Seksisme in schoolboeken Nederlands: Marie blijft breien

dede brouwer maak een opstel getiteld een mooi beroep piloot de me i sjes schrijven over een mooi beroep stewardess seksisme in schoolboeken van der keuken planije nederlands nederlands 11 54 marie blijft breien na seksisme in van dale moer 1980 1 ditmaal een artikel over seksisme in schoolboe ken nederlands u wordt er moe van wij worden moe van de treurige praktijk die het helaas nodig maakt om keer op keer te wijzen op seksistisch taalgebruik dede brouwer deed met een werkgroep een onderzoek naar de mate waarin en de wijze waarop vrouwen voorkomen in een aantal bekende schoolboeken nederlands een gunstige uitzonderinq daargelaten blijken vrouwen in deze boeken de grote afwezigen voor zover ze wil voorkomen worden ze ook nog eens zeer stereotiep afgebeeld inleidin g zelfbeeld en welke toekomstverwachtingen wordt meisjes door middel van deze figuren voorgehou dankzij de hernieuwde opleving in de vrouwen den beweging is in de onderwijswereld de belangstel tot nu toe zijn naar mijn weten voornamelijk ling voor gelijke kansen voor meisjes en jongens lees en schoolboeken voor de basisschool onder de laatste jaren toegenomen uiteraard dient dit zocht op seksestereotypering plus min boek niet ten koste te gaan van aandacht voor de pro 1974 sekse en test 1975 de resultaten zijn van blematiek rond milieu en school verschillende een benauwende uniformiteit mensen bestaan studies wijzen er bovendien op dat milieu en sek dikwijls uitsluitend uit jongens en mannen en de se elkaar versterken wat onder meer inhoudt dat enkele vrouw die er in voorkomt is dienstbaar of meisjes uit de lagere milieus er het meest bekaaid vertegenwoordigt een van de volkomen holle afkomen de achterstand van meisjes is te wijten huizen van huilende vrouwen en meisjes die niets aan diverse factoren zoals socialisatie interactie weten niets kunnen niets uitleggen en waarvan tussen leerkracht en leerling en waarover het in heel duidelijk niets wordt verwachfl kolkman klit verslag zal gaan het lesmateriaal in hoeverre 1974 25 zulk lesmateriaal zal meisjes dus niet en op welke wijze worden meisjes door de stof bepaald motiveren door te leren om later een be die in schoolboeken nederlands wordt gepresen roep uit te oefenen teerd aangesproken oftewel hoe vaak gaat het in in hoeverre is er sprake van onzichtbaarheid en schoolboeken over meisjes of vrouwen en welk stereotiepe weergave van vrouwen in methode s 32 voor het voortgezet onderwijs purmerend 1976 j s ten brinke w drop weg om deze vraag te kunnen beantwoorden hebben wijs in het taalverkeer wolters noordhoff gro we elf synthetische taalmethodes voor mavo ningen 1972 73 75 we hebben ons beperkt havo en vwo doorgelicht m boot e a collage tot onderzoek naar seksisme wat impliceert dat nib zeist 1972 73 74 j biegstraten e a onze uitspraken geen betrekking hebben op de al functioneel nederlands wolters noordhoff gro gemene didactische kwaliteiten van de betreffen ningen 1975 76 77 j h b6se d m van wil de methodes we zijn het volgende nagegaan ligen levende taal wolters groningen 1961 64 1 in hoeveel teksten is een meisje vrouw hoofd g j van der keuken c a g planije nederlands figuur en in hoeveel teksten een jongen man thieme zutphen z j e h bult e s f rie 2 is er sprake van seksisme in het voorwoord o f mens peteris opbouw meulenhoff educatief de docentenhandleiding en in de voorbeeld of amsterdam 1978 79 j s ten brinke w oefenzinnen drop taal met effect wolters noordhoff gro ningen 1979 p a honing l n santema taal sekse van de hoofdfiguu r leren door zelf corrigeren versluys amsterdam 1973 f j dijker c a keukens taal door in de volgende tabel wordt het totale aantal tek tong en teken versluys amsterdam 1974 j sten per methode gegeven en het aantal keren dat vos h van der laan taal vandaag ten brinke een meisje of een jongen hoofdpersoon is meppel 1977 j boland e a taalwerk muusses me thode aa ntal aan tal h oofdfig hoofdfig delen teksten meisje jongen collage 3 74 8 42 functioneel nederlands 4 60 4 28 levende taal 2 28 0 21 nederlands 4 84 5 60 opbouw 3 58 8 15 taal met effect 1 2 0 2 taal leren door zelf corrigeren 3 63 8 32 taal door tongen teken 4 112 6 56 taal vandaag 4 84 27 32 taalwerk 3 20 5 14 totaal 10 methodes 58 5 71 30 2 hieruit blijkt duidelijk dat meisjes verreweg in de lijk aandacht hebben voor de meisje jongenpro minderheid zijn 12 procent van de teksten gaat blematiek en niet uitgaan van het traditionele rol over meisjes 52 procent over jongens de reste patroon taal met effect van dezelfde schrijvers rende 36 procent bestaat uit min of meer neutra dat wegwijs in de toekomst gaat ve rv angen on le informatieve teksten hoewel onze verwach derscheidt zich in dit opzicht ook positief van de tingen niet al te hoog gespannen waren viel deze andere methoden het boek is sterk gericht op de uitkomst ons toch tegen temeer daar ook enkele zelfwerkzaamheid van de leerlingen en docen nieuwere methoden geen evenwichtiger beeld la ten en bevat slechts twee tekstjes met mannen ten zien als hoofdpersoon maar de hele opzet van het in de tabel ontbreekt wegwijs hierin bleken uit boek wijst erop dat de auteurs zich voo rtdurend sluitend informatieve teksten te staan waarin richten op jongens en meisjes zoals hieronder beide seksen ongeveer even vaak voorkwamen nog aan de orde zal komen hoewel we in de hogere maatschappelijke posi van de overige methoden is er een die meisjes en ties uitsluitend mannen aantreffen uit de vra jongens een ongeveer even grote plaats gunt taal gen en opdrachten bleek dat de auteurs wel dege vandaag bovendien doet een eenvoudige optel 33 ling van hoofdfiguren deze methode tekort want wen nederlands opbouw taal met effect nog belangrijker is dat er nergens sprake is van wegwijs en in twee tegen de leerlingen taal een stereotiep rolpatroon jongens kunnen dro door tongen teken taal vandaag voor de volle merig zijn meisjes kunnen initiatief nemen bo digheid moet worden opgemerkt dat in collage vendien worden in de tekst voorkomende tradi even wordt gerept van een juffrouw die elke tionele verhoudingen door middel van kritische vorm van creativiteit in kinderen doodt door vragen en opdrachten aan de kaak gesteld onze plaatjes voor ze uit te knippen langs een voorge bevindingen stemmen overeen met die van laute tekende potloodlijn lerarenboek 1 3 slager tordoir 1978 die dit boek vrij positief uit deze resultaten blijkt dat taal niet slechts de beoordelen vanwege het weinig traditionele we maatschappelijke verhoudingen weerspiegelt reldbeeld dat er in tot uiting komt helaas haalt maar soms achter de ontwikkelingen aandrentelt het slechts een percentage van 6 procent op de in bijna de helft van de methodes wordt gespro 1290 door het cito onderzochte boekenlijsten ken tot mannelijke leerkrachten terwijl er altijd voor de brugklas evenveel als het zeer traditione al relatief veel vrouwen werkzaam waren in het le taal leren door zelf corrigeren opbouw en onderwijs functioneel nederlands geven de toon aan met ook in de voorbeeld en oefenzinnen vinden we respectievelijk 24 procent en 13 procent de onzichtbaarheid van vrouwen in ongeveer 60 procent van alle zinnen gaat het over een hij in taal seks isme in voorwoord en voorbeeldzinnen 15 procent over de meervoudsvorm zij of men e d en in 20 procent gaat het over een zij bo onder taalseksisme vallen die taalverschijnselen vendien vervult deze zij in minstens de helft van waardoor mensen op grond van hun biologisch het aantal gevallen een traditionele rol zij is kuis geslacht worden gediscrimineerd het is niet zo passief moeder dom onhandig bezig met haar verwonderlijk dat in dit geval voor mensen vaker uiterlijk en het huishouden enkele voorbeelden vrouwen dan mannen ingevuld kan worden aan zijn verloofde werd door jan gezoend collage gezien er nog steeds ongelijkheid bestaat in hun de vrouw staat erop dat zij fatsoenlijk behan maatschappelijke posities taalseksisme komt on deld wordt collage der meer tot uiting in de pronominale verwijzing moeder bereidt op het fornuis het diner func het gebruik van het zogenaamd neutrale hij als tioneel nederlands verwezen wordt naar een enkelvoudige persoons de radio stoo rt erg want hij is op de grond ge naam in een brochure met richtlijnen ter bestrij vallen toen mijn moeder hem wilde afstoffen ding van taalseksisme wijzen groen rusch e a functioneel nederlands 1979 op enkele alternatieven zodat vrouwen dames wrijven de klontjes uit de suiker en ver niet langer onzichtbaar blijven in de taal een mengen deze met melk levende taal aanverwant probleem vormt de vrouwelijke af marian is vandaag ziek omdat ze geen zin had leiding van persoonsnamen zoals eraar eraresz om twee proefwerken te leren opbouw regelmatig wordt alleen de mannelijke vorm ge het naieve kind verbeeldde zich dat zij die moei bruikt wat een nog grotere onzichtbaarheid van lijke zin kon ontleden taal leren door zelf cor vrouwen in de taal bewerkstelligt zie voor een rigeren uitgebreidere bespreking brouwer 1980 zij is het slankste meisje van de klas hij is de we kunnen spreken van taalseksisme in het voor handigste jongen van de klas taal door tongen woord of in de docentenhandleiding als auteurs teken zich uitsluitend richten tot mannelijke docenten de leraar en zijn klas terwijl de taal mogelijk het is een lastig en zeker tijdrovend karwei dit heden biedt als het woord docent docenten of laatste onderdeel perfect uit te werken men zou het gebruik van zowel de mannelijke als de vrou dan alle voorbeeldzinnen soms 1000 per deel welijke vorm leraar of lerares ook is het mogelijk moeten indelen naar hij zij zinnen met negatieve zich te richten tot de leerlingen van de elf on positieve betekenis we geven hier dan ook alleen derzochte methoden wordt in vijf alleen tot man een eerste indruk maar in aanmerking genomen nen gesproken collage functioneel neder dat vrouwen sterk ondervertegenwoordigd zijn lands levende taal taal leren door zelf corrige menen we dat ze meer dan mannen stereotiep en ren taalwerk in vier tegen mannen en vrou negatief worden afgeschilderd 34 zoals te verwachten was steken taal vandaag en onderzoek te verkleinen hij propageerde onder taal met effect ook hier gunstig af bij de overige meer om in de voorlichting en omscholing tradi methoden het meest consequent niet seksistisch tionele stereotiepen te relativeren en hij was mis is de laatste de auteurs spreken steeds van je schien teleurgesteld dat in het najaar van 1979 buurman of buurvrouw een vergissing op pag nog steeds 97 5 procent van de hbo studenten 124 handelend over een schrijver als hij niet kinde rv erzorging en opvoeding en 2 5 procent deskundig is en wisselen bovendien wat je van de hbo studenten hoger technisch onderwijs zelden tegenkomt de volgorde regelmatig af je vrouwen waren uitleg krant 61 10 januari leraar of lerares pag 11 en je leraressen en le 1980 huisman 1979 merkt opdat het niet al raren pag 15 misschien zullen juist dergelijke leen aan de voorlichting ligt dat er zo weinig subtiliteiten de integratie van de andere helft van vrouwen een mannenberoep kiezen zulke vrou de wereldbevolking bevorderen tenminste in de wen worden bij sollicitaties namelijk al gauw als taal tweede keus beschouwd belt u voor uw zoon ep i loog maar lange tijd voor er sprake is van beroepsvoor lichting of omscholingskansen worden kinderen op enkele lichtpuntjes na ziet het er met de mid gevormd door ouders en school in dit artikel is delbare schoolmethodes nog somber uit wat be van deze twee nog de minst gecompliceerde aan treft de rolverdeling tussen vrouwen en mannen de orde uit de onderzoeksresultaten blijkt dat van vrouwen wordt passiviteit en ondergeschikt kinderen en op de basisschool en in het voortge heid verwacht van mannen stoerheid en leider zet onderwijs worden geconfronteerd met een schap zodat beide seksen in hun individuele ont zeer traditioneel rolpatroon naar mijn mening wikkeling worden beknot pakt dit voor vrouwen nadeliger uit dan voor minister pais die zich inspant voor emancipatie mannen omdat van mannen in ieder geval iets zij zaken heeft in mei 1979 een beleidsnota uitge het teveel maar van vrouwen mede vanwege hun bracht waarin een skala van maatregelen wordt onzichtbaarheid grotendeels niets verwacht genoemd die tot doel hebben de achterstand van wordt laat ik besluiten met een variant op een vrouwen in het onderwijs en wetenschappelij k oproep van kolkman van zes jaar geleden auteurs docenten uitgevers doe er wat aan noten dit onderzoek werd uitgevoerd in het kader van een rensen meer in het taalgebruik is ingeburgerd dan do werkgroep bij de vakgr oep nederlands aan de rijks cente docentes zo kan wel worden geadverteerd met universiteit van le i den met dank aan de dee l nemers docent m v maa r n iet met leraar m 4j het lij kt hanneke b oe nder til hagenaar jacqueline kool me waa rs chijnlijk dat vrouwelijke afleidingen en stra jan kuijpe rs rob mientjes addie de moor daarna het gebruik van m v overbodig zullen wor irene niggebrugge leonore van prooijen majella de den als er een minder strikte scheiding bestaat tussen spaaeij jos vermeulen marjolein van wesselo speci fi ek v r ouwelijke en specifiek mannelijke beroe marie christine witteman pen en taken op een ande re plaats wil ik de lingui s van lang niet alle persoonsnamen worden vrouwelij tische aspecten van deze problematiek nader uitwer ke afleidingen gevormd bijvoorbeeld landerts dok ken temeer daar het wenselijk lijkt geen nieuwe ter deskundige d ie i n p rincipe naar een man en een vrouwelijke afleidingen te vormen al was het alleen vrouw kunnen verwijzen het feit dat men in ee rste maar ter voorkoming van zulke omslachtige formu instantie vaker aan een man denkt heeft meer te ma lerin gen als medewerk st er en medewerker of mede ken met iemands maatschappijbeeld dan met de taal werkster vorm i n kwestie in tegenstelling tot eraaraeraies kolkman 1974 25 uitgevers onderwijze rs au kan docent docenten naar mijn gevoel verwijzen naar teurs doe er wat aan en vooral oude rs doe er wat mannen e n vrouwen onder meer omdat ereras lera aan 1 35 literatuur d brouwer taalwetenschap taal en sekse te verschij nen in wetenschap en samenleving febr 198 0 a groen rusch ea rich tlijnen ter vermijding van sek sisme in teksten en illustraties de feeks nijmegen 1979 j huisman mannenberoep voor vrouwen uitzonde ring in nrc handelsblad 6 april 1979 m a kolkman moeder haalt de mand met kapo tte kou sen maar weer eens voor de dag in plus min boek 11974 20 2 6 l lauteslager a tordoir taal en werkelijkheid in het taalboek amsterdam 1978 doctoraalscriptie instituut voor algemene taalwetenschap plus min boek uitgave van de werkgroep kinderboeken mvm le i de n 197 4 sekse test uitgave van de werkgroep sekse en tekst van mvm den haag 1975 het beste uit 10 jaar moe r binnenko rt te koop het puikje uit 10 jaar moer een ideale verzameling a rtikelen over moedertaal onderwijs voor een lu ttel bedrag docenten nederlands aan opleidings scholen stop maar vast met stencillen voor het volgende studiejaar inlichtingen en bestellingen bij h et von bur ea u tel 02975 67297 di wo ochtend en do avond 36