheffen doordat men na het raadplegen van de catalogus weet in welke klas bepaalde boeken zijn is het organisatorisch een voudig dat boeken van de ene klas naar de andere klas gaan zo kunnen te gen het ein d van he t schooljaar ee nvoudige boeken uit de twee de klas over gehevel d worden naar de eerste voor de v l otte l ezers het i s aan te bevelen dat een van de onderwij zeressen de verzorgi ng van deze centrale administratie op zich neemt door deze centrale administratie worden de kl assebib li otheekjes beweeg lij ke r d an de klassebib l iothee kjes oude stijl o ok de keuzemogelijkhe d e n worde n er uiteindelijk door verrui md zo dat voldaan kan wor den aan het aloude am erikaanse bibliotheekdevies het juiste boek voor het juist e kind on der de juiste o mstandigheden op het juiste m o m ent d w z ee n bepaal d b oek dat op ee n gegeven tij dst ip van bel ang kan zijn voor de ontwikkeling va n een bepaal d kin d binnen diens be reik brenge n als het ki n d i n zij n eig en vertrouwde ruimt e c q kl as bezig is ontstaan de juiste omstandigheden het constant verkeren in een omgeving m et b oeken zal ong etwijfel d h et gebruik s timul eren voor het gebru i k van k lasse b ibliothee kjes zij n du s ee n aantal plus punte n de onderwijzer es ke nt het kind het ju iste mome nt e n de juist e omstandighe de n treft men vooral i n de kl as aan tenminste als de bibliotheek uitnodigend is ingericht d e boeken moeten g e m akkel ij k te b ereik en zijn i n ope n kasten de uit e rl ij ke verschij ning va n 47 het boek doet bij het kind bepaalde verwachtingen ontstaan saaie bruine en blauwe kaftjes doen daaraan afbreuk deze hebben dan ook plaats gemaakt voor doorzichtig plasti c in de klas is de onderwijzer in staat het kind te observeren in de omgang met boeken hij zal zich gaan afvragen waarom b e paalde boeken wel of niet gele zen worden hij ontdekt v oorkeur en merkt dat sommige kinderen gemakk e lijke boeken n o dig hebben andere moeilijker of volwassener hij observee rt kinderen die vlot en definitief kiezen en kinderen die eindeloos besluiteloo s zoeken sommige kinderen vragen naar droevige poetis che of spannende boeken of boeken over bepaalde onderwerpen het observeren van h e t omgaan met boeken i s voor de onderwijzer een moge lijkheid de kinderen be te r te leren kennen in de klas kan vooral de vertrou wensrelatie die er tussen leerlingen en onderwijzer behoo rt te zijn positief worden aangewend hier in de vorm van een advies bij het kiezen van e en vol ge nd b oek 2 centrale schoolbibliotheke n de centrale schoolbibliotheek biedt e en ruimere keuze mogelijkheid en een ho gere rentabiliteit van het boekenbezit bovendien verschaft de centrale schoolbibliotheek me e r mog elijkheden voor de instructie van l e erling e n in b iblioteekgebruik voor studiedoeleinden om misver stand te voorkomen moet uitdrukkelijk gesteld worden dat ook wanneer de cen strale schoolbibliotheek als vorm gekozen wordt de boeken tevens in de klasse g ebruikt moeten kunnen worden 3 combinati e van cen trale schoolbibliotheken en klassebiblioth ee k om zowel van de voorde len v an de centrale schoolbibliotheek als van de klass e bibliotheekje s te kunnen profiteren is de tu ssenvorm mogelijk in de klasse biblio theek worden dan ondergebracht kinderboeken veel fictie en enige non fictie en enige naslagwerken als woordenboeken atlassen in de centrale bibl i otheek een ruime sort ering non fiction informatief er kunnen om financiele redenen niet voor elke klas ee n voll edige encyclopedie dure naslagwerken voor aardrijkskunde geschiedenis biologie enz platenatlas se n plaatw erken dur e ve rha len e n gedichtenbundels w orden a a n g escha ft dit materiaal behoo rt dus in een centrale schoolbibliotheek thuis oo k de cen tral e adminstratie van de klasse bibliotheekjes vindt plaats in deze meer infor matieve centrale bibliotheek deze levert de boeken nodig voor studie van ge schiedenis aardrijkskunde en biologie om materiaal te zoeken bij bel an gstel l i ngscentra projecten en de voorb e reiding voor spreekbeurt en deze boeken kunnen tijd e lijk aan e e n klas t er b e sch i kking worden gesteld hoe de kinde ren tijden s de l e esles gebruik moeten maken van de bibliotheek i s mede een van de taken van de lessen individueel lezen door in de centrale bibliotheek ook een aantal fictie boeken onder te brengen 48 en door zgn snuffeluurtjes te organi seren kunnen de voorraden in de klasse bibliotheek geregeld ve rv erst worden op deze wijze kunnen een aantal fictie boeken uit de klassebibliotheekjes voor nieuwe geruild worden uit de centrale bibliotheek met snuffeluurtjes worden uurtjes bedoeld waarin kinderen onder leiding in groepjes uit diverse klassen of bij toerbeu rt snuffelen in de centrale bibliotheeka met een enkel uurtje per week afhankelijk van de grootte v an de school komt men al een heel eind om administratieve problemen t e voorkomen is het dan wel ra a dzaam de hulp van enkele mo e ders in te roepen documentatiecentrum aan de opmerkingen over de centr al e schoolbiblio theek voegen we nog het volgende toe de centrale schoolbibliotheek kan het uitgangspunt zijn voor het komen tot een documentatiecentrum waarin naast informatie v e boeken worden opg e no men filmstroken dia s wandplaten landkaa rten stempels grammofoonp laten geluidsbanden catalogu s kaartjes van films tijds chriften enz uiteraard dient de code ring overeen t e komen met die van de boeken en in een systematische catalogu s te worden ondergebracht ongetwijfeld zal de uitbouw van het documentatiecentrum de k omende jaren ruime aandacht krijgen wordt vervolgd het moedertaalgedeelte uit de amsterdamse schooltoet s een ov e rzicht na vijf jaar h wesdor p 1 inleidin g sinds 1966 wordt aan h et eind van de zesde klas van het basisonderwijs een steeds groei ende groep leerlingen de van oorsprong amsterdamse schooltoet s afgenomen deze to e ts tracht kennis van en inzicht in de gangbare schoolvak ken te meten hij wordt gebruikt als hulpmiddel bij het bepalen van de soo rt van voortgezet onderwijs die de leerlingen gaa n volgen de instituten die bij de contractie van de toets waren betrokken hebben hun werkzaamheden echter ook gezien als een uitstekend middel om het ba s isonder wijs te analyseren zijn einddoelstellingen te concretiseren en ter discussie te stellen de samenwerkende instituten die de voornaamste verantwoording hadden voor de constructie en afname van de toets waren het nutsseminarium voor peda samenwerkende instituten nutsseminarium en r i t p amsterdamse school toetsen groningen 1967 p 1 49