Sociolinguïstiek voor moedertaaldocenten

toevallig liep ik tegen twee amerikaanse schoolboeken aan die naar mijn mening aan deze behoefte tegemoet komen ze bevatten talloze bruikbare lessuggesties vandaar deze korte bespreking het gaat om onderstanding mass media van jeffrey schrank en newspaper work shop van howard f decker het eerste is van 1975 en bevat 260 pagina s het tweede van 1972 en bevat 152 pagina s beide zijn bestemd voor het voortgezet onderwijs decker voor de eerste klassen schat ik schrank voor de derde klas en hoger beide zijn doe boeken met veel opdrachten vooral gericht op het zelf verwerven en vervolgens toepassen van informatie schrank geeft meer achtergrondinformatie aan de leerling steeds bijzonder leesbaar schrank biedt uberhaupt meer dan decker allereerst beperkt decker zich tot een medium de krant terwijl schrank er een achttal de revue laat passeren maar decker is ook veel technischer bij hem leer je vooral hoe een krant in elkaar zit schrank gaat het er allereerst om dat leerlin gen zich in hun situatie bewust worden van de invloed van massa media hij zit dan ook veel meer op de lijn van bijvoorbeeld van lint wat mot die goser van me levende talen 297 april 1973 stelt vragen naar emoties waaraan geappelleerd wordt naar verborgen waarde oorde len en dergelijke kortom schrank reikt verder en tenslotte docenten die voorstander zijn van projectonderwijs en een leerstofgebied als massa media lijkt mij bijzonder geschikt voor pro jectonderwijs zullen zeker met schrank uit de voeten kunnen jeffrey schrank onderstanding mass media national textbook compa ny 8259 niles center road skokie illinois 6007 6 howard f decker newspaper workshop understanding your newspa per globe book company 175 fifth avenue new york ny 1001 0 jan sturm sociolinguistiek voor moedertaaldocenten hans verweij feministen staan vaak op gespannen voet met de taal een van de ste nen des aanstoots is het feit dat je de mens zegt wanneer je een man of een vrouw bedoelt maar het mens uitsluitend als het over een vrouw gaat r reinsma wijze vrouwen en witte pieten in nrc handelsblad 2 februari 1977 als je feminist of niet over dit boeiende probleem dat je door je krant wordt aangeboden wil na denken ben je op je eigen manier bezig met sociolinguistiek maar zonder dat je dat misschien weet doe je dat veel vaker zeker als je iets met onderwijs te maken hebt om maar te zwijgen van moedertaalon derwijs 39 sociolinguistiek is de verzamelnaam voor studies op het gebied van taal en taalgebruik in de context van maatschappij en cultuur dat ge bied is bijzonder uitgebreid je moet dan ook niet verbaasd zijn in de sociolinguistiek iets tegen te komen over het verschil in taalgebruik tussen mannen en vrouwen over gestoorde communicatie als mogelij ke oorzaak voor het ontstaan van schizofrenie de relatie tussen het be noemen en herkennen van kleuren en de onhoudbaarheid van taalach terstand ideeen de laatste jaren mag de sociolinguistiek zich verheu gen in een groeiende populariteit ook vanuit het onderwijs is de be langstelling groot en niet ten onrechte lang niet alle behandelde onderwerpen hebben aantoonbare relevantie voor het moedertaal onderwijs maar wat overblijft is waardevol genoeg een aantal begrip pen en ideeen die ondersteunend kunnen zijn voor het denken en praten over onderwijs in het algemeen en taalonderwijs in het b i jzon der ook in nederland is de invloed van de sociolinguistiek groeiende je hoeft eigenlijk alleen de laatste jaargang van moer maar door te blade ren om dat te ontdekken jammer genoeg ontbrak het tot nu toe aan een nederlands boekje waarmee je jezelf eens op de hoogte kon bren gen van de sociolinguistiek tenslo tte leest niet iedereen even gemak kelijk een duits of een engels boekje de lezer snapt waar dit verhaal op uitdraait er is nu wel zo n boekje geschreven door een drietal taalkundigen ren e appel gerard hubers en guus meijer we zijn dan ook blij dit boekje bij de moer lezer te kunnen introdu ce ren we willen proberen aan te geven wat de moer lezer met dit boekje kan doen met andere woorden wat een aanstaan de moede rtaalleraar ermee kan doen geen wetenschappelijke kri tiek dus noch op het boekje zelf noch op de sociolinguistiek maar meer een bruikbaarheidsbeoordeling naar ons oordeel is het boekje een prima inleiding in de sociolinguis tiek er worden veel verschillende onderwerpen in besproken van de negen hoofdstukken het boekje telt 256 pagina s waarvan 230 tekst 18 literatuurlijst en 6 register lijken ons de volgende goed bruikbaar allereerst natuurlijk de inleiding waarin de ontwikkeling van de socio linguistiek geschetst wordt als je wat meer zicht wilt krijgen op wat er zich in de klas communicatief afspeelt biedt hoofdstuk vier de ana lyse van gesprekken daarvoor een goede ingang met taalvariatie niet alleen op het terrein van dia en sociolect maar ook met zoiets als wat kan en wat niet kan in gesproken of geschreven taal krijg je in het onderwijs veel te maken hoofdstuk vijf taal en situatie kodewisse ing en hoofdstuk zes de taalgemeenschap kunnen je helpen bij ee n 40 weloverwogen oordeel daarover een van de kernproblemen uit het taalonderwijs maar ook uit de sociolinguistiek staat centraal in hoofdstuk zeven taal en sociale klasse de paragraaf over bernstein daarin geeft je een helder inzicht in wat die nu allemaal wel beweerd heeft en wat men daa rv an gemaakt heeft het hoofdstuk kan je hel pen in de strijd tegen het nog steeds rondwarende spook van taalach terstand en taalcompensatie de problematiek van het van huis uit dia lect sprekende kind is een van de onderwerpen waarover je wat te we ten kunt komen in hoofdstuk acht tweetaligheid en taalkontakt het boekje is redelijk goed leesbaar de auteurs werken met veel voor beeldmateriaal dat overigens lang niet altijd aan de nederlandse situa tie is ontleend ze vermijden zoveel mogelijk de buitenlandstalige ter men kodewisseling in plaats van codeswitching taalgebeuren in plaats van speechevent enzovoort de leesbaarheid wordt alleen negatief beinvloed door de hoeveelheid nieuwe begrippen per paragraaf die in sommige gevallen wel wat erg groot is we krijgen de indruk dat het streven naar volledigheid het streven naar begrijpelijkheid soms wat in de weg heeft gezeten de verschillende hoofdstukken staan nogal los van elkaar dat heeft natuurlijk alles te maken met de sociolinguistiek zelf de algemene noemer voor een aantal uiteenlopende studies voor de lezer is dat eigenlijk best gemakkelijk je hoeft niet alles te lezen en je kunt je eigen volgorde bepalen de literatuurlijst is erg up to date zelfs literatuur uit 1976 is erin verwerkt we kunnen uit e rvaring spreken als we zeggen dat het boekje goed bruikbaar is op de nieuwe lerarenopleiding we hebben allebei een cur sus ontworpen waarin dit boekje centraal staat voor belangstellenden op aanvraag verkrijgbaar de studenten reageren over het algemeen positief het boekje geeft veel aanknopingspunten voor discussies waarin de eigen e rvaringen van de studenten ook t ijdens de stageperio des op scholen opgedaan een belangrijke rol kunnen spelen we dur ven het wel aan te voorspellen dat het boekje ook voor andere vormen van tertia ir onderwijs goed bru ikbaar is juist voor studenten aan klos sen en pa s die heel intensief met problemen van taalvariatie te ma ken krijgen zien we mogelijkheden dat de hoofdstukken vrij los van elkaar staan blijkt nu opnieuw een voordeel afhankelijk van de beschikbare tijd in het kader van de hele opleiding kan gemakkelijk een keuze worden gemaakt voor zelfstudie lijkt dit boek ons ook geschikt al vergt op je eentje bezig zijn met een dergelijke vrij ingewikkelde materie natuurlijk flink wat energie en wilskracht een beetje nadenkend over dat probleem zagen we best mogelijkheden om met een aantal leraren van een school een paar avonden met het boek aan de gang te gaan het lijkt ons niet 41 zo moeilijk om uit elk hoofdstuk een paar discussiestellingen te halen en daarover vanuit je eigen ervaring en op basis van dit boekje te pra ten voor alle gebruikers geldt ons inziens dat ze op een snelle manier op de hoogte raken van de stand van wetenschap op dit gebied de biblio grafische aantekeningen die elk hoofdstuk besluiten maken verder stu deren gemakkelijk al konden de auteurs maar naar weinig nederlandse literatuur verwijzen tenslo tte we verwachten dat de gebruikers een posit ieve invloed kunnen hebben op de ontwikkeling van het moedertaalonderwijs we noemden hoofdstuk zes en zeven al in verband met de bestrijding van taalachterstand opvattingen wie zich laat beinvloeden door de daar weergegeven ideeen zal het zogenaamde abn misschien niet meer zo n heilige koe vinden en zich wat toleranter opstellen ten opzichte van het taalgebruik van zijn leerlingen dat alleen al biedt veel meer kansen voor goed moede rtaalonderwijs de hoofdstukken drie en vier over pragmatiek en gespreksanalyse kunnen voor wie dat wil nieuwe im pulsen geven aan het taalbeschouwingsonderwijs dit wil niet zeggen dat we de inhoud van deze hoofdstukken zonder meer geschikt achten als lesinhoud voor het voortgezet onderwijs het zou ons niet verbazen als de moer lezer gewapend met de kennis en het inzicht uit dit boek heel wat a rt ikelen uit de afgelopen jaargan gen van moer wil herleze naij zal zeker in staat zijn ze kritischer te verwerken dit zal nog sterke r gelden voor a rt ikeltjes als dat van reins ma waaruit we aan het begin van deze bespreking citeerden rene appel gerard hubers guus meijer sociolinguistiek utrecht antwerpen 1976 aula 575 256 pag prijs f 9 50 hef is maardat u het wit afgelopen maand is grootscheeps reclame ge ten actualiseringssupplementen uit te geven a rai maakt voor een te verschijnen docentengids voor son van 16 cent per pagina het bureau waar u het voortgezet onderwijs onder auspicien van de kunt bestellen libresso te deventer verspreidt vereniging de samenwerkende landelijke peda ook juridische naslagwerken waarbij ook geregeld gogische centra actualiseringssupp ementen verschijnen a raison er wordt een haarscherp profiel van het neder van momenteel 12 cent per pagina van juristen lands voortgezet onderwijs beloofd en een calei vernemen wij dat die rekeningen soms wel doscoop van praktische gegevens de folder be kunnen oplopen tot f 25 per keer dus als veel rekent zijn afnemersgroep op meer dan 50 000 commissies van personen of adres wisselen kan personen als u al op deze overal elders verkrijg dat een dure grap worden en je kunt er vergif op bare informatie zat te wachten waakzaamheid is innemen dat het beloofde uitgebreide trefwoor geboden het systeem dat men aanbiedt kan u denregister in zijn geheel elke keer bijgesteld geld gaan kosten de aanloopkosten voor het moet worden standaardwerk zelf bedragen slechts f 75 maar het is maar dat u het wee t men is van plan drie of vier maal per jaar zogehe 42