Schoolslag te pakken hebben. Vaardigheden in de basisvorming.

nanette bierfait ook dat brengt een forse verzwa ri ng voor leerlingen met zich mee tenzij n a tuurlijk dirkje ebbers leerlingen juist op dat front goed geequipeerd de tweede fase binnenstappen en ze de slag al enigszins te pakken hebben in dit artikel gaan we in op de vaardig schoolslag te pakken hebben heden die de tweede fase en het studiehuis van leerlingen verlangen en de manier waar vaardigheden in de basisvorming op le e rling e n daar in de basisvorming op kunnen worden voorbereid binnen het vak nederlands we illustreren dit laatste met voorbeelden uit sch o olslag e en vorig jaar vers c henen methode ned e rlands voor de tot op dit mom ent hebben docenten in he t basisvorming waaraan wij als auteurs heb voortgeze t o nde rwijs z ich v oo ral ges to rt op leer b e n meegewe rkt inh oud en en werkwijzen v oor d e tweede fas e dat de basis vorming een cruciale ro l sp eelt bij de eisen in d e twee d e fas e voorbere iding op h et s tudi ehuis wordt nu h eel duide l ijk voo ral omdat blijkt gez ie n de ervarin in d e twee d e f ase mo e t ee n le erlin g w e rk gen van lee rlinge n en docent e n dat l eerling en in stukken mak e n en present e ren daa rv oor het studie huis o ve r allerlei vaardigh e de n moet e n mo et hij t erug kunn e n vall en op een re eks b eschikken die ze n og niet h e b be n veel sch o le n va ardi g hede n een g re ep ge sc hikt e t eks ten kampen dan ook m e t de vraag h oe kunn e n we kunnen vinde n uit de tek s te n weer de o nze l ee rlingen go e d voorbereiden op de tweede ges c hikte informatie halen de tekst op een fase het vak ne de rlands kan en z al hi e rbij ee n handige mani e r l ez en de informatie ord e nen b ela ngrijk e ro l hebben dirkje ebb e rs en nanette in ee n verslag he t ve rs lag vo or h e t be oogde bierfait beschrijve n h oe de m e thode schoolslag publi e k s chrijven overtuigende argum e nten daar op in sp eelt aanv oeren kunn en praten over het verslag etcet e ra en heeft het s tudiehui s z n be s l a g gevonden dan zal de leerling daarenboven wij zijn in 4 havo in de tweed e fase moeten kunnen sam e nwerken reflecteren op te rechtge komen wij worde n geac ht meer wat hij h ee ft gedaan e n z e lfs tandig kunnen zelfs tandigheid en ver a ntwoordelijkheid te we rken ton e n dat is logis c h maar in pla ats van de tw e ede f ase en h e t s tudi ehuis veronde r dat ru s tig op te bouwen krijgen we ine en s s t ell en dus zowel specifieke taalvaardi gh e den alles over o ns h ee n er wordt du s van on s al s me e r a lge me ne vaa rdighed e n bij de lee r verwacht zelf te kunnen wat we nooit geleerd h e bben schoolslag is een vorig jaar verschenen methode de ove rga n g van d e onderbouw na a r de die voorbereidt op die veronderstelde vaardighe tweede fase verloopt ni e t vlekkeloos getui den de methode wordt pas sinds ko rt gebruikt er ge deze noodkreet van twee leerlingen in een zijn nog niet zoveel gebruikse rv aringen en de ge ingezonden b ri ef tro uw 15 oktober 1999 en bruikers docenten en brugklasleerlingen kunnen alle commotie rond en op 6 d e cember 1999 op dit moment waarschijnlijk nog onvoldoende centraal in de discussie staat de studie last de beoordelen i n hoeverre de methode daadwerkelijk staatssecre taris heeft tijdelijke maatregelen toeleidt naar de tweede fase in afwachting daar ge nomen waaronder het verminde re n van van beschrijven dirkje ebbers en nane tte bierfait he t aantal praktische opdrachten en het be beide auteurs van schoolslag op welke manier de p e rken van de eisen aa n het profielwerkstuk methode in de eerste drie leerjaren leerlingen in het punt dat de b e ide l e erlingen hi erboven staat stelt goed beslagen het studiehuis te betre aanroeren is evenwel van een iets andere den naar aan l eiding van dit a rt ikel horen we ook orde niet alleen is de lee ri nhoud omvang graag uw reacties en ervaringen betreffende dit rijk ook de wijze van leren is v e rande rd en onderwerp 2000 2 moer 43 tingen het ontwikkelen van de taalvaardig uitmaken maar gezien de e rv a ri ngen in de heden is natuurlijk een duidelijke taak voor tweed e fase is het de vraag of leerlingen uit het va k ned e rlands omdat de vaardigheden dat toeleidingstraj ec t wel voldoend e besla g e n deel uitmaken van het eindexamen neder t en ijs komen de antwoorden van scholen in lands maar zeker ook omdat ze van belang de vierde peiling van de tweede fase rm vo zijn bij talig e t a ken waar l e erlingen zich bij 1999 geven ze k er aa nl ei ding to t twij fe l s op andere vakken voor gesteld zien om goed te dit punt gesteld wordt dat de a a nsluiting kunnen functioneren in het studiehuis zijn de tuss e n de basisvorming en de tweede fase al gemene vaardigheden voorwa ardelijk z e verbeterd mo e t worden e n n a ar blijkt be s te zijn vakoverstijgend en a lle vakken worden den s chole n daar ook v ee l energi e aan bij dan ook geac ht daar een bijdrage aan te zonder aandac htspunt is d an zelfstandig leren l ev e ren dus ook h e t vak nederlands zie e n werken bijvo o rbeeld verbeek 1996 de taalvaardigh e den waar in d e tw eede fa s e de methode schoolslag een appel op gedaa n wordt zijn als volgt te orden e n schools lag a ss c heman e a 1 99 8 1 999 2000 informatievaardighed en bijvoorbeeld t ekst is ee n nieuwe m e thode voor de basisvorming soort e n herk e nnen hoofd ge dacht e v a n een di e uitdrukkelijk met leerlin g en w erkt aan d e tekst kunnen v a sts t elle n bela n grijk e informa v erwerving v a n di e ni e uwe v a ardigheden ti e kunne n select eren en same nvatten mon he t is een th e matische ta akge ri cht e metho delin ge bronne n kunn e n raadplegen de dit b e tekent da t de inhoud g e ordend i s pr es entatiev aardighed e n bijvoo rb e eld infor ro nd th e ma s en dat in elk thema een zog e mati e ord e n e n publieksgeri cht schrijven en naa m de taal taak centraa l staa t v oo r bee lden spr e ken v an taaltake n zijn e e n interview ho ud en e e n communi ca tieve v aardighede n bijvoorb e eld di scussie voeren een i nforma tieve tekst lezen a rgumenteren ove rle gge n di sc u ssieren e e n mondelinge presentati e houd e n vrage n bij ee n tek s t beantwoorde n en een artikel algem e n e va ard igh e d en waa r lee rlin ge n ov e r sc hrijv e n le erlin ge n leren zo n t aalt aa k syst e mo e ten b e sc hikken zijn met nam e ma tis c h a an te pakken in d rie stapp e n voor zelfs tandig kunnen leren en dus kunnen bereiden uitvo e ren e n terugkijken h e t vut pla nn e n en o rg a ni se ren kunn e n refl ec te r e n mo del zi e v oor ee n uitgebre ide bes chrijving op h e t leerproces strat e gi sc h kunnen l e ren hie rva n ook mo e r 1998 1 bij het w e rken aan ond erzoek kunnen do e n e n een taaltaak verw erv en leerlin ge n deelvaar s a me nw e rk e nd l e r en digh e den di e nodig zijn om de t aa k goed uit h et i s duidelijk d a t ook bij die al ge mene te voeren b ij een i nterv i ew h o ud en bijvoor vaardigheden taalva ardigheden weer een rol be el d gaat het om vaardigheden zoals h e t s p e le n zo kun j e allee n go e d samenwe rk en bepalen va n g e s c hikte vrage n doo rvragen als als j e a dequaat m e t elkaar kunt c ommuni ce je ie t s ni e t b egrijpt en kiez e n tu ss en form ee l ren en kun j e all e en g o e d ond e rzoek doen als e n inform eel taalg e bruik bij vragen beant je in staa t b ent info rmatie uit versc hi lle nde wo ord en gaa t he t bijvoorb ee ld om h et he r br o nn e n te v e rwe rk e n k enne n va n ve rs chillende s o ort en v rage n h e t zo e ken van een a ntwoord binnen of buiten h oewe l deze vaardigh ed e n ond erde el uit d e te ks t vas t s tellen welke lees manier h e t mo et maken v a n d e l e ers tof in de tw e ed e handi gs te i s e n h et formul eren van een a d e fas e worden ze ook al direc t bij de start quaat antwoord veronders teld met and e re woorden hoe w el l e erlin ge n ei genlijk nog de ge l ege nhe id zou voorbereiding op de tweede fas e den moeten krijgen om de va a rdigh ed en te verwe ri en wordt van hen verwacht dat ze in sch oo ls lag is een uitwe rking ge geven aan di e te n vo ll e kunn e n benutt e n nu is h e t zo het ontwikkelen va n d e vaardi gh e de n die we dat ve el van d e geno emde vaardigheden ook in het be gin van dit a rtikel noemden als onderdeel van de kerndoelen basisvorming ess e ntieel voor goed functioneren in de twee 44 moer 2000 2 de b esp reek de p resentati e s en bepaal aan welke regel s een goede p resentati e voldoet 1 verd eel de taken 1 wie doet wat verdeel de volgende rollen voorzitter tijdbewaker let op niet iedereen krijgt een rol regelaar coach verslaggever 2 lees in naslag welke taken bij jouw rol horen 2 b eantwoord de volgende vragen let op elk groepslid heeft op een ander deel van de presentatie gelet en kan daar dus iets over zeggen 1 wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen de presentaties die je net hebt gezien maak bijvoorbeeld een venn diagram van de overeenkomsten en verschillen 2 wat vond je goed aan de presentaties en wat vond je minder goed 3 welke regels kun je bedenken voor een goede presentatie afb eelding i groeps opdracht beoo rd eling van prese ntati es uit sch oo ls lag d e f as e d i t is ni e t a lle en geb eurd omdat d e in het ee rs te thema van leerj a ar i wordt h e t kerndoelen van de basisvorming dat vragen nut en belang van samenw e rke n aan de orde maar ook omdat sch o olslag als geintegreerde gesteld lere n v an elkaar elkaar helpe n s amen nti nt2 methode naar onze mening goed weet je meer dan een en word e n enkele uitgerust moet zijn op het vlak van taal leren basisregels geintroduc e erd zoals i e der e en e n taalve rwerve n mo e t meedoe n j e moet na ar elkaar luisteren je moet e r same n voor zorgen dat de opdrac ht samenwerk end lere n is een van de benodigde op tijd klaar is en ieder ee n moet acht er h e t algemene vaardigheden en in sch oolslag een eindproduc t s taan mogelijkheid om communicatieve vaardig in de loop van leerj a ar i wordt het aantal h eden als argum e nteren en ove rl e ggen aan d e voorwaard en voor goede samenwerking uit orde te stelle n onderzoek doe n i s een taaltaa k g e breid h e t gaat dan om s ocia l e as pecte n waarbij niet all een informati e vaardigheden zoals ande re n in hun waard e laten en bijdra maar ook de andere taalvaardigheden en de gen aan een ru stig verloop van de samenwer algemene vaardigheden geoefe nd kunnen king e n om talige gespreksvaardigheden worden door op diverse manieren aandacht zoals je mening van argume nten voorzien en te besteden aan le ren lere n krijge n de alge mene bij het onderwerp blijven lee rlingen krijgen vaardigheden die nodig zijn in de twe ede altijd d e g elegenheid om nieuwe vaardig f a se in schools lag aandacht informatievaar heden eer s t in tweetall en te oefenen en pas digheden v a n leerlin g en worden getraind daarna in meerta ll en toe te pas s en door informati e zoe k e n e n verwe rken op ver aan het ein de van leerjaar i zijn a ll e voor sc hi ll ende manieren a a n te leren waardelijke v a ardigheden geintroduceerd en geoefend en krijgen groep sopdracht e n e en s a menw e rk e nd leren vaste structuur afbeelding i is hie rvan een voorbeeld het is een groepsopdracht waarin in sch oolslag worden leerlingen met regelmaat groepje s leerlingen twee presentaties beoor uitgedaagd tot samenwerking het samen delen de presentaties staan op video de werkend leren wordt stapsgewijs opgebouwd opdracht hoort bij de voorbereiding op pre 2000 2 moer 45 sentati es die leerlingen zelf in de loop van het schrijven naast deze talige vaardigheden is er schooljaar gaan houden zie afbeelding i ook veel aandacht voor de planning en orga aan het einde van leerjaar i moeten leerli n nisatie van een onderzoek gen bij groepsopdrachten rollen verdelen e en in leerjaar 2 moeten leerlingen niet alleen voorzitter een re gelaar een verslaggev e r e e n een onderzoeksverslag schrijven maar het tijdbewaker e n een coach waarbij elke rol onderzoek ook op een andere wijze presente e e n vast takenpakket heeft zo moet de ren bijvoorbeeld in een mondelinge presen voorzitter zorgen dat ieder groepslid zijn of tatie haar zegje kan doen en de coa c h zorgt ervoor in leerjaar 3 tenslotte voeren leerlingen d at iedereen gemotiveerd en betrokken blijft weer een onderzoek uit maar ze worden dan d eze taakverde li ng kunn e n le erlingen terug geprikkeld om het leren zelf ter hand te vind e n in na s lag een naslagwe rk bij sch oo ls lag nemen leerlingen moeten vaardigheden en me t informatie over onder meer de verschil kennis die ze eerder verworven hebben met lend en ta altaken de woordaanpak grammati minder steun toepassen c a en spell ing de docent kan het groepswerk eva luere n aan d e hand van obs e rv atieformu leren lere n liere n in le erjaar 2 en 3 komen samenw erkopdrach in scho o lslag worden veel middelen ingezet ten in elk thema terug leerlingen krijgen dan om van leerlingen zelfstandige leerd e rs te in afn e mende mate s teun doord a t stee ds maken die w eloverwo ge n keuzen kunnen minder voorwaarden voor s amenwerke nd make n die kunn en pl a nnen die kunn en le ren geexpli c iteerd worden moeten z e zelf nadenken over hun krachten en zwakten die evenredig meer verantwoordelijkheid nemen strategisch kunnen werken zo worden voor een goedlopend proces opdrachten in d e loop v a n de leerja re n meer kortom lee rlingen ler en so ciale en talige en meer ge c lus terd aan geb o den le erlingen v aa rdigheden die nodig zijn voor een s u cce s moe ten de geclust e rde opdra chten zelfstandig voll e samenw erking telk e ns e e rst in een kl ein in de gegev en tijd uitvoer en de clus ters verband en pa s daarna in een wat groter worden langzaamaan zwaarder omda t de verband en van gestuurde en gestruc turee rde tijdsduur toene e mt er minder steun in de opdrachten naar op e n opdr achten in s tru c tie ge g ev en wordt en leerlingen tus sentijds niet me er herinn e rd worden aan hun onderzoek doe n planning verder wordt elke taaltaak afge s loten met onderzoek doen is een t a alta a k in s c hoo ls lag een logboek hieri n noter e n leerlingen hun d e taak wo rdt in e lk va n d e drie lee rj ar e n e rv a ring e n me t d e taa ltaa k anal yse re n wa t uitg e voerd aan h e t eind van leerja a r z voor go e d ging en wa ara a n ze d e volgend e keer h e t e erst leerlingen doorlopen met ste un d e me er aandacht moeten bes ted e n logbo e k e n vers c hillende s tadia di e bij het do e n van zijn ook de ingang naar de diffe rentiati e het onderzoek horen v e el v an de vaardigh eden logboek helpt h en om te kiezen voor me er of die in e erde r e thema s g e introduceerd en minder s teun zi e afbeeldin g 2 ge oefend zijn komen hie r in een functioneel ook het vut model gee ft l ee rling e n greep verband terug zo leren leerlingen een ond e r op hun leerproces in de voorbereidend e fase we rp te bepalen en af te bakenen ze v e rza o ri enteren le e rli ngen zic h op een taaltaak is melen informatie hiervoor kunnen z e naa s t d e taaltaak bijvoorbeeld een do c umentaire sc h ri ft elijke ook mondelin g e bronnen raad bekijk e n dan s te lle n ze zi c h in de v oorberei plegen waarbij ze dan int erviewvaardigh e den ding vragen zoals wat zal het doel van de die ze in een eerder stadium verworven documentaire zijn w e lke middelen zu ll en hebben functioneel kunnen inzetten daa rv oor gebruikt worden wat verwa cht ik ze leren wat er komt kijken bij het schrij te gaan zien met welk doel kijk ik bij d e v e n van een versla g zo i s er aandacht voor uitvoe ri ng b e kijke n z e de docume ntaire en het ordenen van informatie de uit e rlijk e registreren de informatie die voor hen van verzorging van een verslag en publiekge ri cht belang is bij het terugkijken tenslotte eva 46 moer 2000 2 thema 9 los het conflict op lo gb oe k l d iscussiere n opdracht 1 9 de volgende dingen li jken mij moeilijk bij een discussie tips die mij helpen beter te discussieren opdracht 3 8 1 de inhoud van de d is cussi e mijn rol in de discussie voorzitter deelnemer probleem oplossing 1 oplossing 2 argumenten voor oplossing 1 argumenten voor oplossing 2 het compromis dat ik kan voorste ll en als oplossing 2 wa ar ik aan moet denken tijdens de discussie afbee lding z ee n voo rb eeld van ee n logboek sch o ols lag 2000 2 moer 47 1 nieuwe leertip nieuwe leertip ruiken eigen kennis geb an de tek s t wat het doel v gevoelens gebruiken bed enk e zorg voor rustig is digheden omsta n probeer inte rviewt is het wel k doel de als je iemand va st te slezn dat zowel jij als de tekst heeft een belangrijk tekst heeft elke tekst prettig ertt u geinterviewde zich bepaald doel wamuseren er daarom voo r voelen zorg informeren dat j e in een rustige ruimte het doel van een zit of overhalen halen om en datje voldoende tijd hebt reclame is om je over te kopen als te voor het e f een bepaald product bedoeld date n etene kans g je weet dat een tekst weet j at e watje wilt weten om je over te halen komt wil t alsje meer kritisch moet zijn doelen die teksten weten over d e kunnen hebben kijk dan in naslag nieuwe leerti p bepe rkingen omzeilen op h et conce ntree r je leerta p belangrijkste precies alles soms begrijp je niet p richt je aandacht wat je hoort e leert be langrijkste p robeer begrijpen hoe j dan op het de kern van de informatie te werk samen met anderen denk niet te lang na als je samenwerkt hee ft ontdekken niet begrijpt iedereen een eigen inbreng over woorden die je even op je kunt je kunt praten over wat de maar schrijf ze dan achteraf de betekenis ander gezien een beter zo kom j e samen tot opzoeken of vragen resultaat afb eelding 3 vo orbee ld e n van lee rtips uit sch oo ls lag lu e r e n de le erlingen of ze gezi e n hun do e l op informatie zoeken en verwerke n d e juis te manier ge keken en geluist e rd heb ben en of ze de gewenste informatie hebben je kunt geen w erkstuk mak en zonder dat je gekre gen zo leren leerlingen welke stappen informatie hebt in lee rjaar i van schools lag ze moete n nemen om een bep a alde taa k tot wordt aanda c ht b es teed a an he t zoeken in de een go e d einde t e brengen iets wat niet bib li othe e k lee rj aar 2 besteedt aanda cht aan all een v o or taaltaken geldt maar voor veel het kiezen van ges c hikte nas lagwerken op m ee r take n binnen en buit e n school papier en digitaal het zoeken e ri n en het dan zijn er nog de leertips door de hele maken v a n e en geg e vensbestand methode h e en staan gele memootjes met niet all een het vinden van geschikte infor lee rtip s s trategie e n die het taal leren e ffec matie ook h et ve rwerken ervan is niet altijd tief efficient en aangenaam kunnen maken zomaar gedaan de taaltaak een a rtikel lezen zi e afbeelding 3 komt om die re den geregeld terug leerlin 48 mo er 2000 2 gen leren hoe ze voor zichzelf zo n taak schoolslag 3 hv amsterdam meulenhoff edu kunnen vergemakkelijken door bijvoorbeeld catie f 2000 eigen voorkennis te activeren wat weetje al mavo monito ring tweede fase peiling 4 1998 van het onderw erp en door voorspe llingen iggg pmvo nl te doen over de tekst waar zal de tekst over verbe e k j ne derlands voorlichtingsbrochure gaan waar zal de belangrijkste informatie havo vwo actuele stand van zaken invo eri ng ongeveer staan wat is de handigste manier tweede fase enschede slo 1996 van lezen ook onbekende woorden kunnen een strui kelblok vormen om daarm ee om te gaan leren leerlingen een woordaanpak te hante ren onderdelen daa rv an zijn stel eerst vast of je het woord echt nodig hebt om de tekst te begrijp e n en zo ja bepa al dan op de handigste mani e r met behulp van d e c ontext of e e n ander bijvoorbeeld de b e tekenis controleer wel altijd even of de gevonde n betekenis past in de tekst t o t slot in dit a rtikel past geen uitputtende beschrij ving en illustratie van hoe schoo lslag voor ber eidt op elke vaardigh eid di e voor de tweede fase van belang i s onbesproken blijft bijvoorbeeld hoe de schrij fl ijn i s uitge werkt of hoe we aandacht besteden aan dis cus s ieren en argumentatie ve vaardighede n hopelijk geven voorgaand e voorbeelden w el e e n go ed beeld van wat we beogen me t scho o ls lag leerlingen helpen h e t nederlands al s i nstrum e nt t e ha nt eren waa rbij e r ui t drukkelijk vanuit gegaan wordt dat leerling en vaardigheden ee rs t moeten verw erv en alvo ren s ze met succe s te kunnen inzetten ze krijge n zo de kans om la ngzaam en m e t hulp toe te groeien naar het soort taalgebruiker dat de tweede fase verlangt kortom om hen de slag van school te helpen t e p a kken te krijgen literatuu r as scheman m c bakk e r n bienfait r bots d ebbers m sande rs schoolslag 1 mhv amsterdam meulenhoffeducatief 1998 asscheman m c bakker n bienfait r bots m kamp m sanders m tuinder s c h oo lslag 2 hv ams terdam meulenho ff edu catief 1999 asscheman m c bakker n bienfait d ebbers m kamp m sanders m tuinder 2000 2 moer 49