Schoolse taalvaardigheden. Een taak voor alle docenten.

redactionee l tringa 1995 zo moeten leerli nge n op school l e ssen kunnen volgen tekst e n kunnen lezen en begrijp e n over a bs trac te onde rwerp en e n naa r aanle iding van di e teksten kunn e n pra ten elsbeth van der over de onderwerpen zoal s gronds oorte n kunnen verg e lijken en de vers chille n e rtussen laan van wees kunnen verklaren de leerlingen moeten daar naas t vrage n bij t eksten kunnen le ze n we ten schoolse taalvaardigheden wat voor s oort antwoord van ze ve rwac ht wordt bijvoorbeeld het reprodu ceren va n e e n een taak voor alle docente n feit of h et ge ve n van e e n menin g en z e mo e t en dit a ntwoord v e rvolg ens sc hriftelijk kunnen formule r e n een extra moe ilijkh e id hierbij i s dat op s c hool va a k ty pi sch e sc hool aan h e t b e gin van het tweede jaar dat ik l es taalwoorde n geh anteerd word e n de nk aan gaf in het voortgez e t ond erwijs b e leefde ik wat n eem je wa ar in plaats van wa t zie j e ee n s oort cultuurs c hok tijdens een l es li te veel lee rlinge n be h ee rsen di e sc h o ols e t a al ratuurge schied eni s a an s vwo schreef ik zoals vaardigh e de n ni et zonde r meer logi sch want gewoonlijk d e belang rijkste kernwoorde n in h e t da gelijks l even hebb en lee rlinge n di e van mijn verhaal op he t bord dat verha a l w as schoolse taalvaardighe de n niet nodi g d e vr a ag vol ge n s mij duid elijk opgebouwd de r e l a ti e is hoe j e me t die situ a ti e om mo et gaan hoe m e t de woorden op h et bord leken me held er moeten di e schoolse taalvaardi g he de n aange totdat een van d e dames me vriendelijk mee leerd worden en door wi e deelde dat het dus ni e ts we rd op deze mani e r veel onderwij s gevenden gaan erv an uit dat al die steekwoorden wat hoorde nu waarbij het zwaart e punt bij de do ce nte n n e derland s wat was belan g rijk kon ik niet gewoon di c moet liggen zij moeten le erlingen le re n o m te re n wat in h e t schrift mo e t s taan blijkb aar gaan met sc h o oltaal door binn e n h e t curri c u w a re n de leerlinge n ni et in staa t te lui ste re n en lum s choolse take n zoal s b egrijp e nd l ez e n te g elijkertijd aanteke ningen te ma k e n e n de vra ge n l e zen en be antwoorden schoolt a al re lati e s met de woorden op het bord t e zien woorden verwerven enzovoort expliciet te zulke s ituatie s had ik wel vaker meegemaakt oefenen d e doc ente n van ande re vakken maar dan weet ik h et bijvoorbeeld aan he t fe it moeten zich in hun didactiek vervolge ns aa n dat de leerlinge n ne t van de basis s chool kwa sluiten bij de aanpak van nederlands e n lee r m e n aan het niveau van d e klas of aa n de lingen h erinn e ren aan wat ze bij n ed e rland s b e tre ffe nde le erling en pas te ik me a an die gele e rd h ebbe n situ a tie aan m a ar in 5 vw o moeten l e erlin gen mijns inzi e ns moet het om ge draa id worden to c h wel kunne n lui s te re n e n tegelijkertijd het zwaa rtepunt moet liggen bij de didacti ek aant ekeningen maken e n de stof ordenen na van alle do centen wat bij nederland s aange h e t voortgezet onderwij s moeten ze dat p er leerd wordt wat b e treft de sc hool s e t a alvaar slot van rekening ook kunnen in een dighed en mo e t di e did a ctiek ond er ste un e n en vervolgopleiding maar in gesprekken di e ik waar nodig explic itere n voor d e leerli nge n naar aanleiding van de z e e rvaringen voerd e en vo e r met co ll ega s blijken le erlingen uit alle alle docenten aan de sla g sc hool typen moeite t e he bben me t h et uitvoe re n van derge lijke sc hoolse taken d e ke rndo elen nede rland s ga an er te recht van uit dat ne derlands datgene mo e t a anl eren wat we lke taalvaardighed e n moeten le e rlingen leerlingen in talig opzicht nodig hebben voor eigenlijk beheersen op school in v erschill en het fun c tioneren in de maats c happij dat h e t de publikaties wordt duidelijk dat het volgen s choolvak n e derl a nds dus ond ers t e unend is v a n onderwijs ee n ande r s oort taalva ardighe id voor h et kunnen functioneren op sc hool is v er e i s t dan die lee rlinge n in het gewone leve n dan ook e vident nodig hebben moer 1 994 6 hajer me es maar welke m a nier je ook ki est voor het aan 1996 3 moer 137 leren van s choolse taalvaardigheden ze zu llen all e docenten zu ll en zi c h dit inmidd e ls reali niet of slechts gedeeltelijk werken als het aan s eren en moeten verantwoordelijkheid dragen leren vooral een taak is voor docenten ne der voor een geslaagde kennisoverdr a cht lands om te bereiken dat leerlingen de sc hoolse ta alvaardigheden verwe rve n e n toe geen voorschrift maar voorbeel d p assen moet het a a nleren van die vaardig heden prim a ir een taak zijn van a ll e do ce nten hoe kunnen de docenten het beste in hun een s c hoolbrede aanpak zal noodzakelijk zijn vakken die school s e taalvaardigheden aanle en niet alle en in de zin van aansluiten bij alle re n het gaat erom leerlingen in staat te ste llen do c enten moeten een belangrijke didac ti sche sc hool se ta k e n tot een goed einde te brengen rol hebb en bij h e t aa nleren van d e sc hool se daarom mo e ten l ee rlingen zich bewus t wor taalvaardigheden ik heb daar de volgende de n van de manier wa arop z e derge lijke t a ken a rgum ent e n voor mo eten aanpakken en we lke s trate gieen ten ee rs te wordt een derg elijke werkwijze bruikb aar zijn h e t is vo lgen s mij in b e gin sel min o f m ee r opg e ro ep en door de al ge mene nie t nodig of wenselijk in het geva l v a n l e er vaardi g he idsdo el en en d e kerndo e l en voo r de ling en di e het a l go e d doen d e sc h o olse ve rs c hi lle nde vakken van de basi s vorming taalva ardighed en e n de bruikbare s tra t e gieen d e ze do el en sc hrijven bijvoorb ee ld v o o r d a t in d e vo rm van voors chrift en of re gels te l eerlinge n uit all erlei bronnen informati e kun onde rwijz en bij bijvoorbeeld n ed erla nds in n e n v e rzamelen selecte re n en of orde n en en pla a ts d a arvan wil ik ervoor pleit en dat alle ve rvolge ns kunnen pre s ent eren ze mo e ten l ee rlinge n op s chool zoveel voorbe e lden te hun s tandpunt kunne n verwoorden ond e r zi e n krijgen v a n de manier wa arop z e om s cheid kunnen make n tussen fe it en en me nin kunn e n gaa n met school se ta a lvaardighe d e n g e n oorza ak en gevolg do el e n midde l d a t dat ze ei ge nlijk niet anders kunnen dan d a t aa n deze vaardigheid s doelen all erlei subva ar go ede voorbe e ld te volgen dit kan op v er digh e den t e n grondslag liggen bijvoorb ee ld sc hi ll ende m a niere n vi a de dida c tiek van de h e t be grijp e nd lezen beluistere n van die do ce nt be werkstelligd word e n bronne n het kunnen hante ren v a n strategi e en een belangrijke voorwaarde i s in i e d er geval voor h e t afleiden va n bet e ke ni sse n het formu dat er sc hoolbreed duidelijke en bindend e l ere n van m e ninge n m a g duidelijk zijn dan afs prake n gemaakt worden op welke m a ni er lijkt het m e e v e n duidelijk dat he t a a nl e ren van de sc hoolse taalvaardigh e den door all e do ce n d ez e s ubvaardighe de n e e n gede elde verant te n a a nge boden zu ll en worden dit mo e t dan woordelijkhe id van alle do c enten mo et zijn op zo n manier ge beuren da t in elke les he t ten twe ed e i s h e t volge ns mij nodi g dat alle l ez e n van teks t en luist eren vragen le z e n en do centen zo nadrukke lijk mogelijk b e trokken b e antwoorden enzovoort op ongeveer dez elf word e n bij he t a a nleren van de sc hoolse t aal de manierworde n aange pakt dit kan bijvoor vaa rdi gh e d e n als d e sc hoolse taa lvaardi g b ee ld do or g ebruik te ma ken van s ta pp e n he de n allee n of vooral worde n aa n gel ee rd bij pl anne n vo or l ez en de do ce nt e n geve n a ls he t nede rl a n ds of s tudi ele ssen zulle n do cent e n ware s t ee ds h e tzelfde goede voorbee ld do or van a nd ere v a kke n zich misschien minde r sn el dat lee rlinge n ov e ral het voorbe e ld van hand e ge roep en vo e l e n om in hun dida c ti ek daa rbij l en krijge n kun je ve rwac ht e n dat d e mees te n aa n t e s luit en daarn aast vr a gen sommige dit handelin gs p atroon zulle n vol ge n do o rd at as pecte n van sc hool se t a alva a rdigh e d en om ze h e t bij a lle va kke n krijgen kan er makke lijk ee n b elan g rijke rol va n a ll e doc e nten zo is he t tra ns fer v a n d e geleerde vaardigheden optr e aanleren va n de sc hooltaalwoord e n co n clude de n wat bij biologie werkt e werkt ook bij ren k enm e rk desa lni ettemin e e n onmo gelijke aa rdrijkskunde de le erlingen die d e vaa rdig za ak voor de s ectie n e derlands allee n i ed ere h e de n niet spontaan oppikke n kunnen tij docent moet zich er bewust van zijn dat deze dens hulpl esse n of extra studieles sen de vaar woorden moeilijk zijn en e r in zijn of haa r les dighed en expliciet a a nleren s en aandacht aan besteden een varian t op h et bove nstaa n de waar met te nslotte i s t a al het middel om kennis over te alle docenten afspraken over gema a kt kunne n dragen zonder taal kun je geen vak geven word e n is in de les vooral de leerlingen te l a te n 138 m o er 1996 3 uitwisse len ho e ze omgaan me t de sc hoolse tak e n e en voorb ee ld e e n l eerling heeft blijk baa r de bedoeling va n ee n vraag niet beg re p e n in plaats van a l s do ce nt t e vertelle n of voor te doen ho e d e l ee rling de vr a ag ha d moet e n l e ze n i s h e t ook mo gelijk aan de ove ri ge l ee r ling en t e vrage n ho e j e kunt we t en wat er b e do e ld werd me t d e v ra ag in dat geval we rk t de me de l ee rlin g als voorbeeld dit heeft twee voord ele n d ege n e die uitl egt ho e hij he t do e t wo rdt zi c h b ew us t van zijn aa np ak hij moni t ort zichzelf in h e t k a d er van ze lfsta ndi g le re n ee n b el a ng rijke vaa rdigh eid of om s e neca t e c it e ren d e b este wij ze om i ets t e l e r e n i s e r l es in t e geve n e e n and e r be langrijk punt i s dat l ee rlinge n de t a al va n d e m e d e leer ling vaa k b et e r b eg rij pen d an d e taal va n de doce nt nu hoor ik u de nk e n mijn l ee rlinge n zijn ni e t ve rbaal ge n oeg om uit te l egge n hoe ze he t aa npakke n in dat ge val kunne n s ture nde vr a ge n va n d e do cent d e lee rlin g misschien op weg h elpe n waar zag j e aan da tj e ee n oorzaak mo es t geven hoe wi s t j e dat j e m ee r da n een ke nm erk moest n oe me n ik b eg r ijp heel goe d d a t doce nte n ni e t zo nd e r mee r in hun didac tie k re k e nin g kunn en hou de n m e t sc h oolse t aalvaa rdi gh e de n in de le ra re nopl ei dinge n zu lle n aan kom ende do ce nte n mo et e n l eren h oe da t moet ook do o r midd e l va n nasch o lin ge n inte rvisi e bij ee nk o mst en e n de rgelijk e kunn en d ocent en va n a nder e vak ken mee r inzi c ht krij gen in de talige kante n va n o nd erwij s verder bie dt s c h oo ltaa l als s trui k elblok haj er m ees trin ga 1 9 95 een g roo t aant al l esvo o rb eeld e n voo r h e t om gaa n m et sch ooltaal in i e d er geval zoude n in een taalb e le id s pl a n van ee n scho o l goe de a fs prake n ge maa kt moe t e n wo rde n voor h et aa nle re n van sc ho o l se taalvaardi gh e d e n literatuur haj er m t meest rin ga sc hoo ltaa l als st ruik el b lok didactische wenk en voor a lle doce nten bu s s um c outi n ho 1995 1996 3 moer 1 39