Schoolboeken: beschrijven of beoordelen?

schoolboeken beschrijven of beoordelen het boek major publications on mother tongue education in europe herrlitz et al 1984 bevat een aantal geanno teerde bibliografieen in verband met het moedertaalonder wijs in acht europese landen in mijn eigen bijdrage daarin daems 1984 heb ik naast een selectief overzicht van boeken en tijdschriften over het moedertaalonderwijs in vlaanderen ook geprobeerd een bondige beschrijving te leveren van de belangrijkste schoolboeken die beschrijving bleef beperkt tot zgn methodes d w z boeken die een reeks vormen over de verschillende jaren heen en die daarbij de prententie hebben volledig te zijn naast dit boek heb je in principe geen andere boeken nodig om binnen een beperkte ruimte toch een redelijk overzicht te kunnen geven heb ik een beschrijvingsrooster opgesteld 1 hierna volgt dat rooster en de toepassing ervan op een aantal schoolboeken het rooster zelf omvatte 10 be schrijvingsdimensies elk boek kreeg voor elke dimensie een waarde ingevuld het rooster zag er als volgt uit 1 inhoudelijke opbouw c cursorisch t thematisch ct cursorisch thematisch ct cursorisch thematisch op een nogal artificiele manier schijn cursorisch thematisch ch chronologisch historisch 2 taalvarieteiten 1 traditionele houding alleen de standaardtaal wordt geaccepteerd 2 er is enige aandacht voor het onderscheiden van ver schillende taailvarieteiten 3 er is een reele erkenning van taalvariatie ook enige tolerantie 3 tekstkeuze 1 schools 2 een bredere keuze enige aandacht voor echte teksten 3 echte teksten fictie zakelijke jeugdliteratuur a sterk literair esthetisch 4 tekstbehandeling 1 traditioneel lexicale reproduktieve en produktieve vragen vonk 1986 16de jg nr 4 247 2 een grote variatie in de vragen 3 een werkelijke leesmethodologie met daarbij vragen en opdrachten gericht op de beoordeling en integratie 5 luisteren 1 ontbreekt 2 aanwezig maar schools woordelijke reproduktie 3 aandacht voor alle aspecten van het luisterproces 6 spreken 1 uitsluitend uitspraak en schoolse spreekactiviteiten 2 meer functionele spreekactiviteiten 3 het hele communicatieproces reflectie inbegrepen 7 schrijven 1 geen schrijfmethodologie alleen schoolse opdrachten 2 meer gevarieerde schrijfopdrachten 3 normaal functionele schrijfopdrachten inclusief een schrijfmethodologie b v de fasen in het schrijfpro ces 8 spelling 1 traditioneel b v geisoleerde spellinginstructie en oefeningen 2 gebaseerd op frequentietellingen 3 gebaseerd op frequentietellingen meer realistische doelstellingen minder schoolse werkvormen en methode 9 spraakkunst en taalbeschouwing 1 schoolgrammatica 2 beperkte schoolgrammatica en terminologie enige aan dacht voor ruimere taalbeschouwing b v pragmatiek taalvarieteiten 10 differentiatie 1 niet aanwezig 2 aanwezig maar volgens een model dat minder geschikt is voor moedertaal b v uitsluitend basisstof extra stof 3 gevarieerde aangepaste vormen van differentiatie het rooster is dan toegepast op een aantal veel gebruikte of interessante nieuwe schoolboeken voor het lager onder wijs en op de schoolboeken voor het eerste en vijfde jaar secundair onderwijs die door jos van de poel resp chris cuyves behandeld werden 2 hieronder vindt de le zer het resultaat 248 1 lager onderwijs dimensies 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 taalkabaal ct 3 3 3 3 3 3 3 3 1 zwijsen taal totaal t 1 2 1 2 2 2 1 dijkstra de sikkel taal voor vandaag en t 1 1 1 2 1 2 2 1 1 morgen wolters taal groeit ct 1 1 1 1 1 1 1 1 1 plantyn taal op school ctj 1 1 1 1 1 1 1 1 1 van in 21 zonnige taal 1 1 1 1 1 plantyn taal en werkelijkheids 1 1 1 1 1 1 1 1 1 onderricht 2 de standaard 2 eerste jaar secundair onderwijs dimensies 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 communicatie t 1 1 1 1 1 1 1 1 2 de ned boekhandel gediff ned t 1 2 1 1 1 1 1 1 2 plantyn lezerstraal t 2 3 3 2 2 2 1 2 3 mim slagv ned t 1 2 2 2 1 1 1 2 2 wolters taalcirkel t 1 1 1 1 1 1 1 1 2 de sikkel taalmozaiek t 1 1 1 1 1 1 1 1 2 de standaard t naar maat t 1 2 1 1 1 1 1 1 2 van in 249 3 vijfde jaar secundair onderwijs dimensies 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 beroep op taal t 1 3 1 2 2 2 1 1 2 de standaard communicatie ct 2 3 2 2 2 2 1 2 2 de ned boekh taalprikkel t 1 3 1 1 2 2 1 3 1 4 1 de sikkel tekstvaardig nederlands ct 3 3a 3 5 2 2 2 1 2 2 wolters verrijk je taal c ch 2 3a 1 2 2 1 1 2 1 in ieder geval vertoont het werken met dit rooster heel wat onvolkomenheden 1 de waarden die per dimensie ingevuld worden zijn en blijven rijkelijk algemeen en daardoor ook wat vaag een goede beschrijving zou beter veel genuanceerder zijn 2 doordat de ingevulde waarden zo algemeen zijn kan het toekennen van een bepaalde waarde aan een bepaald boek b v taalkabaal krijgt voor de dimensie schrijven de waarde 3 als nogal arbitrair overkomen 3 om goed te zijn zou het aantal dimensies veel groter moeten zijn en zouden de dimensies verder uitgesplitst moeten worden in subdimensies zo is lezen uitgesplitst in 2 subsimensies tekstkeuze en tekstbehandeling maar tekstbehandeling zelf zou veel verder gedetailleerd kunnen worden 4 sommige dimensies zou ik nu twee jaar later anders inschakelen ik weet nu meer af van spelling dan twee jaar geleden en dus zou ik nu het belang van het reke ning houden met frequentiegegevens erg relativeren en ik zou nu meer aandacht willen hebben voor de manier waarop het leerproces georganiseerd wordt m a w de manier waarop een dimensie opgevat wordt is niet van tijdelijke aard maar hangt samen met de vakkennis van degene die de dimensie opstelt 5 tenslotte wil ik op eenveel meer fundamenteel probleem wijzen het rooster was bedoeld om te beschrijven niet om te beoordelen toch zal de verleiding groot zijn om een boek met veel 3 tjes te beschouwen als een goed boek en een met veel 1 tjes als een zwakke broeder als van een bepaald boek opgegeven wordt dat luis teren er niet in aanwezig is of dat er niet in gedif ferentieerd wordt wil ik niet zeggen dat er iets in ontbreekt of dat het zwak is maar wie het overzicht bekijkt zal op grond van zijn verwachtingen toch gemak 250 kelijk tot die conclusie komen het feit dat de dimen sies gehanteerd worden als driepuntsschalen draagt er verder toe bij en dan is er nog een ander punt het feit dat ik precies deze tien dimensies gebruik en niet tien andere berust op een keuze de manier waarop de schaal binnen een dimensie ingevuld is berust ook op een keuze zulke keuzen zijn niet louter vrijblijvend of objectief ze hebben te maken met het feit dat ik allerlei opvat tingen heb over hoe leren lezen en schrijven spreken en luisteren het best zouden gebeuren die opvattingen zijn uitvoerig maar nog altijd onvolledig beschreven in ons handboek daems e a 1982 het gaat daarbij om verwachtingen of vermoedens als je lezen op deze manier aanpakt dan mag je verwachten dat je een goed resultaat bereikt maar het is helemaal niet zeker dat dit de enig goede aanpak is kortom puur beschrijven bestaat niet er zit altijd een zekere dosis beoordeling in als er enige objectivi teit in zit dan zit ze in het feit dat er niettemin geprobeerd is aan te geven op welke manier de dimensies opgevat werden frans daems bieststraat 160 2970 hever noten 1 de intellectuele eerlijkheid gebiedt me te vermelden dat jef pepermans een flink aandeel heeft gehad in het tot stand komen van het rooster en in het beschrijven van de schoolboeken 2 de redactie verzocht jos van de poel en chris cuyves om het be schrijvingsrooster toe te passen op de door hen behandelde schoolboe ken in daems 1984 is een ander overzicht opgenomen voor het secundair onderwijs 3 niet expliciet gebaseerd op frequency counts wel geintegreerd in geheel praktisch gericht 4 heel erg beperkt 5 enkel voor fictionele teksten bibliografie fr daems 1984 bibliography on mother tongue teaching in flanders in herrlitz et al 1984 p 10 24 fr daems j pepermans r roger 1982 leren leven in taal de sikkel malle w herrlitz et al 1984 major publications on mother tongue education in europe an annotated bibliography international mother tongue education network slo enschede 1984 251