Schrijven over lezen: de digitale leeskring

ook in vlaanderen gaan meer en meer stemmen op om ct in het secundair onderwijs zoveel mogelijk in de vakken te integreren denken we bijvoorbeeld aan het wkso raamplan ct voor de eerste graad dat de basisvaardigheden tekstverwerking e mail en intemetgebruik zinvol geintegreerd kunnen worden in denederlands lessen aan hoewel de werkwijze van de digitale leeskring bij studenten van een lerarenopleiding basis onderwijs geintroduceerd is baar bij andere doelgroepen de redactie schrijven lezen digitale ieeskring bart van der leeuw tot twee jaar geleden werden de eerstejaarsstudenten in onze lerarenopleiding basisonderwijs de fontys pabo den bosch getentamineerd over hun leesrepertoi keu ze gelijkelijk verdeeld over boeken voor 4 tot 8 jarigen onderbouw en boeken voor 8 tot 12 jarigen bovenbouw er werd van de studenten verwacht dat zij van de gelezen boeken een leesverslag maakten korte tijd voor het tentamen moesten zij hun leeslijst ter goedkeuring bij de docent inleveren op het tentamen kregen de studenten hun leeslijst terug de docent had een aantal titels aangekruist waarover zij op het tentamen schriftelijk vragen kregen bij het beantwoorden van die vragen moesten studenten geheel op herinnering te werk gaan de kinderboeken zelf en de leesverslagen mochten niet geraadpleegd worden in de loop van de afgelopen jaren was er zowel bij studenten als bij docenten grote twijfel ontstaan over het nut van het tentamineren van het leesrepertoire ettentamenzelfwas voorspelbaarheid was nodig om studenten gekunstelde nogenigszins de kans te geven om zich op geen bronnenraadplegen het tentamenvoortebereiden enigediepganggeen sprakezijn de vragenwerden de herzieningvan het g van en dus volkomen voorspelbaar bij onze lerarenopleiding basisonderwijs ingezet voorbeeldgeefeen korte samenvattingvan q hetschooljaar 1999 2000 was een p het verhaal hoofdpersonen die aanleidinginhoud werkwijze maart april nummer 4 30 jaargang en toetsing van het onderdeel leesrepertoire gen is dat ze niet mondeling de leeservarin eens goed onder handen te nemen de vak gen uitwisselen maar via een discussiegroep sectie talen nederlands engels en logope op de digitale leeromgeving van de pabo die koos uiteindelijk voor het werken met den bosch dat betekent dat de leesversla digitale leeskringen en het toetsen via een gen van boeken en de commentaren en vra leesdossier bij die keuze werden we met gen van groepsgenoten steeds opgeschre name geinspireerd door ven worden de ervaring leert dat een het verslag over het opgeschreven discussie beter blijft hangen de ervaring leert i m project dat eerder eerder tot verdieping leidt en beter inzicht dat een in vonk verschenen is geeft in de kwaliteit van een kinderboek opgeschreven couzijn zonneveld discussie beter 1998 hierin discussie schematisch zien de activiteiten in de lees blijft hangen ren leerlingen uit het kring er als volgt uit eerder tot voortgezet secundair studenten formeren een leeskring van verdieping leidt en onderwijs via e mail vier personen beter inzicht geeft over een literair werk elke week leest de student een kinder in de kwaliteit van i m van connie palmen boek en maakt daarvan een kort lees in dit geval is in dat ver verslag een kinderboek slag nog sprake van elke veertien dagen leest de student een kleinschalig experi een kinderboek samen met zijn lees ment in het navolgende beschrijf ik een ver kring nieuwd curriculumonderdeel waar alle eer een lid van de leeskring de recensent stejaars van de pabo den bosch vanaf brengt zijn leesverslag in voor commen 1999 2000 mee werken taar de drie andere leden van de leeskring ik start met een kort overzicht van wat de en af en toe ook de docent neder digitale leeskring inhoudt vervolgens zal ik lands geven aanvulling en commentaar wat gedetailleerder ingaan op de werkwijze op dat leesverslag en daarna bespreek ik de eerste praktijker de schrijver recensent vult zijn verslag varingen ten slotte zullen de overwegingen aan en herschrijft het tot een recensie die ten grondslag liggen aan deze manier gedurende het eerste studiejaar maakt van werken geexpliciteerd worden elk lid van de leeskring zodoende drie keer een recensie gebaseerd op een leesverslag en commentaren van groepsgenoten typering van de digitale aan het eind van dat eerste studiejaar levert iedere student zijn leesdossier in leeskring bij een docent nederlands de leeskring is een eerstejaarsmodule waarin dat leesdossier bestaat uit de volgende studenten voornamelijk zelfstandig werken onderdelen dat wil zeggen dat er geen lessen of contact een leeslijst met 24 titels twaalf boeken uren met een docent zijn ingeroosterd er zijn zelfstandig gelezen en besproken wordt gedeeltelijk individueel gewerkt het en twaalf titels zijn in de leeskring gele lezen van kinderboeken en het maken van zen en besproken leesverslagen van die boeken daarnaast twaalf leesverslagen van boeken die de vindt uitwisseling plaats van leeservaringen in student zelf heeft gekozen en gelezen de leeskring die leeskring bestaat uit vier dat zijn dus de boeken die niet in de personen het bijzondere aan deze leeskrin leeskring aan de orde zijn geweest voor 30e jaargang nummer 4 maart april 2001 de leesverslagen wordt gebruikgemaakt werkwijze leesverslag en van de richtvragen uit het moduleboek digitale discussie drie potocollen van boekbesprekingen in de leeskring zo n protocol bestaat uit een eigen leesverslag als discussie de navolgende tekst over de werkwijze van starter het commentaar van de groeps de digitale leeskring is afkomstig uit het genoten en de herschrijving van het moduleboek dit boek wordt zowel digitaal leesverslag tot een recensie aangeboden op de digitale leeromgeving van de pabo den bosch als in een papie bij de beoordeling wordt in eerste instantie ren vorm ik neem de tekst hier ongewijzigd gekeken of het dossier volledig is over juist als instructietekst is hij illustratief vervolgens wordt beoordeeld of de twaalf voor de wijze waarop studenten kennisma leesverslagen en de drie protocollen vol ken met de digitale leeskring doende kwaliteit hebben het maken van een leesverslag individueel van alle 24 kinderboeken die je leest maak je een kort schriftelijk leesverslag het leesverslag is bedoeld om je eigen leeservaring vast te leggen de 24 leesverslagen vormen het begin van een kaartenbak leesrepertoire die je later in je werk kunt raadplegen dat is bijvoorbeeld handig als je een geschikt boek zoekt om voor te lezen of als je een individueel kind wilt stimu leren een boek te lezen en een boek zoekt dat goed bij de interesse van dat kind past het leesverslag is in drie gevallen ook bedoeld als starter voor de discussie in je leeskring we komen daar later op terug om je op weg te helpen geven we een inhoudsopgave van een leesverslag richtvragen bij leesverslag kinderboek a beschrijving van het kinderboek 1 auteur titel uitgever jaar van uitgave 2 inhoud korte samenvatting van de gebeurtenissen 3 personen korte typering van de hoofdpersoon of hoofdpersonen 4 thema korte duiding van de hoofdgedachte ofwel de betekenis achter het verhaal 5 vormkenmerken is je iets aan titel taalgebruik illustraties en structuur opgevallen b beoordeling van het kinderboek 1 ben je door het boek gegrepen waardoor kwam dat 2 kreeg je bij het lezen sympathie of antipathie voor bepaalde personages 3 ken je andere boeken van deze schrijver vond je die beter of minder 4 hoe zullen volgens jou kinderen van de basisschool op dit boek reageren maart april 2001 nummer 4 30 jaargang mt c discussievragen voor de leeskring als je in de leeskring de discussie moet starten maak bij je leesverslag twee discussievragen die in de leeskring behandeld worden nummer deze met c 1 en c 2 het werk in de leeskring de leeskring discussieert in een periode van 24 weken over twaalf kinderboeken dat wil zeggen een boek per twee weken daarnaast leest elk groepslid individueel ook nog eens twaalf kinderboeken in een periode van twee weken leest een groep een door de groep gekozen kinderboek in de eerste week maakt ieder daar een persoonlijke leesverslag van in de tweede week pre senteert een lid van de leeskring zijn leesverslag waarover vervolgens via de digitale leerom geving wordt gediscussieerd het gepresenteerde leesverslag wordt ten slotte herschreven tot een volwaardige recensie hieronder volgen de stappen die er in de leeskring gezet worden stap 1 boekkeuze de leeskring kiest een boek je moet daarover natuurlijk even overleggen bij de keuze van een boek kun je gebruikmaken van de boekenlijst die in deze module is opgenomen naast de keuze voor een boek bepaal je met je groepsgenoten ook wie het voortouw neemt in de discussie we noemen die persoon de recensent stap 2 lezen en leesverslag elke student leest het gekozen boek en schrijft een persoonlijk leesverslag zie de richtlijnen voor het leesverslag in bijgaand kader je hebt hier een week de tijd voor voor sommige boeken is dat geen enkel probleem kikker is verliefd van max vetthuis heb je in vijf minuten gelezen maar andere boeken denk maar eens aan michael endes het oneindige verhaal nemen wel wat meer leestijd in beslag tip zorg dat je je dikke boek van de week altijd bij je hebt zodat je alle verloren kwartiertjes nuttig en plezierig kunt gebruiken het groepslid dat voor een bepaald boek de recensent is besteedt extra aandacht aan zijn persoonlijk leesverslag hij rondt zijn leesverslag af met twee discussievragen waarin hij aan geeft wat er opmerkelijk of vreemd of onbegrijpelijk is aan het boek stap 3 discussie in de leeskring na de leesweek volgt een discussieweek in het begin van die discussieweek zet de recen sent zijn leesverslag plus de discussievragen op de discussielijst van de digitale leeromge ving deze discussiestarter kun je zien als eerste versie van een mooie recensie de andere leden van de leeskring kunnen gedurende de week op het moment dat het hen het beste uitkomt kennis nemen van het leesverslag op de eerste plaats kunnen ze natuurlijk reage ren op de discussievragen maar ze kunnen ook andere op en aanmerkingen maken op het leesverslag of er vragen over stellen basis voor al dat commentaar is het eigen leesverslag 308 jaargang nummer 4 maart april 2001 reactie op een leesverslag geef commentaar op zoveel mogelijk aspecten van het leesverslag gebruik daarvoor je eigen leesverslag van dit boek reageer ten slotte ook op de discussievragen stap 4 recensent herschrijft leesverslag en bundelt het protocol de recensent van de leeskring blikt aan het eind van de week terug op de discussie die discussie ligt helemaal vast in het protocol van de discussiegroep hij heeft reacties ont vangen op zijn discussiestellingen de groepsleden hebben aanvullingen gegeven op zijn leesverslag etc op basis van al deze discussiestof herschrijft hij zijn oorspronkelijke lees verslag tot een afgeronde recensie van het gelezen boek deze recensie vormt het sluitstuk van de discussie komt dus ook in het protocol van de groep en is door de groepsleden te raadplegen en desgewenst uit te printen herschrijven tot recensie herschrijf je leesverslag tot een recensie waarin meer de nadruk ligt op de beoorde ling dan op de beschrijving gebruik de volgende richtvragen wat zijn de relevante eigenschappen van het gelezen boek beschrijving wat zijn de positieve aspecten van het boek wat zijn de negatieve aspecten van het boek hoe luidt je totaaloordeel op welke manier zou je het boek in je stageklas kunnen gebruiken ten slotte maakt de recensent een afdruk van het hele protocol d w z de eerste versie van zijn leesverslag de discussie en de uiteindelijke recensie dit protocol bewaart hij samen met nog twee andere protocollen wordt het aan het einde van het schooljaar bij de docent ingeleverd eerste praktijkervaringen de digitale leeromgeving konden de groe pen aan het werk groepen die met enige in het schooljaar 1999 2000 is de digitale regelmaat een verslag per twee weken hun leeskring voor de eerste keer uitgevoerd leesverslagen op de leeromgeving plaat alle eerstejaarsgroepen hebben vlak na de sten hadden aan het eind van het school herfstvakantie een korte mondelinge intro jaar genoeg discussieprotocollen geprodu ductie op de leeskring gehad van hun ceerd elk individueel lid kon op basis docent nederlands tijdens die introductie daarvan zijn leesdossier inleveren om aan werden de moduleboeken uitgereikt en de de toetsingseisen te voldoen in die zin kun leeskringen van vier personen samenge nen we spreken van een geslaagde invoe steld vanaf het moment dat die leeskringen ring van de digitale leeskring in het eerste waren aangemeld op de discussielijst van jaarsprogramma maart april 2001 nummer 4 30 jaargang wi om een indruk te geven van de manier gelezen janneke plaatst haar leesverslag waarop studenten de digitale leeskring op de digitale leeskring daarvan zijn de gebruikten in hun verkenning van kinder stukjes over het thema de personages en boeken volgen hier enkele fragmenten uit de discussievragen hier weergegeven het discussieprotocol van janneke ellen vervolgens reageren de drie andere studen aimee en ilse zij hebben in hun groep pluk ten met name op de discussievragen van de petteflet van annie m g schmidt uit de boekbespreking van janneke s iia mt vw wei wnw tont twit tse window limit otto megrim s o a w y aa dc r r ti kr y e vff s w2 z v ntu f n iw c3 aq w3 raro i a 2 o c 3 r ti p t 1 tr 1 1 44 p het boek heeft denk ik als thema dat er heel verschillende mensen op deze wereld zijn en dat die allemaal samen moeten leven tussen de perso nen in het verhaal bestaan dan ook nogal wat verschillen je hebt bij de personen duidelijke voorkeuren vooral pluk is een echte held en een goe de jongen ook de stampertjes vond ik erg leuk en gezellig mevrouw helderder is iets minder vriendelijk en erg bang aangelegd toch heeft ze ook wel goede eigenschappen blijkt later 4tlr discussievragen ik denk dat dit boek er goed in is geslaagd om een realistisch beeld te geven wat betreft de verschillen tussen mensen denken jullie dat de kinderen dit ook zo zullen uitleggen en begrijpen denk je niet dat de kinderen het raar zullen vinden dat hij bevriend is met een kakkerlak en een duif en dat hij er mee praat wordt het boek daardoor minder realistisch en is dat erg 30e jaargang nummer 4 maart april 2001 uit de reactie van ellen tae cent iftr r hnxsare rear t con tom aae wantlow rests wrpr tei r 4t 110 el es s it a w es fam ffi 1 101 as wm discussievraag 1 ik vond het een heel erg moeilijke discussievraag en een beetje vergezocht ik kan er dan eigenlijk ook geen antwoord op geven kinderen zullen deze diepere betekenis er zeker niet achterzoeken kinderen vinden het gewoon een leuk boekje met grappige personages dat er verschil len worden aangegeven daar letten kinderen naar mijn mening niet op discussievraag 2 ik denk dat kinderen dat helemaal niet raar vinden er zijn zelfs kinderboekjes waar een dier zelf de hoofdrol in speelt kinderen vinden dat ook niet raar denk bijvoorbeeld aan kikker en de vreemdeling dat is voor kinderen ook heel erg normaal dat pluk dus met een kakkerlak en een duif kan praten is voor kinderen niet eens opvallend ze vinden het juist heel grap pig uit de reactie van aimee mastfont to t the wanmm work aro go or view to strt oma 041ii rv 6 4 0 qiniegna i tt s antstrwels x y i r rco 3 an n ip cyccxnr fw8y xx vi discussievraag 1 ik denk niet dat kinderen die het verhaal krijgen voorgele zen er zo diep over nadenken zij luisteren gewoon en zullen bepaalde zaken zeker herkennen ik denk namelijk dat kinderen ook in het dagelijks leven warden geconfronteerd met verschillende mensen dit hoort bij het leven en daar merken ze al vroeg genoeg het nodige van discussievraag 2 ik vind het juist de charme van het boek dat er eigenlijk geen verschil wordt gemaakt tussen de dieren en de mensen in het verhaal de dieren hadden net zo goed mensen kunnen zijn verder blijft het een kinder boek waar praten en vriendschappen met dieren aan de orde van de dag zijn neem bijvoorbeeld nijntje zij praat zelf 9 maart april 2001 nummer 4 30 jaargang x 42 n n iv ti ix k uit de reactie van ilse tie un yift w tomtit tam 1004t falikwintilowirk 1 di at mitt ente d a ay ak 7 7a y 9r i f j y s9a e nome of ali taints a szy 5 vraag 1 de kinderen zullen het denk ik niet zo opvatten ze begrijpen het niet maar ik denk wel dat ze begrijpen dat het goed is dat pluk iedereen helpt zelfs degenen die hem niet zouden helpen maar het gaat niet alleen om de verschillen tussen mensen maar ook om de verschillen tussen mensen en die ren vraag 2 voor kinderen is het heel gewoon dat mensen met dieren kunnen pra ten er zijn ook kinderen die praten met hun knuffeldieren kinderen zijn denk ik nog niet zo heel goed in het verschil tussen mensen en dieren voor ons wordt het boek wel minder realistisch maar voor kinderen zal dat niet opgaan voordat het bij kinderen minder realistisch wordt moet er heel wat gebeuren de discussievragen van janneke snijden mogelijkheid om zich regelmatig in de dis wezenlijke zaken aan ze gaan over het cussie van een leeskring te mengen hij kan door haar geformuleerde thema van het zich daarbij concentreren op de inhoud van boek verschillen tussen mensen over het de discussie in het voorbeeld van pluk van realistisch gehalte van het boek en over de petteflet zou hij zich kunnen mengen in respons die je van kinderen kunt verwach de discussie over het thema of over de ten met name de discussievragen geven vraag wat realistisch is daarnaast kan hij een indicatie van de diepgang of opper via de digitale leeskring ook het proces vlakkigheid waarmee de studenten de door begeleiden bijvoorbeeld door een groep hun gelezen boeken beschouwen en aan te sporen weer snel een leesverslag te bespreken de reacties van de groepsgeno plaatsen of door extra aanwijzingen te ten op de eerste discussievraag laten overi geven bij het herschrijven van een leesver gens een aardige verscheidenheid zien slag tot een recensie deze begeleidings ellen vindt die vraag vergezocht ilse grijpt mogelijkheden zijn in het eerste uitvoerings die vraag aan om een andere thematiek jaar weliswaar toegepast maar dat naar voren te schuiven de behulpzaamheid gebeurde veel te weinig dit soort begelei van ruk beide reacties bieden janneke ding op afstand kost tijd en daar ontbrak genoeg stof tot nadenken het aan in het tweede uitvoeringsjaar nemen er meer docenten deel aan de digi ten slotte moet in dit verband nog iets over tale leeskring en is daarmee de begelei de begeleiding van de leeskring gezegd dingstijd per leesgroepje aanmerkelijk ver worden de begeleidende docent heeft de ruimd j 30e jaargang nummer 4 maart april 2001 reflecties van de opleider elkaar leeservaringen te laten uitwisselen over lezen en schrijven de digitale leeskring biedt studenten een platform voor het discussieren over kinder hoe houden krijgen we de studenten boeken en door de specifieke opzet van de aan het lezen module biedt hij ook een aanzet voor het werken aan een eigen leesrepertoire met het is onze ervaring dat de meeste eerste het oog op de literaire vorming van studen jaarsstudenten geinteresseerd zijn in kinder ten zijn deze twee punten discussieren literatuur het is een onderdeel van het vak over kinderboeken en bouwen aan een nederlands dat over het algemeen hoog eigen leesrepertoire pure winst ten scoort die interesse moet je als opleiding opzichte van de oude praktijk van boeken natuurlijk koesteren in dat verband was het lezen voor het tentamen niet handig om studenten in hun eerste stu diejaar te laten lezen voor de lijst met als afsluiting een schriftelijk tentamen deze hoe ontwikkelen we de schrijfvaar opzet was bedoeld om het leesrepertoire digheid van studenten van studenten op peil te brengen maar werkte uiteindelijk contraproductief in de oude praktijk kregen studenten tijdens een tentamensessie van twee uur een spe het lezen van kinderboeken biedt aan stu cifieke schrijftaak voorgeschoteld ze moes denten op verschillende manieren voldoe ten bijvoorbeeld iets opschrijven over de ning de boeken bieden betekenisvolle personages van een boek of ze moesten ervaringen en soms het thema van een boek schriftelijk onder ook prettige herinnerin woorden brengen in de context van een de digitale gen aan de eerste tentamen is het schrijven van dat soort tek leeskring biedt keer dat een boek sten eigenlijk een onmogelijke opgave het studenten een werd gelezen namelijk zou veel normaal functioneler zijn als stu platform voor het toen studenten zelf nog denten na het lezen van een boek in een discussieren over op de basisschool za ongedwongen situatie thuis met het boek kinderboeken en ten daarnaast ervaren steeds onder handbereik zonder tijdsdruk door de specifieke studenten in hun stage voor zichzelf een leesverslag zouden opzet van de dat kinderboeken een maken module biedt hij bepaalde plaats inne ook een aanzet men op de basis aan de eigen schrijfvaardigheid van studen school bijvoorbeeld in ten werd en wordt door de opleiding veel voor het werken de kinderboekenweek belang gehecht jarenlang resulteerde dat aan een eigen door thuis te raken in in een cursus schriftelijke communicatie leesrepertoire de wereld van de kin ergens in het tweede jaar van de opleiding derboeken raken stu in die cursus lieten we studenten bijvoor denten ook thuis in een beeld oefenen in het produceren van ver belangrijk aspect van hun beroepspraktijk schillende tekststructuren zoals maatregel ze kunnen daardoor makkelijker in hun sta teksten evaluatieteksten en probleem geklas meedoen teksten de verwachting was dat de aldus opgedane kennis en vaardigheid door stu deze positieve ervaringen met kinderboe denten op andere momenten in de oplei ken zou je als opleiding moeten aangrijpen ding ook toegepast zou worden bijvoor en verdiepen wij dachten dat het best te beeld als zij een werkstuk of scriptie kunnen doen door studenten binnen de moesten schrijven de ervaring leerde ech werkstructuur van de digitale leeskring met ter dat dat soort transfer meestal uitbleef maart april 2001 nummer 4 30 jaargang i j ry i r d 44 w ro i i r c y w f o de vaksectie talen zag zich voor de uitda bovendien kan in de leeskring gericht aan ging geplaatst om de ontwikkeling van de dacht besteed worden aan het schrijven eigen schrijfvaardigheid van studenten niet van een bepaald soort meer af te dekken teksten namelijk die met een losse cursus met een evaluatiestruc door het werken in in de leeskring kan maar te integreren in tuur leesverslagen en de digitale gericht aandacht andere onderdelen van recensies studenten leeskring ervaren besteed worden het curriculum te krijgen bij het produce studenten dat een ren van dat soort tek aan het schrijven beginnen bij die onder tekst nooit in een van een bepaald delen waar ze zelf sten ondersteuning in keer af is soort teksten eerstverantwoordelijk de vorm van structure namelijk die met voor was rende aandachtspun een evaluatie ten ten slotte zit er in de digitale leeskring structuur de digitale leeskring een essentieel schrijfdidactisch uitgangpunt biedt als het ware het ingebouwd namelijk die van de revisie begin van een oplossing voor beide door het werken in de digitale leeskring genoemde problemen de schrijftaak van ervaren studenten dat een tekst nooit in een het leesverslag tijdens het tentamen wordt keer af is de reacties van de groepsgeno vervangen door een serie leesverslagen tij ten op de discussievragen dwingen de dens het werken met de leeskring schrijver ertoe zijn eigen tekst te herzien bart van der leeuw fontys pabo den bosch frans fransenstraat 15 nl 5231 mg den bosch bt vanderleeuwqfontys nl noot 1 dit is de tekst van een presentatie die ik gehouden heb op de 14e hsn conferentie in gent 17 18 november 2000 bibliografie couzijn m l zonneveld het i m project leerlingen discussieren via e mail over een literair werk vonk 28 1 nov dec 1998 p 11 18 30e jaargang nummer 4 maart april 2001