Schoolkeuze & schooladvies – Een onderzoek in Amsterdam-Oost

freek faber voor nlnvo xnvo vwo is rondom kerst voor een aanzienlijk aantal leerlingen al duidelijk els verschure dat ze het eerste jaar niet zullen halen of beter voor een ander schooltype kunnen kiezen de lbo en lbo mavo scholen zien zich in het tweede jaar geconfronteerd met een instroom schoolkeuze van leerlingen uit het evo terwijl de aanmel dingen voor de brugklas teruglopen schooladvies voor beide schooltypen een vervelende si tuatie voor de betrokken leerlingen ook verre een onderzoe k van plezierig brugklasmentoren vragen zich af wat de waarde van het schooladvies van de in amsterdam oost basisschool is terwijl het wel duidelijk is dat groep 8 leerkrachten serieus werk maken van dat advies bovendien is het zonneklaar dat een schoolwisseling de kans op het behalen van een diploma niet groter maakt en de eindexa els verschure en freek faber zijn coordinatoren menresultaten in de grote steden zijn al niet onderwijsvoorrangsbeleid in amsterdam oost om over naar huis te schrijven een gebied met dertig basisscholen twaalf scholen voor voortgezet onderwijs en een groot aantal wel het br u g kl asonderzoek zijnsinstellingen de meeste basisscholen worden overwegend bezocht door allochtone leerlingen het reden om eens na te gaan wat er precies aan de percentage varieert tussen de vijftig en honderd pro hand is aan het eind van de basisschool het cent ook de brugklassen worden steeds veelkleu voortgezet onderwijs wilde meer inzicht in riger en dat geldt zeker niet alleen voor de lbo de prestaties van de brugklasleerlingen zijn de scholen in amsterdam wordt op dit moment ge prestaties zwakker dan op vergelijkbare scho werkt aan het zogenaamde delta plan voor het len speelt het probleem op alle scholen geldt voortgezet onderwijs in amsterdam oost worden het zowel voor allochtone als autochtone kin in het kader van het onderwijsvoorrangsbeleid al deren enige tijd reddingspogingen ondernomen kortom een verlangen naar objectieve toets in dit artikel gaan de auteurs in op de situatie in gegevens van de brugklassers zodat de proble de brugklassen ze beschrijven een onderzoek naar men boven tafel kwamen en naar een oplossing de beheersing van de basisvaardigheden en de relatie gezocht kon worden omdat er geen genor met het schooladvies van de basisschool vervolgens meerde brugklastoets bestond die voor ons komen resultaten in de bovenbouw van het basison doel geschikt was werd gekozen voor een derwijs aan de orde ten slotte bespreken ze enkele toets die eigenlijk ontwikkeld is voor het ba mogelijke oplossingen sisonderwijs in september 1989 zijn in de brugklassen van de scholen voor voortgezet onderwijs in oost onderdelen van de entree in het onderwijsvoorrangsgebied amster toets van het cito afgenomen verschure dam oost bestaat een goede samenwerking 1989 tussen de scholen voor voortgezet onderwijs de entreetoets is een toets die bedoeld is het onderwijsvoorrangsbeleid ovb is voor voor het opsporen van hiaten in de basisvaar deze scholen een organisatievorm waarin niet digheden in het zevende en achtste leerjaar van gehinderd door verzuiling of door onderlinge het basisonderwijs de entreetoets geeft in concurrentie met elkaar gepraat wordt be formatie om het onderwijs zo goed mogelijk langrijk gesprekspunt de verwijzing vanuit af te stemmen op de behoeften van de leerlin de basisschool naar het voortgezet onderwijs gen voor zover het de instrumentele vaardig alle scholen voor voortgezet onderwijs zien heden betreft de entreetoets kan deze functie de gang van zaken rond deze verwijzing als ook vervullen in de brugklassen van het lbo een knelpunt op de scholengemeenschappen de entreetoets is niet bedoeld voor school 2 5 2 moer 1991 7 8 keuze daarvoor wordt op veel scholen de bij het onderdeel begrijpend lezen beantwoor eindtoets van het c tro gebruikt den leerlingen vragen naar aanleiding van de de entreetoets bestaat uit drie hoofdonder tekst delen taal rekenen en informatieverwerking elk onderdeel bestaat uit een aantal subrubrie waarom varen tijdens een wervelstorm de reddings ken in het onderdeel taal komt ontleden boten vrijwel niet uit spelling en taalgebruik aan de orde bij reke a de reddingsboten kunnen tijdens de wervel nen wordt aandacht besteed aan getallen en storm niet gewaarschuwd worden hoofdrekenen toepassingen en bewerkingen b men merkt pas na de tyfoon of er hulp nodig en procenten bij informatieverwerking ten was slotte komt het begrijpend lezen aan de orde c tijdens de wervelstorm kunnen de reddings alsmede het gebruik maken van informatie boten niet tijdig bemand worden middelen d tijdens een wervelstorm uitvaren is erg ge het brugklasonderzoek beperkte zich tot af vaarlijk neming van enkele onderdelen afneming van de gehele toets neemt drie dagdelen in beslag de re su ltat e n van de resultaten zal nie gekozen werd voor talige onderdelen name mand achterovervallen het is al langer bekend lijk taalgebruik begrijpend lezen en de sub dat allochtone leerlingen die meer dan 50 pro toets vraagstukjes uit het rekenonderdeel cent van de brugklaspopulatie vormen vooral spelling en ontleden werden dus buiten be uitvallen op begrijpend lezen en taalgebruik schouwing gelaten in dit artikel gaan we in op wat echter iedereen in het onderwijsveld de prestaties op het onderdeel taalgebruik en schokte was de mate van de achterstand dat begrijpend lezen hadden we niet gedacht de resultaten op begrijpend lezen van de toetsvoorbeelden in het onderdeel taal amsterdamse brugklassers zijn vergelijkbaar gebruik moeten leerlingen in totaal veertig met de scores van tso leerlingen uit een grote opgaven beantwoorden op het gebied van de provincieplaats maar 65 procent van die am woord en zinsbouw semantiek en tekstop sterdamse brugklassers zat op een mavo bouw aan de orde komen vragen met betrek h av o v w o sch 00 1 king tot woordvorming woordafleidingen de de scores op de toetsen voor taalgebruik zijn grammaticaliteit van zinnen woordbetekenis al niet veel beter de scores van de brugklassers synoniemen betekenisvelden figuurlijk taal zijn vergelijkbaar met de landelijke scores van gebruik maar ook inzicht in de logische op de leerlingen van groep 8 maar die brugklas bouw van een tekst wordt getoetst sers hebben dan wel een jaar langer onderwijs gehad geen cijfers om vrolijk van te worden in welk rijtje betekenen de woorden hetzelfde de achterstand ten opzichte van de landelijke a begrijpen inzien snappen cijfers wordt vooral veroorzaakt door de lage b beledigen scheiden waarschuwen toetsprestaties van de turkse marokkaanse en c denken oplossen verzinnen surinaamse leerlingen de prestaties vertonen d mopperen roepen vloeken een intussen bekend beeld de nederlandse leerlingen scoren het hoogst gevolgd door de met welke van de volgende groepen woorden kun je overige etnische groepen chinezen italia geen volledige zin maken nen spanjaarden et cetera daarna volgen de a s zomers kamperen wij steeds surinaamse leerlingen en de turkse en marok b s zomers gaan wij kampere n kaanse leerlingen sluiten de rij opvallend in c eerlijk verdeelden hun vangs t dit onderzoek was het relatief geringe verschil d mijn huiswerk ik morgen ga maken tussen surinaamse en turkse en marokkaanse leerlingen de surinaamse leerlingen haalden wat is de beste volgorde van deze zinnen op het rekenonderdeel en begrijpend lezen i daar keek hij argwanend naar alle kanten geen betere resultaten dan hun turkse en ma 2 een man kwam langzaam dichterbij rokkaanse klasgenoten 3 hij hield stil bij een oude pu t 4 toen pas haalde hij een pakje uit zijn zak 1991 7 8 moer 2 53 het schooladvies van allochtone in staat om een samenvatting van een tekst te leerlingen toch een paar lichtpuntjes in maken het onderzoek was gevraagd welk schoolad vies de brugklassers gehad hadden van de ba hoe komt dat rrou na de eerste schrik sisschool we wilden bekijken wat het verband komen de mogelijke verklaringen op tafel in was tussen dat schooladvies en de toetspresta het basisonderwijs wordt onvoldoende aan ties uit het onderzoek bleek dat basisschool dacht besteed aan de basisvaardigheden het leerkrachten consistent adviseren ofte wel dat eindniveau van de groep 8 is te laag basis er een verband bestaat tussen prestaties en schoolleerkrachten weten niet wat in de brug schooladviezen kinderen met een havo klas verwacht wordt ouders hebben een te advies scoorden beter dan kinderen met een hoog aspiratieniveau leerkrachten zijn huive tvtnvo advies en deze deden het op hun beurt rig om hun eigen mening te volgen als ouders beter dan de lso leerlingen maar omdat de en kinderen iets anders wi llen het voortgezet prestaties in de grote steden wat lager liggen onderwijs kan niet inspelen op de problemen dan in de rest van nederland krijgen leerlin van tweede taalverwervers de overgang naar gen sneller een hoger schooladvies de leer het voortgezet onderwijs is te groot in het krachten passen hun normen aan aan de popu voortgezet onderwijs houdt men geen reke latie in elke klas worden een paar leerlingen ning met verschillende referentiekaders en ga naar het vwo verwezen een paar naar het lso maar door en de rest naar mavo of havo min of meer ongeacht het niveau van de klas ook in het toetse n i n d e b asissc h ool basisonderwijs regeert de wet van posthumus of in het land der blinden is eenoog koning de discussie was in ieder geval op gang ge tevens bleek dat leerkrachten in amsterdam bracht en zowel in het basisonderwijs als in het oost zich niet schuldig maken aan onderschat voortgezet onderwijs raakte men doordron ting van allochtone leerlingen het wordt tijd gen van de ernst van de problemen in het ba dat het verhaal dat allochtone kinderen conse sisonderwijs ontstond weer meer behoefte aan quent een te laag schooladvies krijgen eens objectieve testen de eindtoets basisonder naar het rijk der fabelen verwezen wordt in wijs van het cito vindt in amsterdam niet amsterdam oost bleek het tegenovergestelde massaal aftrek de eindtoets die jaarlijks door het geval dit gegeven dat in 1989 in amster het cito gemaakt wordt en op veel scholen dam de tongen in beweging bracht wordt in gebruikt wordt als ondersteuning van het oktober t99i ondersteund door landelijke schooladvies is in de jaren zeventig op veel onderzoeksresultaten van het instituut voor scholen in de grote steden in onbruik geraakt toegepaste sociologie uit nijmegen tesser het adviesformulier een kwalitatieve be i99i allochtone kinderen krijgen een hoger schrijving van de leerling dat in amsterdam schooladvies dan je op grond van hun presta daarvoor in de plaats gekomen is blijkt ook ties zou mogen verwachten andere factoren niet de juiste oplossing leerkrachten hebben dan prestaties op lees taal en rekentoetsen weinig gestandaardiseerde gegevens over hun spelen een belangrijke rol bij het schooladvies leerlingen zij wilden wel eens weten hoe het ze krijgen het voordeel van de twijfel leer er nu voorstond in de bovenbouw van de basis krachten hebben het idee dat hun allochtone school kinderen wel in staat zijn de havo te halen en daarom bood het ovs oost alle basisscho toch faalt een groot aantal van deze kinderen in len de mogelijkheid de entreetoets af te ne de brugklas hun zwakke prestaties op het ge men aan het eind van groep 7 of begin groep 8 bied van taal en begrijpend lezen doen hen dan op die manier kon er een vergelijking ge de das om maakt worden tussen de gegevens uit de brug de leraren in de brugklas merken op dat fa klas en de prestaties van leerlingen van groep 8 tima wel goed haar best doet maar toch te een jaar eerder is het inderdaad zo dat in de weinig begrijpt van de aardrijkskunde en groep 8 nog maar weinig leervorderingen ge geschiedenisboeken en de spelling van mo maakt worden omdat schoolkeuze musical en hammed mag dan wel redelijk zijn hij is niet werkweken te veel tijd in beslag nemen is d e 254 mo e r 1991 7 8 achterstand op alle onderdelen zo dramatisch den verkeerd geschreven zijn het zou beter zijn er grote verschillen tussen scholen om andersom kunnen zijn daar achter te komen is de afgelopen twee jaren datzelfde geldt voor een taalonderdeel als in juni tgqo en i99i in een twintigtal klassen ontleden en woordbenoemen h oe is het mo in basisscholen in amsterdam oost de en gelijk dat l eerlingen wel kunnen aangeven of treetoets afgenomen uit de resultaten zijn een de verkoopster onderwerp of lijdend voor paar opmerkelijke conclusies af te leiden ver werp is maar als gevraagd wordt naar de bete schure i99o kenis van de betreffende zinnen het antwoord schuldig bl ijven de resultaten in de basisschool is de vol ledige entreetoets afgenomen we beschikken in welk van de onderstaande zinnen is de ver dus niet alleen over de resultaten op de onder koopster het onderwerp delen die in de brugklas zijn afgenomen maar de boze cheffin gaf de verkoopster een uit hebben ook informatie over andere aspecten brande r zoals spelling geta lbegrip en dergelijke de klanten prezen de verkoopster in dit artikel beperken we ons tot de resulta de verkoopster ontsloeg men op staande voet ten op taal en informatieverwerking waaron gisteren zei de verkoopster dat het in orde der begrijpend lezen welnu de resultaten de kwa m leerlingen in groep 8 uit amsterdam oost scoren aanzienlijk lager dan het landelijk ge onze verklaring voor de verschillen in beheer middelde dat geldt zowel voor taal rekenen sing van deze vaardigheden gaat in twee rich als informatieverwerking de kleinste achter tingen leerkrachten zijn vertrouwd met spel stand is te zien bij spelling en ontleden het lingonderwijs en grammatica onderwijs bo oost gemiddelde op deze onderdelen ligt in de vendien zijn de laatste tijd zeker voor spelling buurt van het landelijk gemiddelde en veel een aantal goede methoden op de markt geko scholen scoren zelfs hoger de achterstand bij men die gebruik maken van een heldere di taal ligt dus niet op spelling of ontleden maar dactiek zoals ook uit het landelijke peilings op het onderdeel dat in de entreetoets taalge onderzoek ppon blijkt zwarts i99o wordt bruik genoemd wordt dus op het vlak van nog steeds veel tijd in het taalonderwijs aan woord en zinsbouw semantiek zinsbetekenis spelling besteed deze drie gegevens gecombi en tekstopbouw zie de beschrijving van de neerd lijken vruchten af te werpen bekwame toets in het begin van dit artikel bij informa leerkrachten goed materiaal en voldoende tieverwerking scoren de leerlingen zowel laag leertijd leiden tot redelijke resultaten boven bij het gebruik van informatiemiddelen kaart dien is dit technische taalonderwijs weinig lezen tabellen en grafieken interpreteren ge cultuurgebonden regels lijken los te staan van bruik maken van naslagmaterialen alsook bij de inhoud van teksten begrijpend lezen minder positief is de situatie bij taalgebruik er bestaan verschillen tussen scholen maar en begrijpend lezen de bekendheid met twee het beeld is consistent de meeste scholen met de taaldidactiek is gering op de meeste scho veel allochtone leerlingen meer dan 6o pro len wordt voor tweede taalverwervers geen cent hebben zeer zwakke scores op begrijpend gebruik gemaakt van specifiek materiaal in de lezen en taalgebruik terwijl bijna geen enkele klas hanteert men een moedertaalmethode als school echt slechte resultaten behaalt op spel het meezit passen leerkrachten hun didactiek ling aan moeilijke woorden worden eens extra uitgelegd en in de taalboeken wordt veel ge verklaringen wat betekent dat nu hoe schrapt begrijpend lezen levert veel proble wel in het onderwijs nog rege l matig geklaagd men op dus gaat men op zoek naar eenvoudige wordt over de spellingvaardigheid is het daar teksten zelfstandige verwerking kost enorm niet zo slecht mee gesteld veel allochtone veel moeite dus komt de leerkracht handen en leerlingen zullen geen flauw idee hebben wat voeten te kort om elke vraag te verduidelijken de woorden uit de spellingtoets betekenen ze leerkrachten in de bovenbouw van het basis hebben het echter wel in de gaten als de woor onderwijs zijn voortdurend bezig de teksten ui t 1991 7 8 moer 255 de wereldorientatiemethoden te versimpelen schoolse vaardigheden hebben verworven als als ze deze boeken niet allang ter zijde hebben nederlandse kinderen daarbij moeten we niet gelegd uit het oog verliezen dat het om kinderen gaat maar het gaat niet alleen om taalproblemen die al een grote kans op onderwijsachterstand voor het begrijpend leesonderwijs is de laatste hebben niet alleen vanwege taal en culturele jaren een aantal goede methoden verschenen verschillen maar ook vanwege de sociaal maar ongeschikt voor het gebruik in de meer economische positie van hun ouders stopt de talige klas niet alleen omdat het taalgebruik extra aandacht na het basisonderwijs betekent in de teksten te moeilijk is niet alleen omdat het dan dat in het voortgezet onderwijs niets de opdrachten een beroep doen op abstracte meer hoeft te gebeuren de praktijk heeft taalvaardigheid maar vooral omdat zoveel inmiddels wel anders uitgewezen kennis van de nederlandse wereld bekend verondersteld wordt het gaat niet alleen om m ogel ijk e o pl oss in ge n de betekenis van een woord maar om de hele culturele lading die met dat woord verbonden verlenging van de leertijd voocoiisi s is het duidelijk dat verlenging van de leertijd in een leestekst wordt een vader ten tonele noodzakelijk is allochtone kinderen moeten gevoerd die duivenmelker is latifa vraagt ver veel meer leren dan nederlandse kinderen baasd wat dat nu weer is ze zal snel begrijpen maar hebben er niet meer tijd voor de vraag is dat de betreffende vader niet voor zijn beroep echter wanneer die verlenging moet plaatsvin duiven melkt maar het blijft voor haar vreemd den dat iemand voor zijn plezier en als sport dui uit recent onderzoek verhoeven vermeer ven houdt veel geld aan die dieren besteedt en 1989 blijkt dat turkse en marokkaanse kleu het ook niet erg vindt als alles onder de dui ters op vierjarige leeftijd al een taal en ont venpoep zit alleen een uitleg van het woord is wikkelingsachterstand hebben ten opzichte dus niet voldoende van hun nederlandse leeftijdgenoten dus en dan hebben we het nog niet over norma meer leertijd in de voorschoolse periode alle tieve woorden als fatsoenlijk eerlijk ouder allochtone peuters verplicht naar de peuter wets ordinair werelden van verschil gaan speelzaal en verplichte bijscholing van hun daarachter schuil aan deze verschillen in refe moeders door middel van opstap projecten rentiekader wordt meestal nauwelijks aan leerkrachten in de onderbouw van de basis dacht besteed in het onderwijs van alledag school starten met leerlingen die het neder worden allochtone kinderen voortdurend ge lands toch altijd nog de instructietaal op confronteerd met deze problemen zij lopen school niet of nauwelijks beheersen twee jaar daardoor een achterstand op die pijnlijk zicht is niet voldoende om alle leerlingen voldoende baar wordt in de resultaten op taal en lees basis te geven om een succesvol begin te maken toetsen met lezen schrijven en rekenen in het neder lands dus een jaart verlenging in de kleuter wanneer moet de a c hterstand inge periode we laten de turkse en marokkaanse haald zijn de achterstand die allochtone kinderen nog een jaartje extra in de kleuter leerlingen oplopen moet ingehaald worden klas natuurlijk kun je niet tot in lengte van dagen vanaf groep 6 van de basisschool wordt een het onderwijs aanpassen op een gegeven mo groot beroep gedaan op de schoolse taalvaar ment moeten a l lochtone leerlingen aan de digheden bij het onderwijs in wereldorienta eisen van het nederlandse onderwijs kunnen tie kinderen redden het dan niet meer met de voldoen al was het alleen maar om later een beheersing van het huis tuin en keuken kans op de arbeidsmarkt te maken de arbeids nederlands dus een jaar invoegen op tien markt is tenslotte niet zo vriendelijk als het jarige leeftijd in groep 5 6 in het basisonder onderwijs de vraag is echter op welk moment wijs zo zorgen we ervoor dat de tweede in de schoo l loopbaan die aanpassing moet op taa l verwervers over een solide basis beschikken houden kun je van allochtone kinderen ver voordat ze starten met kennisverwerving in de wachten dat ze op twaalfjarige leeftijd dezelfde zaakvakken 256 m oe r 1991 7 8 de prestaties van allochtone leerlingen aan het voortgezet onderwijs zelf beter af te stem het eind van de basisschool blijven volgens men op de specifieke situatie van allochtone hun leerkrachten achter bij hun capaciteiten en leerlingen maar dat moet er niet toe leiden dat doorstroommogelijkheden dus een jaar in er een aparte basisvorming komt voor alloch voegen tussen basis en voortgezet onderwijs tone leerlingen in een internationale kopklas verbreden we de een ander probleem is de verlenging van de basis zodat de allochtone leerlingen in het schoolloopbaan veel allochtone leerlingen voortgezet onderwijs een meer gelijke start lopen in de basisschool al vertraging op een maken of verlenging van de basisvorming in kopklas voegt daar nog een jaar aan toe hoe zal het voortgezet onderwijs dus meer tijd voor het met de motivatie voor schoolbezoek zijn als de allochtone leerlingen om de einddoelen van ze eenmaal in de derde vierde klas zitten en is de basisvorming te bereiken dieben i99i be de kans op vervolgonderwijs nahef voortgezet schreef een veelbelovend experiment in leiden onderwijs nog reeel aahwezig met een internationale kopklas we willen daar toch vinden we dit geen overwegende be op basis van onze ervaringen in amsterdam zwaren te meer omdat we ervan overtuigd oost op reageren zijn dat verlenging van de leertijd noodzake lijk is en aan alle alternatieven zitten haken en de internationale kopklas elke oplos ogen het gaat erom dat de diverse varianten sing roept de nodige kanttekeningen op maar uitgeprobeerd worden dat we daaruit conclu dat er iets gebeuren moet staat vast het plan sies trekken en niet met onze armen over elkaar dat in leiden ontstaan is vinden wij een moe blijven wachten met de constatering dat de ach dig plan het getuigt van inzicht in de proble terstand dramatisch is en dat het allemaal niets men de motivatie om er iets aan te doen en van uithaalt doorzettingsvermogen en bestuur l ijke moed om in het onderwijs iets anders dan de regu literatuu r liere voorzieningen te realiseren uit het bo venstaande verhaal blijkt duidelijk dat ook in dieben d de kopklas een steuntje in de rug amsterdam een dergelijk initiatief welkom zou voor allochtone leerlingen in moer t99i 4 zijn p 122 127 toch een aantal vragen weten we op dit mo moelandt f handleiding bij de entreetoets arn ment goed genoeg hoe we een dergelijk jaar hem cito 1987 moeten vull en waar zitten nu precies de hia tesser p de eerste fase van de longitudinale ovs ten welke lesstof bieden we aan en welke onderzoeken nijmegen its 1991 didactiek gebruiken we heeft de leerkracht verhoeven l th a vermeer diagnose van die voor zo n kopklas staat voldoende middelen kindertaal tilburg zwijsen 1989 om goed tweede taalonderwijs te geven de verschure e het brugklasonderzoek in am valkuil om de zaak nog eens dunnetjes over te sterdam oost amsterdam ovb 1989 intern doen of de nog niet behandelde lesstof aan de rapport orde te stellen is levensgroot de vraag is of verschure e afname van de entreetoets in am een jaar extra de leerlingen zo toerust voor het sterdam oost amsterdam ova igqo intern voortgezet onderwijs dat hun verdere school rapport loopbaan probleemloos zal verlopen zwarts m balans van het taalonderwijs aan het brengt een internationale kopklas de scholen einde van de basisschool arnhem cito 1990 voor voortgezet onderwijs niet in de verlei ding alles bij het oude te laten en falen van leerlingen te wijten aan hun intellectuele capa citeiten ook in het voortgezet onderwijs moet men voorlopig nog steeds rekening hou den met de etniciteit van de l eerlingen extra zorg en ondersteuning zeker in de zaakvakken is broodnodig met de basisvorming voor de deur zijn er misschien ook moge l ijkheden om 1991 7 8 moer 257