Documenten
schriftelijk rapporteren jan t sas de workshop schriftelfk rapporteren omvatte de volgende drie topics of vaardig heden a classificeren schematiseren synthetiseren b samenvatten met behulp van vaste structuren c schrijven en herschrijven met behulp van vaste structuren de inhoud van deze topics is niet nieuw wat volgt is hoofdzakelijk gebaseerd op de artikels in vonk van arnold de schrijver 1987 en luuk van waes 1986 en op de ideeen en de syllabus van johan van hoorde ufsia fac t e w waarvoor dank verdere verwijzingen naar deze bronnen zal ik doen onder de noemer basis materiaar een herbakken brood dus niet bepaald als leraar nederlands in tso en bso tweede en derde graad heb ik gedurende een aantal jaren dit basismateriaal uit getest in de lespraktijk dat leverde genoeg ervaringen op om hier te spreken van uitwerking van en suggesties rond het basismateriaal de neerslag daarvan was de workshop schrifterk rapporteren olgend artikel is niet de volledige bleek en daarom neem ik ook hier een tekst van de workshop wegens deel van de draad weer op plaatsgebrek heb ik mij beperkt tot in vonk 1987 2 stelde de schrijver vast een verkorte en aangepaste versie dat zijn leerlingen i c een 5de jaar de concrete uitwerking van topic c beroeps zich de tanden stukbeten op wat moet helaas sneuvelen en heb ik een relatief eenvoudige opdracht leek uit duchtig gesnoeid in het aantal voorbeeld een korte duidelijk gestructureerde tekst teksten de sleutelwoorden halen en die invullen in een schema het volledige schema zag er zo uit classi fi ceren schema i 1 a tiseren synthetiseren b classificeren c bij het begin van de workshop ging ik ervan 2 a uit dat de ciassificeringsrnethode van de b schrijver voor de meeste collega s bekende kost zou zijn en dat ik me vooral zou kun 3 nen toespitsen op schema en synthese een iets te optimistische gedachte zo 11 21e jaargang nummer 1 2 ser dec 1991 en om concreet te blijven dit was de tekst drugs in het algemeen kunnen we drugs in drie categofied n indelen tot de eerste behoren de verdo vende drugs dat de zogenaamde opiaten morfine opium en heroine slaapmiddelen en alcohol al a gebruik van deze verdovende dugs voelt men zich rustig angst en pijn worden minder en men krijgt de neiging te gaan slapen bij het gebruik van oho zit het verradelike het feit dat hij zowei een stimulerende at een verdovende invioed kan hebben het likt vreemd dat eenzelfde stof twee tegengesteide effecten kan hebben toch is het zo alcoho werkt bij een paar glaasies stimulerend bij het doordrinken wordt de verdovende waking echter merk war een tweede groep zijn de hallucinogenen drugs die hallucinaties veroorzaken na gebruk hieven waant men zich in een totaal andere wereld tippen men voelt andere dingen jet andere dingen soms vooral als de gebruiker zich ongeluldrig voelt komt angst of radeloosheid voor dan kan men k een toestand van paniek waken fiippen lichte middelen in deze groep zijn marihuana en hasjisch tetwil lsd tot de zware middelen gerekend wordt tot de laatste groep behoren de stimulerende middelen pep waarvan de uitwerldng tegengesteld is aan die van de verdovende middelen ms men pepmiddelen gebruk wordt men klaar wakker en kan men kale tijd grote prestaties verrichten tot de stimulerende middelen behoren de amfetamine en coccine ook de nicotine in tab world zij het in mindere mate stimuierend omdat classificeren ook in andere techni en hen duidelijk te maken dat classificeren sche vakken een belangrijke vaardigheid een methode biedt om de werkelijkheid te is besloot de schrijver een lessenreeks uit onderzoeken en de kennis daarvan te te schrijven die de leerlingen stap voor stap ordenen die vaardigheid moet bijbrengen die les in fase 2 leren de leerlingen het begrip senreeks bestaat uit 5 fasen en staat uit ordeningsprincipe kennen en hanteren voerig in eerder genoemde vonk beschre de bedoeling van fase 3 is dat de leerlin ven op het gevaar af te beknopt te gen aangeboden woordreeksen kunnen worden overloop ik ze even classificeren de classificering krijgt de vorm van een boomdiagram waarbij verti fase i is erop gericht te achterhalen wat caal gewerkt wordt van algemeen boven de leerlingen niet weten over classificeren naar speci fi ek onder voorbeeld waakhond runderen renpaard koe paarden honden jacht hand trekpaard zoogdieren boomdiagram zoocidiei runderen honden koe jachthond renpaard waakhond trekpaard ser dec 1991 nummer 1 2 21e jaar g in fase 4 stellen de leerlingen zelf een ver na consultatie van atlas buur en uw die zameling samen en classificeren ze volgens naar leverden de meeste leerlingen ook minstens twee ordeningsprincipes hier een goed boomdiagram af tijd dus in fase 5 tenslotte worden de leerlingen om een aanzet te geven tot fase 5 volgen geconfronteerd met teksten van wisselende de woordreeks zal u zeker herkennen moeilijkheidsgraad waarin zij classificerin gen moeten herkennen en deze weergeven voorbeeld cocaine opium alcohol in een schema hasfisch opiaten stimulerende middelen tot hier de schrijver die er nog op wijst dat lsd morfine verdovende middelen de moeilijkheidsgraad van zo n tekst vooral marihuana nicotine heroine halluci bepaald wordt door de manier waarop hij nogenen amfetamine slaapmiddelen geschreven is als de sleutelwoorden in de drugs tekst voorkomen zoals ze in de classifice ring moeten geplaatst worden de tekst de consternatie was groot toen ik zei dat drugs is daar een voorbeeld van dan is het gebruik van woordenboeken e d ver de opdracht niet zo moeilijk in het andere boden was en het duurde geen halve geval wordt het pas echt hersenwerk minuut of er brak paniek uit de opgave was niet te doen na een kort gesprek over ik heb de lessenreeks van de schrijver nu het waarom daarvan gebrek aan achter een keer of vier uitgeprobeerd in een 4de grondkennis kregen de leerlingen de tekst technisch richting hotel omdat het hier drugs te lezen het zal niemand verwonde niet om een beroepsklas ging kon ik me ren dat de paniek snel wegebde de resul de luxe permitteren fasen 1 en 2 te beper taten waren uiteindelijk prima de meeste ken tot een inleiding van een tiental minuten boomdiagrammen waren perfect en de en fase 4 over te slaan na de inleiding zet schaarse fouten waren hoofdzakelijk te wij te ik mijn leerlingen meteen aan het werk ten aan nonchalance bij het lezen van de met twee woordreeksen fase 3 tekst het eerste was zeer eenvoudig schematiseren voorbeeld denksport voetbal sport balsport schaken watersport zwemmen nu had ik nog voldoende tijd over om via basketbal deze tekst de overstap te maken van dos sificeren naar schematiseren voor alle dui en leverde nauwelijks problemen op het delikheid greep ik terug naar de eerste tweede was al heel wat moeilijker en woordreeks via een leergesprek werd het bewijst dat in dergelijke opgaven differentiti boomdiagram omgetoverd tot een volwaar ren hoegenaamd geen probleem is dig schema voorbeeld canadezen aardbewoners sport 1 balsport voetbal belgen afrikanen malitirs noordameri basketbal kanen europeanen chilenen zairezen argentijnen amerikanen somaliiirs 2 watersport zwemmen abanezen zukiamerkanen vlamingen aziaten polen walen bruggelingen 3 denksport schaken mkt 21e jaargang nummer 1 2 ser dec 1991 net zoals de schrijver gaf ik de leerlingen alleen al omdat leerlingen problemen heb het skelet van het schema van de tekst ben met het correct verwoorden van cau drugs en vroeg hen dit in te vullen de sale verbanden en dan heb ik het nog niet opdracht werd door de meesten als kin eens over stilistische variatie afhankelijk derlijk gemakkelijk ervaren en de resultaten van het niveau van de leerlingen kunnen waren weerom prima daarbij volgende hulpmiddelen van pas komen een tweede les had de vorm van een bege leide individuele klassetaak maar groeps 1 een lijst van bepalende verbindende werk kan m i eveneens geprobeerd wor werkwoorden den de leerlingen kregen een nieuwe tekst en daarbij de volgende opdrachten lezen zijn onderscheiden opsplitsen in indelen sleutelwoorden onderstrepen nogmaals in onderverdelen in volgens voortkomen lezen en boomdiagram maken schemati ontstaan uit resulteren in veroorzaakt seren de tekst hoe zijn onze talen ont bepaald worden door afhangen afhankeijk staan zie bijlage werd als veel moeilijker zijn van rangschikken volgens bevatten ervaren en dat was ook de bedoeling omvatten inhouden bestaan uit enz hypergestructureerde teksten als drugs zijn immers dun gezaaid en staan dus ver van 2 een aantal verbindingszinnen de tekstrealiteit bovendien is de volgorde van de sleutelwoorden meestal niet zo lervlaarnen axierverdseld wardan in logisch als uit de classificatie ervan zou nk kunnen n categrx6ean onabsdeidbn moeten blijken concreet bleek dat de vlug soorten ge werkers het er niet schitterend vanaf groepen brachten mijn begeleidende rol uitte zich tot de tweede groep worden gerend vooral in opmerkingen als lees die para tot de vierde categorie behoren graaf nog maar eens zo hadden de leer b zijn soorten ten eerste ten tweede lingen al gauw door dat het niet volstaat enz een tekst slechts een keer te lezen een takken tendens waartegen het soms hard knokken groepen is het is dan bijna onvermijdelijk aan der ef bestaan ofte mogeljicheoen om gelijke lessenreeks een huistaak te koppe de oorzaken van zijn len met daarbij de opmerking dat er heel dit heen gevolgen wat punten te verdienen zijn u tzondaringen hierop zijn uit zijn de vagende ontstaan man onderscheidt nu vijf synthetiseren alhankeli van zijn er als we over spreken moeten we met vier tenslotte de overstap van schematiseren dingen rekening houden naar synthetiseren hoe zet je een schema twee komen rechtsfeeks voort uit om in een leesbare tekst vooral in het een typisch voorheelal van is zin de het bso maar ook in het ts kun je de fads is zijn er ano ernyds de het leerlingen niet zomaar zeggen maak hier men kan opsspitsen in volgens nu eens een tekst van een dergelijke hangt af van de volgende factoren laten aanmodderen strategie loopt spaak enz ser dec 1991 nummer 1 2 21e jaargang wta beide listen zijn natuurlijk niet exhaustief logica de volgende stap schematiseren is ze groeien mee met de lespraktijk ermee dan plots eens zo gemakkelijk en zelfs leuk werken vergt tijd en energie de eerste tek het is niet de eerste leerling die mij iets zegt sten moeten zin per zin en klassikaal opge als vroeger vond ik schema s maken niet bouwd worden de hulplijsten komen in de plezant want het was altijd zo moeilijk als les vooral van pas bij opgaven als zoek nu ik mijn leerlingen nu vraag een schema te eens een ander woord voor of zo n zin maken van een tekst zullen velen eerst in hebben we al eens gebruikt een andere het klad een boomdiagram maken een tus graag e d pas als de leerlingen er vol senstap die ze uiteindelijk niet meer nodig doende mee vertrouwd zijn komen indivi zullen hebben opvallend hierbij is dat mijn duele taken in aanmerking bij mij zijn de leerlingen een schema veel overzichtelijker resultaten in elk geval hoopgevend vinden dan een boomdiagram dat het schrijven van een synthese minder bijval oogst is waarschijnlijk niet te verhelpen de conclusie leerlingen zijn echter goed geholpen met een logische strategie die hen die vaardig de out of the blue opgave maak een heid moet bijbrengen tenslotte raad ik elke schema van deze tekst leidt veelal tot mis collega aan zo vroeg mogelijk in het noegen en collectieve rampen het maken schooljaar met dit lesconcept te beginnen van een boomdiagram vinden de leerlingen en het warm te houden door middel van echter een prettige en nuttige oefening in zeg maar een taak per bimester bijlage hoe zijn onze talen ontstaan als twee gemeenschappen die dezelfde taal spreken uit elkaar gaan en enkele duizenden jaren onafhankelijk van elkaar verder leven en evolueren dan zullen niet alleen hun zeden en gewoonten grondig van elkaar gaan verschillen maar ook hun taal taal is immers voortdu rend in beweging en dat bezorgt onze taalkundigen vaak heel wat kopbrekers het is voor taalkundigen geen eenvoudig werkje geweest onze huidige talen min of meer nauwkeurig in te delen naar hun oorsprong en evolutie tegenwoordig blijven nog heel wat vragen onbe antwoord maar we weten toch al het een en het ander nemen we b v het indogermaans een van de oertalen waaruit zo n 5000 jaar geleden de meeste ons bekende talen ontstaan zijn al dan niet langs veel tussenstadia en opsplitsin gen er zijn talen die rechtstreeks uit het indogermaans ontstaan zijn en die zich daarna nooit hebben opgespitst in andere talen dat zijn b v het albaans het armeens en in min dsremate het grieks van het grieks hebben we de op een na oudste geschreven bronnen ca 19w voor christus men schrijft de taal nu nog steeds zoals toen een klassieker onder de klassiekers dus anders is het gesteld met het balto slavisch het germaans het italisch en het indo iraans dat gijn indogermaanse taalgroepen die een veelvoud aan ver takkingen kennen via een aantal tussenstations die we wegens plaatsgebrek niet zullen noemen zijn o a bui gaars russisch tsjechisch en pools allemaal ontstaan uit het balto slavisch het ger maans splitste zich op in het noordgermaans waaruit de skandinavische talen ontstonden vine 21e jaargang nummer 1 2 ser dec 1991 het oostgermaans dat uitstierf met het gotisch en het westgermaans het westgermaans vertakte zich nog verder oudergels en daaruit het engels oudnederfrankisch de produ cent van het nederlands en nog enkele andere en dan zijn we nog niet uitgepraat rond 1700 na christus ontstonden b v het schots uit het engels en het zuidafrikaans uit het nedernands en het fries vraagt u dat is ouder dan u denkt het is bijna rechtstreeks uit het westgermaans geboren eerst oudlries dan middelfries en tenslotte hedendaags fries een evolutie die trouwens typisch is vooreen taal om de verwarring niet compleet te maken houden we het kort wat de andere taalgroepen betreft u hebt zeker at gehoord van de zogenaamde romaanse talen zoals het frans het italiaans het spaans het roem eens enz wel deze groep heeft zich vertakt uit het klassiek latijn op zich weer een deel groep van het italisch en dat ook weer via een aantal omwegen en dan zouden we het nog over heel andere talen kunnen hebben b v gujarati hindi en punjabi maar die zijn voor een volgende gelegenheid schema en synthese via schrijven van teksten als hulpmiddel bij het vaste structuren zoekend en kritisch lezen en het samenvat ten van een tekst kunnen ze echter even zeer hun diensten bewijzen als lezer heb je bepaalde verwachtingspa de poging om via voorgaand classificatie tronen als je een tekst leest als schrijver model tot schema en synthese te komen is dien je daaraan tegemoet te komen wat bij een groot aantal teksten een dag in het de structuur van de tekst betreft moet je water soms valt er doodeenvoudig niets te dus rekening houden met de structurele classificeren omdat de structuur van de verwachtingen die de lezer heeft tegenover tekst er zich niet toe leent daarom dringt de tekst daartoe dienen b v de vaste een tweede methode zich op een die ver structuren van steehouder e a zj hebben trekt van zgn vaste structuren zoals die getracht de belangrijkste tekststructuren zijn voorgesteld door steehouder e a weer te geven in 6 vaste structuren 3 alge 1984 tijdens de workshop bleek dat de mene en 3 specifieke kennis van die vaste structuren zeker nog geen gemeengoed geworden is even algemene structuren terug naar het basismateriaal dus a probleemstructuur b maatregelstructuur c evaluatiestructuur vaste structuren specifieke structuren vaste structuren kunnen beschouwd wor d handelingsstructuur den als mini bouwplannen van teksten e ontwerpstructuur waarmee de meeste tekstonderwerpen fl onderzoeksstructuur structureel logisch kunnen ingedeeld wor den daarbij beantwoordend aan de ver de algemene structuren zijn op tal van uit wachtingspatronen van de lezer bij het eenlopende onderwerpen van toepassing lezen van de tekst zij zijn dus in de eerste de specifieke slaan alleen op welbepaalde plaats opgesteld als hulpmiddel voor het tekstsoorten of schrijfopdrachten ser dec 1991 nummer 1 2 21e jaargang vaste structuren bestaan uit een beperkt 1 wat is het doel van de handeling aantal vragen zj delen een algemeen the 2 wat zijn de voorwaarden ervoor in ma in relevante deelaspecten in en leggen welke situatie s is de handeling uitvoer er meteen al logische relaties tussen de baar vragen staan in een welbepaalde logische 3 hoe verloopt de handeling in grote lij volgorde zonder dat zulks evenwel een nen conditio sine qua non hoeft te zijn om de 4 hoe worden de deelhandelingen uitge structuren bruikbaar te maken voerd 5 hoe wordt het verloop van de handeling a thema een probleem kritische tekst gecontroleerd voorbeeld verhandeling over de aantas e thema een ontwerp ting van de ozonlaag voorbeeld teksten i v m een machine 1 wat is het probleem precies computerprogramma e d 2 waarom is het een probleem 3 wat zijnde oorzaken ervan 1 waartoe dient het ontwerp 4 wat valt ertegen te doen 2 aan welke eisen moet het voldoen 3 welke middelen worden gekozen om b thema een maatregel het doel te bereiken 4 hoe aet het ontwerp eruit voorbeeld rapport van de maatregelen 5 wat is de waarde van het ontwerp door een schooldirectie getroffen am het spi elen tegen te gaan 0 thema een onderzoek wetenschap peljkrotag 1 wat is de maatregel precies 2 waarom is de maatregel nodig 1 wat wordt er precies onderzocht 3 hoe wordt de maatregel uitgevoerd 2 waarom 4 wat zijn de te verwachten effecten van 3 volgens welke methode de maatregel 4 met welke resultaten 5 wat zijn de conclusies c thema een beoordeling van iets essay recensie aan het werk 1 wat zijn de relevante eigenschappen van wie wat geevalueerd moet worden het is niet aan te raden leerlingen op een 2 wat zijn de positieve aspecten blauwe maandag plots een stencil in de 3 wat zijn de negatieve aspecten handen te duwen met een overzicht van de 4 hoe luidt het eindoordeel vaste structuren erop een tijdje na de les 5 wat kan moet er dus gedaan worden senreeks classificeren schematiseren syn thetiseren gaf ik mijn klas de tekst peru d thema een handeling aanse cholera epidemie bedreigt ook buurlanden zie bijlage na het lezen van voorbeeld vellgheidswoorsclrnen een de tekst vroeg ik hen er een schema en recept een synthese van te maken zoals ze dat 21e jaargang nummer 1 2 ser dec 1991 gewoon waren natuurlijk kreeg ik bijna moet zijn bewijs dit met een zin passa onmiddellijk een reactie in de zin van dat ge uit de tekst gaat hier toch niet waarop je dan als leer kracht het egostrelende antwoord toch werkvorm 2 wel kunt geven meteen had ik een goede sprinkplank om een tweede methode te de leerlingen kunnen na lectuur van de introduceren om tot schema en synthese te tekst b v zie bijlage een bijengeheugen komen ik stelde letterlijk de vragen van de de juiste overeenkomende structuur aflei probleemstructuur zette een en ander op den van het overzichtblad eventueel na bord en deelde dan pas een overzicht van enkele voorbereidende schrijfopdrachten alle structuren uit b v wat nu volgt zijn twee algemene werkvor men om leerlingen vertrouwd te maken met 1 op welke vraag vormt de passage r de vaste structuren werkvorm 1 is een um het antwoord formuleer deze graduele introductie tot de vaste structuren vraag met je eigen woorden vooral aanbevolen voor leerkrachten die 2 doe hetzelfde met de passages r over voldoende lesuren beschikken de r r enz teksten die hier gebruikt worden zijn bij 3 wat is het thema van de tekst voorkeur eenduidig en niet te moeilijk 4 noem de vaste structuur waaraan deze werkvorm 2 veronderstelt iets meer analyti tekst beantwoordt sche en deductieve vaardigheden lees 5 kijk na of de volgorde van de alinea s ervaring vanwege de leerlingen de teksten overeenkomt met de volgorde van de mogen moeilijker zijn b v combinatie van vragen van de structuur schrijf naast meerdere structuren afwijkende volgorde elke alinea het nummer van de overeen van de structuuronderdelen en of langer komende vraag rekening houdend met factoren als niveau 6 werden alle vragen beantwoord zo aantal lesuren e d stel ik voor bij de eerste neen welke niet tekst en werkvorm 1 toe te passen om dan over te schakelen naar werkvorm 2 het de volgende opdracht leidt tot het schema spreekt voor zich dat beide werkvormen van de tekst zich lenen tot groe pswerk individueel werk in de klas en of individuele huistaak 7 schrijf het antwoord op elke vraag van de structuur nu verkort neer alleen werkvorm 1 woorden of woordgroepen stap voor stap introductie mogelijke hiervan kan dan eventueel met behulp van opdrachten de lijsten met verbindingswoorden en woordgroepen een synthese geschreven 1 uit hoeveel alinea s bestaat deze tekst worden 2 lees de eerste alinea nogmaals en noteer op welke vraag van de struc tuur zij het antwoord vormt 3 doe hetzelfde met de volgende alinea s 4 deze tekst beantwoordt aan de struc tuur dat betekent dat het thema een sep dec 1991 nummer 1 2 21e jaargang 1in bijlage aktueel peruaanse cholera epidemie bedreigt ook buurlanden de wereld gezondheidsorganisatie heeft verklaard dat de heersende cholera epidemie in peru de eerste is in zuid amerika sinds 1880 ze is echter meteen ook een van de ergste er zijn in heel peru al meer dan 11 000 choleragevallen gemeld tot nu toe spreekt men van 66 doden de situatie wordt des te acuter omdat de ziekte zich nu verspreid heeft naar het peruaanse hoogland waar nog geen gevallen gesignaleerd waren de laatste 24 uren zijn cholerado den gemeld in de bergstad jauja in de noordelijke kuststad talara en in het oerwoudge bied van huanuco ten noordwesten van lima ook in arequipa de tweede grootste stad van het land 1 000 km ten zuiden van lima zijn er gevallen van cholera de pessimisten die voorspeld hadden dat de epidemie zich overhef hele land zou uitbreiden schijnen dus gelijk te krijgen de ziekte wordt toegeschreven aan vervuild strandwater en drinkwater zo hebben labora toriumanalyses in lima uitgewezen dat het drinkwater van de stad sporen van uitwerpselen bevat waardoor de verspreiding van de ziekte nog in de hand gewerkt wordt ook het eten van rauwe vis zou de verspreiding in de hand werken bovendien is het gebrek aan hygiene vooral in de steden niet bevorderlijk om de uitbreiding van de ziekte tegen te gaan van de 7 miljoen inwoners van de hoofdstad lima bnoorbeeld leven er zowat 4 mimen in krottenwij ken volgens de minister van openbare werken guillermo del solar zullen er stappen onderno men worden om de besmetting te bestrijden zo moeten lima s verouderde systemen van waterbedeling en riolering dringend vernieuwd worden ook zullen er aan de bevolking ont smettende tabletten uitgedeeld worden om het drinkwater te sterilizeren in het buitenland spreekt men reeds over drastische beschermende maatregelen bolnie ecuador en chili gaan de invoer van voedingswaren uit peru stopzetten reizigers die het land verlaten zullen aan de grens ingeent worden en alle omringende landen overwegen tij deljkhun grenzen met peru te sluiten bij wijze van voorbeeld schema werkvorm 1 5 gegeven cholera epidemie in peru probleem ziekte breidt zich uit oorzaken vervuild strandwater vervuild drinkwater besmet voedsel rauwe vis steden gebrek aan hygiene remedies a binnenland vernieuwing riolering vernieuwing waterbedelingssystemen uitdelen van ontsmettende tabletten b buitenland invoerstop voedingswaren reizigers inenten grenzen met peru sluiten nti 21e jaargang nummer 1 2 ser dec 1991 een bijengeheugen bijen hebben een verrassend hoog ontwikkeld geheugensysteem dat hen in staat stelt ook bij bewolkt weer hun voedsel te vinden zo hebben twee biologen van de amerikaanse prin ceton universiteit ontdekt het is al lang bekend dat voedselzoekende bijen de zon als referentiepunt bij hun navigatie gebruiken ze vertellen elkaar ook de richting naar het voedsel via een gecompliceerde dans die gebaseerd is op de richtingen naar de zon en naar het voedsef maar hoe kunnen ze die dans uitvoeren op bewolkte dagen als ze de zon niet kunnen zien er zin in hoofdzaak aria mogelijkheden schnjven fred c dyer en james l gould in scien ce van 27 november misschien zien de bijen de ultravroletstraing van de zon door het wol kendek heen of ze gebruiken weilicht een magnetisch kompas zoals pasteiven dat doen onder een gesloten wolkendek of ze herinneren zich mogelijk de stand van de zon van voorgaande dagen om deze moge jkheden te onderzoeken ontwierpen de twee biologen een tweetraps expe riment eerst plaatsten ze een korf en een voedselvoorraad langs een bomenrij en lieten de bijen er aan wennen de bomen te volgen om het voedsel te vinden vervolgens verhuisden ze de korf naar een andere plaats met twee voedselvoorraden een in dezelfde kompas richting als de oorspronkelijke voedselvoorraad de andere in een afwijkende richting maar langs een soortgelijke bomenrij op zonnige dagen verwerkten de bijen op de nieuwe plek de juiste richting van de zon in hun dansen zelfs ais zij de bomenrij volgden om hun voed sel te vinden maar op bewolkte dagen volgden de bijen de bomenrij en hoewel zij hun dans deden was deze fout voor hun nieuwe lokatie hoewel correct voor de oude plaats kennelijk lieten zij zich leiden door een herinnering aan de vroegere baan van de zon en konden zij de positie van de zon niet rechtstreeks waarnemen het orientatiesysteem van de bijen zo concluderen de twee amerikaanse biologen is ont wimc 1 f 1 n 4 1 m ti t h n in r fin v e n f 0 1 te verwerken deze tekst leent zich eerder tot analyse via conclusie werkvorm 2 dat heeft vooral te maken met de afwijkende structuur ervan wie dit con schematiseren en samenvatten via vaste creet wil nagaan nodig ik uit werkvorm 2 structuren biedt leerlingen net als de clas eens volledig uit te voeren de passages sificeermethode een logische strategie om waarnaar in de vragen 1 en 2 verwezen deze vaardigheden meester te worden de wordt heb ik hier voor het gemak onder vaste structuren sluiten ook veel meer aan streept het zal snel duidelijk worden dat bij de tekstrealiteit het is m a w niet zo deze opgave ook eenschrijfoefening is moeilijk geschikte teksten te vinden niet alle teksten worden echter strikt vol gens die structuren geschreven zo kan een tekst een van de structuurvragen onbeant woord laten of vragen uit twee of meer structuren met elkaar combineren inbeel ding bij langere teksten komt dit laatste sep dec 1991 nummer 1 2 21e jaargang nw vaak voor het wordt dan al wat lastiger om de structuur van de hele tekst te doorgron bibliografie den dit vereist eens te meer oefening en ervaring als leerlingen echter vanaf het de schrijver a classificeren vierde jaar met deze methode vertrouwd in vonk 1987 p 92 98 103 107 gemaakt worden mag in de volgende jaren steehouder m c jansen e a leren de lat zeker hoger gelegd worden alleszins stof voor vakvergaderingen nederlands communiceren procedures voo mon delinge schriftelijke communicatie niet groningen 1984 2e druk jan t sas van waes l samenvatten een floris primsstraat 15 beschrijvingvan drie meth 2020 antwerpen in vonk 1986 p 134 151 t u endoor bakermat koestert jeugd school kinderen maar houdt ze voorstellingen niet in goede kinderboeken geven kinderen extra theater in gent zit niet op zijn krent het vitamines bakermatwil kinderenverleiden nederlands toneel gent arca oud huis om te lezen de nieuwe uitgeverij zal stekelbees teater taptoe kwaliteitsboeken brengen die het en eva bals speeltheater hebben samen leesplezier waarborgen een brochure samengesteld over de via goed opgeleide en ervaren mensen jeugd en schoolvoori in biedt bakermat een uitgeselecteerd pak tijdens het seizoen 1991 92 ket uitgaven en educatief materiaal aan het boekje werdverspreid over een tw voor de lagere school in het najaar van duizendtal adressen in o ost vlaanderen 1991 wordt ook gestart met een kinder mocht u het niet hebben wend u dan tot boekenclub inlichtingen bakermat hof van 22 9000 5 2800 mechelen gent 091 23 36 52 21e sep dec 1991