Sjabloonlezen. Een techniek in voorspellend diagonaallezen van zakelijke teksten.

sjabloonlezen een techniek in voorspellend diagonaallezen van zakelijke teksten inleiding u kent ze wel die karikatuur van de doorsnee leerling lezer uit de klaspraktijk hij leest stereotiep d w z hij leest alle tekstsoorten in alle omstandigheden op een zelfde manier maar wie kan het hem kwalijk nemen heeft hij ergens geleerd het anders te doen hij leest onafhankelijk van zijn leesbedoeling en als hij die al heeft hij leest altijd even intensief even analytisch even lineair hij leest om zo te zeggen met het vingertje hij leest altijd even traag hij leest en moet lezen want hij weet dat hij achteraf die tekst afhankelijke vragen van een ander zal moeten beantwoorden en dat hij hierop een cijfer zal krijgen wie zei ook weer dat hij geen schoolse leesbedoeling had ik kende ze wel die karikatuur van de doorsnee geconditio neerde leerling lezer uit de klaspraktijk en ik ergerde mij en vanuit die ergernis en vanuit die frustrerende ervaringen met de gammele leesmodus lees gebrek aan leesmethode van de gemiddelde leerling lezer wou ik daar iets aan doen en zocht ik naar een remedie een remedie om leerlingen te beletten traag en woordje na woordje te lezen een remedie om leerlingen te dwingen sneller en efficienter te lezen m a w in minder tijd hun leesdoel op bevredigen de wijze te bereiken een remedie om leerlingen bewust gebruik te leren maken van hun verwachtingen rond een tekst en van hun voor kennis een remedie om leerlingen te dwingen oog te hebben voor tekstsignalen en die signalen samen met hun kennis als kapstok te gebruiken om de kontekst aan op te hangen zo kwam ik tot het sjabloneren van zakelijke teksten met behulp van een diagonaalsjabloon uit karton werd een zakelijke tekst over de belgische minerva uit knack magazine beperkt tot 2 sjabloonteksten volgens een links rechtse en een rechts linkse diagonaal 1 doelstellingen door leerlingen enkel met sjabloontekst te confronteren worden ze ertoe gedwongen 16 vonk 1987 17de jg nr 1 1 aan hypothesevorming te doen rond onderwerp deelonder werpen tekstcompositie tekstsoort aanleiding tot het schrijven van de tekst en eventueel het tekstdoel 2 gebruik te maken van hun voor kennis op verschillende taalafhankelijke en taalonafhankelijke niveaus 2 kennis van lettercombinaties woordniveau veld a kennis van syntactische veld 3 en semantische struc turen veld c kennis van logische structuren op het niveau van de zin de alinea de tekst veld d kennis van de wereld veld e al deze in hen aanwezige kennis te mobiliseren en opti maal aan te wenden om complementair aan de opgenomen visuele informatie tekstuele signalen en struktuurmar keerders foto de betekenis van de tekst te con strueren hoe beter een lezer gebruik weet te maken van kennis uit eigen bezit des te minder afhankelijk wordt hij van visuele informatie uit de tekst hij leest dan efficienter en sneller 4 hun raadvaardigheid en inferentievermogen aan te scher pen doordat hen slechts partible informatie wordt aangeboden en hen gevraagd wordt sommige tekstonderdelen kop lead en infoblokje expliciet te re construeren in deze fase is de lezer taalbeschouwelijk en creatief bezig duur het sjabloonlezen kan met een gemiddelde klas binnen 1 lestijd worden afgewerkt materiaal een tekst uit knackmagazine in zijn oorspronkelijke lay out gesjabloneerd volgens 2 diagonalen zie bijlagen raster zie 1 3 lesverloop fase 1 1 de klas wordt in 2 gelijke groepen verdeeld de ene helft krijgt de van links naar rechts sjabloon l r de andere helft krijgt de van rechts naar links sja bloon r l 2 de leerlingen krijgen de opdracht hun diagonaalsja bloon zo vlug mogelijk te lezen en zich een totaal 17 beeld van de tekst te vormen oefening in skimming 1 3 individueel vullen ze nu een raster in met hun hypo theses en de aanwijzingen clues waarop ze zich baseren wat ik voorspel vaaraan ik dit kan zien wat is het onderwerp van de tekst welke zijn de deelaspecten van de tekst in welke volgorde komen ze aan bod wat was de aanleiding tot het schrijven van de tekst fase 2 2 1 opdracht zoek nu een partner met de tegensjabloon werk in paren leg jullie hypotheses en clues samen bespreek en schrap val aan stuur bij kom tot een consensus opmerking in deze fase ziet de begeleider erop toe dat er positief gezoemd wordt rond de twee kolommen van het raster dus en rond hypotheses en rond clues 2 2 klassikale nabespreking wat weten we tot nu toe vanuit de tekst datage stuurd vanuit onszelf kennisge stuurd de resultaten van 2 1 worden nu geinventariseerd en eventueel in een exemplarisch raster zie 1 3 op het bord gebracht opmerking om de vlotheid van de oefening en de motivaties van de leerlingen niet te breken wordt dit rapportagemoment best kort gehouden wanneer in een later stadium het diago naal lezen als strategie vaardigheid verworven is kunnen pair work en klasse gesprek als het hardop verbaliseren van mentale handelingen achterwege blijven zie hierover verder onder algemene toe lichtingen fase 3 de leerlingen werken verder in dezelfde tweetallen 18 opdracht reconstrueer vervolledig met z n tweeen vol gende tekstonderdelen de kop de lead het intro blokje het puur zakelijk infoblokje dat onderaan en apart van de tekst staat opmerking deze fase is eigenlijk een deeloefening in voorspellend schrijven in paren moeten de leerlingen het eens worden over de inhoud die ze in de tekstonderdelen zullen stoppen en over de formulering ervan deze leeraktiviteit toont overduidelijk aan dat voorspellend lezen niet synoniem is met oppervlakkig lezen de leerlingen zijn immers verplicht de partiele visuele informatie die ze krijgen partjes van letters letters syllaben stukken van zinnen intensief te lezen m a w te decoderen en te encoderen hierbij gestuurd door hun kennis uit de vijf redundantievelden fase 4 controlefase 4 1 de leerlingen krijgen nu de integrale minerva tekst met de opdracht hem zo vlug mogelijk door te lezen met als specifiek leesdoel hun hypotheses raster 1 2 te controleren en hun tekstreconstructies te verifieren 4 2 in een korte klassikale nabespreking wordt hierover nog even gerapporteerd een gesprekje n a v de vraag of ze met de volledige tekst uiteindelijk beter vol lediger exacter geinformeerd waren dan met de sja bloontekst en rondt deze oefening af algemene toelichtingen g steunend op de leertheorie van gal perin zie hiervoor uitvoerig g westhoff leesproces en leerproces opteren we voor een stapsgewijs en aanvankelijk strak begeleid leerproces dat de leerling moet doorlopen opdat hij be paalde handelingen progressief geautomatiseerd zou verwer ven in alle fasen van het leerproces c q fasen van het les verloop zal daarom het accent liggen op de verbalisering van de mentale handeling voortdurend moet de leerling ertoe gebracht worden individueel stil en in paren en klassikaal hardop zijn strategieen te expliciteren c q hierop te reflecteren deze verbale fase blijkt immers het moment te zijn waarop 19 pas echt geleerd verworven wordt daarom zal de leerling niet alleen gevraagd worden zijn hypotheses te verwoorden maar vooral te motiveren met behulp van vraagjes als 1jawr op het je je ge8aseerd koe ben ie duwcine gekomen koe wist fe tuit glaairaan kon je dat zien groepswerk hier in tweetallen en klassegesprek op basis van een in te vullen raster met voorspellingen en clues lijken mij voor deze verbaliseringsfasen aangewezen werk vormen in de klaspraktijk en daarbuiten dreigt soms wel eens aversie te ontstaan tegen het rechts links sjabloonlezen dat in tegenstelling tot het links rechts sjabloonlezen als artificieel wordt ervaren toch blijkt dat averechts karakter van deze sjabloon minder sterk door te wegen bij 3 kolom teksten zoals ze in deze oefening gebruikt worden beide sjablonen bieden immers een ander stuk tekst uit respectievelijk eerste tweede en derde kolom waarbij telkens andere en toegege ven soms meer significante signalen worden aangeboden en opgevangen nochtans blijven vorm en richting van de sjabloon steeds ondergeschikt aan de doelstelling een sjabloon van welke vorm ook is geen doel maar een mid del het sjabloonlezen is een techniek een strategie om de lezer te helpen zo snel en zo efficient mogelijk de gist van een tekst te vatten m a w rendabel te skimuren de een sjabloon maakt hem ervan bewust dat diagonaallezen van dit soort referentiele teksten meer rendement geeft dan het analytische lineaire lezen dat in dit geval slechts afremt en afleidt en tenslotte waarom zou de creatieve lezer van dit ar tikel niet eens zelf aan het experimenteren gaan met andere sjablonen en dus met andere fixatiepunten op de bladspie gel eens mijn leerlingen deze sterk gefaseerde oefening met enkele door mijzelf gesjabloneerde teksten doorlopen heb ben kunnen ze zelfstandig andere teksten aanpakken met een passe partout sjabloon dat ze met een olfamesje op een kwartokarton hebben uitgesneden breedte van de diagonaal 4 cm 3 hierbij trainen ze zich in het zo snel mogelijk beantwoor den van het w rijtje waar wanneer wie wat met opzet staan waar en wanneer vooraan in dit topisch rijtje de antwoorden hierop zijn meestal expliciet en direct uit de visuele informatie op te rapen het antwoord op wat is vaak impliciet tussen de regels te lezen of valt als vanzelfsprekend uit de antwoorden op de andere vraagjes af te leiden daarom staat dit topisch vraagje achteraan in het rijtje 20 besluit is sjabloonlezen nu het wondermiddel uit het receptenboekje van de orator didacticus dat plots alle leesproblemen en leesfrustraties van de leerlingen zal wegtoveren natuurlijk niet wel is het in mijn dagelijkse klaspraktijk een renderende techniek gebleken om hen al was het maar een stukje op weg te helpen naar het einddoel vaardige en zelfstandige lezers worden albert du mont waterloostraat 7 2600 berchem noot 1 deze s j ablooritekst werd gedemonstreerd 9 tijdens j de cbl bijscholing j 9 over voorspellend lezen ze lezen niet wat er staat aan de uia op 26 november 1986 2 voor de theoretische achtergronden 9 rond kennis gestuurde g informatie verwerkin9 de 5 redunantievelden verwijs ik naar het artikel van g westhoff in dit nummer 3 voor deze oefening g zijn zijn bv de compacte p teksten op pkwarto formaat genre 9 minerva tekst onder de rubriek modern leven van knack ma 9 ga a zine erg9 handig 9 bibliografie baten l lezen een schematheoretische benadering in werkmap p voor taalonderwijs 34 1984 49 53 grellet f developing reading skills aractical guide9 to reading comprehension exercises cambridge university press 1981 schrijver a de zakelijke j teksten wat moe ik ermee in vonk 14 5 1984 3 26 voorspellend lezen mogeljkheden en toepassingen themanummer van levende e talen 382 3 1983 westhoff g j leesproces p en leerproces p in levende talen 382 1983 260 265 westhoff g j voorspellend p lezen wolters noordhoff groningen g 1981 21 door tweeietstalen b bussen die tussen cilinder en zuiger 8e opp en neer bewogen b en voorzien waren van eensleet spied viel oop door haar geruisloosheid duurzaam held en betrouwbaarheid dat laatste de belgische auto sprong r g des te meer i n het oogb omdat kle ry voor veel p ro s stomen in die tijd tijd blemen zorgden zeker is dat mincr a die was niet alleen de rechten van belgi voor de export bel ie maar p o had gekocht g schuivenmotor werd verder ontwikkeld de en er werden eksemplaren r verkocht aan een auto van bij ons die op salons pronkt en beroemde fabrikanten zoals darmier die echte wedstrijden wint nu lijkt het on mercedes en panhard levassor denkbaar maar voor de tweede wereldoorlog afgang was het realiteit yvette en jacques kupelian de tien j jaar die op de llancering ancerin g an schreven een boek over de geschiedenis van de minerva met schuivenmotor volg k den brachten een onverwachte nor de minerva spoed p minerva werd een konstrukteur van wereldfaam nam de vrachtwagen b konstrukteur autotraction over en kocht ook de metallur89 i ue fabriek van i rn 1pe ria de krisis van 1929 joeg l dc amen kaanse konstrukteurs echter naar de eu ro se markt waar de belgische c bedrij j ven niet voldoende snel oppreageerden reageerde overmaat van ramp 1 kas de jong al in 1928estorven 8 een klap c die hit j nooit te boxen lou komen 1 r bedrijf werden nogg wel een aantal opmerkelijke sportieve p suksessen behaald nlaw l t e eens zo vermaarde minervamekaniek was zondermeer ouderwetsew l oi den in 1934 werd het faillissement uitge sproken p een j jaar later nam de imp ei ia g o l de restanten over en zou nu zowel inmpe ria s als minerva sroduceren 1 zufl der het tijj te urmen keren de bel g ische automobielindustt te wa onherroel j eli k belgische g automobielbedrijf automobielbedrijf de minerva uit 1934 opp haar retour alleen de s rachtw alten fjet tussen de twee wereldoor afdelingg an de groep g 11 lz ou nog en cn logen g een belangrijke g j rol het viel daar stand houden maar de tweede wereld na snel terug g tot het niveau van de as naar belgie g en begon g er al snel een han oorlogerhaastte g de val in 1950 w erd sembla8 e maar het heeft alvast een del in engelse fietsen tussendoor reis wel een belangrijke bestellin g er noggbestelling merk tot wereldklasse latenroeien g het de hijj naar engeland g en naar de vere voor de fabrikageg onder licentie an antwerpse p minerva dat degeschiede g nig de staten om er de fabrika gp e roces land rovers voor het leger g aangeno nis van minerva tot opheden nooit te sen te bestuderen van 1897 af bracht men en in 1953 werd nog 1 er een heus boek werdesteld 8 kan dan ook alleen hijj een eigen g fiets de minerva opp de personenwagen prototype geta nd verbazen daar werd nu door yvette en markt het bedrijf nam snel g in omvang maar in 1956 was het definitief af ee jacques 1 kupelian die eerder al co au toe en drie j jaar later was de jongg al aan lopen teurs waren van de geschiedenis van de fabrikage g van een gemotorizeerde g naast de auto s die vaak door dc de belgische 8 auto werk van gemaakt g fiets toe terwijl gelijktijdig eenp ontwerp meest befaamde koetswerkhouw er in eigen g beheer publiceerden p ze een 180 voor een automobiel werd bestudeerd zoals d leteren van den plas snutse l pg a ina s dik boek met meer dan 340 een eersteprototype eersterotor was in 1899 klaar enzoverder werdenekarrosseerd b en de zwart wit foto s dat voor elke recht maar de eigenlijke g j serie p produktie da motoren belichten de auteurs ook de nu g eaarde autoliefhebber een must is geaarde teert van 1904 dat die eerste auto s trailleerauto s uit de eerste wereldoor b van minerva zo le meteen opvielen p door hun deugdelijk g j log g de trekkers de vrachtwagens g en de zen we werd door twee merkwaardige 8 held magg ondermeer blijken blijke uit het feit autobussen die door minerva en auto vaststellingen g bepaald p in de eerste ze vrijwel j onmiddellijkj 8 geexporteerd p traction werdenemaakt b ook aan de laats was de stichter sylvain de jongg werden ene charles s rolls van rolls befaamde radiatordoppen wordt aan een nederlander die naar belgie g afzakte ro yce liet ze in g engeland meteen in dacht besteed het voorwoord werd aangetrokken aan s door de lageg arbeidskos racewedstrijden j aantreden door ivan mah 18geschreven beheerder ten ten tweede werd zowel het sekses naast de sportievep suksessen maakte van derootste 8 koliektie minerva s ter als de onderb ang van het merk in de minerva in zeer korte tijd j naam in de wereld o handewerktgewerktdoor de beroemde schui wereld van de luxe wag ens in novem venmotor de sans souip a es die in ber 1908 werd op p het autosalon van minerva is bi 1 de standaard boek 1908 op p het autosalon van londen voor londen een minerva met schuivenmo handels te koop of kan bes eld worden by het eerst in een minerva te zien was torelanceerd g een vinding g van de ame de auteurs j ku p eban sportlaan p 7 sylvain y de jong g die in 1868 in am rikaan charles b knight 8 die motor 1 te l 02 653 43 75 prijs 1900 overijse j sterdam werdeboren g kwam in 1883 waarin de kleppen ppe 8 vervangen waren 1 995 frank 22 bijlagen de belg die was echte wedstrijden n auto vanbij ons v c tiaar maar voor de z t realiteit yvette er een boek over de z de ria s der he automo toerva uit 1934 op haar rr afdeling 8 va stand houden er al snel een han oorlogg verhaas tussendoor reis er nogg wel een naar 8vere de voor de f abrikage rika e proces land rovers voor t 97 af bracht men en in 1953 werd va op p de personenwagen prototyp omvang maar in 1956 was het dt q al aan lopen n eerde naast de auto s die vaak very meest befaamde koetswerk zoals d leteren van den plas s enzoverder werdenekarrosseerd 6 t motoren belichten de auteurs ook de trailleerauto s uit de eerste wereldoo de trekkers de vrachtwagens g en de ibussen die door minerva en auto ln werdenemaakt g ook aan de le radiatordo ppen wordt aan steed het voorwoord werd geschreven beheerder 4ahjg ste kollektie minerva s ter de standaard boek 1 besteld worden bij an sportlaan 7 73 43 75 prijs j 23