Documenten
het oorde e l van de l ee rkra ch ten toch blijken steeds e nk el e l eerlinge n ver k eerd g e pla ats t te zijn e e n go ede toets hi ervoor te vinden is enorm mo eilijk vaak bl ijk e n ki nderen uit deze mil ieus een sterke binding m e t e en b ep aalde leerkracht nodig te heb b en in dien m en da araan toe g eeft be le mm ert deze bin di ng he t w elove rwog e n i ndelen op grond v a n all een de prestaties v oo rts is m en b ij na wel v erpli ch t b i j de ze mani er v an werke n ee n sp ec ial e leer kracht beschi kb aar t e he bb en voor het begelei de n van individuele g eval len dit ech ter all een t ij dens de l eesu r en 5 3 4 uur pe r week al s me n hiertoe reeds in het begin van het schooljaar in staat is zoals bij ons door medew erking van ee n gr ote gr oep hospi tanten en stagier es da n b lijk e n slechts we i nig kindere n met lezen a chte r te bl ijven dit i s v an bela ng want tijdens he t schoolja ar ontk om t m e n ni et aan het fo rmere n van niv eau te m p o groe p en en dan is het ook van belang da t de l aag ste niv e augroep ni et teveel spr eiding vertoo nt ten slotte wi l ik op m erken dat een en an der pa s te re al ise ren is a l s men beschi kt over een a antal inve nt ieve leerkrachten me t hart voor de za ak veel ha ngt van h en af ma ar dat is niet vol doen de ee n g oe de ke nn is van ki n de r psychol ogie vooral t a v het l er en en v an het proces dat zich moet vol trekke n om t ot lezen te k omen zijn onontbeerl ijk 6 slo t dit a rt i kel heeft geenszins de pr etentie v oll edige in forma tie te geven mi s schien geeft het enig i n zicht in wat e r than s gaa n de i s in een speelleer kl as een speelleerkl as want ik ben erva n ov ertuigd dat die i n all e experi ment en an ders za l zij n opgezet dit i s d an o ok slechts ee n b ij drage aan ee n ev entue l e disc ussie als die tot stand k an ko m e n heeft dit zijn doel bereik t tilburg 5 april 1 970 schoolbibliotheek en basisonderwijs i i i ndiv i dueel lezen a ol der sma hi er volg en e nke le suggesties de mees te k unt u g e regeld he rhal e n z e z ijn bestemd voor de kl assen 2 3 t m 6 het is moeilijk u te ve rtellen welke l es i n welk leerja ar g e g eve n k an w orden h et hangt vooral af v an uw situat i e het l eesniveau e n de leesbereidheid van uw klas het al of n iet g e we nd zij n individueel te l eze n het lees aante k e nschr ift wordt ook bij het i ndividu ee l l ezen gebruikt zoal s i n deel b v an de proeve n e de rlan dse taal w or dt beschre v en 79 1 l eer ling e n p r ese n teren een boe k een les m ogel ij khe id die men vele malen kan e n m oet he r hal en in de mi d den en hoge re k l asse n is de volge nde alle kinde ren uit de klas lezen gelijktijdig ongeveer een ha l f u ur in hun zelf geko ze n boek na dit stil niet hardop l ezen volgt een half uur har dop lezen doo r e nkele kin deren drie of vier ki nderen worden tijde ns het voor zichze l f leze n door d e onder wijzer a angewezen om in het tweede h al f uur van de les ee n ze lf gekozen afgerond fragment uit hun boek voor te lezen v66r de klas zich richtend tot een geh oor nl de medeleerlingen en de onderwijzer gedurende het eerst e hal f uur van de les kunnen di e kinderen dat fragment voorbereiden het kin d dat een beurt heeft moet alleree r st kort samenvatten wat voorafging wa arna de leesbeurt volg t de klas l uistert beoordeelt en stelt na afloop v ra g e n de leze r l icht toe t r acht de vragen te beantwoorden we zijn dus nu bezig m et een vorm van technisch en voordxachtsleze n maar er komt hier nog ie ts b ij me ningsvorming d m v het kl assegesprek hetgeen betekent da t we ook bezig zijn met taalvorming in ruimere zin de lezer moet immers zijn keuze van het fragment mot ivere n eventueel zi j n opvatting over het boek verdedigen die bijgevallen of bestrede n k an worden door leer ling e n die het boek al k ennen ongeme rkt krijgt dat boek tevens bekendheid bij de andere leerlingen klasgenoten en leeftijdgenoten hebben een veel grotere inv l oed dan ouders of leerkrachten op de leesbereidheid van het kind r apport kinderen en boeken 1 963 2 l eerli n ge n recenseren een les als hierb oven beschreve n met dien verstande dat het tweede half uur op een an der e wij z e w ordt gev u ld in d e lagere leerjar e n is controle op het gelezene moge l ijk door o a teke ne n en creatief spel over het gelezene in de midden en hogere leerjaren hebben we meer mogelij k heden als een k in d zij n boek uit heeft kan de onderwijzer met de leerl ing een gesprekje over het boek voer en alvorens he t wordt geruild d at kos t tijd wil het ge sprekje meer in h ouden dan het navertellen van de inhoud van het boek b o ve ndie n kent de onderwijzer zelf lang n iet altijd het boek waarover g esproken w or dt naa st het zgn leesaante kenschrift bevelen we voor individueel lezen het zgn boe ke nschriftje aa n formaat 3 4 in da t schriftj e n oteren de k inde ren ti tel e n a uteur en ze schrijven op hoe ze het boek vi n de n sommige kin dere n zull en aanvankelijk geremd zijn zich op papier te uite n a ls de k i n deren er gewend aan raken derge lijke beoor del i ngen te schrijven a ls geregeld enk ele daarvan worden voo rgeleze n en besproken met de kl as blij kt dat ze la ngzamerhand beknopter worden a a nvank elijk wo r dt het hel e 8 0 boek ei ndel oos navertel d met een e nk el e toevoe ging v an moo i l euk of niksan later wordt geselecteerd en het mooi le uk en saai toege l i cht of e r wo rdt op ge deel ten g e w ezen die m oo i leuk e nz we rde n gevonden u i t di e beoor del ingen b lijkt dat een ki nd ui t een boek dat g e ne to t zich nee mt waar het t diepst m ee geconfronteer d wor dt v oor he t k i nd zij n boe k ga at ruil en schrij ft het eerst zij n beoor de l i ng e n krij gt de gelegenheid i n datzelfde b oekensc hr ift of op een kl ei n te ke nblaadje dat e r nader han d in geplakt k an w or den ee n tekening te maken ov er een g ebeurte n is in het boek die he m of haar bij zonder b oei de als regel moet g estel d wo rden dat niet ee n van de ill ustraties u i t het b oe k mag w orden nagete k e nd de onderw ijzer leest en bekijkt deze beoordeling op een voor hem gesc hikt m ome nt h et is niet aan te bevelen h i e r een cijfer voor t e geve n aan d e e i s ne t heid moe t doo r het ki n d va nzelfspre ke nd worde n vo l daan wel kan de on de rw ij ze r er vrage n of opm erk inge n bij zette n b ijv al s ee n kind sc h rij ft h et w as een m ooi boe k het ging over en dan vol gt het kort naver t ellen van de i n houd k an de on derwijzer a l s vr a ag notere n verte l nu eens wat je zo moo i vond of we lk stuk vond je mooi e n waarom en al s h ij zel f het boek k e nt o f de gids boe k en jeugd ge r aa dpleeg d hee ft kan hij w at diepe r v ra g en b ijv naar a an leiding va n een beoordelin g van de kinderkara vaan van an r utge rs va n d er lo eff b asenau was j ohn een v an de k i nde ren niet wat erg streng voor zijn b roertjes en zusjes p het opschrijven van beoordeli ngen is o n der m eer een oefenin g in he t on der woorden brengen v an gedacht en en gevoelens h oewe l ze in onz e oge n v aak stuntelig zul len zi j n moete n we b ede nk en dat het k i n d er oprecht zijn best op heeft ge d aan m aar ge dachte n e n gevoel e n s vaak nog niet genu ancee r d ka n o p schr ijven deze schriftel ijke beoordel inge n zij n ook voor de onderwij zer ee n bron van g egeve ns wa aru it h ij de k i n der e n beter kan lere n ke nn en uit de re acties op eenzelfde boe k zal m e n ontdekke n dat ki nderen onder mooi zowel droevig le uk als spannend k unn en verstaan de beoordeli n g door k i nderen beo gen p ri ncipieel iets a n ders dan h et recen ser en van kinderboek en door k in deren hiertege n waa rschu w de prof dr j g b omhof f op het k i nder en j eugdboeke n congres 1 96 1 door op te merke n dat de oudere v ol wassene het oor dee l van de jongere veel al alleen belang r ij k acht wanneer deze vin dt wat hij ook vin dt door na he t half uur voor zichzelf l eze n ee n half uur te ge bruike n voor het b e spre k en van enkele geschreven beo ordeli ngen zal de kwaliteit van de b eoorde l inge n ver b eteren d e rece nsent leest dan zij n v erhaal voor i n de k la s di e ver der v raa gt omtrent he t m ooi enz d oor de ze gesprek ken w orden f outen ze l f ontdekt en l eren de ki nderen da t men zel fs over voor de h and liggende zak en verschil le nd k an denken a anbevole n w ordt minst ens ee nmaa l per maand een les in divi duee l l e zen te ge ven waarin deze geschreven beoor delingen ter sprak e kome n ook kan zo n l es gegeven wor den gecombineer d bij v m et een taalles 81 3 rec e n s ie s b es pr e k e n na een l es indivi dueel l ezen 2 blij kt dat k i nd eren onder m ooi zow e l droevig leuk a ls spanne nd kunnen verstaan tijdens het eerste half uur van de les als de kinde re n l e zen b e oorde l i ng en schrijv en e n ru il e n ve rzam e lt de on derwi j ze r enkele geschreven beoordelingen over hetzelfde boek als voorbeeld nemen we weer de k inderkaravaan van an rutgers van der loeff basenau omdat dit boek in de meeste scholen wel aanwezig zal zijn mo gelijk waar schij nlij k leest hij da n o a de volge nde fr agme nten het was e en p rach tig b o ek he t was n e t of j e ze lf m e t de kinde ren m eeliep enz ik vond dit een leuk boek en het was reuze span n end enz dit was ee n h ee l er g z i el ig en oo k m ooi b oek in h e t begin vond ik er niet zo vee l aan maar l ater we rd het l e uker enz het ei nde vond ik he t mooist van he t hele bo ek e nz ik vond het ee n machtig boek enz h et i s e en hee l l euk e n ontroerend boek e nz het boek was ook wel zielig met die os enz tij dens het eerste half uur schrijft de onderwijzer een aantal va n dergelijke zinnen o p he t b ord t ij dens h e t twee de ha lf uur v erte lt de on de rwij zer dat hij di e zinne n ove rge nom e n h eeft ui t de b e oor de l i nge n over hetzel fde b oek in ons voorbeeld de kinde rkaravaan d e ki nderen leze n deze zi nnen en de on de rwij zer vraagt a an de kl as wa arom hij deze zi nnen hee ft opgeschreven d e kinderen zull en sp oe dig o ntdekk e n d at e lk e beoor del aar an de r e woorde n heeft gebruikt om h e t boek te kwa li ficeren d ie woor den worden in het l eesaa n tek enschrift g enotee rd prachtig l euk span n en d zielig mooi m ooist machtig heel leuk ontroerend we l zielig in g roepe n i n ee n kl as va n 4 0 leerl ingen b i jv 8 groepen van 5 wor den deze be grippen besprok en gedurende o n ge v eer 10 minuten de ki n dere n tr achte n te o mschrij ve n wa t z ij onde r pra chti g l euk e nz versta an e n prob e ren die woor d en zodan ig in een zin te gebr u iken dat die be t e k e n is d aaruit blij kt d aa rna breng e n de groepsleiders voor de klas verslag uit van het bespre k en i n hun groepe n per groepslei der ongeveer 2 minuten hierna k an me n nog een korte klass ikal e d iscu ssi e voer e n 5 a 10 minuten en de vo l gen de op dracht verstrek ken zet ac hter e lk woo rd ee ns wat jij nu prachtig le uk spa nn end e nz vi ndt en noem bij e lk woord een v erhaal of boek dat j ij prac ht i g l eu k e nz vi ndt elk v a n d e ze woorde nb egrippe n heeft voor i eder kind e n ook volwasse ne ee n pe rsoonlijk e s ubj ect ie v e inhou d d oor al deze persoo nl ijk e i nhoude n d m v g espre kj es te bundel en ontst aan rui mere i nh o ude n van de be gr ippe n het ki nd zal i v m zijn persoo nlij kh ei d op een facet van het begri p de n a dr uk blijven l e gg en h et he eft echte r ge l ee rd dat he t meer is d an h ij o f z ij voor ogen had k orto m e r h ee ft e en v e rruim i ng va n zij n ta al en denke n plaatsgevonden n iet do or t e docere n want t aal is groei is rijpwor ding en n i et ke nnisoppl akkerij dr g j nieuwenhuis bronne nboek 82 4 kwal ific a ties ver g e l ijke n na h et hal f uur zel f leze n zoals besch reve n on der indi viduee l l eze n 1 g ee ft de on de rw ij ze r de vol g e n de op dracht in ons leesaante k e nschri ft staan woorde n die zouden k unn en aange ve n hoe w ij het boe k dat we nu l ezen vin den zie 3 v aa k heb je a a n een w oord niet genoeg e n moet je m eer gebru ik e n of je hebt ander e w o orden no dig dan i n het rijtje st aan nee m in je l ees a ante ken schr ift de ru im t e van tw ee bladzijde n e n zet bove naan de bl adzij den de woo r den m e t ee n tu ssenruim te va n een pa ar ce ntimeter we z etten eerst de woorde n naa st el k aar d ie b ij elkaar passen z o k an het v ol g e n de overzich t o ntstaa n m achtig prachtig geweldig mooi a ardig leuk grappig gezell i g dxoevig ziel ig ontroeren d spa nnen d leerzaam saa i flauw nietsaan m oe i lijk g e makk e lijk in dit rijtje is niet gestreefd naar volledigheid dit is in een zes d e klas ontstaan de keuze v an welke woorden wel en wel k e n iet i n het rij tje thui shoren l evert r ee ds een taalverruimende discussie op is flauw en saai niet hetzelfde en droevig en zie l ig een pr ac ht ig boek is t och ook mooi en k an best heel l e uk zij n en spannen d en soms ook droev i g n adat de k in der e n het boek waari n ze nu l ez en in een of meer rub rie ken hebben on de r gebrach t vol gt de instructie probeer ook de boe ken die in je boe k enschrift sta a n te vangen o nder de woorde n u i t het rij tje al s je nu nog woorde n te k ort k o m t mag je er nieuwe bij zetten tijdens deze bezinningsbeziglieid fo rmee rt de on derwijzer groepen v an kin de ren die hetzelfde boek hebben ge l ezen h ij k an di t doe n n a het r aa dplegen v an de boekkaar ten of door aant ek e ningen te maken terwijl hij door de k las loopt en het werk van de kinderen bekijkt zo ontstaan een aan ta l groepe n a l s de bri ef voor de koning van tonke dr agt l awines raze n van a n rut gers van der loeff b asen au de boten van brakkeput van m iep d ie km an de schooiertjes van n ape l s van k arl bruck ner enz d e kinderen gaan binne n d eze g roepj es hun k wal ificaties met elkaar vergelij k e n me t elkaar ov er het waarom van die kw al i ficati es praten voor veel kindere n is het een verrassen de ervari ng dat andere n n iet dezelfde kwalifica t i es a angave n a l s zij deden gesprekke n h ierover belichte n he t boe k van ver schillen de k anten e n d e denk l eef wereld van de ki nderen wordt e rdoor verruim d 5 in ventariseren n a het half uur zelf lezen gaa n we eens inventarisere n wat de k i nderen nu gr aag lezen door de vraag te s tel len wa t l ees je gra ag en waaro m 83 het antwo ord kan in he t boekenschr ift w or den g eschreven het i s vo o r de onde rwijzer de moeite waar d ee ns na te ga an op welke wijze deze inventarisa ties verschillen van di e welke de kinderen ma akten in het begi n v an het schoolj aar e n of e r ee n leesontwikkeling leesgroei plaa tsvond op de ze w ijze kan ook w or d en nagega an welke invloed de lesse n indivi duee l leze n 1 t m 4 n b d at zijn m ee r dan vi er lesse n met nam e de lessen 1 en 2 w o rde n i m me rs geregel d gegeven op h et k i n d hebben gehad v oor al als in de voo rga an de leerj a ren ni et op deze wij ze werd gewer kt zal men ontde kken dat de kinde re n nu he bbe n ge l eerd zich ge nua n ceerder uit te druk k e n over ge lez en boeke n d e vraag w at lees je graag e n waarom dwingt tot be zi nning en de onder w ijze r kr ij gt de gel egenheid de kin dere n beter te leren ke nn en in hun omg ang m et boeke n de mate va n hun l eesberei dhei d en hun belangstell ing u it die inventarisati es zal blijk en dat e r belangstelling is voor boeke n ove r v an alles e n nog wat voor fict ion e n non fiction zielige gezel l i ge g eheimzinnige sp ann en de en g r appi ge boek en voor boeken w aar wat in zit ove r dieren ge sc h ie de nis a ar drijks kunde en ruimtevaar t boeken over techn iek he t verzet de oo rlog ontde kkingsreizen enz e n z de b oekbe oordel inge n in het boeke n schriftje het aantal geleze n boek en geno ce er d op de l ezerska art e n de inventa ris aties twee a drie maal per j aar ver schaffe n de onderwijzer t al van gegevens over de leesbereidheid van de leer li ng wat o a ook van be lang k an zij n bij een beoordel ing van de leespresta ties vo or h et r apport een gesprek met de ou ders het a dvies voor een school voor voortg eze t onde rwijs de onderwijzer kan a an de h a n d van de inventarisaties nagaan of de hem be sch ik ba re b oek encollectie in de behoefte voorziet welke soort er ni et of on vol doende is d at t e weten is v a n belang als e r weer nieu we boe ken besteld kunne n worden zo n inventarisatie ka n pla ats v i n den tij dens het uur i ndividueel l e ze n o ok kan me n inventar iseren tijdens een an dere les bijv ee n taalles indien meer inventarisaties zij n ge m a akt kan m e n de ki ndere n de opdracht ge ven de la at ste inventarisatie eens te verg elijken met die van bijv een half ja ar geleden i ndien er fr app a nte versch i llen zijn is het zinvol het k i nd eens te vr agen hoe het volgens he m ko m t dat hij nu meer of m i nder l eest of an dere boeken wi dan een half jaar geleden 6 b ibliotheekgebrui k ti j dens de ure n indi vidueel lezen wordt gebru i k gemaakt van de boeken uit de sc hool en kl assebibliotheek veel non fictio nboe ken uit de centrale schoolbiblio theek k u nnen zinvol gebr uikt worde n bij het onderwijs in de zaakvakk en voor he t ma ke n v a n we rkst ukken het uitvoere n van opdrachten en het voorbereiden van spree kb eurten he t is aa n te raden nu en dan maar wel geregeld a an dacht t e besteden a an het geb ruik va n die boeke n het j uist invulle n van de lezers en boekk a arte n e n v oor al ook van het gebruiken van een index en i n houdsopgave 84 alfabe tiseren blij kt ook in d e 6e kl as voor v eel kinde re n m oeil ij k e r dan w e vermoeden h et hanteren van het a l fabet k an m en inoefe nen door op dracht e n te geve n w aarbij het woordenb oekje gera a dplee g d moet worden in het b eg in wilt u va ak horen het st aat er niet in groepjes kin d ere n ka n me n op dr achte n ge v en waarbij de e ncycl ope d ie gebr uikt moe t word en hoe da ar de gegeve ns ui t te halen hoofdzaken onderschei de n van bijzak en is een taak voor het studere nd lezen hoe en waar boeken over een be paald onderwerp te vinden kan op school vaak n i et geoefe n d b ij gebrek aan boeke n of een goe de cat alogus ook het gi dsj e boek e n jeugd kan u dan niet v erder helpen gelukkig zijn er tal van openbare bibliotheken me t een ui ts t ekende jeugdafde ling het behoort een normaal verschijnsel te zijn dat er contact tussen de school en de dichtstbijzij nde openbare jeugdbi b liotheek bestaat door een be zoek met de gehele klas aa n de openb are bibliotheek wordt een eventuele dr empelvrees overwonnen de ontvangst het uit l eggen van de regels hoe een catalogus we rkt het boeiende verhaal van de jeugdbibliothecaresse maken het bezoe k tot ee n pret tige kennismaking echter all een nog maar een kennismaki ng het gebruik m aken van een bibliotheek om boeke n te lenen huren om die te gebruiken bij de schoolvakken of om te leze n in de vrije tijd behoort iets va n zelfspre kends te worden schoo l en bibliotheek behoren inte ns samen te werken onderwijzers kunnen in de bibliotheek terecht voor boe ken die ze nodig hebben bij de voorberei di ng van hun lesse n ze kunnen er terecht voor advies ove r de aanschaf va n n i euwe boeken k l asse bezoeken st imuleren het indiv i duele bibl iothee kbezoek de school kan reclame maken voor de bibliotheek door te wijzen op de voorleesuurtjes en de festiviteiten rond de kinderboekenweek een les individueel lezen kan dus ook bestaan uit het m et de kl as bezoeken van de leeszaal en bibliotheek in de buurt u iteraard moet met de bib liothe caresse s datum en uu r worden afgesproke n en moet de onde rwijzer met haar het programma doorprate n een leer en leesnaam ui tstapje van belang vooral voor het kin d als he t w at ouder is in de bibliotheek vindt het immers over alles boek en b oeke n voor zij n hobby s boeke n voor z ij n studie boeke n om te lezen voor zijn ple zier ontspanning 7 voorl e zen lndivichueel lezen is nauw verwant met het voorlezen als leesles het bewust kiezen van een voorleesboek is dringend gewenst mogelijk in overleg met een deskundige een jeugdbibliothecaresse of na het raadplegen van de gids boek en jeugd of een betrouwbare recensie bij het voorlezen dienen we te beseffen dat de keuze van het boek vaak een voorbeeld een modelkeuze is voor een door het kind of het gezin te kopen boek 85 de autoriteit v an de school speelt hier nog een bela ng rijke rol de onderwij zer es moet het boek dat hij of zij van plan is voor te lezen eerst zelf lezen indie n m e n ni et achter de i nhoud de sfeer van het boe k sta a t k an m en het voorlezen van dat boek beter achterwege laten het contact de wi ssel w erking tussen voorl ez er en kin der e n komt dan niet tot stand h et w ordt da n niet overgebracht d aar de zin smelodie de intonatie en ook het ge baar b ij het voorleze n ee n rol spelen is het i n de hog er e kl assen mogel ijk een wat moei l ijker boek te kieze n dan de kinderen doorga ans lezen uit e raard is het vertelle n van een verha al gelukkig n og altijd een onvervang bare be zig he id zeker in de lagere klassen als overg an gsfase naar het voo rl ezen kennen we het vertellend voorlezen d w z met het boek in de hand het ver haal vertelle nd overb re ngen hierbij i s he t som s no d ig andere woorden te gebr ui ken dan in de te kst staan o m het verhaal begrij pelijk te m aken di t i n te g enste ll i ng m et d e ho g er e kl asse n uit he t z insver band moeten de k indere n lere n d e beteke nis van moei lij ke woorde n te halen slot v olg t utrechts taal denkprogramma voor kleuters c hro n o l o g isc h ran g schikke n ger r eesink de ti tel duidt een taalspel l e tje aan dat g espeel d w or dt i n het taal denkpro g ramma zie taallesse n voor kle u ters k orte beschrijvi n g 1 d e kle ute rl ei dster speelt di t spel met zes kl eut er s als hulpmiddele n ge bruikt zij een flanel bor d en series v an zes p l aatj es die verh aaltjes v er beelden van ee n bepaa l de serie wo rdt het eerste plaatje door de l eidster op he t flane l bor d g eplakt waarbij ee n vraag wordt gesteld die door de ki nderen he rha al d wordt de be doel ing is dat de ki nderen als antwoord een nie uwe zin be de nk e n wat de eerste les nog niet lu kte v e r volge ns het tweede tot en met het zesde plaatje de kin de re n zegge n da arb ij st eeds de stand aardzi n van de leidster na al s alle pl aa tjes op het bord staan met de zinne n daarbij genoemd vraag t de lei dster wie kan di t verhaaltje vertel len 2 alle kinderen heb ben een van de zes plaatjes de leidster pl akt het eerste p laatje op het bord e n vraagt wie heeft dit plaatje het kind da t di t pl aatje heeft mag het er onder plakken en de zin zeggen die bij dat pl aat je hoort 86