Spelen en leren in de basisschool

carel van parrere n incidenteel intentioneel spelen en leren ieren in de basisschool werkblaadjes en andere voorgeprogrammeerde activiteiten overheersen weleens ten onrechte het vrije spelen carel van parreren wijst er daarom op in hoeverre en op welke punten het spe de psychische ontwikkeling beinvloedt met andere woorden in de ontwikkelingslijn van het spelen onderkent hij cognitieve elementen die de overhand moeten hebben bij het werken aan echte leertaken juist tijdens goed bege leide spelactiviteiten gaat het incidentele leren over in het intentionele handelen de auteur oud hoogleraar psychologie aan de rijksuniversiteit utrecht beschrijft de verschillende vormen c q fasen van het spelen van jonge kinderen met daarop aan sluitend het intentionele handelen en het intentionele leren moet er op school gespeeld worden nooit werkelijk verdwenen was kwam een nieu we impuls door het verschijnen van het grote op spelen en spelletjes doen wordt in onze cul overzichtswerk van el konin 1980 dat via de tuur vaak neergekeken ook in de psychologie duitse vertaling ook bij ons toegankelijk is ge heeft men het lange tijd niet serieus genomen worden psychologen en met name ontwikke nadat de oude kinderpsychologen zoals stern lingspsychologen zijn tegenwoordig dan ook clapare de en de buhlers er in hun tijd veel aan weer sterk overtuigd van het belang van het spel dacht aan hadden besteed veegde het behavio voor de ontwikkeling van het kind en daarbij risme het spel aan de kant de responses tijdens wordt niet alleen gedacht aan de waarde van spel het spel verschilden niet van die in ernst situa therapie voor het in juiste banen brengen van een ties zo ongeveer luidde het oordeel pas in het re gestoorde ontwikkeling maar ook aan de beteke cente verleden is daar verandering in gekomen nis van de spelactiviteit voor het gezonde nor vooral de nieuwzeelandse spelonderzoeker maal opgroeiende kind sutton smith heeft door zijn onvermoeibare pu hoe staat het nu met de belangstelling voor deze blicistische arbeid laten zien hoe belangrijk het vorm van activiteit in het onderwijs vroeger was fenomeen van het spel en de sport in en voor on de waardering hiervoor althans in het kleuteron ze cultuur is vanuit de sovjetunie waar de be derwijs of voorbereidend onderwijs zoals het langstelling voor het spelende kind trouwens toen heette zeer positief voor zover althan s 20 frabel en niet montessori gevolgd werd zelf her eigen vrije spel daarnaast zijn er nog andere ac inner ik me uit mijn eigen kleutert ijd hoeveel en tivreitendie een ontwikkelende functie hebben hoe boeiend er gespeeld kon worden binnen de zoals onderlinge gesprekken bouwen en ander muren van het schoolgebouw of daarbuiten in constructiewerk expressie receptie luisteren en het zand mijn kleuterleidster mien lansen kijken naar verhalen plaatjes enz over die vor schreef trouwens een boekje om en bij het kin men van activiteit zullen we het hier niet hebben derspel 1926 dat nu nog boeiend is om te lezen belangrijk was vooral dat zij opkwam voor wer de onderlinge verhouding van spelen en tere n kelijk vrij spel spel dat door kinderen zelf wordt geentameerd en dat niet door de juff rouw wordt in dit a rt ikel houden we ons bezig met de vraag bedacht of georganiseerd het boekje bevat ook wat de beste verhouding is tussen spelen en leren tal van foto s van zulke door de kinderen zelf op in de basisschool het antwoord hangt uiteraard poten gezette spelsituaties van vade rtje en moe af van de leeftijd of eigenlijk van het ontwikke de rtje of muzikanten op straat tot de ziekenauto lingsniveau van de leerlingen die we op het oog of de begrafenis hebben ruwweg kan worden gezegd dat tot on staat het onderwijs nu nog zo positief en des geveer zeven jaar het spelend leren de overhand kundig tegenover het fenomeen vrij spel ik zal moeten hebben op het werken aan echte leer meen dat sterk te moeten betwijfelen en ik ben taken maar dat die leertaken met het intentione bang dat de werkblaadjes en het voorbereidend le leren dat ze vereisen na het bereiken van die lezen momenteel in de kleuterscholen de over leeftijd meer en meer toegankelijk en aantrekke hand hebben gekregen op het fantasie en rollen lijk worden voor de leerlingen spel dat kleuters zo graag doen het maandblad dit is echter een zeer globale uitspraak de wer didaktief heeft vorig jaar een serie a rt ikelen aan kelijkheid is ingewikkelder doordat de activitei het kleuteronderwijs gewijd waaruit bleek dat ten spelen en leren zelf in de loop van de ontwik voorgeschreven activiteiten bijna het hele rooster keling van het schoolkind allerlei veranderingen van de kleuterschool vullen laevers 1984 wel ondergaan pas als we op de ontwikkeling van iswaar had de schrijver het oog daarbij in de eer spelen en leren in de leeftijdsperiode van de basis ste plaats op belgische toestanden maar het is de school enig zicht hebben kunnen we ook de an vraag of de situat i e hier te lande zoveel anders is dere belangrijke vraag aansnijden in hoeverre en maar is dit erg komt het kind op school wel om op welke punten het spel de psychische ontwik te spelen moet het niet juist leren en in de nieu keling beinvloedt in het bijzonder ook de wijze we basisschool zelfs continu ieren past een vrij waarop geleerd wordt en kan worden blijvende activiteit als door de kinderen zelf be dachte spelletjes daar nog wel in sutton smith ontwikk el ing va n h e t sp ele n 1978 wijst erop dat voor de tijd die kinderen en volwassenen aan spelen besteden in onze over het ontstaan van het spel in de ontwikkeling cultuur veelal een excuus gezocht wordt uit de van het kind zijn el konin en sutton smith het in negentiende eeuwse speltheorieen spreekt die zoverre eens dat beiden ervan uitgaan dat spelen mentaliteit duidelijk zoals hij laat zien het spel bij het mensenkind een sociale oorsprong heeft was nu tt ig als erholung om daarna des te har dat het kind gaat spelen door de impulsen die de der te kunnen werken of het diende bij kinde volwassene in die richting geeft volwassenen en ren om de ove rt ollige energie af te voeren oudere kinderen stimuleren de spelactiviteit bij met dit soo rt achterhaalde maar daarom nog niet het kind vanaf de babyleeftijd wat de vroegste uitgestorven denkbeelden kunnen we op grond vormen van spelactiviteit zijn de spelwortels van ontwikkelingspsychologische bevindingen waaruit de latere spelvormen voo rtkomen daar voorgoed afrekenen het spelen heeft voor het over zijn de beide onderzoekers minder overeen kind een ontwikkelende functie en het kind stemmend in hun oordeel waarschijnlijk gaat het komt principieel ook niet op school om te leren om drie verschillende fenomenen die elk op zich maar om zich te ontwikkelen daa rtoe kunnen door de volwassene of de oudere speelkameraad lee rtaken nu tt ig of zelfs nodig zijn maar de ont jes worden geinstigeerd die de basis vormen voor wikkeling van het kind kan ook worden gestimu de latere spelactiviteit leerd door spelen in het bijzonder ook door het ten eerste is er het manipulerend exploreren va n 21 voorwerpen de baby betast en bekijkt schudt men dit soo rt rolverschuivingen vinden we ook en slaat dingen die het te pakken krijgt en steekt in de interactieritueeltjes wanneer het kind het ze in de mond alles om het voorwerp te leren initiatief van de moeder overneemt of met ande kennen het op allerlei manieren waar te nemen re kinderen speelt bijvoorbeeld een blok aan een en vertrouwd te worden met de hanteringsmoge ander kind geven het weer terugkrijgen het op lijkheden die het object biedt uit dit manipule nieuw geven enzovoo rt bij het kammen van de rende exploreren dat zelf nog geen spel is komt haren van de pop is er echter haast ongemerkt een vorm van spelactiviteit voort kleintjes kun nog iets nieuws bijgekomen het kind heeft zijn nen bepaalde hanteringen eindeloos herhalen en entree gemaakt in de wereld van de fictie het bij de intussen bekende uitkomst telkens doen alsof de pop is geen echt kind maar stelt kraaien van pret deze vorm van spelactiviteit er een voor betekent het dit doen alsof het fin die we duidelijk herkennen in latere bewegings geren van betekenissen neemt vanaf het tweede spelletjes zoals ballen springen enzovoo rt komt levensjaar een grote vlucht het kan ook diverse ook bij hogere dieren voor en is door piaget kanten uit in plaats van de pop te kammen met 1945 als de enige spelwo rtel gezien sutton een echte kam kan het ook de eigen haren kam smith 1979 heeft duidelijk gemaakt dat in men met een lepel of potlood het kind gaat ook tegenstelling tot de opvatting van piaget dit eigen activiteiten die het in reele situaties heeft soort bewegings en functiespelletjes waarschijn geleerd los van zulke situaties spelen het gaat lijk een belangrijke impuls dankt aan het voor drinken uit een lege kop of midden op de dag op beeld van de volwassene die zonder enige twijfel de grond slapen uit dit primitieve doen alsof de aanstichter is van wat we als tweede spelwor komt het latere uitvoerige en gedifferentieerde tel beschouwen de interactieritueeltjes fantasie en rollenspel voo rt we komen op die la vaak beginnen interactierituelen doordat de vol tere ontwikkeling nog terug wassene een plotseling geluidje van de baby na doet waarna de baby verrast opnieuw hetzelfde zelf spelen en begeleide n geluidje maakt dat kan dan gevolgd worden spelonderzoekers zowel de psychologen als de door een hele serie verwant hiermee zijn de kie cultureel antropologen onder hen zijn het erover telspelletjes er komt een muisje aangelopen eens dat zowel het optreden van de activiteiten het kiekeboespel het om beu rten aan de neus die we spelwortels genoemd hebben als de latere trekken enzovoort deze spelwortel is belangrijk ontwikkeling van het spel afhankelijk van de cul omdat het kind het om de beu rt doen te pakken tuur of het sociale milieu maar ook als gevolg krijgt ook kan in deze simpele beurtspelletjes van lichamelijke of geestelijke handicaps bij kin het wedstrijdelement al zijn intree doen waarbij deren min of meer sterk geremd kunnen zijn ge de volwassene kan winnen zich bijvoorbeeld zien het belang van het spelen voor de ontwikke net niet laten pakken of verliezen zich aan de ling probee rt men dan als therapeutische of com haren laten trekken en au roepen pensatorische maatregel het spelen bij zulke kin het typisch speelse dat al in het interactieri deren te stimuleren omdat het spel essentieel so tueeltje zit volwassene en kind doen elkaar ciaal bepaald is moeten hier mogelijkheden voor nooit echt pijn hebben met hun beu rt en ook zijn niets anders voor dan van hun wederzijdse activi belangrijk blijkt het hierbij echter de ontwikke teit te genieten is in de activiteit die ik als der ling goed te begeleiden su tt on smith beschrijft de spelwo rtel beschouw centraal al in het eerste hoe in een van zijn lange termijnexperimenten levensjaar begint het kind te leren hoe het allerlei een groep sociaal gedepriveerde kleuters drie tot in de cultuur geschapen en gehanteerde instru vierjarigen werd geplaatst in een soo rt model menten moet gebruiken een lepeltje een kam kleuterschool die rijk voorzien was op het punt ook speelgoedjes als een rammelaar en een speel van speelgelegenheden en speelmaterialen beest op het leerproces dat hiervoor nodig is kan button smith 1978 p 33 e v voor de kinde een fase van spelend manipuleren volgen zoals ren was deze nieuwe omgeving zo vertelt de au we hierboven al zagen maar er kan ook een an teur zo nieuw en ongewoon als voor ons een reis dere ontwikkeling inze tten alweer onder invloed naar de maan zou zijn opvallend was dat ze in van de ouderen het kind kan nadat e ttelijke ma het begin met materialen als zand bouwblokken len zijn eigen haren gekamd zijn nu de pop kam poppen en meubeltjes in het geheel niet speelden 22 ze verkenden eerst voorzichtig de omgeving kre uit dit onderzoek zien we hoe belangrijk het is gen pas gaandeweg belangstelling voor het speel om als we het spelen willen stimuleren niet te materiaal maar verkenden ook dit en herhaalden volstaan met het verstrekken van materiaal de de ontdekte hanteringsmogelijkheden daarna ein leerkracht moet het kind tot spelen aanzetten deloos een jongetje vulde dagen lang aldoor het door voorbeelden en in de dialoog met het kind zelfde kannetje met water en goot het dan weer maar daarbij moet zij tegelijke rt ijd oppassen dat in het zand leeg sommige kinderen pakten alleen het niet haar spel wordt maar dat van het kind een speelgoedje en klemden het vast tegen zich anders krijgt de activiteit meer het karakter van aan zonder zelfs tot manipuleren te komen pas een didactische spelsituatie dan van echt vrij spel na maanden begonnen sommige kinderen onder en hoewel didactische spelletjes juist ook in de invloed van een paar enkelingen die al wat met kleuterfase niet van waarde zijn ontbloot hebben fictiespel vertrouwd waren echt wat te spelen ze toch bij lange na niet die ontwikkelende func maar als ze keukentje wilden gaan spelen moesten tie als het vrije door het kind zelf gekozen spel ze eerst weer door exploratie met de keuken tenslo tt e is uit het beschreven experiment ook voorwerpen vertrouwd worden duidelijk hoe waardevol het werken met qua sutton smith constateert in zijn experiment dat ontwikkelingsniveau heterogene groepen is door de leerkrachten er helemaal niet op ingesteld wa de aanwezigheid van enkele voorlopers die al ren de kinderen tot spelen te stimuleren en hen konden fingeren werd immers de hele groep ge te helpen de overgang van exploreren naar spelen stimuleerd ondanks de in dit geval negatieve i n te maken ze volstonden ermee een lawaaiig spel vloed van het onderwijzend personeel op een rutschbaan zoveel mogelijk tegen te gaan maar in plaats van de kleintjes bijvoorbeeld te la het rollenspel ten zien hoe ze met de bouwblokken leuke din er is nog een thema dat we in dit korte overzicht gen konden maken maakten ze er veel werk van over de ontwikkeling en stimulering van het vrije kinderen kleuren en vormen te leren onderschei spel moeten aanroeren namelijk de verdere ont den ze hadden in hun opleiding immers geleerd wikkeling van het fictiespel in de vorm van rol dat dit soort discriminaties voor het leren lezen lenspel neemt dit de verworvenheden van de in een belangrijke voorwaarde vormt behalve een teractieritueeltjes in zich op terwijl ook veel van betere en zinvollere introductie van het spel in de het functie en bewegingsspel een nieu w kader leraarsopleiding is het zoals ook sutton smith vindt binnen het fantasie en rollenspel d it laat opmerkt voor leerkrachten die met kinderen in ste gaat in de kleuterfase bij de meeste kinderen de kleuterfase gaan werken noodzakelijk om domineren boven andere vormen van spel al eerst zelf met de materialen te spelen of zelfs te blijft het functiespel een goede tweede d e groot leren spelen ste ontwikkelingsimpuls gaat echter volgens over ar opy cie popp 4 k s leuk ow ira t e s en o oo o 23 eenkomstige mening van sutton smith en el ko twee correcties worden aangebracht beide wor nin van het gezamenlijk rollenspel uit den door el konin weliswaar opgemerkt maar dit rollenspel heeft in zijn volontwikkelde vorm niet in hun waarde erkend de ene correctie die meestal omstreeks de vijf tot zevenjarige leef houdt in dat het kind tegen het eind van de rol tijd bereikt wordt de volgende kenmerken de lenspelfase veel handelingen niet zozeer nabootst kinderen spelen niet alleen naast elkaar maar als wel symbolisch aanduidt handelingen wor echt samen in interacterende rollen vader over den in de loop van de opeenvolgende spelen ver legt met moeder de dokter stelt vragen aan ko rt zodat de feitelijk uitgevoerde handeling het kind enzovoort hoewel het spel nog altijd nauwelijks meer lijkt op de reele volwassen han evenals in het allereerste begin van het fingeren deling en er alleen als het ware op symbolische in de spelhandelingen tot uiting komt ligt het wijze een representatie van geeft het alsof doen zwaa rt epunt van het spel in de volontwikkelde krijgt hier als het ware nog een tweede dimensie fase op de rollen die de kinderen vervullen ze de betekenis van deze ontwikkeling kan moeilijk zijn met hun rollen geidentificeerd ze handelen in verband gebracht worden met de socialisatie vanuit hun visie op de rol daarbij wordt de han waarop el konin doelt hier hebben we veeleer delingslogica van het dagelijks leven als model ge met een ontwikkeling van de cognitieve mogelijk nomen een model dat overigens niet slaafs wordt heden van het kind te doen het rollenspel gaat nagevolgd de kinderen begrijpen ook waarom de over in het fantaseren zonder uitwendig hande dokter bijvoorbeeld eerst de arm van het in te en len de functie van dit fantaseren ligt in de ont ten kind met een watje schoon moet maken en wikkeling van de mentale activiteit in het bijzon pas daarna gaat inenten veel van dergelijke sa der in haar creatieve vorm menhangen kunnen door kinderen op dit hoog de tweede correctie op el konins beeld van het ste niveau van rollenspel in de vorm van regels volontwikkelde rollenspel is dat kinderen niet worden geexpliciteerd dergelijke modellen uit altijd het volwassen handelingspatroon naboot het dagelijks leven worden vaak heel gedifferen sen lang niet zelden spelen ze op een manier tieerd en met rijke psychologische nuances ge die in de werkelijkheid niet kan sutton smith speeld waarbij ook de reacties van de pa rt ners die juist dit aspect van het fictiespel benadrukt adequaat worden ingecalculeerd en beantwoord spreekt in dit verband van de omkering in het op dit beeld van het volontwikkelde rollenspel spel het spelende kind creeert een eigen spel dat el konin vooral daarom als van hoge ontwik sfeer waarbinnen het de dingen op zijn kop kan kelende waarde beschouwt omdat het kind door ze tt en niet alleen omdat het nu bijvoorbeeld de inlev ing in de identificatie met en de realise zelf de leiding kan nemen in plaats van de volwas ring van de rol ingroeit in de normen en structu sene maar ook om dingen werkelijk anders te ren van de volwassenenwereld moeten nie tt emi n doen soms tot ergernis van de volwassenen di e prce 7 seiia ii pl tf s i mr kl s s 24 zulk kinderspel als nonsens of mal doen ver het alleen baas kan doordat het tevoren andere werpen en afkeuren toch aldus sutton smith dingen heeft geleerd hoewel ook dat natuurlijk heeft deze omkering in het spel een zeer waarde karakteristiek is voor het menselijke leren maar volle functie het kind leert ongewone mogelijk met ontwikkeling van het leren bedoelen we dat heden te verkennen het ontwikkelt zijn creativi de activiteiten waardoor geleerd wordt van aard teit en leert te innoveren in plaats van zich alleen veranderen maar in de bestaande maatschappij te integreren juist de innovatieve functie van het omkerende incidenteel en intentioneel lere n fictiespel acht sutton smith met het oog op de aanvankelijk leren kinderen uitsluitend inciden toekomst van onze cultuur essentieel teel hiermee wordt bedoeld dat het kind geen ei genlijke leeractiviteit ontwikkelt maar tijdens an regelspelen dere niet op leren gerichte activiteiten toch het zoeven trokken we de ontwikkelingslijn van het een en ander leert reeds in de eerste levensweek rollenspel al door in de richting van de ontwikke gaat de baby efficienter zuigen niet omdat ze ling van de vrije fantasie van het kind er is ech zich ten doel stelt meer en sneller melk tot zich ter nog een andere belangrijke ontwikkelingslijn te kunnen nemen maar door en in de zuigactivi die hier gememoreerd moet worden namelijk teit zelf als het ware en passant ook kleuters le naar de regel en sportspelen toe in de periode ren wat ze leren overwegend incidenteel met na die bij de kleuterperiode aansluit en die het me ook tijdens hun spelactiviteiten dat komt grootste deel van de basisschool beslaat zijn het doordat bij hen pas gaandeweg het intentionele juist deze spelen die de overhand krijgen natuur handelen de wil zich gaat ontwikkelen iets lijk zijn de regelspelen niet uitsluitend het pro doen omdat men het zich van tevoren ten doel dukt van rollenspel maar sluiten ze ook aan bij stelt omdat men het plan opvat het te gaan doen eerdere fasen van het kinderspel zoals het func en te voltooien wat de kern uitmaakt van het in tiespel en vooral de interactierituelen ook de tentionele handelen ontwikkelt zich juist in de kringspelen uit de kleuterschool overigens geen kleuterleeftijd pas goed en dit intentionele han vrij spel zijn voorlopers van de regelspelen ook delen is ook nodig voor het intentionele leren deze vorm van spelen heeft ongetwijfeld een ont ook dat gebeu rt volgens vooraf genomen besluit wikkelende waarde in de beleving van het regel ik wil dat kunnen ik ga dat leren spel vindt namelijk een opmerkelijke ontwikke alleen aan kinderen bij wie dit intentionele teren ling plaats deze is door piaget in een ouder boek voldoende tot ontplooiing gekomen is heeft het dan wat we hiervoor aanhaalden 1932 voortref zin leertaken op te dragen vo o r die tijd zal het felijk geanalyseerd ervaart het jonge kind de re kind al gauw afdwalen naar andere bezigheden of gels als absoluut en onveranderbaar later gaat het gewoon wat gaan dromen of ongedurig worden inzien dat regels ook anders kunnen dat ze op zeker zal het niet in staat zijn taken vol te hou de afspraak berusten om zo en niet anders te spe den tot ze af zijn het zijn de kinderen die niet len het kind gaat inzien dat het zelf autonoom schoolrijp heten te zijn een foute benaming regels kan veranderen en maken ook dit is na omdat het hier niet gaat om biologische rijping tuurlijk een ontwikkeling in de richting van ei maar om ontwikkeling onder invloed van en met gen zelfstandige creativiteit anderzijds geeft het hulp van de omgeving element van je aan de eenmaal afgesproken regels houden aan hoezeer het regelspel het kind ook leerstrategieen tot fair play tot sociale betrouwbaarheid kan d e ontwi k keling van het leren gaat overigens veel opvoeden verder door in het kader van een plan en besluit om iets te gaan leren past oo k de instelling om ont w i kke l i ng v a n d e l eeractiviteit hetgeen men doet steeds beter efficienter nauwkeuriger te doen uit deze instelling om het n iet alleen het spelen ook het leren ontw ikkelt werk en de wijze van handelen eraan te verbete zich in de periode van vier tot t waalf jaar in aan ren komen de leerstrategieen voort leerstrate zienlijke mate hierbij doelen we niet zozeer op gieen zijn regels volgens welke men een leertaak het feit dat het lerende kind bouwsteen op op verstandige w ijze aanpakt ze horen thuis in bouwsteen bouwt dat w il zeggen dingen leert die de planning begeleiding en controle op de eige n 25 vorderingen tijdens het leerproces er zijn alge leerlingen wel over de vereiste vormen van aan mene en speciale leerstrategieen de algemene pak beschikken hier is instructie in de speciale leerstrategieen zijn voor elke leertaak belangrijk leerstrategieen nodig bijvoorbeeld hoe leer je hiertoe behoren het zich van tevoren grondig een les hoe bestudeer je het opgegeven stuk leer orienteren in de taak dus niet meteen beginnen boektekst wat voor vragen moet je jezelf stel maar eerst een overzicht proberen te krijgen van len welke dingen zijn belangrijk voor een zinvol wat bereikt moet worden orientering houdt ook leerproces nu wordt vaak aan de leerlingen over in dat bekeken wordt welke hulpmiddelen er ten gelaten dit zelf achteraf uit te vissen aan de hand dienste staan hoe en wanneer die moeten wor van de proefwerkvragen die de leerkracht aan den gebruikt enzovoort een heel belangrijke hun stelt waarbij dan moet worden aangetekend leerstrategie is de foutenanalyse dit is de werk dat die vragen dat overhoren zelf ook vaak veel wijze waarbij de leerling na een mislukte poging te wensen overlaat doordat de leerkracht zich nagaat hoe het kwam dat het fout ging dus pro niet heeft afgevraagd waarom leerlingen deze les beert te analyseren waardeoorzaak van de fout moeten leren wat ze eruit moeten vasthouden lag welk onderdeel van de totale handeling of ac en waarvoor dit nodig is tiviteit aansprakelijk was voor de uiteindelijke het onderwijzen van speciale leerstrategieen die mislukking foutenanalyse draagt sterk bij tot le voor het leren van taken op een bepaald terrein ren immers wie heeft ontdekt waar de oorzaak belangrijk zijn bijvoorbeeld het vinden van een van een fout schuilt kan zijn volgende poging bewi js voor een wiskundestelling het bestuderen juist op het verbeteren van dat onderdeel richten van een aardrijkskundetekst het leren van een zelfs als de oorzaak niet goed is gediagnostiseerd gymnastiekoefening verhogen de effectiviteit leidt regelmatige foutenanalyse tot een veel beter van het leerproces ook doordat ze de leermotiva gestructureerd leerproces de leerling is veel meer tie van de leerlingen stimuleren het is veel aan bewust bezig met de leertaak en hij doet waarde trekkelijker aan een lee rt aak te werken als je volle ervaringen op het verwerven van leerstra weet hoe je hem moet aanpakken of als je ervan tegieen is de kern van het leren leren wat weer ove rtuigd bent dat je zelf moet gaan ontdekken een van de hoofdtaken van het basisonderwijs is hoe je hem moet aanpakken op grond van de er het is immers uitgesloten dat leerlingen alles wat varing dat leerstrategieen lonen het onderwij ze in de huidige tijd moeten leren uitvoerig on zen van speciale leerstrategieen heeft bovendien derwezen krijgen ze moeten veel van hun leer het voordeel dat de leerkracht samen met de taken zonder veel begeleiding baas kunnen en de leerlingen gaandeweg kan komen tot generalisatie leerkracht moet vaak volstaan met alleen maar van leerstrategieen waardoor de algemene leer het verstrekken van het materiaal strategieen als het ware vanzelf ontdekt worden dit materiaal moet daarvoor wel aan hoge eisen en in hun volle betekenis begrepen veel meer voldoen maar afgezien van de kwaliteit van het dan dat de leerlingen die algemene strategieen materiaal is vooral de mate waarin de leerling zonder verdere voorbereiding worden voorgehou over leerstrategieen beschikt beslissend voor het den zonder eigen voorafgaande ervaring leerproces het is daarom uiterst ongewenst leer lingen in een te vroeg stadium met materiaal te vrij spel als basis voor goed lere n confronteren waarmee ze hun eigen gang moeten gaan vaak weten ze helemaal niet wat ze ermee brengen we nu de ontwikkeling van het spelen en aan moeten of beperken ze zich tot van de buur het leren met elkaar in verband dan is een alge man of buurvrouw overnemen van wat uitwendi mene conclusie die we kunnen trekken dat het ge trucs waarmee het werkblaadje kan worden vrije spel van de kleuter een immense bijdrage le afgewerkt geleerd wordt er dan echter nauwe ve rt tot het werken aan lee rt aken door het oude lijks en zeker niet datgene wat de maker van het re schoolkind we wezen al op enkele functies die blaadje op het oog had het rollenspel op dit punt heeft in de eerste plaats het niet helpen van de leerlingen met de wijze draagt dit spel bij tot de ontwikkeling van de van werken met het handelen met het leermate zelfsturing het intentioneel kunnen leiden en riaal is een van de meest voorkomende fouten in controleren van de eigen activiteit juist het spel ons onderwijs ook huiswerk wordt vaak opgege met zijn eis die de kinderen zelf aan elkaar stel ven zonder dat de leerkracht erbij stilstaat of de len zich aan zijn rol te houden te handelen vol 26 bens min of meer expliciete samen afgesproken ring van gegevens uit hun oorspronkelijke con en uit de logica van het handelen voo rt vloeiende text blijkt juist bij kinderen van sociaal minder regels heeft een enorme ontwikkelende waarde begunstigde lagen vaak moeilijkheden op te leve waar het het kunnen werken aan en volhouden ren dit kan heel goed het gevolg zijn van het van taken dus ook lee rt aken betreft feit dat in die milieus alleen op een lager een een tweede spelfunctie die voor het functione eerder bereikt ontwikkelingsniveau gespeeld ren op school in brede zin belangrijk is is de so wordt geen volontwikkeld rollenspel doordat cialiserende functie het kind neemt de normen de ouders hier minder stimulerend zijn en ook van de volwassenenwereld die het in zijn spel na minder waardering of begrip hebben voor het speelt in zich op integree rt ze in zijn eigen per spelende kind het invoeren van extra leerlessen soonlijkheid de morele ontwikkeling is voor een in de vorm van compensatieprogramma s voor de belangrijk deel aan het voorbeeld van de volwas ze kinderen vormt hier zoals reeds uit het gebrek senen te danken voor zover die volwassenen al aan succes van dergelijke programma s is geble thans hier een goed voorbeeld geven maar het ken geen oplossing veel zinvoller is het onder medium via hetwelk dit voorbeeld bij het kind meer door het stimuleren van de spelactiviteit de vooral tot werkzaamheid komt is het rollenspel psychische ontwikkeling bij deze kinderen in bre de zin een impuls te geven isoleren objectiveren er is nog een derde belangrijke spelfunctie die creativiteit tot nu toe niet aan de orde is gekomen door het tot zover hebben we de ontwikkeling van het fantasiespel lee rt het kind langs de incidentele spel alleen beschouwd in een min of meer utilisti weg gegevens los te maken uit hun oorspronke sche zin namelijk als voorbereider voor de leerac lijke situatie de tweejarige die midden op de tiviteit daarnaast heeft fantasie en rollenspel dag gaat slapen door op de grond te gaan liggen nog heel andere evenzeer waardevolle functies heeft het slapen daarmee geisoleerd uit zijn na voor de persoonlijkheidsontwikkeling van het tuurlijke context het beschouwt het slapen als kind in het algemeen indirect kunnen die ook een activiteit op zich waarop je je aandacht kunt het functioneren op school ten goede komen richten en die je in elke situatie kunt spelen in maar het zal van het schoolklimaat afhangen of het fantasiespel blijft het kind met zulke isole de school er wat mee kan doen sommige spel ringsactiviteiten bezig allerlei activiteiten uitin functies zijn ten opzichte van sommige school gen ook taaluitingen en andere gegevens wor tradities eerder schadelijk we noemden reeds den daardoor voor het kind toegankelijk om er de innovatieve functie van het spel het spel als als het ware van een afstand naar te kijken en ze negatie als omkering van wat er in de werkelijk op zichzelf los van hun eens gegeven context te heid gebeu rt dit is een functie die voor traditio beschouwen e n te veranderen uit de taalontwik nele paden bewandelende scholen inderdaad keling is bekend hoezeer de woordspelletjes het hinderlijk kan zijn het is ook de vraag vindt speels veranderen van woordvormen het zelf ma sutton smith de grote voorvechter van de ken van nieuwe woorden en dergelijke daa rt oe innovatie door het spel of de omkeringen in het bijdragen spel altijd wel een zinvolle opbrengst hebben a nu is juist voor het onderwijs op school dit los priori is zoiets niet vast te stellen maar het kunnen maken van gegevens uit hun natuurlijke onderdrukken van deze kant van het spel zoals context essentieel de engelse psychologe marga in autoritaire systemen gebeu rt is erger dan de ret donaldson 1978 heeft ove rt uigend laten kwaal men doodt eigen initiatief en kritische zin zien hoe het werken met d i sembedded gege van de leerlingen met de innovatieve functie vens beslissend is voor het begrijpen van wat op nauw verbonden is de bevordering van de creati school gebeu rt sixma 1973 had trouwens in viteit doordat het kind open komt te staan voor ons land al eerder laten zien hoe belangrijk de andere ongewone mogelijkheden objectivering is voor het aanvankelijk lezen het losmaken van woorden uit hun context het de verwerking aandacht richten op de vorm van het woord i p v een heel belangrijke spelfunctie is de verwerking alleen direct door de woorden heen de beteke van moeilijke affectieve belevingen en conflicten nis van het gezegde te horen objectivering isole dit is bij uitstek een persoonlijkheidsontwikke 27 lende functie van het spel hierop is ook het idee herhalen maar een aspect dat direct met het spe van speltherapie gebaseerd in het fantasiespel len te maken heeft moet hier wel naar voren kan het kind leren met moeilijk te verwerken si worden gebracht in het latere gedeelte van de tuaties om te gaan het inenten van de beer na basisschool vanaf zeven uiterlijk vanaf negen het bezoek aan de dokter is hiervan het school jaar zullen de leerlingen overwegend aan lee rta voorbeeld zonder dat we uitgebreid op dit the ken moeten werken en zal het spel dat dan in ma ingaan voor geinteresseerden kan worden tussen het karakter van regel en sportspel heeft verwezen naar het nog altijd zeer leesbare boek aangenomen slechts de tweede plaats innemen in van vermeer 1955 waarin ook een schat van de leerlingactiviteiten waar dit niet het geval is observatiemogelijkheden is meegedeeld kunnen wordt het kind geinfantiliseerd als het onder wij zeggen dat de conflict en eff ectverwerking wijs in de basisschool in de beginfase werkelijk indirect ook tot het schoolsucces bijdraagt door ontwikkelingsgericht is geweest kan het kind in dat van buiten of binnen de school stammende de loop van de basisschool een e rv aren teerder preoccupaties van het kind erdoor kunnen wor worden en dat is daarom dringend omdat kinde den afgebouwd ren tussen ongeveer tien en twaalf jaar bij uitstek leergierig zijn bij een gezonde ontwikkeling drin een waarschuwing voor teveel spe l ken kinderen van die leeftijd de aangeboden in formatie in en worden ze uitgedaagd door nieuwe in een recent a rt ikel 1985 heb ik gepleit voor leersituaties in de daaropvolgende puberteitspe het inrichten van een cesuur een overstap in riode is werken aan lee rtaken voor de leerling wel de nieuwe basisschool v66r die cesuur zou de activiteit die de meeste tijd in beslag neemt het onderwijs dan overwegend ontwikkelingsge maar het is niet meer die activiteit waarnaar zijn richt moeten zijn na de cesuur zou het program interesse in de eerste plaats uitgaat hoewel ook magerichte onderwijs kunnen gaan domineren hier natuurlijk veel van het huiselijk milieu en het de argumenten voor deze stelling kan ik hier niet schoolklimaat afhangt literatuur donaldson m children sminds london croom helm 197 8 el konin d psychologie des spiels ber l in ddr volk und wis sen 198 0 laeve rs f ervaringsgericht kleuteronderwijs in vlaan deren in didaktief 1984 14 n rs 7 8 9 lanse n m om en bij het k inderspel amste rdam ont wikkeling 192 6 pa rreren c f van van kleuter tot schoolkind conti nui teit in het leren i n pedagogische studien 1985 62 p 174 18 3 pia g et j le jugement moral chez l enfant paris alcan 1932 piaget j la formation du symbo chez l enfant neu ch atel delachaux niesde 194 5 sixma j leesvoorwaarden diss r u utrecht 1973 sutton smith b die dialektik des spiets schorndorf noo t hofmann 1978 sutton smith b ed play and learning new york 1 oisembedded het denken dat zich niet langer vol gard ner 197 9 trekt in de steungevende context van zinvolle gebeur vetmeer e a a spel en spelpedagogische problemen tenissen wordt abstract denken genoemd ut re cht b ijleve ld 1955 28