Schrijven als sociaal proces

sen zonder ve rblijfsvergunning is als het aan de piet hein van de ve n huidige politiekvoerders ligt in dit plaatje geen plaats daarmee wordt het voor mens en die hun land ontvlucht zijn onmogelijk gemaakt ze lj mee te werken aan een oplo ssing van het schrijven als sociaal proce s probleem wannee r zij zonder angst mogen ie ren kunnen ze door te reflecteren op de situatie in hun thui s land daartege nover een houding ontwikkelen die werkbaard e r is dan ik was bang e n ik moes t daar weg vanuit die houding kan tot in naar aanleiding van u wschriive n da t in het vori welove rwogen st e rk gemotiveerde daden wo r ge numm er va n mo er verscheen s t e lde pie t he in den overg e gaan er zoude n proj ec t en kunnen van de ven het m odel va n flo we r ha yes ter discus worden opgeze t di e men sen in s taat ste llen in of si e in die bijdrage ve rzette hij z ich tegen de van ze lf voor be paalde ontvluc hte landen te werke n aan sp rek e ndh e id waa rm ee di t m od e l a ls b asis voo r een ontwikkeling van di e landen project e n opge schrijfdidactiek wo rdt gebruikt schrijven is imm ers zet en uitg evoerd do o r m e t n ed erlands e s t e un niet all een een cog nitief m aa r oo k ee n soc i aa l proces hoge r en la ger o p geleid e men se n d at is h et dit id ee werkt hij hi er verde r uit daa rtoe prese ntee rt probleem bij de wortel s aa npakken hij ee n m o del voo r h e t sc hrij ven als soci aal proces d e politi eke ma c hthebber s van dit moment waarbij de int e ractie tu sse n sc hrijve r en l eze r een cen doen we inig aan d e wortel s z e sn oeie n e n trale rol ve rvult hij besluit zijn beschouwing m e t een s no e ien maar do or m et hard e hand h et aantal bespreking va n de conse qu e nti es va n deze benadering verwijd erin gen va n vree mde linge n is vori g jaar voo r de ke rndoe le n de toe tsing en de schrijfdidactiek me t 4 7 proc ent ges t egen ten opzic ht e van r99 r e n het kabin e t ove rwee gt werkgever s gee n so ciale premies m eer te laten afdra gen voor ill e ga de derde generati e le werkne me rs z odat di e daaraan g een rec ht op e en uitk e rin g me er kunnen ontl e n e n h et i s een de gedachten over schrijven als proces komen van de maatreg el en waarm ee he t kabin e t h et uit schrijfonderzoek dat in de verenigde staten verblijf in n e de rl and van illegal e vre emdelin verricht werd wat evensen e a 1 99 1 een eer gen w il ontmoe di ge n trouw 12 1 93 ste generatie schrijfonderzoekers noemen ont waarom kom e n me nse n in do ods an gst hier wikkelt het bekende driefasige lineaire schrijf he e n waarom m et all e verlamm e nde heim model prewriting writing postwriting rohman wee blijven z e hie r waarom zijn ze bere id h e t 1965 in de tweede generatie ontwikkelt men mees t s me ri ge li chaam slop e nde en ge estd o een recursief proces denken waarvan flower de nde we rk t e do e n omdat h et in hun eige n hayes de bekendste verwoorders zijn de land beter i s omdat z e hi e r me t eerbi e d ont derde generatie is in nederland nog maar wei vangen worden nig bekend evensen e a wijzen op het werk han voelt e r niks voor o m m e n se n di e t oc h al van onder meer scribner cole 1981 voortdure nd in schrik leven nog ee n extra wertsch 1985 freedman e a 1 98 7 en langer sc hrik in de maag t e split se n bij hun vraag na a r 1987 zij geven aan dat in dat werk de nadruk o nde rwij s valt op de rol van de sociaal culturele context waarbinnen leren schrijven plaatsvindt men d e in s te lling vo or basise du c ati e heeft nee g e baseert zich op het werk van vygotsky 1962 z egdt ege n he t voo rs t el van d e ge mee nt e of d e 1987 vygotsky wijst op de samenhang tussen gem eente nu van haar planne n afzi et is n og denken taal en de sociale omgeving taal moet maar de vraa g afzi e n van di e planne n b ete ke nt worden bezien vanuit een sociaal perspectief namelijk h et ro e r om g o o ien naar e en m eer hu schrijven is dus niet een geisoleerde prive han mane aanpak d e ge m ee nte zou mo e te n dur deling maar het resultaat van een proces van in ve n ki ez en voor e en bel eid dat juis t de m ee r in teractie tussen schrijver en lezer taal en tekst en h e t nauw g e dreve n m e n se n fa ciliteiten bie dt de sociale culturele en historische context taal om zi ch te sc hol e n in de n e d erlandse ta a l e n en denken zijn in hoge mate verbonden met de cultuur interactie van het individu met zijn omgeving ande rs komen we nooit ve rd e r 2 moer 1993 1 de relatie tussen de derde en de tw e ede gene de rol van de lezer ratie is problematisch voor sommigen lamb i99c vertegenwoordigen ze onoverbrugbaar het model van flower hayes maakt een ta teg engestelde vis ies voor anderen flower melijk scherp onderscheid tussen lezer en 1989 berkenkotter i99i lijkt samenwerking s chrijver de schrijver schrijft de lezer wordt wenselijk ik wil erop wijzen dat e en sociaal of pa s actief als de tekst af is om deze te beoord e wat ook wel een contextgeorienteerd proces len bijvoorbeeld al zien we in het mod el wel model genoemd wordt ge deelt elijk voort e en rol voor de schrijver als lezer van de eigen borduurt op de gedachte n die in het cogniti e ve tekst een vorm van l e zen die l eerling schrijvers model worden v erwoord de belangrijke rol uiter s t moeilijk afgaat in de sociale benade ring van s chrijfvoorbereidende activiteiten plan h eeft de lez e r e en rol tijdens het schrijven een ning en van revisie ko men bijvoorbeeld ook in sc hrijver i s niet allee n maar een individu hij dez e b e nadering terug even een s de opvatting maakt deel uit va n sociale en culturele groepen dat schrijven een re c ur s ief pro ces is een be teksten word en gesc hreven voor een bepaald lan grijk verschil is da t e e n so ciaal procesmod el publie k dat kan de schrijver zelf zijn dat kun b e nadrukt dat alle talige activiteit en alle nen ook andere leden zijn van een van d e socia denkactiviteit moet worden ge zi e n in sam en le gro e p e n th e ec ologi c a or s ocial or colla han g m e t de soc iale e n c ultur el e c ontex t wa ar b o rativ e mod e l foc u se s v n writing in situations van d e s chrijve r d ee l uitmaakt de schrijver i s in which author s ac tu ally do know their au g ee n geisoleerd op e rerend individu wat schrij di e nce s and wil in fac t re c e ive feedbac k from ven inhoudt kan men niet onderzoeke n door th em during th e ir writing proc es fulke rson alle e n naar d e sc hrijve r te kijken d ez e vi sie op 1 99 0 p 4 1 6 e e n schrijv e r doet tijdens het schrijve n is ge base erd op so c iolin g uis ti sc h en sc hrijven voortdure nd e en bero ep op l e zers zo etnografisch onderzoe k onderzo e k waarin zo krijgt hij vat op zake n als onderwe rp e n do el veel mog e lijk wordt b esc hreven ho e me nsen in van d e tekst h et bero ep op de lezer stelt de hun gewon e all e daagse l even denke n en han sc hrijver in staat de tekst zo te s c hrijven dat die del e n inte rage re n uit zulk onderzoek blijkt voor ander e n begrijpelijk l eesbaar informati e f dat het schrijven no ch d e schrijver uit de c on i s om h et publiek te leren k e nn e n schakelt een t ex t kan worde n geis ol ee rd schrijven is deel sc hrijve r h e t in deze tekst voor moe r is eerst neme n aa n een in t eracti e bi nne n een be p aalde do or de redactie van het tijds chrift geleze n e n g ro ep de gro ep bepaalt mede wat e e n go e de van comm e nta a r voorzi en voor mij repre tek s t i s ni et all ee n qua vormgeving maar voor se nt e ert d e re dacti e zo het publie k de lez e r s al ook wat b e treft de wijz e waarop in een t eks t van moe r if 1 write 1 cannot know my wordt ge re d e n ee rd geda c ht gecommuni c eerd r e aders p ersonal pr eference s and prejudices and demogra phic s of age religion se x or poli veel meer dan in het model van flower hay ti cal affilation are both unavailable and us e less es erkent men de rol van onbewuste cognitieve what i may be able to know are man y of their activiteiten taal en denken zijn onderling af co mmunity valu es and their shared back hankelijk ze kunnen niet van elkaar worden ground knowledge as we ll as th e convention s gescheiden vaak refereert men aan vygotsky of di s courne they accept and a b ood d e al about waar deze stelt dat de taal niet louter uitdruk h o w the y interpre te text s good audienc e ana kingsmiddel voor gedachten is een gedachte ly s is thu s involv es dir e ctly th e presumption of wordt niet in een woord uitgedrukt een gedach writing as a s ocial a c t in a di sc ourn e commu te ontwikkelt zich in taal vygotsky 1962 om nity fulkerson 1990 p 417 dat taal en denken onderling afhankelijk zijn een ervaren s chrijver maakt vaak gebruik van krijgt men tijdens het schrijven nieuwe ideeen ande ren tijdens he t sc hrijven ac cept ee rt dat tij de dynamiek tussen taal en denken maakt dat dens h et schrijven en h et r e flecteren daarop men vaak geen volledig overzicht over inhoud heel nieuwe idee en kunn e n ont s taan die kun en vorm heeft voordat men goed op gang is ge n en l eide n tot volgende tek s t e n of tot een heel komen met het schrijven misschien zelfs niet nieuwe t ekst voordat men klaar is met de tekst lokensgard ik kan dit uitgangspunt ook ande rs formule hoel 1991 p 40 re n bij schrijv e n gezi e n als sociaal proces 1993 1 moer 3 wordt recht gedaan aan de tek st en aan de c on ven al s s ociaal proc e s kunnen worden we e rge text de tekst wordt enerzijds gezien al s resul geven in dit schema is ee n mogelijke gang van taat van de inspanning van de s chrijver ander zaken wee rgegeven niet zonder bezwar e n d e zijds als resultaat van de inspanning van de lezer pijl tu s sen haakj es link s van het blok in h e t een lezer kan immers een t e kst een andere in midde n geeft aan dat h e t schrijven van een terpretatie verlenen dan de schrijver b eoogde t eks t kan leid en tot h et s chrijven van ee n vol deze interpretatie van de lezer beru s t weer ge gende t ekst eig e nlijk zou deze pijl tuss en h e t deeltelijk op diens e rvaringe n m et andere e erste en all e and ere blokke n kunn en s taan teksten een e rv aring die ge deeltelijk w ee r e en ande r bezw aa r va n h e t sc h ema i s dat h e t overeenkomt met die van de schrijve r mijn ee n lin ea ire vo o rt gang sug ger eert te rwijl h e t eerstejaars studenten ontdekken dat wat z e h eel wel mogelijk i s dat de c irk el va ker wordt schrijven nie t wordt gel e z e n door hun m e doorlop e n voor ve r schillende de l e n van de destudent en ze ontdekken de onjui s theid van t ekst of voor vers chillende asp ec t e n van h e t d e aanname dat in c ommunicati e via het o nd erwe rp s chrift het succe s van de c ommunic ati e voll e h e t blok in h et midde n gee ft aan da t s t ee ds dig afhankelijk i s van d e kwali te it van h e t tijde ns h e t schrijven doo r int era cti e me t a nde s chrijfprodukt sc honnen d e glopper 1992 ren e n do or refl ec ti e van d e l e zende schrijve r p 189 er i s een vers chil tu s sen sc hrijvers t e kst nieuwe idee en kunne n o pkom e n een ni e uw e n lezers tek s t in h et gesprek tusse n l e ze r en d oe l kan word e n geformul ee rd ee n ni e uw e l e s chrijver staat dan ook ni et alle e n d e t ekst maar ment aan de t e k s t kan worden t oege v oeg d s taan ook de gezam enlijk e context e n de indi in de be naderi ng van sc hrijve n als soc i a al pro vidu el e refere nti e kad ers ter dis c uss i e in h et ge c e s v erwa c ht m en vee l van s chrijfond erwij s s prek l eren sc hrijvers reflecte re n op publie k s waarin d e ruimt e voo r int era cti e g ro ot i s geric hth e id in het gesprek l e ren ze r eflec teren s c hrijve n kan niet los ge zi en w o rd e n van h e t op hun ei gen en ande rman s normen op ba si s geve n van direc te fee dback van res p o n s m e t van deze vaardigheid zijn ze in staat z o goe d name in d e verenigd e state n h eeft m e n in zo mogelijk bij t e drag en aan h et s uc ces van s chrif genaa mde writing c e nte rs vee l aandac ht b e telijke communicati e s t ee d aan he t geven van feedback ov eri ge n s ni et allee n vanuit een opvattin g ove r sc hrijve n een schem a al s s o c iaal proces ook in d e b enade rin g geb a see rd op fl o we r hayes wo rdt h e t geve n va n er bestaat voorzover ik w ee t ge en mode l va n fee dbac k in vormen van p ee rresp on s ge zi en al s schrijven als sociaal proc es dat lijkt me o ok een kansrijke dida c ti e k rijlaar s dam 1 986 bin nauwelijks mogelijk het onderzoek waaro p n e n de soci a al proces opvattin g kan m e n ni e t dit denken ove r sc hrijve n i s gebase erd i s onder zonde r p ee rres p on s mil o ve ll e ko op 1 992 zoek d a t niet neigt tot reducti e van d e c om b es chrijve n ho e hun l ee rlin gen op elkaars te k plexe realit e it e e n r e du c tie di e no di g i s voo r s t en rea ge re n z e ga an in op d e daarb ij opd oe ge n e ralisa tie ee n re duc ti e di e vo orwaard e i s m ende problem e n ik zal daar nu uitvoe rige r vo o r de con stru c tie van ee n m o d e l he t i s on b ij stils t aan de rzo ek waarin e erder h et all e daagse h et c om pl exe wordt belicht waarin aanda cht is vo or praten over schrijven v e r schillen en niet sl e cht s voor ove ree nko m s te n in de z e vi si e op sc hrijv e n wo rdt bena flower hayes ontwikkelden hun model op drukt dat de schrijver in vo o rtdure nde inte rac basis van observatie van goede en ervaren tie met zijn omgeving wi sse l e nd e ac tivit eite n schrijvers volgens vos 1985 is het helemaal ontplooit j a z elfs b es luit ee n geh ee l nie uwe niet zeker of leerlingschrijvers de werkwijze tek s t t e s c hrijv en he t onderwe rp h eel ander s van ervaren schrijvers kunnen of willen toepas a a n te pakk en e en tweede te kst t e sc hrijve n sen flower en hayes hebben niet onderzocht naa s t de e e rst e omdat h e t gespre k ee n nieuw hoe ervaren schrijvers zich de heuristieken ei idee opleve rde dat l a at zich moeilijk mo delle gen gemaakt hebben en welke vaardigheden ren ik h eb geprob e erd e en s c h ema te o ntwer eraan ten grondslag liggen vos 1985 p aoo p e n zi e p 5 waarin kar a kte ristie ken van s chrij met andere woorden het model van flower 4 moer 1993 1 kri j gen van een eerste versie reacties herplanning idee of taak geheel of respons nieuwe ideeen voorbereiding gedeeltelijk gesprek etc veranderen van op het sch r ijve n tekst etc schri j ver en schrijver en schr i jver e n schrijver en lezeractief l lezer actief lezer actief lezer actief t ontwikkelen van nieuwe 1 ideeen en of fragmente n eventuele herplannen r e acties tweede versie derde versi e n ie uwe i deeen respons geheel of etc of veranderen van gesprek etc gedeeltelij k correctie en tekst publikatie schrijver en schrijveren schrijver en schrijver en lezer lezer actief l eze r actief lezer actie f een mogelijke qanq van zaken bij schrijven gezien als sociaal proces hayes kan weergeven hoe ervaren schrijvers te zijn je kunt nu eenmaal niet alles zeggen wat werk gaan welke heuristieken ze gebruiken voor je mond komt dat leert ieder kind in een dat wil zeggen op wat voor systematische wijze proces van vallen en opstaan zo kun je ook zij hun problemen oplossen maar een dergelijk niet alles schrijven wat in je opkomt descriptief model is geen model voor leren zoals een kind langzaamaan groeit in de rich schrijven ting van de volwassen norm bij spreken en het sociaal procesmodel geeft duidelijker aan luisteren zo kan een kind langzaamaan groeien hoe schrijven kan worden aangeleerd in inter in de richting van een volwassen gebruik van actie met lezers zoals een kind leert praten schrijven en lezen een volwassen gebruik van door interactie met ouders en anderen zo leert diverse genres elk met hun eigen specifieke een kind schrijven in interactie met lezers le schrijffunctie inhoud en vorm onderwijs ren praten wordt als voorwaarde gezien voor moet kinderen stimuleren in hun groei naar die leren verbaal denken bruffee 1984 wijst norm door ze veel te laten schrijven en lezen erop dat leren denken kan worden beschouwd en daarop te laten reflecteren als het internaliseren van het gesprek schrijven leren reflecteren is niet gemakkelijk in het is vervolgens het weer externaliseren van die onderwijs wordt er over het algemeen weinig interne dialoog schrijven is denken zoals voor aandacht aan besteed to search and learn spreken geldt voor schrijven dat er conventies reason and understand students must develop a 19 93 i moer 5 sense of self as participant as inquirer that sen land voorzover ik weet geintroduceerd en on se of self as creator of meanings i s essential for derzocht door rijlaarsdam 1986 het is jam such desirable nabit s as reflection interpretati mer dat na het verschijn en van zijn schrijfboek on and evaluation all skilis not widely foste rijlaars dam 1 98 7 d e ze didactiek niet verde r is red in our educational system mcclure zit uitgewe rkt het is helemaal jamm e r dat er geen low 1 99 1 p 29 onderzoek i s g e daan onder l e raren e n l e erlin een belangrijk instrument voor het l eren re gen di e met schrijfboek werke n voor e en indi flecteren is leerlingrespons schrijven kan niet catie van h e t belang van werken met respon s los gezien worden van het geven van dire cte groep e n blijve n we na h e t ond erzoek van feedback van re spons if s tudents are to mast e r rijlaarsdam 1986 afh an kelijk van buit e n writing a s a communicative proces they mus t landse bronnen not only write regularly they mu st also r e gu larly try their drafts out on and get fe edba ck responsgroepe n from readers ideally this fee dba c k s hould c om e from a wide varie ty of readers th ey s hould cer res p o ns groep en zijn groepen van twee tot vijf tainly write for mor e than just their teachers l eerlin ge n di e regelmatig met elkaar prate n nystrand 1 99 0 p 20 m e t name in d e vere nig ove r elkaars schrijven en elkaar s t ek s t en bin de staten be s teed m e n vee l a a ndacht aan h e t n e n d e groe p b es pre ekt men zoveel m ogelijk schrijven en bespreken van tek s te n in respon s op ba s is van sc hrijve rs vrage n plannin g gro epen dit ide e is e nigszins aanwe zig in d e voo rtgang probl e m e n eer ste e n vo l gende ve r l e sse n van van den biggel aar 1 99 2 wa t meer s ies zodanig dat een schrijftaak in ee n doo r d e in de bijdrage van milo ve lle koop ik vind sc hrijve r te ve rantwoord e n t eks t vorm krij gt het van belan g o p te me rke n dat l ee rlin g res de mees t gebruik e lijke e n blijkbaar oo k s u c pon s andere en ruimer e doe len kan di enen dan cesrijk s t e organis ati ev o rm is d e writin g confe het beoordelen van elkaar s te ksten dan h e t ge rence het ee n o p e en gesprek h e t gaa t in h e t ve n van comm e ntaar zo wordt ook h e t pro w e rk e n me t re spon sgro e p e n o m h e t l e re n ma bleem van m ilo ve llekoop voorkom en h e t ke n van keuzes o m h e t le re n re fle ct e re n om proble em dat lee rlinge n mo e it e h ebb e n elkaar h et l e ren ve rantwoo rd en van all e mo gelijke as negatieve kritiek te ge v en l ee rlingrespons in p e cte n van ee n te ks t g egeve n de ve le di sc u ss i es d e ruims t e zin houdt het volge nd e in h e t m et over wat g oe d e en mind e r goed e t eks t e n zijn mede leerlingen praten over het schrijv e n van g aat h et niet dire c t om h e t ontwikk el e n va n teksten elkaar vragen stellen over de te schrij g oe de tek ste n maa r o m he t ontwikke len v a n ven tek s t ove r een s ch e ma ee n ee rste ve rs ie go e de sc hrijve rs de vraag waarmee h e t we r opdoemende probl e men door d e vra gen van k en m et resp o n sg ro ep e n m oe t worde n b eoo r hun med e leerlingen te overdenke n e n t e b e dee ld i s niet in de e er s te pla a ts o f h e t werke n in antwoorden door t e praten leren leerlinge n respon sg ro epen h ee ft ge le id to t b ete re te ks t en over hun s chrijven e n hun teks te n t e r e flecte de vraag i s of h et we rke n in r es ponsgroe p e n re n de ext e rne dialoog is voorwaarde voor h et le idt tot b e t ere schrijv er s d a t wil z e gg en m e n ontwikkel e n van ee n int ern e dialo o g h et ge sen die m eer g rip h ebb en o p hun sc hrijf e n sprek met de me deleerling gaat du s ni et allee n d enkproce s kan een aut e ur me e r r e ke nin g over een min of meer afg eronde ee r ste ve rsi e h oude n m et do el e n publi e k wee t hij van d e zo n g espre k i s ook heel zinnig in een e erde r mogelijkheden van genre s en k a n hij di e ge s tadium van het schrijve n t ijd en s h e t plann e n bruik e n e nzovoort same n bespreken hoe d e sc hrijftaak k a n wor ove rigens ken m en in d e ve re nigd e stat en den uitgevoerd maakt leerlingen m ee r b ewu s t ook writ in g co nfe re n c es waarin de doce nt van hun planning le ert h en keuze s te zi en en te e en op ee n met ee n lee rling sa me nw erkt af maken samen her s chrijfideeen g e n e rere n gezien van de prakti sch e haalbaarh e id kan m en le e rt leerlingschrijver s hun teks te n te h e rzi e n zi ch afvragen o f dat ni et to t b e te re result a t en natuurlijk kunn e n leerlingen dat ni e t zomaar leidt maar het blijkt dat mede leerling en meer en moet er veel aandacht worden b este ed aan dan l eraren ingaan o p wat hun klasge noot pro het leren geven van re spons bee rde t e schrijven ee n l eraar gaat uit v a n wat het idee van l e erlingenrespon s is in n eder de l ee rling had behore n t e schrijve n nys tran d 6 moe r 1993 1 1986 lokensgaard hoel t 99o wijst erop dat van interactiepartner van klankbord het gaat docentencommentaar vaker door leerlingen er immers om dat schrijvers leren nadenken wordt misbegrepen dan commentaar van me over hun schrijven deleerlingen van de andere kant stelt newkirk het bespreken van teksten mondeling voor 1984 dat leraren er beter in slagen hun per komt waarschijnlijk ook het probleem dat milo soonlijke mening opzij te zetten en leerlingen vellekoop aan de orde stellen leerlingen die te helpen dat te formuleren wat ze willen for bang zijn elkaar negatieve kritiek te geven muleren rijlaarsda n 1986 stelt dat het er zwart op wit staat commentaar er harder vooral om gaat dat de respons serieus is en seri maar het gaat niet in eerste instantie om com eus wordt verwerkt of die nu van de leraar dan mentaar maar om vragen verduidelijken alter wel van de medeleerling komt natiev e n formuleren dat kan moeilijk schrifte hoewel er dus zeker problemen vastzitten aan lijk leerlingbeoordeling men denke aan vriend ik wil e rop wijze n dat het spreken over s chrij schappen autoriteitsgevoeligheid dominantie ven geen lai sse z faire bedoening is er zijn patronen blijken responsgroepen zonder be vo o rbe elden van we rkwijzenvoor het be spre oordelende docent betere resultaten op te ken van t ek s t e n deze pro c edures varieren van leveren nystrand brandt 1989 geven een open tot me er geslote n ov e r het algemeen kort literatuuroverzicht op dit terrein en be blijken open proce dures b eter te functioner en spreken de resultaten van drie eigen onderzoe dan gesloten d e di sc ussie hierover spitst zich ken hun conclusie is duidelijk er is een posi bijvoorbeeld t oe op het gebruik van formulie tieve samenhang tussen leerlingrespons en ren of c hecklists het voordeel lijkt duidelijk revisie een van de belangrijkste aspecten is dat e e n lij st s tuurt langs relevante topics freedman door leerlingrespons door tekstbespreken met t98 5 wij st er e cht er op dat een dergelijke lij s t medeleerlingen de leerling schrijver zijn pu le e rlingen verhindert in het g eve n van re s pons bliek leert kennen vgl ook nystrand i99o m en loopt de lij st lang s in een soort schools e op basis van literatuuronderzoek komt izij opdracht klaar i s klaar in open en niet ge laarsdam 1986 tot de conclusie dat werken s tuurd e res pon s blijkt d e inte racti e tus se n lee r niet responsgroepen voor leerlingen positieve ling e n omvan g rijk er en rijker me e r toeg e effecten heeft ten aanzien van de schrijfmoti s pitst op d e sp e cifi ek e tekst ik wij s e rop dat vatie doel en publieksgerichtheid plezier in le e rlingrespons ook ve rdedigd kan worden op schrijven reflectie over schrijven criteria die basis van ander onde rzo e k waarin voor gelden voor goede teksten formuleer en pre schrijfonderwij s positieve e ffe c ten werden ont sentatievaardigheden en inzicht in de eigen d ekt in same nwerk en e n interactie hillocks schrijfvaardigheid dat is nogal wat en uit on 1986 derzoek daarnaar blijkt hoe moeilijk het is zul het i s duidelijk dat derg elijke activiteiten eer ke positieve effecten hard aan te tonen erva der aansluiten bij het indu c tieve l e ren van milo ringen van leraren leerlingen en onderzoekers ve llekoop dan bij h et m e er deductieve van wijzen evenwel uit dat veel van die positieve van den bigge laar al lijkt leerlingrespon s in effecten bereikbaar zijn nystrand brandt b eid e b e nade ringe n in t e passen juist in com 1989 binati e met duidelijke instru c tie jansen ove rmaat t99 o kan vee l ge l eerd worden het mond e ling e int e ra ct i e i s mogelijk o m in re sp o n s gro ep en te diffe re n ti ere n m e er d edu c tie f ing es telde leerlingen van b e lang is dat de res pons in o rrdelirl q wordt kunnen o m in s tru cti e vrag en of handboeken g e pre s enteerd het gaat er immers om dat er raadpl egen meer indu ctief inge stelde leerlin een gesprek ontstaat ove r d e te kst ee n gespre k g e n kunnen s ame n reflecterend a specten van waarin de schrijver kan verduid elijken voor de schrijven ontdekken lezer maar ook voor zichz e lf een ge s pre k waarin alternatieve n aan de ord e zijn waarin kerndoelen en t oe ts in g gewikt en gewogen wordt waarin ideeen op komen de m e dele e rling mo et niet de rol van in hoeverre biedt schrijven als sociaal proces de beoordel e nde leraar ove rnemen maar die hulp bij het b ere iken van d e kerndoelen voo r 1993 1 moe r 7 d e basisvorming ik ga hier niet alle doelen op een leerling lat en zien wat hij a ll emaal geschre sommen ik wijs erop dat er bij de kerndoelen ven h ee ft welke ontwikk eling zich he e ft voor en mutatis mutandis ge ldt wat volgt ook voor gedaan een leerling kan demonstere n welk e de cve rr voors tellen sprake i s van drie typen verschillen in ke uze s er bestaan tus sen e e n eer do elen het kunnen schrijven van tek s ten het ste en ee n tweede vers ie waaro m hij wa t en hoe kunn e n her s chrijven van tekst e n kenni s heb herschreven h e eft kortom e e n do ss ierevalua ben van begrippe n en werkwijz e n bij h e t tie lijkt een valide vorm van to e t s ing van d e schrijven voor mij i s er e en duidelijke hierar kerndo elen zi e yan cey 1 99 2 in elk geval ee n c hi e van doelste llingen ik vind ke nnis hebben valide r vorm dan het in e en keer moeten pro van het schrijfproc es en h e t kunnen gebruiken duceren van ee n exam ent e kst van di e kennis h et m ee st van b elang dat mo e t ik be se f dat ik met de ze vi s i e haak s s ta op di op de ee rs t e plaats worde n g e to e tst h e t kun v e r se ontwikk elingen h e t streven i s imm ers nen schrijv en van tekst e n is daaraan onde rge naar st eed s objecti eve re en bre ed to ep as bare schikt dat wil zegg en dat het schrijve n van toetse n vo or s chrijfvaardi g h e id in zulk s tre ve n teksten voorwaarde is voor het kunn en b e oor kom en bijvoorb eeld s c ho n n e n d e gloppe r d el e n of e en le e rling wee t h ee ft van het sc hrijf 1 99 2 ook tot de c on clu s i e dat een oord ee l pro c es en di e ke nni s gebruikt het gaat e rom in ov e r schrijfvaardi gheid nie t kan worden ge b a woo rd e n van ke rndo e l 15 d a t l ee rling e n kun see rd op ee n sc hrijfprodukt zij ple it en eve n nen aang even welk e ke uz es zij m ake n of g e wel voor to e t sin g van o nd e rd e l e n van h e t maakt hebb en dit impli ceert dat een le erlin g sc h r ijfproc es dat d a armee de sc hrijfvaardig ni et alle en een tekst schrijft maar ook op di e heid ni et in zijn ge h eel ge to e ts t wo rdt mag tekst moet kunnen refl e cteren dat m oet wor duid elijk zijn dat h oe ft ec hte r gee n re d e n t e den g el e erd leerling respon s c o nfront e ert d e zijn om zulke toetsvo rmen a f te wijz e n int e l e erling s chrijver m e t zijn k euzes s chrijv e n als ge ndeel h et i s vaa k h eel informatief om n a ar sociaal proc es l e idt tot ve le ke uzes le idt tot vee l een onderdeel van ee n pr o ces te kijk en h e t t o r efl ec ti e lee rlin grepon s werkt aan h et l er e n tal e sc hrijfpro ces i s zo co mpl ex dat men aa n hers chrijven van de e igen t ekst en vo rmt zo een voltooid s chrijfprodukt lan g ni e t a ltijd k a n e en dida ctiek vo or e e n h e rschrijfto e ts ov er i zien waar l ee rling e n in de fout zijn geg aan gens wij s ik e r hi e r opni euw op d at e r duidelijk schonn e n de gl o pp er 1992 p 19 3 ik sta ve rschil b estaat tussen revisi e en e diting h e r nie t ac ht e r h et pl e idooi voor deelvaardigheids sc hrijven van ee n eig e n te k s t i s minde r gemak toetsen hoe informatief he t o o k moge zijn o m kelijk dan he t hersc hrijve n van ande rm a ns na a r onde rde l e n t e kijk e n i k kijk li ever ni e t al tekst m e n kan h e t vermog en tot her schrijve n l ee n naar ond e rd e l en maar n aar sc hrij ve n dat niet t o et sen lo s van het schrijve n m e n kan wil z eg gen t ek s t en gesc hreve n door l eerling en sc hrijv en ni et to e t se n zonde r h e rsc hrijven e n tekst e n di e di e l ee rlin ge n over hun t e ks t e n sc hrijv e n impli ce ert hers chrijve n implic e e rt sc hrijve n ve rslagen van b esprekin ge n verant h e t refl ect e ren impli cee rt h e t acti eve gebruik woording van ke uze s van h e r schrijfvo or ste ll e n van ke nnis van sc hrijfpro cesse n dat h ee ft c on van het zo eke n naar voo rbeelde n e n n o rm en sequenti es voor de toe t sing van de k e rndo el e n e nzovoort in e e n didac ti ek waarin schrijven w o rdt be mijn pl e idooi voor do ssi erev a luati e s taat zien al s sociaal proc es wordt vee l ges chreven haaks op h e t s treve n na a r zoge na amde obj ec ti e leerlin gen kunn e n o nderwe rp e n di e mo est e n ve to etsen ik b e twijfel d e vali dit eit v an die word e n ingep erkt zie d e esse nr ee k s van van toetse n z e h e bb e n me t schrijve n dat wil z eg d en biggelaar lat er opni euw b ehandelen nu ge n he t kenn e n en gebruike n van alle as p ec t en uit g ebreider vanuit e e n ander p erspectief en van he t schrijfproces e n vooral m e t h e t kunn en zovoort er o nstaa n e erste tweed e d e rd e ve r h erschrij ven nie t vee l te maken ik ge ef t oe dat sies lee rlin ge n kunn e n een tek s t ee n h el e tijd do ssierevaluatie zic h nie t lee nt voo r obje cti eve laten ligge n er pa s later wee r opni euw aan we r to etsin g het wordt e en s ubj ectie ve bo e l ik ken leerlingen kunn e n een doss ie r aanleggen ben gen eigd dat niet e rg te vinden elke l eraar van zulke ve rsi es van hun te k s te n dat maakt ke nt zijn ve rantwoordelijkheid bovendi en h e t mogelijk over te gaan to t doss ie revaluati e kunn e n do ssi e rs worde n gein s p ec te erd doo r aan de hand va n een ve rzam eling te kste n kan de rd en ik vraag me tro uwe ns af of de s ubj ec s m oer 1993 1 lieve normen van leraren zoveel onbetrouw er ligt dus enige expertise waarbij kan worden baarder zijn dan de even subjectieve normen aangesloten van toetsontwikkelaars zie de hele discussie in een didactische uitwerking moet mijn s in over de rror r toetsbatterijen ten slotte het ziens ruim baan zijn voor differentiatie in tem gaat erom dat we schrijfonderwijs geven het is po in genres in onderwerpen enzovoort be de laatste jaren in nederland gebruikelijk aan langrijk lijkt me dat een didactiek l ongitudinaal h et worde n voorstellen voor onderwijsveran omdat het leren schrijven en het leren reflecte dering af te stemmen op de toetsbaarheid van ren veel tijd kost moeilijk is een soort van ge dat onderwijs in plaats van op d e wenselijkheid woonte moet worden re fl ectie is een attitude e rvan dat is de wereld op zijn kop zetten van goede schrijvers en zo iets ontwikkelt men ni et in enkele lessen of lessenr e eks e n belang synthes e rijk lijkt me dat die didactiek zo mogelijk lati tudinaal i s over de grenzen van het vak taal of in de vorige bijdrage be schreef ik enkele ver n e derlands heen schrijven kos t veel tijd en s chillen tussen d e l es s enreeks en van van den een schrijfopdracht moet voor leerlingen zin bigge laar e n milo vellekoop een vi s i e op nig zijn moet zo mogelijk meer opbrengen sc hrijve n als s ociaal proce s maakt he t mogelijk dan all e en teksten voor nederlands naas t de derg e lijke ve rschill en tot een synth es e te bren zich vullende dos s iers kan hier een belangrijk gen g e ven we d e l eerlingen onde rwerp doel motivati e element liggen latitudinaal ook publiek geven of lat en we die door h enzelf omdat het niet alleen maar gaat om transactio vasts tell e n het kan beide afwis selend afhan nele zakelijke teksten maar ook om poetische k elijk van de intere ss e van de leerling het mo te ksten om expressieve teksten om leren door ment waarop enzovoort een onderwerp kie sc hrijven bij andere vakken zi e sturm 1 98 1 zen dat d e int er esse van de leerling heeft dan ik geef meteen to e dat een dergelijke uitbouw wel ee n t ek s t s chrijve n die aan de interesse van er nog niet is ik ge ef ook meteen toe dat leren de le z e rs voldoet het kan beide e e n leerling schrijven van leraren ontzettend veel werk kan ee n ond erwerp ee r s t zo uitw erk en dat hij vraagt e n zolang w e in de absurde oms tandig ze lf er max imaal plezier aan be lee ft leerwinst heden zitten dat een voll e baan in het voortge bo e kt daarna zou een tweede t ekst meer l e zet ond erwijs 29 le s uren vraagt kunnen we het ze rsgericht kunn e n zijn er is in het we rken mis schie n maar bete r vergeten om aan schrij met respon sgro e pen een synthes e mogelijk van ven aandacht te be steden ik ken een project in indu ctief en dedu ctief leren een synthese van noorwegen waar een vorm van onde rwij s op alg eme en ge ldige uitspraken over publiek s ge basis van het idee van schrijven al s sociaal pro richtheid met het nadenken ove r het ge con ces wordt uitgeprobeerd bij leerlingen in d e fronteerd worde n met heel concrete lezer s h et bovenbouw van het voortgezet onderwij s lijkt aantre kkelijk deze en andere overwegin maar lerare n noors gev en vaak niet me e r dan gen te b etrekken bij ee n uitbouw van een 16 uur of 20 als ze in twee vakke n onderwij s chrijfdidac tiek zen dat lijkt een verschrikkelijk laag aantal l es uren p e r week maar wat dacht u van de ge uitbouw van een didactiek middelden in vlaand eren 22 duitsland 20 22 frankrijk 1 8 zwed en 22 finland t s zoals ik in het begin van mijn eerdere bijdrage d e kroon s pant e ve nwel denemarken het is van d e ven 1992 schreef ik presenteer een mogelijk dat ee n l e raar die uitsluite nd deens utopie wat ik betoog kan niet zonder m e er ge eft s le cht s 12 l es uren per week he eft de ze verweze nlijkt worden toch zijn er in het basi s cijfers ontleen ik aan nette rvik i99i overi en voortgezet onderwijs werkwijzen die in de gens ligt juist in die taakzwaarte een belangrijk ric hting gaan van de ze utopie d e ervaringen argument voor leerlingre spons dat kan op den me t taaldrukken in het basisonderwij s wijzen duur de leraar veel werk uit hande n nemen uit hoe productief het be spr eken van tekste n is yanc ey 1992 zie bijvoorbeeld bellen s en lentz 1 9 87 ik denk dat het het probere n waard is e en rijlaars dam 1986 1 98 7 bes teedt aandacht aan schrijfonderwij s gebas eerd op het idee van leerlingenrepons in het voortgezet ond e rwijs schrijve n als soc iaal proces uitgewerkt in ee n 1993 r moer 9 didactiek van leerlingrespons getoetst aan de li terat uu r hand van dossiers opgebouwd uitgeprobeerd in samenwerking met leraren een utopie b e rkenko tt er c paradigm de b a tes turf wars and the conduct of sociocognitive inquiry in mary lo u composition in college composition and communication 42 i99 t 2 p 15 1 1 69 het belangrijkste aspect waarover ik de eerstejaars wil biggelaar c van den een goed begin is het hal informeren is dat ze e ru it moeten halen wat erin zit ve werk een schrijfcursus voor studenten en dat kan do or mede studenten je t eksten te laten le leerlingen in moer 1 992 s p t 7 o i 7 8 zen en teksten van anderen te l ezen de opdra c hten bruffee k peer tutoring and the conversation serieus te nemen en door veel te schrijven en te experi of mankind in g olson ed writing ce nters menteren th eory and administration urbana ill ncte ik kies voor dit aspect omdat dit de meerwaard e van 1984 p 3 15 de cursus is het inleve ren is n ogal controleerbaar dat cooper w b brown using portfolios to em doet iedereen wel maar door er z elf nog een s ie ts aan power student writ e rs in eng lis h jo urnal 8 r toe te voegen maak je d e cursu s to t iets van jezelf de tekstbespreking krijgt pas ee n echte plaats in bellensen p l lentz taaldrukken verder da n je manier van o mgaan met schrij ve n wann eer je h e t zegge n en schrijven een handbo ek baarn beka dit jaar auto matis c h toepast ik m erk dat de beho efte didact 1 98 7 b ij m ezelf maar ook b ij andere s tude nt en h eel groo t is evensen l s e a utvikling av skriftspraklig k o m de b ehoefte elkaars t e ks ten te lezen en te bespreken petanse forks ningsbakg runn og kunn skapsutfor een afspraak voor een teks tbespreking is zo gemaakt dringer trondheim allforsk 199 2 rapport nr z een groter l ee reffect van de c urs u s is ni e t de nkbaar fra pro sjektet skrive puff ik begon mijn eerdere bijdrage van de ven flower l cognition conte xt and theory buil 1992 met een tekst van een van mijn studen ding in college compositio n and communication t en een anekdote over laura di e geen vat had 40 1 9 8 9 3 p 28 a 3 r i op haar schrijfvaardigheid ik eindig zoals ik flower l r hayes a cognitive proce s theo begon met een tekst ge schreven door een van ry of writing in college co mpos ition and com mijn studenten mary lou s chrijft in haar dos municatio n 32 1 98i p 36 5 38 7 s ier over een tekst die ze voor de nieuwe groep freedman s response to and evaluation of eerstejaars studenten gaat schrijven ze ver writing a revi ew in resources in edu catio n 39 woordt erin een leereffect van de cursus waarin 1985 p 247 6o5 ik probeer op basis van schrijven al s sociaal pro freedman s e a research in writing pas t present ces te werken in het ges prek over haar tekst and future berkely ca university of california legde ma ry lou uit dat ze ermee bedoelt dat center for the s tudy of writing 1 9 87 te chni het praten over schrijven en teksten voor haar cal report no t e en soor t van tweede natuur is geworden fulkers on r composition theory in th e dit citaat is minder stereotiep dan de anekdo eighties axiological consensus and paradigma te over laura maar toch zijn er meer studenten tic diver s i ty in college composition and com die een overeenkomstige attitude aangeven munication i 1 99o 4 p 4o9 4 2 9 mary lou heeft in elk geval een van de door hillocks jr g research o n written co mpos itio n mij ge s telde doelen bereikt s chrijven impli new directio ns for te a ching urbana ill ncre and ceert e en contact met de lezer haar do ssier laat eric 1986 zien ho e ze zichzelf ziet als schrijver voor haar janssen t m overmaat te ks topbo uw en stel geldt w a t cooper brown 1 992 voor hun vaardigh e id een o nd e rzoe k naar de effecten van studenten constateren our research has shown twe e exp e riment ele methoden voo r te ks topbo uw that the ve ry act of compiling a portfolio amsterdam lise swets zeitlinger i99o can be a powerful proces for many reasons not forum 8 least ofwhich is that it helps students see them lamb c beyond argum ent in feminist compo selves as writers particularly when it involves sition in college c o mpos ition and co mmunica many opportunities for self evaluation and re tion 4 2 199 l 1 p i 1 2 4 flection cooper brown 1992 p 4 0 langer j ed lang uage litera cy and culture iss u es 10 m o er i993 i of scliooling and culture norwood nj ablex vygotsky l min d in society 77ie development of 1987 high e r psychologica procesc es mas sachusets har lokensgard hoe t skrivepedagogikk pa norsk vard universi ty press 1 9 7 8 prosessorientert skrivning i teori og praksis oslo wertsch j ed culture commu n ication and cogni lnu cappelen t99o tion vygotskian perspectives new york cam lekenegard hoel t prosessorientert skrivepe bridge university prees 1 9 85 dagogikk hva gjemmer eeg bak in svens yancey k b portfolios in tlte writi ng class ro o m kliiraren 35 1991 2 p 38 44 an introduc tion urbana ill ncte 199 2 mclure a c zitlove not just the facts aes thetic respons in elementary content area stu dies in languagearts 68 t 991 i p 27 3 3 milo c h vellekoop informatief schrijven communicatief en procesgericht schrijven in moer 1992 7 p 248 252 nettervik i svenskl rarna som grottekvarnens slavar in svenskldraren 3 5 1991 2 p 2 4 newkirk t how studente read student papers an explanatory study in written communica tion 1 1984 3 p 283 3o5 nystrand m ed t ie structure of written commu nication orlando academic prees 1986 nystrand m d brandt response to writin g as a context for learning to write in c anson ed writing and response theory practice and re search urbana ncte 1989 p 209 230 nystrand m sharing words the effects of readers on developing writers in written com municatiott 7 1 99o i p 3 24 rijlaarsdam g effecten van leerlingenrespons op as pecten van stelvaardiqlieid amsterdam sco 1986 dissertatie universiteit van amsterdam sco rapport 88 rijlaarsdam g schrijfboek een cursus doel en pu bliekgericht schrijven op basis van informatie gro ningen wolters noordhoff 1987 rohman d pre writing the stage of discovery in the writing proces in college composition and communication 16 1965 t p roo t ia schonnen r k de glopper toetsen van schrijfvaardigheid in levende talen 470 1993 p t8 7 195 scribner s m cole psychology of literact cam bridge harvard university prees 1 98 1 sturm j leren door schrijven een verkenning in moer 1981 5 p 22 30 ven p h van de naar aanleiding van uw schrij ven in moer 1 992 8 p 2 82 292 vos j schrijfonderzoek en schrijfmethoden het onderzoek van flower en hayes en het leer boek van flower in tijdschrift voor taalbeheer sing 7 19g5 4 p 258 269 vygotsky l thought and language cambridge mass mit 196 2 1993 1 m oe r 11