Documenten
recensie minstens even belangrijk is het dat leerlin gen kunnen onderscheiden wat er nu precies mmm gevraagd wordt bij een tekst wat voor een soort vraag is dit waar kan ik het antwoord els kok vinden en hoe moet ik dat antwoord formu leren om daar een adequaat antwoord op te s i o leesmethode is wat kunnen geven zullen leerlingen door het geven van antwoorden expliciet te oefenen veel gevraagd getraind moeten worden in het goed omgaan met een tekst steeds vaker wordt onze aandacht gevestigd op het feit dat vernieuwingsscholen nogal eens ondermaats leesonderwijs geven waar maaike hajer dolf hartveldt theun mees schijnlijk worden leesstrategieen onvoldoen tringa wat vraag je me mi vragen en antivoorden de gehanteerd en er wordt te weinig aandacht bij vakteksten enschede lelystad sio rvio geschonken aan de algemene schoolse taal 1995 leerlingenboek 75 blz isbn 9o 612i vaardigheden als gevolg daarvan gaan leer 7 7 4 f 19 5o docentenhandleiding 45 blz lingen ook onvoldoende adequaat met de isbn go 6121 748 2 f 19 50 vraagstelling bij teksten om daardoor ont staat behoefte aan methodes waarmee leerlin gen geholpen worden zich bovenstaande vaar een van de oorzaken die het belangrijk digheden eigen te maken maken dat zelfstandig verwerven van kennis de hiaten in het leesonderwijs komen uiter een essentieel onderdeel van het leven wordt aard vooral naar voren bij begrijpend en is de moderne technologie die verandert studerend lezen bij begrijpend lezen leert immers zo snel dat het geleerde snel verou men niet alleen woorden en zinnen ontcijfe derd is steeds meer belang zal daarom gehecht ren maar krijgt men ook greep op de inhoud moeten worden aan het leren leren van leer van een tekst wat staat er precies en waarom lingen het zelfstandig werken al dan niet in studerend lezen gaat nog een stap verder samenwerking met andere leerlingen en het daarbij leert de lezer de informatie te ver zelf nemen van verantwoordelijkheid in het werken en op te slaan in het basisonderwijs leerproces daardoor zal de rol van de docent wordt aan deze beide vormen van lezen veranderen van frontaal lesgever zal hij zich onvoldoende aandacht besteed het is daarom steeds duidelijker manifesteren als begeleider hoogst noodzakelijk de achterstand in de als de docent zich echter als begeleider basisvorming zo snel mogelijk in te lopen opstelt moeten leerlingen door gerichte trai naast recente methodes als sv taal waarvan ning in staat gesteld worden zich zelfstandig de doelstelling luidt de leerlingen bewust en leerstof eigen te maken naast het juist kun doelgericht leren lezen als je begrijpt wat ik nen hanteren van leesstrategieen spelen het bedoel met als hoofddoel het aanleren van zichzelf vragen kunnen stellen en het ade vaardigheden en strategieen die leerlingen quaat beantwoorden van vragen naar inhoud nodig hebben voor het lezen en of bestude en vorm daarbij een grote rol kortom er zal ren van zakelijke teksten en het nog te meer aandacht besteed moeten worden aan verschijnen lezen met verstand doelste ll ing de verschillende schoolse taalvaardigheden het aanleren en oefenen van de strategieen als bij leesstrategieen richt de aandacht zich verwachtingen uitspreken activeren van voor daarbij op waarom lees ik deze tekst wat wil kennis opstellen van leesdoel is in 1995 een ik er van leren en hoe kan ik me kennis nieuwe methode op de markt gebracht tivat eigen maken bij luisteren waar moet ik op vraag je me mi vragen en antwoorden bij letten speelt de intonatie een rol hoe kan vakteksten hierbij ligt de nadruk niet expliciet ik structuur aanbrengen in die brei van infor op het werken aan leesstrategieen in het matie hoe herken ik signaalwoorden en wat algemeen maar op het bestuderen van een moet ik daarmee doen tekst aan de hand van vragen en het goe d 1996 5 moer 235 tekst 1 vuurwerk in ons lang mag vuurwerk alleen maar worden verkocht in de laatste paar dagen voor de jaarwisseling en het mag alleen worden afgestoken op oudejaarsavond en in de nacht van oud op nieuw in die paar uren gebeuren er nog elk jaar zoveel ongelukken met vuurwerk dat we maar blij moeten zijn dat we niet het hele jaar onze gang kunnen gaan tijdens de afgelopen jaarwisseling en de uren daarna moesten weer honderden mensen na een ernstig ongeval met vuurwerk in een ziekenhuis en door een huisarts worden behandeld de meest voorkomende verwondingen waren verbrandingen oogletsels en open wonden het is dus niet bepaald overbodig om in deze folder nog eens te wijzen op de risico s van vuurwerk en hoe we die risico s zo klein mogelijk kunnen houden ui t een overhe idsfolder wat voor vragen kun je bij zo n tekst krijgen bedenk drie vragen bij de tekst en schrijf die op o zijn er verschillen tussen de vragen bespreek met elkaar enkele verschillen sommige vragen zijn heel eenvoudig te beantwoorden andere niet bedenk waarom bepaalde vragen moeilijk te beantwoorden zijn wat je bedacht hebt wordt met de klas besproken er zijn allerlei soorten vragen je moet een vraag altijd goed bekijken wat wil de vragensteller van je wil hij een feit weten een naam een voorbeeld een plaats een datum een beschrij ving of wil hij dat je ergens over nadenkt er zijn vele mogelijkheden let dus goed op wat er precies gevraagd wordt afbeelding i voorbe elden geven van vraagsoorte n formuleren van de antwoorden wat vraag je doelgroep en doelstellin g me nu maakt deel uit van de sr o reeks schoolse taalvaardigheden in de basisvor het materiaal is geschreven voor leerlingen ming die nederlands als tweede taal leren nt 2 leerders en taalzwakke leerlingen waar die definitie ook precies voor moge staan in d e 236 moer 1996 5 b as is vormin g uitga n gs punt vo rmt h e t ve r samenstelling en opzet materiaal g ro t en van d e sc h ool se taa lvaa rdighe id h e t b eantwoord en van vrage n bij va kte ks t en h et ma t eri aal b es t aa t uit ee n l eerlin ge nbo ek n a h et d o orwer k e n va n de me th o d e moe vi e r kaa rt e n bij de o nd e rsc he id e n v raagsoo r t e n d e l eerlinge n vol ge n s de sa me ns t e ll e r s een te n zi e afb ee ldin g 2 e n ee n do cent e nh a nd aa nta l zak e n w e te n en kunn e n l e idin g d e lee rlinge n moet e n wet e n d a t er ve rsc hil l e nd e so o rten v r agen zijn n a m elijk fe it e n in de eerste vier hoofdstukken komt globale b esc hrij fvrage n ord e nv ragen ve rb a nd v ragen vraagherkenning aan de orde in de hoofd e n oo rd ee lvrage n stukken daarna wordt steeds een nieuwe d e l ee rlin ge n m oe te n d e pl aats we te n aan te vraagsoort geintroduceerd en wordt geoefend geve n waa r ee n a ntwoo rd staa t i n d e t e k st of met het formuleren van antwoorden d aa rbuiten de methode heeft de volgende principes als ze mo e t e n voorb eeld e n kunn e n geven van uitgangspunt het materiaal is taakgericht d e ve r sc hill en d e soo rt e n v r age n zie a fb ee l strategisch en communicatief taakgericht ding i omdat het geleerde direct toepasbaar zou ze moe t en we t en wa t ze bij d e versc hillen d e moeten zijn bij andere lessen daarom is het soort e n v rage n m oe t en doen oefenmateriaal ook samengesteld uit teksten ze m oe te n wete n d a t moeilijk e vrage n in van methodes die in de basisvorming gebruikt ve rsc h illende s t a pp e n b ea ntwo ord kunne n worden hetgeen transfer direct zou moeten wo rd e n e r is ee n ove r z i c ht ge maa kt va n de te bevorderen steeds wordt verwezen naar het n em e n s tapp en daa rt oe worde n h e n aa nva n vakboek waaruit de tekst is overgenomen ke lijk de ve rsc hille nd e woo rd en aa nge l ee rd een enkele keer is dat de eerste vraag over di e no di g z ijn bij d e v raag e n a ntwoo rdfo r welk vak gaat deze tekst hoe ga je ermee mul e rin gen van de ver sc hi lle nd e soorten vra om vervolgens staat er dan is het een ge n hoe h e rk en j e fe it e n b esc hrijfvrage n oorzaak gevolg vraag of is het een vraag die w elke v raagwoo rd e n ho re n d aa rbij h oe kun vraagt naar oordelen en conclusies j e d e vraag v ersimp e l en de methode is strategisch omdat de ver d e l ee rlinge n m oe t e n uit einde lijk v er sc hill e n schillende stappen bij een taak stap voor stap d e tec hnie k en kunne n ge b r uike n o m v rage n besproken en geoefend worden en communi te b ea ntwo ord en e n verbande n in sc h em a te catief omdat er doorlopend reflectie plaats ze tte n oorzaak gevolg vindt door leerlingen die samen een taak ze mo e te n h ersc hrijfrege l s kun ne n t oe p asse n moeten zien te klaren juist omdat er zo n z e die n e n zi c h b ew us t t e wo rd e n va n d e rol groot appel gedaan wordt op samenwerking van v ragen a ls d e nkin stru me nt van de leerlingen behoeven niet alle onderde p e r so onlijk d enk ik dat dit ee n gew e ldi ge len een klassikale aanpak de verschillende o p gave i s vo or j e u gdi ge l eerli nge n in d e onderdelen die achtereenvolgens moeten wor b asisvorming d e opb o uw van h et b oek den doorgewerkt worden steeds uitgebreid b e kijke nd lijkt he t zeer log isch voor h oger besproken en er zit zo n duidelijke opbouw in o p gele ide volw asse n e n d ie dit s o o rt r ege ls de te nemen stappen dat het soms lijkt of er r ee ds to e passen l ee rlin ge n z ull en bij een sprake is van een geprogrammeerde instructie go ed e b ege l eidin g d e s tapp e n bij deze te kst e n als voorbeeld beschrijf ik hoofdstuk 6 gege misschi en kunn en le re n m a ke n d e ha ndl ei vens op een rij zetten ordenvragen eerst din g bij d e l ee r s t of i s ze ke r kind ge ri c ht e n staat de methode stil bij wat je onder orden volgbaa r i k b en ec hte r b a ng d a t l ee rlinge n vragen moet verstaan dan volgt een voor d e z e s t app e n los v an de n e d e rlandse l es beeldtekst uit de biologie vervolgens wordt nooit zulle n gaa n hant eren oo k de v e ro n aangegeven hoe je ordenvragen kunt herken d e r s tell ing d a t kinde r e n z ic h b ewu s t word e n nen en wordt er mee geoefend in verschillen va n d e rol van v rage n al s de nkin strume nt lijkt de andere teksten het hoofdstuk eindigt met m e t e ab strac t v o or twaalf en d erti e nj a ri ge een korte samenvatting voor de docent wordt l ee rlin gen uit de b asisvorming de volgende handelswijze aanbevolen doe de eerste vraag hardop denkend voor 1996 5 moer 237 kaart 1 voorbeelden van feit en beschrijfvragen en antwoorde n vraa g antwoord waar staat de hoogste tore n in utrecht van nederland wie was de laatste president michael gorbatsjov van de sovjetunie wanneer leefden de neandert ongeveer honderdduizend jaar halers gelede n wat is een andere naam voor een muurmi een gebalsemd lijk hoe ziet een tandenborstel er een smal handvat met aan het uit eind aan een kant een groepje harde korte haartjes op een feit en beschr ijfvraag volgt een kort antwoord dat vaak snel in de tekst op te zoeken is of dat je al weet je moet zeggen hoe iets heet beschrijven hoe het eruitziet of andere dingen aangeven die iedereen zou kunnen vaststellen typische vraagwoorden wat welke wi e hoe hoeveel wanneer waar afbeelding z ee n van de bijgevoegde kaa r ten laa t de vo lge nde d oo r de l eerlin ge n ze lf st ee ds wo rd t du s geapp e ll ee rd aa n ze lfsta ndig m ak e n he lp d oo r vrage n te st e lle n pas als h e t e n samenwe rke nd leren als l eerlin ge n on d er d e l ee rlin ge n zelfst andi g lukt d e vragen t e ling ni e t to t ee n p asse nd e o pl ossing kun ne n b ea ntwo ord en e n d aa rbij d e s ta pp en h a rdo p k o m e n word en pro bl eemgeva ll e n kl ass ikaa l t e ze tt e n ka n d e klas de res t sc hr ift e lijk b es pro ke n uit ga ngspunt hierbij i s d a t h e t m ak e n d e voo rk eur gaa t uit n aa r h e t we rke n oord eel va n d e l ee rlin ge n o p log i sc h e w ij ze in g roepj es waarbij d e ve r sc hill e nd e lee r gevormd wordt da ar ze d oorlo p e nd m oe te n lin ge n h e t ee ns moe t e n z i en t e wo rd e n m eed en ke n 238 moer 1996 5 tekst 1 afval de milieu minister probee rt de hoeveelheid afval die in nederland geproduceerd wordt te verminderen er is namelijk veel te veel afval in nederland er zijn zoveel mensen in dit kleine land zelfs als die allemaal een klein beetje weggooien geeft dat een grote hoop daarom praten de mensen erover of je niet minder vaak spullen kunt weggooien of misschien kun je spullen wel weer opnieuw gebruiken dingen van plastic bij voorbeeld zijn slecht voor het milieu want ze ve rt eren niet op scholen en in bedrijven worden heel veel plastic beke rtjes gebruikt voor bijvoorbeeld koffie en chocolademelk zou je niet beter gewoon van aardewerken borden kunnen eten en uit glazen kunnen drinken dan plastic weggooiservies te gebruiken vraag 1 wat vind jij van het gebruik van plastic bekers vraag 2 wat zou er volgens de tekst moeten gebeuren om minder plastic afval in het milieu te laten komen beantwoord nu de volgende vragen o wat zijn de vraagwoorden waaraan je kunt zien wat je moet doen schrijf die woorden op b wa t wordt e r va n j e gev r aagd in vr aag i c wat wordt er van je gevraagd in vraag 2 d geef nu het antwoord op de vrage n e is vraag i een vraag naar een oordeel of een conclusie waarom f is vraag 2 een vraag naar een oordeel of een conclusie waarom g geeft de tekst argumenten voor hergebruik h staat er ook of hergebruik een oplossing is voor het afvalprobleem afb eelding 3 een prikkelende t ekst met vrage n ove r vrag e n de handleiding geeft zeer uitgebreide uit werke lijk n odig al di e ve r sc hille nd e vo rm e n werkingen tijdsindelingen en antwoorden zo uit gebre id t e b e ha nd e l e n d e o pbou w i s zelfs toetsen worden geleverd voor docenten echte r zo d at er s tee d s o p h e t voo ra fgaand e die nog niet expliciet aan schoolse taalvaar wordt vo o r t geb o u w d d aa rom lijkt h et m e digheden zoals het beantwoorden van vragen m oe ilijk voo r ee n do ce nt die de s to f t e en het goed formuleren van antwoorden uit geb rei d vin dt ee n sel ec ti e t e make n gewerkt hebben biedt de handleiding zeker d e voorb ee ldt ek ste n zijn vaa k ge n o m e n uit houvast th eo ri eb oe k en va n de b asisvorming d a t moet e r voor zo rge n da t h e t we rke n met de z e missc hi e n sc huilt daa r oo k ee n gevaar in h e t m e tho d e aan l ee rlingen d e mo ge lijkhe id bi e dt zal m oe ilijk zijn de me tho d e los va n de d e ve rwo r ven vaa rdi g he d e n ni et a ll ee n bij handl e idin g te ha nt e re n er wordt zovee l n e d e rl a nd s t oe t e p asse n tran s fe r van he t b e hande ld voo r ik d eze m e th o d e b es tudee rde ge l eerd e z ou zo s p e l e nd e rwij s t o t s t a nd kun b e n ik me nooit expli ci e t b ewu st ge wees t van n e n ko m e n uit m ijn eige n onde rwij se r va he t fe it da t e r z ovee l versc hillende vr age n rin g echt e r weet ik d a t tran sfe r he t moeilijk opl oss inge n e n antwo orde n zijn i s h e t nu s te o nd e rdeel van de ove rdrac ht i s vo o r 1996 5 m oe r 239 4 2 de vindplaatsen van antwoorden op een ri j samenvattin g je krijgt een vraag bij een tekst wat doe je je kijkt wat de vragensteller precies wil weten je let daarbij op de kernwoorden in de vraag die zoek je terug in de tekst stel datje het antwoord direct weet het antwoord kan ook ergens in de tekst staan wat doe je je zoekt het antwoord op en controleert of je gelijk hebt je krijgt een vraag voorgelegd bij een tekst en je weet het antwoord niet of je weet het niet helemaal zeker wat kun je dan doen je kunt iemand raadplegen vraagje buur of je docent of je het goed begrepen hebt probeer het samen met iemand op te lossen als het antwoord niet in de tekst staat wat kun je dan doen vraagje af waar de gevraagde soort informatie te vinden is zou het antwoord in een eerdere les van het boek kunnen staan of in een encyclopedie of i n een woordenboek afb eelding 4 ee n s am envatting n it hoofdstuk 4 leerlingen blijven studievaardigheden vaak gaa t vervo lgens zijn e r l e uke e n bij d e aangeboden in het eerste jaar van de basis l ee fwereld van de l ee rlinge n aa ns luit e nd e s tuk vorming een vak apart zelfs bij het bijhou j es te ks t op ge n o m en waard o or zij ge prikke ld den van de studietijd wordt niet de omslag wo rd e n t o t z elfs t andi g na d e nke n z i e afb ee l gemaakt naar het huiswerk van de hele week din g 3 de avond voor de bewuste studieles maken ze na d e t ek s t vo l gen e r in i ed er ho ofd s tuk het huiswerk voor de studieles en fantaseren e nke le p rakti sc h e opdrac ht e n e n w a ar no di g de gebruikte studietijd van de afgelopen week wo rdt een same nva tting van het b es pr o ken e losjes bij elkaar ik ben dan ook bang dat gegeven ondanks de koppeling met leesstrategieen en a a n d e h a nd va n sc h em a s bij voorbeeldt e k veel aandringen van de docent de leerlingen ste n lere n de l ee rlingen aa n te geve n o f h e t op deze leeftijd niet kunnen inzien waarom al ant wo o rd er s taat of ve r s topt is e n of er a l dit onderscheid maken in vragen beantwoor dan n ie t aa nwij z inge n in d e te kst t e vi nd en den ook bij andere vakken nuttig is dat zijn ko rt overzic ht van st a pp e n geeft d e duidelijk te maken is de grootste en moeilijk vol go rd e aan va n he t te d oo rlo p e n proces ste taak van de docent die met deze methode eers t komt e r ee n uitge breid e b esc hrij ving gaat werken met oefe nin gen gevolgd door ee n sa m e nvat tin g z i e afb ee lding 4 veel aandac ht is opbouw gesc h onk en aan vraagwo ord e n e en erg l e uk o nd e rd eel vor mt g egeve n s o p i ed e r a fzo nd er lijk ho o fds tuk waa rin ee n een rij z ett en aan d e h a nd va n ee n inle id e nd b e paa ld e s o or t vraag aan de o rd e k o mt fe it te k stj e waa r in een j o n ge n ne t hui swe rk z it t e b esc hrijf o rd e ve rba nd o f oo rd ee l v raag m ake n ma a r e ige nlijk n aar de to p 4 0 z i t t e sta rt m e t ee n inl e iding waarin aa n gegeve n lui s t e ren e n daarom gee n zin h eeft ee n aa nt a l wo rdt waa r h e t betreffende h oo fds tuk ov e r bo o dsc ha pp e n t e gaa n h a l e n wo rdt uit ge 240 moe r 1996 5 we rkt ho e j e h e t j ez elf ge makk e lijke r kunt gi ee n w aarm ee d e l eerlinge n min o f m ee r ze lf make n om ee n aantal z a ke n t e onthoud en of aan d e s la g gaa n va n d e l ee rlin g mo e t d a n ook in een logis ch ve rb and te z e tt e n e i ge n inz e t ve rwac ht kunn e n wo rd e n d a t ve rb a nd e n l egge n i s he t vol ge nd e ite m o o k h o udt in een vee l ac ti eve re kriti sc he r rol va n hi e r wordt s t ee ds d e kopp e ling ge m a akt n aa r de l ee rlin g z e lf fee db a ck l ere n geve n e n sc hoolbo e kte ks t e n krij ge n zo da t h et l ee rtraj ec t aa n d e p e r so on lijke b eho efte ka n word e n aa n ge pas t kortom all e s o o rt en vrage n word e n h ee l uitge br eid b e h a nd eld e r word e n aa nwij zin zoals gezegd was ik me voor bestudering van ge n gegeve n ho e z e he rk e nd di en e n t e wor deze methode nauwelijks bewust van het de n op welke wijze m en er m ee aa n d e s lag grote aantal verschillende soorten vragen die k a n e n h oe d e versc hill end e a ntwoo rd e n allemaal een eigen wijze van oplossing behoe ge formule erd mo e te n wo rde n h et ge v aa r is ven en een specifieke formulering bij het aanwe zig dat l ee rlin ge n dit erva r e n a ls da t beantwoorden ervan eisen willen de leerlin moe t nu ee nmaal bij n e de rland s maa r gee n gen optimaal gebruik kunnen maken van het enke le no odza ak zi e n h et ge lee rde in br e d e r geleerde dan zal er in alle andere lessen een v erb and to e te p assen zelfde appel op de aangeleerde strategieen me t ee n ee nvoudi ger aanpak zou h e t vo or gedaan moeten worden samenwerking van l ee rlinge n wa arsc hijnlijk ge m akk elijke r z ijn de docenten overeenstemming van de didac d e o msl ag n aa r d e and e re vakk en t e m ake n ik tiek en inhoudelijke uitgangspunten zijn daar de nk bij voorb eeld aan de vol ge nd e ind elin g voor onontbeerlijk als deze methode solitair w a nn ee r g aat h e t om fe it e n di e j e kunt m oe t gebruikt gaat worden zal zij naar mijn idee b esc hrijv en bij d e vra agw o orde n wat niet het beoogde resultaat boeken slechts bij wel ke wie li oe zeer intensieve herhaling in de andere lessen w a nn ee r w ee t j e d a t h et om h et b e no em e n zullen de leerlingen zich de strategieen echt va n versc hill ende ond e rde l e n gaa t al s e r eigen maken alleen op een school waar staa t we lk e wat gebeu rt er a ls voo rdat na dat sprake is van taalbeleid in de brede zin van het ho e kun j e ontd e kke n d a t e r ve rb a nd e n woord heeft deze methode mogelijkheden gevraa g d word e n door woord e n al s dan zullen echter wel enkele problemen wa a rdoo r waa rom wat is de reden voor overwonnen moeten worden ho e m erkj e da t j e ze lf ee n m e ning m ag mo e t als alle docenten zich bij de werkwijze van ge ve n door vrage n al s wa t v in d t jij van deze methode willen aansluiten en transfer naar alle vakken bewerkstelligen dan lijkt me conclu si e een scholing van de vakdocenten noodzake lijk veel docenten zullen er in hun benade z eer p ositi e f vind ik he t app el o p sa m e nw e r ringswijze immers geen rekening mee hou kin g tusse n d e l ee rlin ge n same nwerkings den dat denkprocessen van leerlingen bevor opdra chte n bi e d e n de l ee rling en m ee r dan derd kunnen worden door het geven van th eore ti sc he k enni s d oo r sam e n t e prob eren verschillende soorten vragen daarnaast is het ee n oplo ssing t e vind e n d e v e r sc hi lle nde zo dat sommige reproduktief gerichte docen ge g eve n s t e ge n elkaar af t e w e gen e n z o tot ten heel andere vragen zullen stellen dan ee n ee n s luid e nd antwoord te kom e n b e klijft leerkrachten die voornamelijk werken aan d e l ess tof b ete r bove ndi e n z a l door d eze inzichtelijke overdracht van de leerstof veelal sa me nwerking e n ee n flexib e le op st e llin g t en zal dit volledig onbewust gebeuren maar op zichte van e lka a r de verantwoord elijkhe id voor de leerlingen kan het zeer verwarrend va n de l eerling s t ee ds g rot ere vorm en aanne zijn m en al s op di e e ige n ve rantwoord e lijkhe id ee n steeds grote r app el ge daa n wordt vr a a gt nog los v an dit prakti s ch e probl eem be n ik da t in h e t alg e m ee n ee n and e re vorm van bang dat jui s t door de uitg ebre idh e id van d e ke nni s ve rgare n dan tot nu to e gan gbaar wa s l eer stof de gewe n s t e tran s fe r ni et tot s t a nd d e sc hool kan hi erto e bijdrage n ond e r and e komt h ebb e n l ee rlin ge n en de doce nt h e t re door he t aa nle re n van ve r sc hill e nde s trat e ge duld om al d e ze s tapp e n d oo r t e w e rk en 1996 5 moer 241 m et in hun ac ht e rhoofd d e b e lo ft e voor de versla g l eerling en d a t ze e r bij h e t b es tud e re n van hun a nd e re va kke n p rofijt van zull e n h ebb e n d aa r ligt dan w e l een e norm e taak voor d e doc ent ne d e rland s di e d e z e esse nr ee ks attrac harmke gerritsma tief dient t e h o ude n ik k a n m e zo voor s t ell en d a t l eerlin ge n z egge n a w ee r l e re n v ragen gemeente en schoo l b eantw o ord e n i s e r spra k e van h et we rk en in modul es d a n kunn en d e z e l esse n ee n a parte moeten samenwerke n do c h zee r uit ge bre id e modul e vorm en werkt een sc hool n og ni e t ge modul e erd dan i s de bruikbaa rh e id a f hank e lijk van d e inv e n tivite it de moge lijkh e id tot a fwisse lin g h e t op 12 juni 1996 we rd in ams t erd am d e ge duld e n de ov e rtuigin gs krach t va n d e co nfere nti e l o k aa ltaa lb e l eid ge houd e n d ez e do ce nt c onfe ren ti e ge orga ni see rd do or h e t pro j ec mian agement taalbe leid nt2 was primair literatu u r b edo e ld voo r gemee nte n d e ge m ee nt e n word en p e r t au g us tu s 1997 nam elijk vera nt cl aase r e a lezen m e t vers tond utrec ht wo orde lijk voo r d e kwalit eit van h e t ond e r s c hool a d v i esce ntrum 1 9 95 wij s op l ok aa l niveau va naf di e datum gaa n ke mna s e a s v taa l groninge n h e t proj ec t oo k d e midd el e n voo r h e t n e d e rl a nd s a l s bur eau wolte r sgro e p groninge n 1 9 9 4 1995 tweed e t aa l nt2 di e t ot nu toe r ec hts treek s vesse m p v a n e a als je beg rijpt wat ik bedoel n aar d e sc hole n g i nge n n aa r de ge m eent e n nijm ege n berkhout 19 9 5 h etzel fd e geldt voo r de midd ele n voor ond e r wij s in d e alloc ht on e l evende tal e n o nr t g e mee nte n krij ge n dus ee n b elang rijke rol ten aanzien van het onde rwijsbeleid d e confe re nti e was b e doeld om te kijke n op we lke w ijz e ge m ee nt e n di e rol kunn e n ve rvulle n in he t onde r s taa nde geef ik da a r van ee n imp ressi e duidelijk we rd da t de o ntw ikkelin g va n o nd erwij s b e l eid do o r de ge m ee nt e n van groo t b el a ng i s v oor de sch ol e n e n d e w ijz e w a a ro p zij kunn e n we rke n aan d e ve rb e t ering va n hun o nde r wij s lokaal taalbeleid wat is dat in h e t o c hte nd ged eelte w er d door midd el va n ee n inl e iding m e t v id eobeeld e n uit drie ge m ee nte n in gegaan op d e vraa g wat i s l o k aal taa lb el e id e n h oe k a n een ge mee nte hi e rm ee aa n de s l ag g e mee nte n kunn en ee n eige n reg i e g aan voere n te n aa nzi e n van h e t onde rwij s d e ze reg i erol kunn e n zij opne m en do or een l o k aa l taa l be le id t e gaan ontwikke l e n lok aal ta a lb e l e id h eeft al s uit gan gspunt dat de ta a lprobl e m e n van alle l eerlin ge n ee n p erman ente bro n van aandac ht e n zo r g mo et en zijn in de d a ge lijkse onde rwij s praktijk h et g aat du s 242 moer 1996 5