Selectie en planning van leerstof: leerkrachtvaardigheden in meertalig onderwijs

enthou s iast geword en door het suc ces van piet litjens overs tap zijn we z elf e e n proje c t aan het ont wikkelen voor groep 4 dat we vers tappen heb ben ge noemd ouders en kinderen zijn er erg me e in genomen maar niet all een aan het selectie en planning b e gin van he t lee sonde rwij s zi en we verbet e ring o ok in de hoge re groep en gaat de l eeftijd van leerstof waarop de kinder e n het techni s ch le zen b e hee rse n omlaag we s tr even erna a r het t ech leerkrachtvaardigheden in nisch leze n voltooid te h ebb e n aan h et einde van gro e p 6 nu li g t dat ong e ve er halverwege meertalig onderwijs groe p 7 ook and ere cijfers ton en aa n da t we op de goede weg zijn vol gens de gegeve ns va n h e t prima c ohortond e rzo e k zijn we gestege n van le raren op sch o le n m et ee n het e roge n e leerlingen een sc hool in de laags te c ategorie naar de een p opul a tie h e bb e n g ro te m oe il ijkh e de n m e t he t se lec na laatste cat e gorie dit gee ft aan dat we er t eren e n plannen van l ee rs tof als de v erschille n tu s weliswaa r n og niet zijn m aa r h et bie dt hoop sen leerlingen g roo t zijn h e t a anbod o mvang rijk is vo or de to e koms t en de tij d zo als vaa k b epe rkt dan valt er veel te beslissen op dat proces va n het ki ezen van les noo t inho ude n e n van h e t op stellen en bijs t elle n van een planni ng is de cursus se lec tie en planning va n leer i ee n dee l van de ze te k st is ee n b ewerking van stof gericht in het kader van h e t project mee rtalig h o ofds tuk 2 uit de brochure rotterdam se sch o len he id hebben piet litje ns en akke de bl a uw in na u doen het zo de ltaplan ta alb e le id prim a ir o nde rwijs we sam e nwe rking m et sch oo lb ege le id e rs en sch olen door w j d e vro om ro tt e rdam fonds a ch deze n a sch o li ngs m o dule ontwikkeld in moer ter s tandsb es trijding onder wijs ro tt e rdam 1 994 6 is een artikel opgen o m en over h e t combi 1995 nere n van tv tr e n nt2 methoden op ve rzoek va n vee l sch o l en h ebb en de auteurs in h e t kad e r van het project meert a lighe id deze combina ti evoo rs tell en uitgewerkt de curs us selectie e n planni ng van leer s tof is s am e ngeste ld op bas is van de ervaringen m e t deze combinati evo o rs te lle n meertalige onderwijssituaties op scholen met meer dan 25 procent meer talige leerlingen kan nt2 onderwijs niet beperkt blijven tot een voorziening buiten de klas het nt2 onderwijs moet in deze situatie niet alleen buiten de klas gegeven worden maar eveneens in de klas dit betekent inte gratie van rrti en nt2 onderwijs dit bete kent niet dat vanaf dat moment alle leerlingen nt2 onderwijs krijgen in het project com binatievoorstellen ntr nta hebben we gezien dat leraren er vaak niet in slagen adequaat te dif ferentieren tussen meer taalvaardige en minder taalvaardige leerlingen of tussen eentalige en meertalige leerlingen leraren beschouwen een 64 moer 1996 1 heterogene groep leerlingen veelal als een elke leraar neemt elke dag beslissingen over homogene groep die min of meer hetzelfde de leerstof en de wijze waarop zij of hij deze aanbod krijgt eigens jacobs 1994 aanbiedt leraren besluiten lessen over te slaan er zijn in de loop der jaren op verschillende in te korten in een andere volgorde te geven gebieden los van elkaar goede produkten ver of op een andere wijze uit t e voeren dan in de schenen ten behoeve van het onderwijs aan handleiding staat aangegeven zij doen dit op meertalige leerlingen methoden leergangen grond van factoren als het taalvaardigheids cursussen voorbeelden modulen enzovoort niveau van de leerlingen in een groep de het blijft lastig voor scholen om hier een bewerkelijkheid van de les e n de tijd die ze samenhangend geheel een mooi mozaiek van e rvoor moeten uittrekken het bepalen van te maken scholen slagen er maar zelden en wat wel en wat ni et aan de orde komt e n voor met veel moeite in om een samenhangend wi e g ebeurt soms met een zek e re will ekeur aanbod te realiseren zelfs binnen een leer in de ze cur s u s wille n we leraren enkele b esli s gebied zoals bijvoorbeeld nederlandse taal sings en planningprocedures aanr e iken is het moeilijk om een aanbod te presenteren waarin van groep i tot en met 8 sprake is van voor wi e is de cursus b e doe l d samenhang en balans en waarin efficient en de cursus is bedoeld voor leraren op meer effectief gewerkt wordt aan de realisering van talige scholen die met behulp van een begelei de kerndoelen de behoefte aan een geinte der verbetering willen aanbrengen in het greerde nti nt2 methode voor de gehele taalonderwijs de cursus is gericht op basis basisschoolperiode is groot zo n methode is scholen waar al wel aanvullende leermiddelen weliswaar in ontwikkeling maar deze is voor voor het tweede taalonderwijs in gebruik zijn lopig nog niet voorhanden het zal nog enige maar waar zich problemen voordoen bij de jaren duren voordat scholen hierover kunnen implementatie ervan veel leraren hebben beschikken verder willen we benadrukken dat moeite met het combineren van lessen uit het goed is dat zo n methode er komt maar rrti methoden met onderdelen uit nt2 dat het een illusie is te denken dat er dan geen methoden selectie en planningproblemen meer zijn scholen die nog moeten beginnen met na te ook een geintegreerde methode zal mikken denken over de aanschaf en inzet van nt2 op een gemiddelde groep leerlingen materiaal die zich dus in de adoptiefase bevinden kunnen zich het beste eerst oriente waarom een cursus selectie en planning ren op de voor hun situatie meest geschikte methoden zij kunnen het implementatie veel scholen maken in h et taalonderwijs traject volgen zoals beschreven staat in litjens gebruik van methoden in sommige gevallen e a 1993 dit is een programma dat in het maakt men g ebruik van een taalmethod e en bijzonder gericht is op het adopteren van een losse leesmethode in andere geva ll en van nieuwe leergebieden als nederlands als twee een complete taal leesmethode ook al is op de taal en onderwijs in eigen taal en het selec een school sprake van een zorgvuldig samen teren van methoden voor deze gebieden gesteld onderwijsprogramma er valt nog veel de cursus selectie en planning van leerstof te be s lissen bijvoorbeeld in het geval van is vooral nuttig voor leraren die nt2 onder combinatieklassen of als twe e leraren elk in wijs willen integreren in het reguliere taal deeltijd de verantwoordelijkheid voor een onderwijs als meer dan een kwart van de gro e p hebben de aanwezigheid van meertali leerlingen in een groep meertalig is dan is ge leerlingen in e e n groep maakt dat er be sli s apart nt2 onderwijs buiten de groep niet vol singen genomen mo eten worde n over het doende in zo n onderwijssituatie moet niet gebruik van nt2 methoden een leraar is alleen extra nt2 onderwijs verzorgd worden dagelijks bezig een compositie te maken van buiten de groep maar ook binnen de groep lessen uit het soms ruime aanbod in nt z en meestal betekent dit dat onderdelen lessen nt2 methoden deze c ursus is gericht op het oefeningen uit nti methoden komen te ver proc es van selecteren combineren organi se vallen of aangepast moeten worden omdat ren en plannen deze voor meertalige leerlingen te moeilijk of zinloos zijn 1996 1 moer 65 wie geeft de cursus we h eb ben de c ursussen worden meestal na schooltijd of op cursus ontwikkeld voor leraren op scholen woensdagmiddagen verzorgd h e t ligt voor d e met een heterogene le erling enpopul a tie deze hand om rekening te houden met deze s cho cursu s wordt verzorgd door schoolbege l eiders lingspraktijk we s tellen voor dat de cursus zij zijn de experts bij uitstek die door school bestaat uit ti en bijeenkomsten van twee uur teams geraadpleegd worden als zij veranderin de pre c ieze lengte van de bijeenkomsten gen willen aanbrengen in hun leerstofpakket hangt af van d e vergad e r en ove rlegtraditie als zij probl emen hebb e n met h et selecteren op de betreffende school v an leerstof het ligt voor d e hand dat de schoolbegeleide rs cursusgevers bij het voor le erstofselecti e en l ee r s tofpl a nnin g bereiden en uitvoeren van deze cursu s nauw samenwerken met interne b egeleiders op in deze nas c h olingsmodule be steden we aan school inte rne begel eiders coordineren in dacht aan vier asp ecten van sel e ctie en plan veel ge vallen de inhoud van h e t t a alonderwij s ning van l e er s tof deze vier a spe c ten stapp e n in d e ve rsc hillende groepen zij hebb en e en komen in alle fa se n van de cyc lus van joyc e goed overzi cht van we lk materi aal er in de showers aan de orde we we rken v a n macro vers c hillende groepen wordt gebruikt en waar niveau de method e in de volle br e edt e naar de knelpunten precies liggen micro niveau de le s se n en oefeningen a ll ereerst bieden we een procedure om ee n do el van de cursus wat willen we methode in zijn g eh eel te bekijken l erare n bereiken het c entral e do el van deze cursus is moeten met b e hulp van de alge men e hand het verg roten van de vaardighe id va n le raren leiding prob e ren vas t te stell en welke visie in basisonde rwij s in h e t selectere n en pl a nn en een meth o d e centra al sta a t h e t ga at om vrage n van leers tof in h e t t a alond erwij s le ra ren l e ren al s ho e wordt het taalonde rwij s b enad erd uit ric htlijnen toe te passen voor de ke uze van welke onde rd e len bestaat een methode hoe leerstof voor l eerstofordening didac tiek en veel tijd moet voor d e ver s chillend e onderde planning in d e eigen onde rwij ssituatie l e n ge reserveerd worden om op d eze vrage n het do e l va n de c ursu sonderde el se lectie van een antwoord te kunnen formuleren zu ll en d e lee rs tof l era ren ontwikkelen v a ardigheden om l e raren de handleiding bij e e n method e globaal te kunnen b e p alen of leersto f in be sc hikb a re en ged eelt e lijk intensie f mo e te n bes tuderen rrt r en nt2 methoden re l e vant geschikt om in h et taal o nderwij s in he tero gen e gro e be grijp e lijk interessant en int ercultureel i s p e n go ed te kunnen s ele c te ren e n diffe rentie het doel van de curs usonderdeel planning re n is het b el angrijk om na te gaan wat de van l eers tof leraren ontwikkel e n vaardighed e n gebruikte methoden bie den aan le er s tof en op om de ge sele cteerde leerstof t e progr a mmere n welke manier de leerstof aangeboden wordt in tijds ee nheden van een s choolj aar een peri ta almethoden ve rsc hillen in aanp a k enig ode van tie n weke n e en week en ee n l esuur inzic ht hie rin is b el a ngrijk bij d e keuze voor co mbinati es van me th o de n en vo or d e selec tie opzet van de cursus we h ebben van leer s to f d e ze cur su s opgezet vol gen s d e didac tische na deze globale orie ntatie op de methode in cy c lus van joyce showers 1 9 8 8 dit mod el zijn geheel ga a n we ie ts g e d e tai lle erd e r kijken wordt veel ge bruikt bij het opleiden van a s pi in deze fase biedt de c ursusgever informatie rant lerar e n in opleiding e n bij het nascholen over de dom ein en van h e t taalonde rwij s luis van l era re n die al werkza am zijn in h e t onder teren en spre k e n l e zen schrijve n spe ll e n en wij s h e t i s een effe cti ef m o de l ge bl eke n voor taalbesch ouwin g di e in een me thod e aan de h et b ehal e n van cursu s do el en in dit model orde komen en d e do els te ll inge n die in ee n worden zes fasen onderscheide n ins tapactivi j a arprogramma c entraal zouden moe t en staan teite n achtergrondinforma ti e d emon stratie daarbij is h et van bel a ng alle reerst go ed op de oefe ning toepas s ing in de pr a ktijk en evaluatie hoogte te zijn van wat er in e e n jaargroep in het teamgeri c hte na scholi nge n in het ba s is rrt r en in h et nt2 onderwijs a an de orde zou onderwijs b es taan me e stal uit acht tot ti en bij m o eten komen hi e rbij maken w e gebruik van e enkoms t en van elk ongeveer twe e uu r d ez e d e kerndoe le n basisonderwijs beernink e n 66 moer 1996 1 letsch e rt 1 993 voor het tv t2 onderwijs in de nt2 e n rrti methode n d e be na d er ing van ve rschille nd e groepen hebben we de inhoud s het nt2 onderwijs heeft vaak me er overeen e leme nten in s c hema ge zet di e al in e nkel e ko ms t en met h et m o d er ne vreemde tal e n andere publikaties zijn be schreven litj e ns ond erwij s dan met het tv t i onde rwij s meer r99o sijts tra 1994 informatie over versc hille nd e be na deringen in 3 als aan de twe e hierboven bes chreven aspecten het tw e ede taalonderwijs vindt u in appel en aandacht is be steed komt d e fac tor tijd we verme er 1994 geven e en ri chtlijn voor de tijd die pe r week al s er we inig ove reenkoms ten zijn tussen geres erveerd kan worden voor de verschillend e nt2 en nt i methoden dan kan da t d e com domeinen ook nu wee r houde n we rekening bin eerb aarh e id van me thod e n b e mo eilijken met het onder scheid tusse n eentalige e n me e r hi erop mo eten le raren beda c ht zijn bij de talige l ee rli ngen s electie e n ordening va n leers tof uit e en rrt r 4 de vierde s tap in d ez e proce dure i s h et beoor m ethod e in c ombinati e m e t ee n rrtz m etho delen van le ss en op hun ges chikth eid voor l ee r d e m oet en le rar en dus re k e ning ho ude n met lingen bij het beoord el en v a n l esse n ka n me n d e uitgan gs punten do e l s tellin gen en wijze op h eel veel asp ec t en lette n in d e b eoo rd e van l eers t o faanb o d van de in gebruik zijnd e lings procedure die wij voorstelle n letten we in m ethod en he t zal duidelijk zijn dat co mbina het bijzond e r op de volg ende vijf punte n h et ties ver schill e n in de ma t e van uitvoe rb aar belang van een l es de moeilijkh e ids gra a d h e t h eid vee l nt2 methoden zijn ni et afges te md onderwerp de mogelijkhed en om te diffe ren op de opbouw van d e rrt r me thode n een ti eren en het inter c ulturel e asp e ct uit z onde rin g hi erop vormt de nt2 methode hierond er werken we dez e vier s tapp en ver all em aa l taa l die ontwikkeld is in aa n sluiting der uit o p de mo e de rta alm ethod e ta alkab aa l h e t i s in sommige geva lle n la stig om pr ec i es stap z orientatie e e n glob al e ori en aan t e geve n op welke m a ni e r he t taalonder tati e op de benadering van het taalonderwij s wij s in een m ethod e be nad erd wordt er zijn houdt in m ethode n die in d e b egeleid end e handle iding dat lerar en zich bewu st worden van de uit h eel duid e lijk zijn over hun vi s ie op t aa l en gang spunten van de door hen ge bruikte hun uitgan gspunten er zijn ook me thoden methode n nti en nt2 methoden die ni et zo e x plic i et aangeven we lke uitgangs da t lera ren we t en uit we lke hoofdb es tandd el en punte n zij n as tr e v e n waar he t om ga at is da t domeinen de meth o d en b es taa n l er a re n zien da t de uitga ngspunten v an d e da t lerar e n wete n uit ho evee l onde rwij seenhe methode n die op een sc hool gecombine erd den leergan gen blokke n th ema s l esse n oefe wo rd e n duidelijk wel of duide lijk niet me t ning en en de rge lijke de gebruikte me thod en elkaa r c orresp o nd ere n het is niet de b edoe bestaan dit o m l ater de tijd ad equaat te kunn en lin g da t l e ra ren e xac t kunnen aangeven tot ind e l en w e lke be nad ering hun m e thode b e hoort zij nti en nt2 methoden zijn produkt en die hoeve n gee n me thode n analyti c i t e worden gesc hre ven zijn vanuit een b e paalde visi e op al s zij maar ee n global e indruk hebbe n van d e taal in ta aldidaktiek a an d e bas is nijmeegse uitgangs punte n va n de door h e n gebruikt e we rkgro e p taaldida c tiek 1 99 2 p t9 e v wor me thode n e n al s zij zi c h maar b ewust zijn van den de b en a dering e n in h e t nti onderwijs h e t feit da t method en wel of niet bij elkaar kort en ove rzic htelijk b esc hre ve n hie rin passe n d e e nige mani er om dit te ontd ek wordt ondersc he id gemaakt tus sen d ee lva ar ken is het alge me ne gedeelte van d e h andle i digheids onderwij s communi catie f t aalond er ding t er hand te ne me n en t e kijk en of daa rin wij s en func tione el taalonderwij s uitsprake n g e daan worden ove r d e visi e op hoe zit he t m e t de nt2 methoden he t is taal op de a anpak va n h et taalonderwijs niet verwond e rlijk dat de mee ste nt2 metho den a lle ontwikkeld in de loop van de j a ren s t ap 2 doelen en domeinen al s t a chtig vooral vert egenwoordig ers zijn van de leraren een globale indruk hebben van de commu n i catieve of fun ct ionele benadering methoden wordt er nauwkeurig gekeken naar er is e chter een interessant ver schil tus s en de doelstellingen binnen de verschillend e 1996 1 moer 67 domeinen deze orientatie op doelstellingen binnenkomst op s c hool meestal een achter en inhoud van het nt i en nt2 onderwijs is stand binnen de domeinen luisteren en spre een belangrijke stap in de cursus voor het ken en daar binnen weer op het niveau van rr t r onderwijs zijn kerndoelen geformuleerd betekenissen woordenschat vormen gram ondanks het feit dat deze een vrij open matica en gebruik functie de nt2 leer karakter hebben geven ze toch enige richting middelen besteden dan ook zonder uitzonde aan het taalonderwijs in een j aargroep we ring veel aandacht aan de ontwikkeling van hebben de overzichten zoals opgenomen in luister en spreekvaardigheid aan woorden be ernink 1993 per groep in schema gezet schat in feite gaat het binnen de ze domeinen zie litjens en de blauw 1 995 p 2 7 3 2 om extra nt2 doelen voor het nt2 onderwijs zijn geen kerndoe onderzoek naar de taalvaardigheid van len geformuleerd wel zijn de inhoudselemen meertalige leerlingen van de laatste jaren heeft ten en a cc enten in een nt2 curriculum glo het belang van woordenschatonderwijs vol baal be s chreven litjens r99o en ligt er een doende onderstreept in de overzicht e n voor uitgew e rkt raamplan voor een nti nt2 me de groepen 3 tot 8 voor het nt2 onderwijs i s thode sijts tra 1 994 om leraren enig houva st woordens c hatontwikkeling een centraal doel te geven bij het selecteren van leerstof voor b inn en alle domein en voor de domeinen een b epa a lde jaargroep hebben we de kern lezen schrijve n en taalbeschouwing ligt het doelen voor het nt r onderwijs en de weer wat anders meertalige leerlingen heb inhoudselementen voor het tv t z onderwij s ben meestal ook een achterstand op het per groep na ast elkaar gezet niveau van lees e n schrijfvaardigheid en in veel mindere mate op de technische varianten ov e ree nk o ms ten e n verschillen nti en nt2 daarbinnen te chnis ch lezen en spelling ech bij het bepalen van de inhoud van het nt2 ter de achterstand die zich aftekent bij lees onderwijs stuiten we onherroepelijk op de en schrijfvaardigheid komt in veel gevall en vraag wat nederlands als tweede taal precies is voort uit een achterstand van kennis van en hoe nt2 zich verhoudt tot het onderwijs woorden idiomatische uitdrukkingen gram nederlands als moedertaal in genoemde matica en specifieke taalfuncties meertalige overzic hten komen de verschillen en overeen leerlinge n h ebb en moeite met regulie re l ee r komsten tussen rrt t en nt2 aardig tot uit gangen rrt r niet zozeer vanwege de do elstel drukking ook hier benadrukken we nog lingen die e rin worden nagestreefd maar maals dat de kerndoelen weliswaar voor het vanwege de manier waarop aan het bereiken n z r onderwijs zijn opgesteld maar dat deze ervan wordt gewe rkt de complexiteit van eveneens gelden voor nt2 leerlingen taal het taal en oefenaanbod staat het bereiken onderwijs aan meertalige leerlingen betekent van d e doelste ll ingen in de domeinen lezen niet dat we het niveau van de doelstellingen schrijven e n taalbeschouwing vaak in de systemati sc h door de groepen heen verlagen weg dat we concessies doen aan he t niveau van in de methoden voor nt2 zijn vooral de taalvaardighe id op het einde van de basis domeinen luiste ren en s preken anders inge school taalonderwijs aan meertalige leerlin vuld dan in rrt i methoden het accent ligt gen houdt in dat er doelste llingen worden to e sterk op de ve rwerving van woorden structuren gevo egd om de reguliere nt r doelen te en functies de domeinen lezen s c hrijven en kunnen halen in veel gevallen loopt ook de taalbe schouwing vertonen op het niveau van weg naar het gewenste eindniveau anders i s er de do elen redelijke overeenkomst met dezelfde meer onderwijs tijd nodig en moet de didac domeinen in het tv t i onderwij s h et verschil tiek aangepas t worden zit hem hier meer in de didactisering e rvan als we goed naar deze overzichten kijken het tekst en oefenaanbod de verwer dan zien we dat vooral in het nt2 onderwijs kingsvorm voor technisch lezen en spell ing het accent st e rk li gt op de ontwikkeling van zijn ten behoeve van meertalige leerlingen de basis van taal begrijpen en produceren van geen extra nt2 leergangen ontwikkeld woorden zinnen uitingen teksten langere eigenlijk bes c hikken we over te weinig gege uitingen meertalige leerlingen hebben bij vens om uitspraken te doen over het rende 68 moer 1996 1 ment en de effectiviteit van de tv t t leergan vaak een probleem in de praktijk van het gen technisch lezen en spelling voor meertali onderwijs in meertalige groepen de leerstof ge leerlingen totdat anders blijkt houden we kan niet verwerkt worden in de daartoe ter h et er maar op dat de ontwikkeling van deze beschikking staande tijd technische vaardigheden naar verhouding hoe is dit te veranderen er komt de laatste weinig problemen oplevert jaren steeds meer belangstelling voor effectie ten slotte in deze cursus leren leraren voor ve en efficiente wijzen van lesgeven in relatie hun groep een leerstofoverzicht te maken tot leerlingprestaties zie bijvoorbeeld cree hierin moeten zij aangeven welke methode mers i99t en veenman e a 1 99 2 en denk of leergang zij gebruiken voor het taalonder aan de stroom van artikelen die gepresenteerd wij s in hun groep hi e rbij moeten zij probe worden op de jaarlijkse confe renties ov e r ren onderscheid te maken tussen het aanbod effectief onderwijs en effectieve s chol e n l era b estemd voor eentalige leerlingen en voor ren kunnen leren om effectief onderwijs te meertalige leerlingen of zo men wil voor geven en de beschikbare tijd zo efficient meer en minder taalvaardige leerlingen zo n mogelijk te gebruiken registratie van behan schema ziet er uit als bij afbeelding i delde leerstof en bestede lestijd kan leraren helpen de beschikbare tijd optima al te gebrui stap 3 het gebruik van tijd h et ken daarnaast is het zinvol om ook op les programma dreigt bij h et combineren van niveau ervoor te zorgen dat de g e plande tijd rrt i en rrt z methoden ove rladen te worden goed besteed wordt het gevolg is dat leraren in tijdnood rak e n het is dus belangrijk dat leraren een goede goed onderwijs in het erogeen samengestelde planning maken dat ze ervoor zorgen dat de klassen waarin regelmatig in verschi ll ende leerstof goed verdeeld wordt over de beschik groepen gewerkt wordt en veel leerstof op het bare tijd het schooljaar een trimester een programma staat vraagt om bewaking van de week een les tijd de ervaring van veel leraren in meertalige groepen is dat zij de voor het schooljaar jaarplanning al s leraren nti en nt2 b e stemde leerstof niet af krijgen een goede methoden met elkaar moeten combin ere n i s planning vergroot de efficientie en komt daar het verstandig om een jaarplanning te nake n mee ook de effectiviteit ten goede waarin de hoofdbestanddelen geprograi i i ook op lesniveau is bewaking van de tijd meerd worden in perioden van bijvoorbeeld belangrijk wanneer de leerstof niet goed tien weken we hebben gekozen voor eenhe afgestemd is op het niveau van de leerlingen den van tien weken omdat de meest e nt t in de groep duren de les sen langer dan in de methoden eenvoudig in te delen zijn in vier handleiding staat aangegeven dit is dan ook perioden van tien weken het is dus vooral groep eentalige leerlingen meertalige leerlinge n spreke n en luistere n technisch lezen begrijpend leze n schrijven spe ll e n taalbeschouwing afb e elding i een blauwdruk voor een leers tofoverzicht 1996 1 moer 69 groep 3 groep 4 groep 5 groep 6 groep 7 groep 8 nti nt2 nti nt2 nti nt2 nti nt2 nti nt2 nti nt 2 spreken en 0 5 1 0 5 1 0 5 1 0 5 0 5 0 5 0 5 0 5 0 5 luisteren 0 5 i 0 5 1 0 5 1 0 5 i 0 5 0 5 0 5 0 5 technisch lezen 3 3 1 r z 1 z r begrijpend lezen i i 3 3 3 3 3 3 3 3 3 3 schrijven 2 2 2 0 5 1 0 5 r 1 1 5 1 5 1 5 1 5 spe llen 0 5 0 5 1 z t r 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 1 5 taalbeschouwing 0 5 0 5 1 z 1 1 z z t i i z uren per week 8 9 8 g s 8 8 5 8 5 9 8 8 8 8 afbee lding 2 richtlijnen voor een weekplanning in lesure n een pragmatisch motief als scholen echter ge planmatig te werken tijdig te versnellen of te wend zijn in grotere eenheden het trimester vertragen en om hun planning periodiek bij twaalf weken of in kleinere eenheden zes te stellen het zal duidelijk zijn dat een plan weken te plannen dan is daar niets op tegen ning voor de vier perioden van tien weken het gaat ons om het onderverdelen van de het be s t gemaakt kan worden voorafgaand aan veertig onderwijsweken in hanteerbare klei een schooljaar voor leraren die in deeltijd een nere eenheden groep hebben is het een zeer nuttig plan ningsdocument tien weke n planning bij het maken van een jaarplan moeten de leraren het mate riaal dat wee kplanning scholen verschill en nogal in voor een groep beschikbaar is op school inde het aantal uren dat zij per week besteden aan len in vier perioden ook moeten zij probe het taalonderwijs en de verdeling van deze ren hierbij onderscheid te maken tussen leer uren over de verschillende domeinen in het linggroepen waarom moeten de docenten project meertaligheid hebben we gemerkt dat een planning voor tien weken maken als ze al leraren behoefte hebben aan een richtlijn bij een jaarplanning hebben gemaakt de be het indelen van de tijd uit de evaluatiegege langrijkste reden om dit te doen is de volgen vens uit het experiment combinatievoorstel de vee l methoden nemen in hun aanbod van len nti nt2 litjens en jacobs 1 994 bleek thema s en les s en voor e en schooljaar een aan dat sommige domeinen door tijdsdruk in de tal margeweken op in sommige methoden verdrukking komen we hebben vastgesteld worden dit ro ostervrije weken genoemd in dat leraren onder tijdsdruk e erder domeinen andere parkeerweken of pas op de plaats als taalbeschouwing luisteren en s preken ver weken het is van belang om ook deze mar waarlozen dan bijvoorbeeld technisch lezen geweken goed in te plannen en te benutten en spelling in de cursus moet leraren leren het verdient aanbeveling om in elke periode inzien dat het van groot belang is dat er een van tien weken een of twee weken marge te goed evenwicht is tussen de verschi ll ende houden en niet zoals soms het geval is een domeinen voor meertalige leerlingen is de marge van zes weken op het einde van het verhouding tussen mondelinge en schriftelijke schooljaar te plannen en tussen receptieve en produktieve onderde de planning voor een periode van tien len van cruciaal belang om ervoor te zorgen weken is vanzelfsprekend gedetai ll eerder dan dat le raren zorgvuldig letten op de verhouding een jaarplanning met behulp van een tien tussen de verschi ll ende domeinen hebben we wekenplanning zijn leraren beter in staat om een tabel samengesteld zie afbeelding 2 70 moer 1996 1 bij het opste ll en van deze tabel hebben we e rvaren dat de planningvaardigheid van lera gebruik gemaakt van verschillende bronnen ren verbetert als zij deze planningprocedure de belangrijkste zijn letschert en beernink gedurende enige tijd conscientieus doorlopen 1 993 sijtstra 1994 van dongen en van der pluijm 1 99 2 een overzicht als dit geeft rich stap geschiktheid van lesse n ting bij het plannen scholen kunnen goede hierboven hebben we al aangegeven dat we motieven hebben om aan bepaalde onderde voorstellen om op vijf manieren naar een les len meer en aan andere minder tijd te beste te kijken naar het belang ervan de moeilijk den waar het om gaat is dat leraren dit inde heidsgraad ervan voor de leerlingen uit de lingsvoorstel zien als een minimale of gemid betreffende groep het onderwerp ervan de delde tijdsbesteding voor de verschi ll ende differentiatiemogelijkheden en het intercultu domeinen in de groepen 3 tot en met 8 er rele karakter ervan hieronder gaan we kort in zijn altijd marges mogelijk het gaat ons in dit op deze vijf criteria planningsproces meer om de trends de ver houdingen tussen bijvoorbeeld mondeling en het belang van e en les bij het bepalen van schriftelijk tussen technisch lezen en begrij het belang van e en les letten we vanzelfspre pend lezen tussen taalonderwijs aan eentalige kend op het doel dat in die les centraal staat en aan meertalige leerlingen in method en die de laatste tien jaar zijn ont wikkeld is het gebruikelijk om bij elke les planning van een les in het project meerta explici e t aan te geven waar het in die les om ligheid hebben we gemerkt dat veel leraren gaat vroeger was dit wat minder gangbaar als moeite hebben met het plannen van een les in een les een of meer doelste llingen centraal met het bewaken van de tijd om allerlei re staan dan kunnen leraren deze toetsen aan de denen verloopt een les niet zoals vooraf ge kerndoelen nt t en aan de inhoudselementen pland is ook dit stellen we in deze cursus aan nt2 litjens e n de blauw 1995 p 27 32 in de orde de wat oudere methoden zullen leraren de les het eerste probleem dat zich in de praktijk goed moeten bekijken om t e kunnen bepalen voordoet bij het werken met methoden is dat welke cursorische inhoud in feite aan de orde in sommige handleidingen wel een tijdsduur is dit vraagt dus enig analytisch vermogen aanduiding bij lessen is opgenomen en in andere niet bovendien ervaren leraren dat d e m o eilijkh e idsgraad van een les hoe kun lessen in de praktijk nogal eens langer duren nen we de moeilijkheidsgraad van een les dan in de handleiding staat aangegeven als er bepalen de complexiteit van een les is rela helemaal geen tijdsduuraanduidingen in de tief om e e n indruk te krijgen van de moei handleiding staan wordt het plannen en com lijkheid van een les voor een individuele leer bineren van lessen er meestal niet eenvoudiger ling mo e ten we eerst iets weten over het op reden te meer om zorgvuldig stil te staan taalvaardigheidsniveau van die leerling het is bij het plannen van lessen dus onmogelijk absolute uitspraken te doen het is van belang dat leraren zich bewust over de moeilijkheid van een les de geschikt worden van hun eigen planningvaardigheid en heid van een les voor een groep leerlingen die relateren aan de inschattingen in de hand moet steeds opnieuw bepaald worden door de leiding ons voorstel is dat leraren zich leraar een en dezelfde les zal voor sommige voorafgaand aan een les enkele zaken afvragen leerlingen te moeilijk en voor anderen te over de duur van de les in zijn geheel over de makkelijk zijn duur van specifieke onderdelen van een les onderwijsgevenden moeten nogal wat ook leren zij te bepalen of de lesinhoud de besliss ingen nemen in de meeste gevall en didactiek of de organisatievorm aangepast bepalen zij op grond van ervaring en intuitie moeten worden vervolgens evalueren zij ach of een les al dan niet te moeilijk is voor een teraf hoe dit allemaal feitelijk is verlopen het groep leerlingen ervaring en intuitie leveren beoogde doel is dan dat leraren een conclusie vaak een behoorlijk betrouwbaar oordeel op trekken die gericht is op planning van verge en leiden in het gunstigste geval tot een goede lijkbare lessen in de toekomst we hebben beslissing om te kunnen bepalen welke lesse n 1996 1 moer 71 orientatie op de geschiktheid van lessen geschikt aanpasse n ja nee ja ne e i belang van het doel vanuit rrr r perspectief kerndoelen vanuit tvt2 perspectief 2 moeilijkheidsgraa d mondeling schriftelijk taalbegrip taalprodukti e soort interacti e cognitieve inspanning laag hoog contextuele ondersteuning wel niet reflectie lage hoge eisen 3 i s het onderwerp h et thema interessan t leu k sluit aan bij beleving 4 differentiatiemogelijkheden wel aanwezi g niet aanwezig 5 interculturalitei t denk aan negatief taalgebruik stereotypische karakteriserin g selectieve en eenzijdige representati e fragmentatie en isolati e afbee lding 3 criteria om lessen te selecteren wel en welke niet geschikt zijn voor een eer s te kan hij besluiten de les niet te geven groep leerlingen kunnen leraren letten op de ten tweede k an hij besluiten de les wel te volgende punten de verhouding mondelinge geven maar deze aan te passen daarbij moet en schriftelijke taaltaken tussen receptieve en hij dan letten op de factoren die de moeilijk produktieve taaltaken de aard van de interac heid bepalen en die hierboven zijn bespro tie de cognitieve eisen die gesteld worden de ken afhankelijk van de aard van het pro contextuele ondersteuning en de mate waarin bleem past een leraar een taak aan op enkele eisen gesteld worden aan bewuste kennis van of desnoods op all e zes niveau s taal en taalgebruik zie voor een uitwerking litjens en de blauw 1995 p 41 54 orientatie op het onderwerp thema vanzelf als een leraar de moeilijkheid van een les sprekend is het ook van belang dat leraren afzet tegen het taalvaardigheidsniveau van de zich steeds opnieuw afvragen of het onder leerlingen zijn er twee mogelijkheden ten werp van een l e s interessant is voor de leerli n 72 moer 1996 1 gen ook om deze reden kan een leraar tu sse n meertalige en of minder taalvaardige b e sluiten e e n les achterwege te laten of aan te en ee ntalige en of meer taalvaardige l ee rlin pass en we achten leraren voldoende in st a at gen voor de ene groep moet het leer om vast te ste llen wat de interesses van leerlin stofpakket bestaan uit onderdelen uit rrt i en gen zijn zij kunnen bij uitstek inschatten of nt2 methoden voor de la a tste groep b e sta at de onderwerpen en thema s die in de metho de leerstof uit onderd elen uit nt i metho den gepresenteerd worden aansluiten bij de den het kan nogmaal s nooit de b edoeling b elevingswereld van d e leerling en zij kunn en zijn dat voor mee rtalige lee rlingen lag e re doe ook het b e ste bepalen of le erlingen ove r de len nage s treefd word en het ond erwij s pakket voorkennis beschikken di e nodig is in een les mag dus niet alleen bestaan uit nt2 leer over dit aspect kunnen we dus kort zijn we middelen eenvoudigweg omdat deze zonder laten het aan leraren over op grond van welke uitzondering lagere doel en nastreven dan criteria zij bepalen of het onderw e rp van een rrt i m ethoden in he t kad e r van de ze cursu s les int eressant is voor de l ee rlingen gaat het erom dat l e raren vaststellen of de methode n die zij tot hun beschikking h ebben d ifte ren tiatiem ogelijkh e de n in he t exp e ri differe ntiatie mogelijkhede n biede n of nie t ment combinatievoorste lle n nti nt2 heb volg e ns de commis s i e evaluatie basi sonder ben we vastgesteld dat leraren in heterogene wijs g ebruiken nog ve el le raren ongeve e r 60 groepen zich bewus t zijn van de grot e ver pro c ent materialen die zich niet of nauw elijk s schillen tu ssen eentalige en meert a lige l eerlin le nen voor differe ntiatie ingeva l zij w el ge n en tus sen leerlingen binnen deze gro ep en gebruik maken van d er g elijke le ermidd el en toch zijn er maar weinig leraren die a dequ aat dan be nutten zij vaak de diffe rentiatiemoge weten om te gaan met d e ze verschille n lijkheden ni et of onvoldoende in kla sse n met slechts een enkele leraar differentieert litj e n s meertalige leerlingen is het van belang dat en de blauw 1994 al s het pe rcenta g e mee r leraren zowel over gesc hikte l eermiddelen talige leerlingen gering is zijn l e raren gen eigd b es chikken al s ook over d e vaardigh e d en om dez e leerlingen te beschouwen als zouden het de differentiatiemog elijkh ed e n te b e nutten eentalige leerlingen zijn als in h et omgeke er van b elang i s ook dat l e rare n vo or t d ure nd de geval het percentage eentalige leerlinge n reflec teren op het twee de taalontwikk rling laag is dan worden deze leerlingen te recht of proces van individu e l e leerlingen h e t evalu onterec ht behandeld al s nt2 leerlingen l era e re n van l eerlingen en h e t registreren van vor ren zijn du s over het algeme en genei gd tot d eringe n zijn vaardigh ed en di e leraren onde r homogeni sering d e knie moeten hebbe n om doelg e ri c ht ee n uit het onderzoek van reezigt blijkt d a t gediffere ntieerd onderwij s aa nbod te kunnen leraren in h e t algemeen moeite h ebben met presenter en het lijkt simpel maar dat i s het differentieren zij laat zien dat leraren in he t niet algemeen de voorkeur g even aan klassikaal onderwij s ni et all een op s chol en met ee n orientati e op int e rc ulture l e a spec t e n in va n heterogene leerlingenpopulati e maar ook op der ve gt 1 9 87 worden vi er inva lsh oeke n s cholen met alle en eentalige leerlingen r e e gegeven w a araan lessen ge to e t s t kunnen zi gt 1993 terecht stelt zij dat m e nigeen sinds worden negatief taalgebruik stere o typis ch e de wet op het basis onderwijs te optimi s tisc h is karakterisering selectieve en eenzijdige repre gewees t over de differentia ti emogelijkheden se ntati e fragmentatie en is olati e dez e bron van l e raren gedifferentiee rd onderwijs geven wordt vee l gebruikt bij he t bepalen van he t gaat ni e t vanzelf in het perspectief van d e ze interc ulturele ge halte van mat erial e n en leer cursus willen we leraren niet leren om in middel en niveaugroepen te werken of om leren gaan met he t differentiatiemodel sxv basi sstof bij het bepalen va n de moeilijkheid van l es s herhalingstof verrijkingsstof en oefe ninge n taaltaken enzovoort kunnen wat we leraren wi ll en leren is een gediffe leraren le tten op de criteria die we hierboven rentiee rd leerstofaanbod te presenteren waar hebben uitgewerkt hi e ronder nemen we e en bij rekening gehoude n wordt met he t ve rs chil afb eelding op waarin d ez e criteri a opgeno 1996 1 moer 73 men zijn in de cursus selectie en planning noot en literatuu r van leerstof leren leraren hiermee te werken totdat het beoordelen van de comple xiteit van i zie voor een goed overzicht van woorden taaltaken routine is geworden schatonderwijs verha llen verhallen 1994 enkele ervaringen met de cursu s appel r f kuiken a vermeer nederlands als tweede taal in h et basisonderwijs amsterdam basisschool ru pare in amsterdam is een meulenhoff educatief 1995 te verschijnen school die al sinds halverwege de zeventiger appel r a vermeer twee de taalve rwerving en jaren ervaring heeft met de opvang en bege twe ede taalonderwijs bussum coutinho 1994 leiding van meertalige leerlingen op dit beernink r ne derlandse taal handreikingen bij moment is 95 procent van de leerlingen de kerndoelen bas isonderwijs enschede slo meertalig in de loop der jaren zijn allerlei 1 993 onderwijsleerpakketten in gebruik genomen b ee rnink r j l etsc hert kern doelen voor h e t voor groep 5 zijn de volgende methoden basis onderw ijs enschede slo 1993 beschikbaar leeskist het plein de leergangen creemers b effectieve instructie ee n empirisc he creatief stellen en spellen in balans de taal bijdrage aan de verb e te ring van het onderwijs in de bakken verdiepingsmateriaal uit jouw taal mijn klas den haag svo i99r taal letterstad en taalpalet allemaal taal b met dongen d van j van der pluijm de gevolgen dit materiaal kunnen ruim 800 lessen verzorgd van de ve rbreding van het vormings aanbo d in h e t worden in groep s sommige pakketten zijn bas isonde rwijs tilburg instituut voor sociaal gebaseerd op een deelvaardigheidsbenadering wetenschappelijk onderzoek iva 1 99 2 en dateren uit de jaren zeventig andere ver joyce b showers student achievement through schenen in de jaren tachtig en staan een com s taff dev elopment new york longman inc municatieve benadering voor deze school 1988 legde de schoolbegeleider de vraag voor een letschert j r beernink een kijk op de verde nieuwe geintegreerde rrti ntz methode in ling van tijd in h et ba sisonderwijs enschede slo te voeren het team had behoefte aan een 1993 overzichtelijke en samenhangende taal lees litjens p plaats b epaling en karakte risering van het methode die al het nu beschikbare materiaal taalonderwijs nederlands in m eertalige onderwijs overbodig zou maken omdat het nog enkele situaties enschede slo 1 99 0 jaren duurt voordat men over een geinte litjens p p prins a de blauw orientatie op greerde rrti rrta methode kan beschikken is taalprogramma s nt2 en et meertaligheid en besloten om de cursus selectie en planning taalbeleid 5 ens c h e de slo 1 993 van leerstof te volgen deze cursus is door de litjens p a de blauw co mbinati evoors telle n leraren van groep 3 tot en met 8 gevolgd zij tv t i nt2 methoden meertaligheid en taal hebben de cursus uitgespreid over twee b e leid 9 enschede slo 1994 schooljaren litjens p m ja c obs het mooiste mozaiek de cursus heeft de leraren zowel de erva het combineren van nt i en nt2 methoden ren als de onervaren leraren in het team in moer 1994 6 p 2 3 s 2 4 1 enkele nuttig routines aangereikt men wilde litjens p a de blauw selectie en planning van niet te afhankelijk worden van leerstof en leerstof ontwikk e ling van leerkra cht vaardigheden methoden vooral de tijdplanningstabel zie in meertalige onde rwijss ituaties meertaligheid en afbeelding 2 heeft veel discussie losgemaakt taalbeleid 8 enschede slo 1995 en heeft een sturende functie gehad bij het nijmeegse werkgroep taaldidactiek taaldida c blootleggen van de hiaten en het herstellen tiek aan d e bas is groningen wolters noord van evenwicht de schoolbegeleider heeft de hoff 1992 indruk dat de leraren onafhankelijker zijn reezigt g effe c ten van diffe rentiatie op de basis komen de staan van de methoden zij zijn school academisch proefschrift monografieen beter in staat om te reflecteren op de taalbe onderwijsonderzoek nr 1 6 groningen rion hoeften van leerlingen en op hun eigen 1993 onderwijsaanbod sijtstra j doel en inhoud van het taalonderwijs de 74 moer 1996 1 ontwikkeling van een model voor dom e inbeschrij henny uiterwijk ving van taalonderwijs dissertatie arnhem cito 1991 tonvallen sijtstra j taal voor ie deree n raamplan voor een ge integreerde rtt t rr t z methode vo or de ba sis school s hertogenbosch katholiek peda gogisch centrum 1994 hoe worden toetsen vegt n van der op vooroordelen bek eke n het toetsen van leermiddelen voor intercultureel onder minder partijdig voor w ijs enschede slo 1 98 7 veenman s p lem e roelofs f nijssen allochtonen red effectieve instructie en doelmatig klasse ma nage ment een schoolverb eteringsprogramma voor enkelvoudige e n combinatieklassen amster dam lisse swets zeitlinger 1 992 veenman s red effectieve instru ctie le ren de s choolres ultate n van allochtone l ee rlinge n in h e t onderwazen met behulp van h e t directe in s tru ctie basisonderwijs en hun doors tro ming naar mode l hoevelaken christelijk pedagogisch mavo havo vwo ontwikk elen z ich langzaam studiecentrum x993 maar zek e r in p ositie ve zin dat n eemt niet w eg verhull en m s verhull en woorden lere n woo r dat hun onde rwijsp os itie nog s tee ds be duide nd o n den onderwazen handre iking voor le raren in het guns tiger is dan di e van hun autoc hton e leeftijdge bas is en voo rtgezet onde rwijs hoevelaken crs noten we ten schappelijk ond erzoek laat z ie n dat er 1 994 vo o r d e mind er vo o rspoe dig ve rlopende sc hooll oop ban e n van allo chtone leerlingen vel e en zeer uiteen lop end e oorzaken zijn aan te wijzen vooral de vol gende veelal nie t onafhankel ijk van elkaar operere nde fa ctoren kome n daarb ij veelvuldig naar v o ren migrati egesc hie de nis soc iaal eco no misch e sociaal cultu rele en tal ige kenmerken van het gez in kenm erken van de processen van l ere n e n ins tructi e op school en kenm erk en van de k euzeprocessen di e zich op cru ciale mom e nten in de schoolloopbaan afsp e len aan de laatstgenoemde fa ctor e n dan m et name aan d e vraag of de toets en di e t er on derste u ning bij d e te maken keuzes worden gebruikt alloc htone lee rlinge n o nb edoe ld b evoo rde le n dan we l benade len wordt s lechts we inig aanda c ht g escho n ken in dit artik el staat die vraag ec hte r centraal een eers te aanze t tot beantwoording e rvan gebeurt aan de hand van de resultate n van een door d e auteurs uitge vo e rd onde rzoek naar de bruikbaarhe id van de ciz o eindto e ts basiso nderwijs voor alloc h to ne le erlinge n onderz o e ksopz et het onderzoek dat het werkverband taal en minderheden van de letterenfaculteit van de kub en het cito in verband met de eindtoets basisonderwijs gezamenlijk uitvoeren bestaat uit twee onderdelen het eerste heeft betrek 1 996 i moer 75