Schoolwerkplanontwikkeling: het binnenste naar buiten

teun van der steeg krt lo b onderwijs schoolwerkplanontwikkeling begeleiding het binnenste naar buiten de medewerkers van het advies en bege idingscentrum te amsterdam hebben contac ten met scholen over schoolwerkplanontwikkeling in dit artikel beschrijft teun van der steeg hoe ze hun begeleiding van schoolteams vooral richten op het bewust maken van onderwijsopvattingen vanuit die opvattingen wordt gekeken naar het dagelijks handelen in de praktijk een groot aantal praktische problemen die gelden voor het ontwikkelen van een school werkplan voor de nieuwe basisschool komt daarbij aan de orde zit u verlegen om een gespreksonderwerp voor sies medewerkers aan landelijke pedagogische een groep mensen die bij het basisonderwijs be centra inspecteurs van het onderwijs ambtena trokken zijn het woord schoolwerkplan staat ren in provinciale en rijksinstanties enz waar garant voor velerlei reacties u kunt afkeer ver schijnlijk zijn er even zovele benaderingen als ca wachten en enthousiasme een uiteenzetting of tegorieen van werkers aan een schoolwerkplan een hardgrondig zwijgen sinds de concept wet voor het basisonderwijs het schoolwerkplan i s d e wet zo ondu id e lijk noemde vlogen de pennen over het papier ra telden de schrijfmachines kwamen allerlei ton in de wet op het basisonderwijs staat onder arti gen los en bleven sommige monden goed geslo kel 12 samengevat het volgende ten niet dat al die reacties over hetzelfde gingen 1 het onderwijs wordt gegeven volgens een al hadden ze dezelfde aanleiding het begrip werkplan dat een overzicht geeft van de organisa schoolwerkplan is na meer dan vijf jaar discussie tie en de inhoud van het onderwijs daarbij en ervaring nog de vlag voor allerlei soorten la wordt er van uit gegaan dat de leerlingen in ding beginsel binnen een tijdvak van acht aaneenslui met het werken aan schoolwerkplannen houden tende jaren de school kunnen doorlopen zich op het ogenblik velerlei organisaties en men 2 het schoolwerkplan vermeldt tenminste de sen bezig kleuterleidsters onderwijzers leer leer en ontwikkelingsdoelen van de school de krachten aan pedagogische academies en kleuter leerstofkeuze de didactische werkvormen de opleidingen schoolbesturen en hun ambtenaren voorzieningen voor leerlingen die belemmeringen onderwijsbegeleiders ouders en oudercommis ondervinden in hun leer en ontwikkelingsproces 75 de schoolorganisatie de controle op de organisa resultaat is van een ontwikkelingsproces dat het tie en de resultaten van het onderwijsleerproces schoolteam en de andere betrokkenen bij de de beoordeling van en rapportage over leerlingen school doorlopen in dit plan moeten de betrok de wijze waarop het contact met de ouders wordt kenen hun inbreng terugvinden zodat zij dit plan onderhouden ook werkelijk beleven als iets wat de stand van 3 voorts worden schooltijden vakanties en an zaken in de school getrouw weerspiegelt en aan dere vrije dagen vermeld de ontwikkeling ervan richting geeft het is dus 4 betrekkingen met instituten waarmee de het produkt van de gesprekken over de praktijk school contact heeft van het werken in de school en de visie op de 5 het schoolwerkplan wordt uitgewerkt in ontwikkeling ervan werkschema s waarin een activiteitenplan voor dan betekent schoolwerkplanontwikkeling het de leerlingen en de taken van het onderwijzend verrichten van werk waarbij sprake is van zowel personeel wordt opgenomen een proces als een produkt die bijeen horen aan beide aspecten van het schoolwerkplan worden gelukkig is er de ruimte voor interpretatie van de verschillende functies ontleend wet de mogelijkheid om op verschillende manie 1 het stimuleert het overleg tussen alle betrok ren vorm te geven aan de eigen basisschool af kenen bij de school hankelijk van de visie van bestuur leerkrachten 2 het bevordert de bewustwording de bezinning en ouders ook de inbreng van de leerlingen en en de nieuwe keuzebepaling t a v het onder buurtbewoners kan daarbij een rol spelen wijsgebeuren er moet in het schoolwerkplan te vinden zijn hoe 3 het leidt tot ordeningen afstemming van aller al die mensen de taak van de school zien lei activiteiten op elkaar bijvoorbeeld deze school ziet het als taak om 4 het geeft voorlichting aan ouders nieuwe leer de kinderen zoveel mogelijk kansen om te leren krachten vervolgscholen welzijnsinstellingen in te geven daarbij willen wij inspelen op de veel de buurt de onderwijsbegeleidingsdienst en het zijdigheid en de interessen van de opgroeiende geeft een verantwoording aan de ouders het mensen die kinderen zijn wij willen dat een schoolbestuur en de inspectie kind op onze school veel kennis en vaardigheden 5 het is een leidraad voor het pedagogisch didac kan opdoen maar daarnaast willen we aandacht tisch handelen in de school geven aan de vormingsgebieden de sociale vor 6 het is een hulpmiddel bij het kiezen en inwer ming de emotionele vorming de waarden opvoe ken van nieuwe personeelsleden ding de muzische vorming en het bewegingson 7 het geeft in een planning en draaiboek een ac derwijs citaat uit het begin van een school tiviteitenplan weer werkplan een schoolwerkplan is dus meer dan de samen het schoolwerkplan bekent kleur geeft de iden voeging van een aantal deelleerplannen voor de titeit aan vakken een schoolwerkplan moet de grote lijn in het geheel aangeven waarin de delen hun plaats functi es va n ee n s choolwe rkpla n kunnen krijgen door het speelwerkplan van de kleuterschool en een begeleidingswijze met onderwijsgevenden het leerplan van de lagere school samen te voe ontwikkel d gen ontstaat nog geen schoolwerkplan meestal omvat het leerplan de verdeling van de leerstof het zal u duidelijk zijn dat het een zware opgave van de vakken de schoolt ijden de vakanties en is om aan schoolwerkplanontwikkeling te wer de samenstelling van de urentabellen en de roos ken allerlei vanzelfsprekendheden in de school ters het speelwerkplan geeft in grote lijnen de kunnen nu ter discussie komen te staan activiteiten aan waarmee binnen de kleuterschool er wordt niet meer alleen geeist dat de leerkracht gewerkt wordt bij beide ligt het accent op het het werk met de klas goed laat verlopen maar feit dat elke kleuter en lagere school over zo n ook dat het team en de andere betrokkenen document moet beschikken omdat het we tt elijk overeenstemming vinden over hoe dat werk dient voorgeschreven is te verlopen overleg moet plaatsvinden beslissin het is de bedoeling dat een schoolwerkplan het gen moeten worden genomen de praktijk van he t 76 werken in de klassen moet worden besproken dam stelde het bestuur van de onderwijsbegelei teksten moeten worden geschreven een visie dingsdienst abc in 1976 een commissie samen moet worden ontwikkeld en niet in het minst uit vertegenwoordigers van alle amsterdamse het verborgen schoolwerkplan moet ter sprake schoolbesturen en het abc bestuur de commis kunnen komen sie had als opdracht zich bezig te houden met schoolwerkplanontwikkeling is in zekere zin een leerplan en schoolwerkplanontwikkeling in de nieuwe activiteit maar wil het plan echt struc breedste zin van deze begrippen de commissie tuur geven aan en een perspectief bieden voor de heeft een werkgroep van vertegenwoordigers uit leef en werkgemeenschap die de eigen school is het kleuter en lager onderwijs samengesteld die dan moet het plan daarbij aansluiten zich met twee abc medewerkers bezig hielden elke school loopt over van de veelal verborgen met de vraag aan welke voorwaarden moet vol gegevens voor een schoolwerkplan het gebouw is daan zijn willen scholen een schoolwerkplan tot op een bepaalde manier aangekleed de leerkrach stand brengen en hoe kan de begeleiding daarin ten gaan op een bepaalde manier met elkaar om behulpzaam zijn abc betekent advies en de methodes worden door iedere leerkracht op begeleidings centrum een bepaalde manier geinterpreteerd er wordt op deze werkgroep kwam na een tiental bijeenkom een bepaalde manier met groepen klassen en sten tot een advies we citeren enkele gedeelten individuele kinderen gewerkt er worden bepaal daaruit de eisen aan de kinderen gesteld de contacten was de leerplanontwikkeling er vooral een die met de ouders en de buurt worden op een bepaal geinitieerd en gecontroleerd werd van bovenaf de manier onderhouden enz bij schoolwerkplanontwikkeling dient een zwaar de totaliteit van deze genoemde gegevens die der accent te liggen op de invulling van onder vaak sterk met elkaar samenhangen kunnen het op schoolwerkplanontwikkeling benadrukt verborgen plan genoemd worden dit verborgen immers de eigen identiteit van iedere school het plan geeft eigenlijk aan hoe de identiteit van een gaat erom dat het schoolteam gezamenlijk met school wordt waargemaakt die wordt niet zo ouders en bestuur op weg gaat zich bezint op zeer bepaald door het officiele etiket dat op de eigen doen en laten en vanuit die bezinning gaat school geplakt is maar door het totale gebeuren werken aan een pedagogisch plan het werkplan het handelen het doen en laten van leerkrachten is dan de neerslag van een vernieuwingsproces leerlingen en anderen via het verborgen plan dat het team met de andere betrokkenen door wordt grote invloed uitgeoefend op de kinderen maakt dit ontwikkelingsproces van het school daarom is het nodig dat dit opengelegd wordt bij werkplan is belangrijker dan het plan zelf omdat de schoolwerkplanbesprekingen pas dan kan van alle betrokkenen de gelegenheid krijgen in dit een ontwikkeling vanuit de praktijk sprake zijn proces te groeien en te veranderen uit een ander citaat mag blijken welke invalshoek in ons swpo werk met schoolteams waarover de werkgroep voor schoolwerkplanontwikkeling op de volgende bladzijden meer geven we aller koos eerst aandacht aan de volgende afspraak door in bijna elk schoolwerkplanschema komt weldra middel van een open inventarisatie kan iedere be de opdracht geef de doelstelling aan van trokkene vragen en opmerkingen over het verbor daarmee wordt de valkuil voor een louter theore gen schoolwerkplan naar voren brengen deze tische discussie geopend de doelstellingsvraag worden gerubriceerd en daarna successievelijk be brengt de onderwijskracht gemakkelijk in een on sproken het zou te ver voeren de methodiek derwijskundige discussie waarvan het grote aantal daarvan uitvoerig te behandelen voorwaarde is noodzakelijke woorden en de zin ervan voor de dat ieder in de besprekingen rustig de gelegenheid praktijk vaak als niet met elkaar in overeenstem krijgt om op de vragen en opmerkingen in te ming gevoeld worden gaan het gaat daarbij om samen een beeld te het referentiekader voor de onderwijskracht in krijgen van de school zoals die is het gaat er ze de kleuter en lagere school wordt veel minder ker niet om deze orienterende besprekingen met bepaald door doelstellingen dan bijvoorbeeld veranderingsbesluiten af te ronden daarvoor is door een breder kader nodig het milieu van de leerlinge n op voorstel van b w van de gemeente amster contacten met de ouders en de mate waarin d e 77 ouders bij de school betrokken zij n d e r s i n de derde fase wordt gezocht naar con het verloop van het werken in de groepen sensus op de belangrijkste punten de kortste de wijze waarop de teamleden al dan niet sa fase is de vierde waar in een plan van gekozen menwerken prioriteiten en activiteiten wordt opgesteld de voor het verkrijgen van een perspectief is het bijeenkomsten verschillen onderling nogal van ka stellen van doelen of aangeven van een richting rakter zij kunnen informatief zijn maar het kan ook gaan om uitwisseling oefening in vaardighe een voorwaarde maar er zijn andere voorwaarden den in het werken als team bezinning of vormen waaraan eerder moet worden voldaan zoals het van onderhandeling en overleg de werkelijke be overzien bespreken en beschrijven van het gebeu sluitvorming vindt pas plaats in de laatste twee ren in de eigen school bijeenkomsten daarvoor is gewerkt aan het be reiken van consensus in sa m e nwerk i ng m et d e wer k groe p o n twikk e l den de ab c medewerkers een werkwijze om te hoewel alle teamleden en de andere betrokke komen tot de basis voor een schoolwerkplan die nen bij de bijeenkomsten aanwezig zijn wil dat daa rna i n ee n v eer t igtal sch o l e n wer d u i tgevoerd niet zeggen dat men voortdurend als groep om de tafel zit er worden nogal verschillende werkvor d e werkwijz e om te kom e n tot men gehanteerd binnen buiten kringgesprek ee n uitga ngs punte n stuk ken overleggroepen die samengesteld zijn uit de verschillende geledingen van de school uitwisse in een achttal bijeenkomsten met het gehele lingsgroepjes onderhandelingsgroepjes om een schoolteam wordt de basis voor het schoolwerk gemeenschappelijke besluitvorming voor te berei plan gelegd als na onderling overleg de school den gesprekken met informanten van buiten dit wenselijk acht kunnen bij deze bijeenkom individuele voorbereiding van bijvoorbeeld obser sten ook een vertegenwoordiging van de ouders vaties etc tussen de bijeenkomsten door krijgen en van het bevoegd gezag aanwezig zijn de deelnemers regelmatig wat huiswerk zoals de acht bijeenkomsten zijn ruwweg onder te ver bijvoorbeeld het maken van dagverslagen of het delen in vier fasen de eerste fase is die van de in geven van hun kijk op de kinderen in deze ventarisatie en de uitwisselingen het gaat er dan bepaalde school voor elke bijeenkomst vindt om met elkaar in gesprek te raken om als het wa een overleg plaats van een afvaardiging van het re een antwoord te vinden op de vraag hoe ver schoolteam met de twee schoolbegeleiders daar loopt de praktijk van het werken op de school op mee wordt bevorderd dat de onderwijsgevenden dit moment welke activiteiten zijn voldoende kunnen functioneren in een zelf gekozen onder duidelijk waar liggen knelpunten het verbor wijs ontwikkelingsproces gen schoolwerkplan in de tweede fase wordt gezocht naar de uit bij deze werkwijze wordt uitgegaan van de vol gangspunten die achter de praktijk van het wer gende uitgangspunten ken liggen er kan gebruik gemaakt worden van a kernprobleem bij de ontwikkeling van de ba dagverslagen observaties teksten over onderwijs sisschool is niet het verstrekken van doelmatige opvattingen ervaringen in het werken met kin technische informatie maar de verandering van deren enz het gaat erom dat betrokkenen vol attituden vaardigheden waarden normen en so doende de gelegenheid krijgen om hun ideeen ciale relaties over het werken met kinderen en hun vragen er b de onderwijsgevenden van een basisschool bij naar voren te brengen het is niet de fase van vormen een team en zijn als zodanig verantwoor het besluiten nemen maar het aftasten van el delijk voor de vorming van hun kinderen kaars standpunten opvattingen en vragen vaak c steeds opnieuw mag gevraagd worden naar de kunnen niet alle genoemde knelpunten doorge zin van de opvattingen en vaak niet bewuste sproken worden het gaat om het vinden van een normen voor het dagelijks handelen in de prak aantal hoofdlijnen waarlangs de school zich zou tijk het betekent eerst en vooral het ter discus kunnen ontwikkelen die hoofdlijnen betreffen sie stellen en kritisch bevragen van het onderwijs dan bijvoorbeeld de taak van de basisschool de gedrag op welke mens en maatschappij opvat aansluiting kleuter lagere school pedagogische tingen op welke impliciete waarden en vooroor omgang de werkwijzen het contact met de o u delen berust het 78 d dit vraagt van de onderwijsgevenden de be lagere school in dit verband reidheid om de eigen praktijk van werken ter h hoe zien wij de functie van het schoolgebouw sprake te brengen en tot het kritisch bespreken en de leeromgeving van de kinderen ervan de instelling om te accepteren dat binnen een schoolteam verschillende onderwijsopvattin d eze wijze van elkaar aanspreken vraagt een in gen kunnen leven en de wil om gezamenlijk tot tensieve omgang met elkaar het betekent het on overeenstemming te komen der ogen durven zien van de problemen waarmee wellicht kan hieruit voor de lezer de vraag naar de school worstelt en er op een bewust niveau aan voren komen leidt dit niet tot geweldige ver proberen te werken het komen tot een uitgangs schillen van inzicht en conflicten puntenstuk is een bewustwordingsproces dat wel natuurlijk kwamen we legio tegenstellingen in licht in een half jaar kan worden afgerond maar schoolteams tegen naarmate het gesprek echter daarmee is de ontwikkeling eigenlijk pas in gang dichter bij de onderwijspraktijk bleef waren deze gezet het uitwerken van de gekozen priori beter te hanteren een abstracte doelstellingsdis teiten bijvoorbeeld eenheid in de vorm van rap cussie kan tot grote verschillen leiden als deze portage differentiatie in het rekenonderwijs het wordt teruggebracht naar de consequenties voor hanteren van kringgesprekken kan leiden tot het werken met de kinderen was er altijd over stukken tekst die toegevoegd kunnen worden aan eenstemming te bereiken al was het maar een af het uitgangspuntenstuk zo kan met de cyclus spraak om eerst met bepaalde nieuwe werkvor bezinning plannen maken plannen uitvoeren men gezamenlijk ervaringen op te doen evaluatie en bijsturing schriftelijke neerslag en toevoeging aan het uitgangspuntenstuk het door bijeenkomsten heen wordt gewerkt naar schoolwerkplan groeien ondersteuning of begelei een eenheid van pedagogisch didactische opvat ding zal hierbij veelal nodig zijn tingen en handelen daarop moeten de betrokke nen bij de ontwikkeling van de school elkaar in een ka d er voo r h et taalo nde rwij s de toekomst kunnen aanspreken het tempo waarin de scholen werken is niet ge op verschillende manieren geeft het uitgangspun lijk de ene school is inderdaad zover dat na een tenstuk steun aan de ontwikkeling van het achttal bijeenkomsten een gemeenschappelijk uit taalonderwijs in de school gangspuntenstuk is vastgesteld maar een andere in de eerste plaats heef t het schoolteam en de school heeft daar soms veertien bijeenkomsten anderen zich geoefend om vanuit de praktijk en voor nodig dit kan te maken hebben met het vanuit het verborgen maal werkplan te komen feit dat bij de bijeenkomsten al langer aanwezig tot overeenstemming en afspraken zijnde samenwerkingsproblematiek naar voren verder zijn er de keuzen in te vinden die voor het komt taalonderwijs verfijnd kunnen worden hoe gedif de serie bijeenkomsten wordt afgesloten met een ferentieerd wil deze school werken in hoeverre uitgangspuntenstuk en een activiteitenplan wordt er uitgegaan van de interesse van kinderen waarin de grote lijnen voor de ontwikkeling van welke plaats hebben de methodes wat moet er de school beschreven staat daarin zijn vermeld van kinderen vooral verslagen en gerapporteerd a hoe zien wij de taak van de basisschool in gro worden hoe belangrijk zijn de buitenschoolse te lijnen ervaringen van kinderen b wat zullen de kinderen op deze school dus de uitspraken daarover geven het kader aan voor vooral moeten leren de ontwikkeling van taalonderwijs c welke werkwijzen willen we daarom vooral in de praktijk leidde dit ertoe dat de ene school toepassen een handleiding had bij de keuze voor een nieuwe d hoe worden de resultaten van het werk versla methode terw ijl de andere zich er op kon base gen en gerapporteerd ren bij het zoeken naar een werkwijze waarbij de e op welke wijze wil het schoolteam daarin sa taalmethode een minder centrale rol zou kunnen menwerken spelen f hoe vinden de contacten met de ouders plaats g hoe zien wij de aansluiting van de kleuter en 79 wordt de basiss chool een a chtja rig e lag ere plaats actief leerden omgaan met het gegeven dat s chool er verschillende opvattingen binnen een team kunnen leven en dit op een manier waarbij er bij veel kleuterleidsters bestaat de angst dat de ruimte is voor het toelichten van opvattingen eigenheid van de kleuterschool zal verdwijnen het tweede belangrijke gegeven in dit verband is bij het ontstaan van de basisschool i n het ge de ervaring dat visie gesprekken altijd zoveel mo meenschappelijk teamoverleg is de lagere school gelijk gekoppeld moeten worden aan de praktijk qua aantal vrijwel altijd in de meerderheid de van het werken in de groepen visie gesprekken ontwikkeling van de lagere school wordt bepaald met een louter ideologisch karakter leiden ge door de lager onderwijswet uit 1920 die sterk makkelijker tot harde tegenstellingen waarvan leerstofgericht is de van oudsher meer klassikale het maar de vraag is in hoeverre zij geent zijnop aanpak van de lagere school is tegenstrijdig aan de schoolwerkelijkheid het ging dus om de het werken met groepen zoals dit zich in de kleu vraag wat betekent jouw opvatting voor de terschool ontwikkeld heeft de eisen die het praktijk van je groep en hoe vind je op het voortgezet onderwijs stelt betekenen voor de la ogenblik in jouw praktijk van werken die opvat gere schoolleerkrachten vaak een druk om de kin ting terug er moet in een schoolteam de be deren tot zo hoog mogelijke cognitieve leerpres reidheid zijn om deze ontmoeting met elkaar aan taties te brengen terwijl de kleuterschool in haar te gaan werkwijze veel meer geneigd is het kind alleen de bereidheid om in de kleuterschool te accepte activiteiten te laten verrichten waar het aan toe ren dat de lagere school een andere historie heeft is de ouders verwachten van de lagere school en andersom in de praktijk leidde het ertoe dat veelal dat die hun kinderen goed cognitief voor kleuterleidsters met bovenbouw leerkrachten bereidt op het voortgezet onderwijs de kleuter werkvormen ontwikkelden voor de hogere leer school wordt nog meer gezien als een verblijf jaren die meer uitgingen van de interesse van plaats om op speelse wijze met allerlei materialen kinderen dan voorheen als een gezamenlijk bezig te zijn schoolteam bij de schoolwerkplanbesprekingen in de scholen waarmee de hiervoor beschreven tot een werkelijke integratie wil komen kan dit werkwijze werd uitgevoerd was vaak een situatie leiden tot het doorvoeren van de arbeid naar waarin deze verschillen geconstateerd waren in keuze werkvormen tot in de hoogste leerjaren enkele gevallen waarin de onderbouw van de la gere school had gekozen voor meer kindgericht als er voor alle betrokkenen in de schoolwerk werken waren de verschillen enigszins overbrugd planbesprekingen voldoende duidelijkheid is over maar bijna nooit hadden ze geleid tot wezenlijke de spanning tussen de school werkelijkheid ener gesprekken waarbij het gezamenlijke team een ge zijds en enige consensus over de gezamenlijke meenschappelijke kijk op onderwijs ontwikkelde nieuwe uitgangspunten anderzijds dan wordt nog in de schoolwerkplanbijeenkomsten konden de wel eens gebruik gemaakt van de volgende werk voor en nadelen van de verschillende werkwijzen wijze elk teamlid omschrijft aan de hand van de besproken worden het was verrassend om te besprekingen tot dat moment zijn of haar visie zien hoe actief de kleuterschoolleidsters zich op de gewenste toekomst van de eigen school in weerden zij spraken gemakkelijker over hun de komende jaren u it het geheel van individuele praktijk van werken en brachten in het algemeen bijdragen is dan goed af te leiden waar de team vrijer hun uitgangspunten naar voren dit leidde leden hun prioriteit leggen bij de verdere ontwik niet tot het verdwijnen van de eigenheid van de keling van de school hierna kunnen de teksten kleuterschool maar veeleer tot het omgekeerde na gezamenlijke bespreking door een kleinere veel onderwijsgevenden in het lager onderwijs groep uit het team tot een gemeenschappelijk per voelen er wel voor meer vanuit de kinderen en spectief worden samengesteld de ervaring leerde minder vanuit de leerstof te werken de kleuter dat hieruit niet moeilijk gemeenschappelijke prio school kent deze werkwijze al langere tijd daar riteiten te stellen zijn die in een activiteitenplan door konden de kleuterleidsters actief meeden omgezet kunnen worden ken en hulp verlenen bij de keuze voor meer als de kleuterschool leerkrachten voldoende de kindgerichte werkvormen op de lagere school ruimte krijgen en zich voldoende inzetten zullen belangrijk was dat de schoolteams in de eerste de sporen daarvan in de basisschool te vinde n 80 zijn de wet op het basisonderwijs spreekt im het is dus niet zo dat er automatisch vanuit ge mers van een continue ontwikkeling van kindere n gaan wordt dat het hoofd van de lagere school de directeur van de basisschool zal zijn terwijl de van hoofd en hoofdleidster hoofdleidster een soort adjunct zal worden naar schoolleidend du o de opzet van de workshop geeft de mogelijkheid allerlei aspecten van het schoolleider zijn aan bod een van de conclusies na het werken met vee rt ig te laten komen daarvoor is vaak een analyse no schoolkoppels was dat de positie van schoollei dig van de wijze waarop de taak vervuld wordt ders buitengewoon moei l ijk is een citaat uit een zo kunnen organisatieproblemen tijdsindeling en verslag over het schoolwerkplanwerk prioriteitenkeuze de aandacht krijgen het werd duidelijk dat de bekwaamheden die daarnaast heeft de schoolleider van een basis nodig zijn om de vaak jonge schoolteams even school allerlei leiderschapsfuncties te verrichten wichtig te kunnen leiden bij schoolleiders te wei als teamleider als voorzitter als begeleider als nig ontwikkeld zijn ze hebben daartoe ook geen inwerker als pedagogisch leider etc hierop opleiding gehad de eisen die in deze tijd aan wordt uitvoerig ingegaan opvallend is dat door schoolleiders worden gesteld zijn duidelijk meer de democratisering de functie leiding in veel en veel omvattender da n die aan de schoolleiders scholen niet meer alleen bij de schoolleider mag van oudsher konden worden gesteld er zijn nog liggen maar dat er nog geen nieuw patroon van nauwelijks voorzieningen getroffen om dit pro samenwerking ontwikkeld is waardoor deze func bleem aan te pakken we hebben dit als een ern tie op een andere wijze wordt verricht de rollen stige situatie gesignaleerd waarnemend hoeveel zijn wel veranderd de schoolleider is geen hoofd schoolleiders op de rand van hun kunnen bezig meer maar er is nog geen nieuwe keus voor in de zijn of door ondeskundig handelen in conflicten plaats gekomen wie bewaakt de voortgang wie betrokken raakten neemt initiatieven wie zet de grote lijn uit deze conclusie leidde tot de opzet van de work shop directies in het bas isonderwijs in een sa gedurende de workshop is er een verandering menwerking tussen de onderwijsbegeleidings waar te nemen in de positie die de hoofdleidster dienst abc het samenwerkingsverband confes van de kleuterschool en het hoofd van de lagere sionele opleidingsscholen voor onderwijsgeven school in het schoolteam innemen deze ontwik den te amsterdam e o en de volkshogeschool te kelt zich van twee schoolleiders van teams die bergen de workshop is opgezet als een langdu min of meer samenwerken naar een schoollei rend proces de eerste bespreking vond plaats in ders duo voor het basisschoo l team november 1980 de afronding zal plaatsvinden in de hiervoor beschreven aanpak van schoolwerk januari 1982 in de opzet wordt er vanuit gegaan planontwikkeling richt zich op een gemeenschap dat het hoofd en de hoofdleidster samen een pelijke basis school zijn neergeslagen in het uit schoolleidend duo kunnen worden waarbij zij gangspuntenstuk gebruik kunnen maken van elkaars capaciteiten 81