Sociale integratie van anderstalige nieuwkomers. Schets van een optimale opvang.

sociale integratie van anderstalige nieuwkomers schets van een optimale opvang katrijn hillewaere anderstalige nieuwkomers in een school stellen leerkrachten en scholen voor een aantal vragen en problemen hoe de eerste opvang van deze leerlingen best kan plaatsvinden is er daar een van in dit artikel willen wij een beeld schetsen van een mogelijke goede opvang van anderstalige nieuwkomers zowel in scholen met als in scholen zonder onthaalklas de resultaten van een evaluatie onderzoek dat door het steunpunt ic0 en het steunpunt nt2 in 1996 1997 uitgevoerd is zullen hierbij gebruikt worden we zullen ons ook beroepen op andere ervaringen met onthaal scholen en op verhalen van onthaalleerkrachten en directieleden we willen ons hier vooral toespitsen op de kenmerken van de klasomgeving die een vlotte sociale inte gratie van de anderstalige nieuwkomers op school bewerkstelligen voor acties die leerkrachten kunnen ondernemen om de talige integratie van anderstalige nieuwko mers te bevorderen verwijzen we naar het artikel van mie sterckx in vonk 26 5 r bestaan drie mogelijke opvangmo kracht het minst in staat om een program dellen voor anderstalige nieuwkomers ma op maat aan te bieden de semi geinte bij het centrale opvangmodel greerde opvang combineert deze beide dat toegepast wordt in het secun aanpakken de anderstalige nieuwkomers dair onderwijs zitten alle anderstali worden gedurende een aantal uren per ge nieuwkomers constant apart in een week apart genomen in een onthaalklas onthaalklas het voordeel van dergelijk voor een taalbad de rest van de tijd vol model is dat het op maat gesneden is het gen ze de reguliere lessen dit model biedt grote nadeel is dat de mogelijkheden voor dan ook de voordelen van beide vorige aan sociale integratie van de anderstalige pakken meer mogelijkheden tot interactie nieuwkomers beperkt worden omdat het met leeftijdgenoten enerzijds en de moge directe contact van die leerlingen met hun lijkheid om een flink deel van de lestijd af te vlaamse leeftijdgenoten minimaal tot onbe stemmen op de specifieke noden van de staand is de volledig geintegreerde op anderstalige nieuwkomers anderzijds vang waarbij de anderstalige nieuwkomer de hele tijd in de reguliere klas de lessen de vlaamse overheid heeft in haar laatste meevolgt biedt alle voordelen voor spon omzendbrief expliciet geopteerd voor een taan contact tussen deze leerling en semi geintegreerde opvang het taalbad vlaamse leeftijdgenoten maar stelt de leer dat georganiseerd kan worden vanaf een 28e jaargang nummer 2 nov dec 1998 minimum van vier nieuwkomers mag maxi theorieen maar van de dagelijkse realiteit maal 12 uur per week in beslag nemen de als je het omgaan met diversiteit op een overige uren moet de anderstalige nieuwko school wil verbeteren zul je rekening moe mer doorbrengen in de klas waar hij zij ten houden met de dynamiek van de dage gezien zijn haar leeftijd thuishoort het ont lijkse interacties van leerlingen leerkrachten haalbeleid van de overheid kan echter niet en andere schoolactoren het is belangrijk alle anderstalige nieuwkomers opvangen te weten hoe de diverse schoolactoren nu al veel scholen komen niet in aanmerking voor omgaan met diversiteit welke betekenis zij het organiseren van een onthaalklas alhoe eraan geven welke ervaringen hun hande wel de semi geintegreerde aanpak objectief len beinvloeden het steunpunt ico verricht de meeste voordelen biedt betekent dit niet daar empirisch onderzoek naar dat scholen zonder onthaalklas geen goede opvang kunnen bieden de opvang van schooletnografisch onderzoek in enkele anderstalige nieuwkomers hangt immers basisscholen met een meerderheid aan niet alleen af van een goed model maar minderheidsgroepen soenen 1997 1998 ook en niet in het minst van de leerkrach heeft aangetoond dat kinderen een ver ten die erbij betrokken zijn eigenlijk is de scheidenheid aan ervaringen hebben die opvang van anderstalige nieuwkomers een allemaal in verschillende mate hun handelen zorg voor de hele school hieronder geven beinvloeden enerzijds zijn ze leerling op we een aanzet van hoe deze taak door elke school en gedragen ze zich zo dit is de leerkracht opgenomen kan worden leerling interactiewijze anderzijds zijn ze ook kind van hun ouders broer of zus van hun broers en of zussen in hun interageren zijn dan ook elementen terug te vinden van het bredere kader de thuiscultuur dit wordt de kind interactie wijze genoemd ten slotte behoren kinderen ook tot een peergroup en wordt hun hande vooraleer in te gaan op de beschrijving van len beinvloed door hun relatie met leeftijdge een mogelijke goede opvang van anderstali noten en door de jongerencultuur dit uit ge nieuwkomers is het nuttig de visie en de zich in de jongeren interactiewijze doelstellingen van intercultureel onderwijs 100 op een rij te zetten de sociale integra uit het onderzoek blijkt dat kinderen in hun tie van anderstalige nieuwkomers moet interageren de thuiscultuur dus hun sociale immers gezien worden in dat bredere kader en culturele afkomst naar de achtergrond intercultureel onderwijs heeft als einddoel schuiven de elementen uit de jongerencul het efficient kunnen omgaan met sociale en tuur blijken veel prominenter aanwezig te culturele diversiteit aangezien de aanwe zijn binnen de jongeren interactiewijze kun zigheid van anderstalige nieuwkomers op nen kinderen over sociale en culturele ver school een vorm van diversiteit is is het schillen heen probleemloos met elkaar noodzakelijk dat goed onthaalonderwijs omgaan hier hebben ze dus al manieren tegelijkertijd goed intercultureel onderwijs is gevonden om met diversiteit om te gaan bovendien combineren de jongeren pro voor het bepalen van goed intercultureel bleemloos de drie interactiewijzen ook dit onderwijs vertrekt het steunpunt ico niet is een manier van omgaan met diversiteit van vooraf bepaalde en ideologisch geladen waar ze zeer vaardig in zijn nov dec 1998 nummer 2 28e jaargang uit het onderzoek is gebleken dat de vaar konden uit onderzoek enkele efficiente en digheden die jongeren al bezitten om met minder efficiente handelingen van leerkrach diversiteit om te gaan al te vaak genegeerd ten gehaald worden worden of afgedaan worden als niet peda gogisch verantwoord leerkrachten die effi cient willen lesgeven aan leerlingen in een het gevaar van veralgemeniseren sociaal en cultureel gemengde context zul len rekening moeten houden met deze te vaak worden alle anderstalige nieuwko vaardigheden en met de verscheidenheid in mers over dezelfde kam geschoren en wor de ervaringswereld van jongeren hieronder den ze geproblematiseerd het is helemaal zullen de consequenties van deze visie op niet onze bedoeling te ontkennen dat som ico toegepast worden op onthaalonder mige kinderen traumatische gebeurtenissen wijs 1 achter de rug hebben we willen enkel op het gevaar wijzen van het veralgemeniseren niet elk kind heeft een traumatisch verleden en bovendien ervaart en verwerkt elk kind een optimale opvang in zijn soms woelige verleden op een andere de reguliere klas manier met andere woorden er is geen eenduidig profiel van de anderstalige nieuw komer zodat er ook geen eenduidig recept in onthaalscholen wordt de opvang van bestaat om ermee om te gaan vandaar het anderstalige nieuwkomers te vaak gezien belang om als leerkracht goed te observe als een zaak voor de onthaalleerkracht ren hoe elke anderstalige nieuwkomer zich alleen nochtans meer nog dan de onthaal gedraagt in de klas en op de speelplaats leerkracht hebben de reguliere leerkrachten zonder hem haar vooraf te problematiseren een heel belangrijke rol in het integratiepro of als slachtoffer voor te stellen aan ces van de anderstalige nieuwkomers in zijn haar klasgenootjes scholen zonder onthaalklas is het bij gebrek aan een onthaalleerkracht sowieso het reguliere leerkrachtenteam dat die rol gelijke of aparte behandeling opneemt vaak weet men echter niet goed hoe dit te doen in een goedbedoelde poging om rekening te houden met de specifieke situatie van de los van het het feit of je de aanwezigheid anderstalige nieuwkomers benadrukken van anderstalige nieuwkomers als een extra leerkrachten soms al te veel het anders zijn rijkdom beschouwt of integendeel als een van deze leerlingen zo wordt de klas er extra belasting als leerkracht kan je deze constant aan herinnerd dat de anderstalige vorm van diversiteit in je klas niet negeren nieuwkomer uit een andere cultuur komt of hoe ga je er dan het best mee om aan de dat hij zij het nederlands nog niet kent een hand van interviews met leerkrachten en stukje observatie ter illustratie intensieve observaties in de reguliere klas 28e jaargang nummer 2 nov dec 1998 praatronde tijdens de catecheseles het gaat over kerstmis de leerkracht vraagt aan marisela en mirena anderstalige nieuwkomers of ze het ook vieren de kinderen zeggen ja iemand anders zegt ook ja de leerkracht nee ik vraag het aan marisela en mirena de meisjes knikken nog eens de leerkracht dat zou kunnen he dat ze het niet vieren want marisela en mirena zijn niet gedoopt he leren omgaan met verschillen kan niet wor genoten in sommige scholen hebben we den gelijkgesteld aan het louter benadruk geobserveerd dat klasgenoten zich niet ken van verschillen dit laatste kan een beperken tot het helpen van hun nieuwe polarisering teweegbrengen hun cultuur klasgenoot maar zich bemoeiziek opstellen wordt dan tegenover de onze geplaatst of zijn haar prestaties abnormaliseren het soms brengt het verschillen aan het licht die gevolg is dat de anderstalige nieuwkomer voor de kinderen niet relevant waren maar zich koste wat het kost zo normaal onop die door het expliciteren ervan een obstakel vallend mogelijk probeert te gedragen kunnen vormen voor de spontane omgang ongewild kan deze aanpak dus tot assimi tussen anderstalige nieuwkomers en hun latie leiden klasgenoten het louter beklemtonen en vaak uitvergroten van verschillen zorgt een leerkracht uit een onthaalschool vertelt ervoor dat de anderstalige nieuwkomer zich hoe hij met de anderstalige nieuwkomers een buitenbeentje voelt en soms ook als omgaat een voorbeeld van hoe het ook rariteit benaderd wordt door zijn haar klas anders kan ik denk het belangrijkste daarbij is zeker voor zo een eerste dag dat ze zich al direct een beetje thuis voelen het belangrijkste daarvoor is gewoon een beetje humor daarbij dat ze allemaal eens lachen en dan komen ze allemaal een beetje losser en dan is die interactie er al al is dat niet met woorden he het voor naamste wat is jouw naam wat zijn je hobby s en waar kom je vandaan duid dat eens aan op de landkaart enzoverder dat is zo voor iedereen gewoon het is ik vind dat ge ze niet echt apart moet gaan behandelen dat is ook lastig voor die kinderen zeker zo een eerste dag en dan staan ze er zo als een rariteit voor de klas en dat is het eigenlijk niet dergelijke aanpak bleek veel efficienter te deze leerlingen en hun klasgenoten als de zijn door als leerkracht de anderstalige anderstalige nieuwkomer een aparte bena nieuwkomers zonder onderscheid en spon dering of uitleg nodig heeft kan dit op een taan te benaderen verhoog je de kansen discrete manier gebeuren zonder daar de op een vlotte en spontane interactie tussen hele klas bij te betrekken nov dec 1998 nummer 2 28e jaargang thuis school peergroup het dagelijkse handelen van een leerkracht als leerkracht is het belangrijk te weten dat schooletnografisch onderzoek heeft aange de ervaringswereld van kinderen verschei toond dat het voor een leerkracht niet effi den is en betrekking heeft op verschillende cient is om kinderen zich enkel te laten aspecten dit geldt voor alle kinderen op de gedragen als leerling soenen 1998 dit school dus ook voor de anderstalige nieuw geldt zeker ook voor anderstalige nieuwko komers zoals hierboven vermeld is stellen mers waarvan sommigen nog nooit op een kinderen zich niet enkel op als leerlingen bin schoolbank hebben gezeten een voor nen de school hun manier van omgaan beeldje toont aan hoe een leerkracht leerlin wordt ook bepaald door ervaringen uit de gen kan toelaten af te stappen van het lou thuissituatie en door de relatie met leeftijdge ter leerling zijn zonder daarbij controle te noten peergroup wat betekent dit nu voor verliezen over zijn haar klas muziekles de kinderen hebben een liedje gezongen op het einde van het liedje zegt de leerkracht prima applausje voor jezelf de kinderen klappen roepen luid fluiten op hun vingers de leerkracht gaat dan verder met de les opvallend bij dit voorbeeld is dat de leerlin ten slotte wijst dit erop dat men ervan uit gen geen misbruik maken van de situatie gaat dat de ervaring uit de thuiscultuur de de leerkracht biedt de hele klas regelmatig meest relevante is voor de kinderen hier zo n momenten van ontlading aan omdat willen we even dieper op ingaan de leerlingen dit af en toe nodig hebben de kinderen zijn het gewoon en werken na als leerkracht is het belangrijk te weten dat zo n moment van ontlading telkens weer elk kind zijn culturele en sociale afkomst op rustig verder een verschillende manier ervaart en plaats geeft binnen zijn dagelijkse handelen dit het afstappen van de leerling interactiewijze geldt ook voor anderstalige nieuwkomers hoeft niet alleen te dienen als ontlading opnieuw heb je als leerkracht de taak om door in te spelen op andere elementen uit de kinderen goed te observeren sommige de ervaringswereld van de kinderen kan je kinderen zullen spontaan beginnen praten hun betrokkenheid verhogen en zo het leer over hun land van afkomst of over hun proces stimuleren heel wat leerkrachten broertjes en zusjes anderen verkiezen ero maken echter de fout om als ze dan inspe ver te zwijgen als leerkracht is het belang len op de bredere ervaringswereld van de rijk het initiatief aan het kind over te laten kinderen zich te beperken tot hun thuiscul maar toch in te spelen op wat het zelf aan tuur in dergelijke aanpak schuilt heel wat brengt zoals we hierboven vermeld heb gevaar ten eerste verval je al heel snel in ben is zelfs gebleken dat juist in scholen culturele cliches ten tweede wordt het met een meerderheid aan minderheidsgroe anders zijn van het kind enkel benadrukt pen de kinderen in hun handelen de thuis zoals in het vorige punt werd aangehaald cultuur dus de sociale en culturele afkomst 28e jaargang nummer 2 nov dec 1998 naar de achtergrond schuiven terwijl men bovendien biedt de jongerencultuur een net zou verwachten dat in dergelijke scho heel gamma aan gemeenschappelijkheden len die thuiscultuur het alledaagse handelen tussen de kinderen het zou niet efficient van de kinderen in belangrijke mate beteke zijn om als leerkracht geen gebruik te nis zou geven de elementen uit de jonge maken van deze gemeenschappelijke ele rencultuur bleken echter veel prominenter menten die kinderen aanbrengen vanuit hun aanwezig te zijn dit hoeft niet zo te zijn voor peergroup en aldus de jongeren interactie elke context en voor elk kind maar het is wijze te bannen uit de klas het is immers belangrijk om als leerkracht de kinderen net binnen deze interactiewijze dat kinderen goed te observeren in hun alledaagse han over de sociale en culturele verschillen delen en te kijken welke ervaringen vooral heen probleemloos met elkaar kunnen betekenis geven aan dat handelen omgaan een stukje observatie richard anderstalige nieuwkomer jose anderstalige nieuwkomer jurgen en mohammed voetballen met nog een paar kleinere jongens ze hebben zich in gelijke ploegen verdeeld qua leeftijd als richard een goal maakt loopt hij heel cool met zijn hand in de lucht weg er wordt tegen elkaars handen geklapt en ze roepen give me the five door dit register in de klas binnen te bren de derde graad is verliefdheid een belangrijk gen verhoog je het aantal gelegenheden tot gegeven onder de leerlingen de leerkrach positieve interactie en dus ook de integratie ten laten niet alleen toe dat de kinderen kansen van de anderstalige nieuwkomer ermee bezig zijn maar grijpen het ook aan een fragmentje ter illustratie in een klas van in hun manier van lesgeven tijdens de franse les moeten de kinderen luidop een dialoogje lezen de leerkracht laat altijd een jongen en een meisje lezen eerst moeten tony en pia lezen onder de andere leerlingen wordt zachtjes woow gezegd dan moeten adinasian en gilles lezen nu zingen alle kinderen heel luid w0000oooo0000w dit is liefde dit is liefde liefde op het eerste gezicht tune van een populair tv programma op vt4 ook de anderstalige nieuwkomers worden erbij betrokken ze zingen uit volle borst liefde op het eerste gezicht mee en worden ook door de leerkrachten aan een jon gen meisje gekoppeld nov dec 1998 nummer 2 28e jaargang in een interview haalt een leerkracht een ander voorbeeldje aan de anderstalige nieuwkomers die luisteren naar dezelfde muziek dat is heel sim pel he jose bijvoorbeeld die neemt dan een cd mee van een of andere rap groep en dan vraagt hij om dat op te zetten dat is dan natuurlijk ook een beetje vragen voor hoe moet ik dat zeggen voor erkenning natuurlijk dan heeft hij zelf iets bij van mannen kijk eens enfin dan zet je dat op en dan is die zo fier gelijk een gie ter dan zingt hij mee de andere zeggen van wouw dat is goed enfin dan is die tevreden opvang in de onthaalklas ge nieuwkomers ze zitten er samen met kinderen uit dezelfde cultuur soms zelfs met onthaalscholen krijgen van het beleid de dezelfde taal ze zijn samen met kinderen middelen en uren om hun anderstalige die in een gelijkaardige situatie zi tt en ze krij nieuwkomers gedurende maximaal 12 uur gen veel aandacht en zijn gemotiveerd per week afzonderlijk te nemen om hen zo omdat ze snel vooruitgang merken in het snel mogelijk het nederlands machtig te beheersen van het nederlands maken aangezien de anderstalige nieuw komers in de onthaalklas afgezonderd zi tt en toch gelden bovenstaande verklaringen niet van hun reguliere klasgenoten spreekt het voor alle anderstalige nieuwkomers voor zich dat het proces van de sociale inte sommigen zitten liever tussen hun reguliere gratie van de anderstalige nieuwkomer zich klasgenootjes omdat het principe van afzon minder zal afspelen tijdens de momenten dering van de onthaalklas hun anders zijn dat hij zij het taalbad krijgt dit betekent bevestigt andere vooral jongere anderstali niet dat deze momenten niet belangrijk zijn ge nieuwkomers zijn gehecht aan hun juf of voor de anderstalige nieuwkomer meester van de reguliere klas bovendien is onthaalleerkrachten zeggen dat anderstali een gemeenschappelijke culturele afkomst ge nieuwkomers zich over het algemeen of persoonlijke geschiedenis geen garantie beter voelen in de onthaalklas dan in de dat kinderen het goed met elkaar vinden dit reguliere klas in deze paragraaf gaan we na bevestigt de bovenvermelde onmogelijkheid waaraan dit te wijten kan zijn om over de anderstalige nieuwkomer in het algemeen te spreken uit onderzoek blijkt dat de betrokkenheid van de anderstalige nieuwkomers in de ont het organiseren van een taalbad op zich haalklas over het algemeen erg hoog is 2 de biedt geen garantie voor een hoge betrok kinderen zijn er spontaan open en actief ze kenheid de aanpak van de leerkracht nemen initiatief en er wordt veel verteld en speelt immers ook een belangrijke rol in het gelachen vaak wordt deze positieve betrok bekomen van een hoge betrokkenheid van kenheid verbonden aan het principe van de de kinderen en vandaar in het stimuleren onthaalklas die beter aangepast zou zijn van het leerproces onthaalleerkrachten aan de individuele noden van de anderstali benadrukken dat het belangrijk is om een 28e jaargang nummer 2 nov dec 1998 goede sfeer te hebben in de les zodat de besluit leerlingen zich op hun gemak voelen en er graag zijn het is belangrijk niet te streng te zijn en ruimte te laten voor humor naast dit een goed onthaal voor anderstalige nieuw bevorderen van een positief klasklimaat is komers wordt niet gegarandeerd door het het ook aangeraden om zoveel mogelijk te organiseren van een onthaalklas zeker wat differentieren het verschil in niveau school de sociale integratie van de anderstalige se achtergrond en schoolse attitudes van nieuwkomers betreft is de rol van de regu de anderstalige nieuwkomers verplichten liere leerkracht cruciaal het is immers tij daar eigenlijk toe ten slotte is het ook voor dens zijn haar les dat de anderstalige de onthaalleerkracht belangrijk om flexibel nieuwkomers contact hebben met hun om te gaan met de diversiteit in de erva vlaamse leeftijdgenoten om deze interactie ringswereld van de kinderen en de kinderen positief te laten verlopen en zo hun integra zo meer te betrekken bij de les tie te bevorderen is het belangrijk andersta lige nieuwkomers niet over dezelfde kam te eigenlijk zijn de handelingen die voor regu scheren hen waar mogelijk gelijk te liere leerkrachten efficient of inefficient ble behandelen als hun klasgenoten oog te ken te zijn dezelfde voor de onthaalleer hebben voor de verscheidenheid in de erva kracht onthaalleerkrachten en reguliere ringswereld van de kinderen en er gebruik leerkrachten hebben er dan ook alle baat bij van te maken goed observeren is hiertoe om het onthaal van de anderstalige nieuw een uitstekend middel en een eerste stap in komers als een gedeelde en complementai de goede richting re taak te zien katrijn hillewaere steunpunt ico rug korte meer 5 9000 gent katrijn hillewaere rug ac be noten 1 hiervoor zullen wij ons voornamelijk baseren op het onderzoek dat gevoerd is tij dens het schooljaar 1996 1997 gedurende twee maanden zijn in enkele scholen met anderstalige nieuwkomers intensieve observaties uitgevoerd zowel in als bui ten de klas speelplaats refter enzovoort bovendien werden verschillende gesprekken gevoerd met leerkrachten zowel onthaalleerkrachten als reguliere leer krachten vragenlijsten werden afgenomen van leerlingen aan de hand van deze informatie werden enkele efficiente en minder efficiente manieren van omgaan met anderstalige nieuwkomers geextraheerd 2 voor het meten van de betrokkenheid is een beroep gedaan op de betrokkenheids schaal van laevers e a 1994 nov dec 1998 nummer 2 28e jaargang bibliografie laevers f a peeters p vanwijsberghen red leuvense betrokkenheidsschaal voor leerlingen leuven centrum voor ervaringsgericht onderwijs 1994 soenen r k demunter het dagelijks leven in de school cultuurstudies 3 1997 p 87 111 soenen r creatieve en dynamische processen in het alledaagse leven een inspiratie bron voor intercultureel onderwijs in r pinxten g verstraete red cultuur en macht over identiteit in een multiculturele samenleving antwerpen hadewych 1998 sterckx m met vereende leer krachten decentrale opvang van anderstalige nieuw komers in het secundair onderwijs vonk 26 5 1997 p 22 37 t u s s e d o o r nederland als tweede taal meer en meer leerkrachten en remedial teachers uit het secundair onderwijs krijgen in hun lessen leerlingen van wie de moedertaal niet het nederlands is en die daardoor problemen ondervinden bij hun studies in deze cursus worden de belangrijkste aandachtspunten van het onderwijs nederlands als tweede taal nt2 beknopt behandeld het is de bedoeling dat de cursisten inzicht krijgen in belangrijke aspecten en methoden van nt2 fouten van nt2 leerders kunnen kaderen in het taalverwervingsproces kennismaken met bestaand materiaal op het gebied van toetsen woordenschatverwerving en de vier vaardigheden doelgroep remedial teachers leerkrachten nt2 en nt1 uit het secundair onderwijs die met anderstalige leerlingen te maken krijgen en alle anderen die geinteresseerd zijn in het onderwijs nt2 leiding ann de schryver data vrijdag 26 februari en 5 maart 1999 van 9 30 tot 16 30 uur inlichtingen en inschrijvingen uia cbl universiteitsplein 1 2610 wilrijk tel 03 820 29 60 fax 03 820 29 57 het cursusaanbod is ook on line beschikbaar op cbl uia ac be r h a 2 k i2 4 h w c s k n 28e jaargang nummer 2 nov dec 1998