Spelen in de school

spelen in de school een coproductie van heleen wientjes en wim pieter s in de school in noordwijkerhout is gespeeld is ervaren en misschien geleerd hoe en wat leest u maar we hebben er woorden voor ge zocht u kunt het verhaal op veel manieren doorgaan links rechts in de maat links alleen rechts alleen of hink stap sprong bijvoorbeeld links staat een zakelijke opsomming van een serie opdrachten zoals die aan de deelnemers gegeven zijn iedere opdracht gevolgd door een korte omschrijving van de bedoeling ervan rechts vindt u enkele notities van een deelnemer ervaringen bij het verwerken van wat gebeurde links en rechts zijn dachten wij zo beide even belangrijk voor wie in de eigen school met zijn leerlingen wel eens zou willen gaan spelen zo moet ik beginnen de congressisten komen vol verwach ting in de klas de juf leest de presentielijst er zijn er die niet hebben willen komen anderen kwamen wel geheel onverwacht een mevrouw was er nog niet net toen we al een paar namen gehoord hadden kwam ze op een nerveu ze met zo n beloverd hes dat geruisloos rinkelde ze nam plaats in de klas het anti autoritaire gezicht naar de juf op het podium ze uitte haar misnoegen over autoritaire bena dering en klasseindeling juf deed niks gelukkig bleek dit al het eerste spelletje geweest te zijn overtuigend gebracht en met een uitwerking van saamho righeid voor de groep maskers af en goed kijken wat iedereen verder doet spelen heleen en wil lieten ons de tafels en stoelen in een kring zetten toen werd het ernst opdracht iedere deelnemer krijgt een gekleurd kaartje daar staat een woord op met dat ene woord alleen ga je proberen communica tie met elkaar tot stand te brengen 14 doel groepsvorming middel hier eenlingen moeten samen een vaag omschreven taak vervullen tja tja wie begint met mij met mij noordwijk aan zee lid krijg daar von niet u voelt wel toe stap den we stonden maar op kaartjes van dezelfde kleur bijeen en maar communiceren jongens er bleken zinnen te kun nen worden gevormd bijvoorbeeld daar krijg je mij niet kreatief mee of daar krijg je mij kreatief mee niet de macht van de negatie bleek eng groot niet is maar nau welijks te ontkrachten er zat een limmerick onder de leden van de groep een von lid in noordwijk aan zee deed uiterst aktief met toneel mee maar ijlings verstoord sprak hij k heb slechts een woord daar krijg je mij niet kreatief mee opdracht ga met ogen dicht tastend langs muren vloeren tafels het lokaal uit de gang in de trap op op de overloop op de grond liggen naar boven kijken vertellen wat je ziet toevallig was er een plafond schildering in de hal van de school ga daarna gedurende een half uur het hele gebouw verkennen doel o a de omgeving letterlijk doen voelen anders waarnemen dan gewoonlijk de ruimte en de mogelijkheden van de ruimte gaan zien zoveel mogelijk oppervlakten voelen lekker niet dat dat moet maar wanneer je opeens mensen voelt zachtjes weg wezen de gang op er wordt zorgzaam gewacht op de laatsten der struikelrovers dan de trap kruipt onder onze handen en knieen naar beneden op de overloop en in de gang van de tweede verdieping daar liggen we dan op de rug vertel eens aan iemand dat is dus niemand wat je boven je ziet bloemen kinderspel maria hout glas steen deuren ster van de zee hemelgoden barst in de zoldering me voete paarden kindervoetjes blote pote grote scheuren levenslust en kleuren kogels lampen daar zit men rubato vogels ritmen desnoods lekker liggen zeker tegels geuren doodsnoodsgeuren regels dichte deuren gesust opbeuren lente gebeuren nogal zoetje s lente assai insieme tutti 15 nog eens nu eerst de enen dan de anderen crescendo decrescendo nymhes nuages finale opstaan losgelaten op het gebouw kijk maar eens wat je er kunt beleven van alles natuurlijk maar wat gaat iedereen er toch op zijn eentje vandoor de hele school gaat een kant op alleen ik ga zo dat was niet waar maar we dachten het allemaal toch mooie strapatsen zijn er uit te halen kijkgaten paus johannes xxiii vensters op de hemel iconen biologie lokaal conciergehok op slot een fiets een fiets flapperdeplop dukkedukkeduk duk duk flop geen pomp de fiets is niet op slot dubbele ontkenning uit de weg onverklaarbaar bewegend zit mijn kind achterop zwevend door de grazige gang opdracht schrijf de ervaringen van het laatste uur op in een paar trefwoorden onderstreep dan het voor jou allerbelangrijkste woord groepjes van vijf bij elkaar dus ook vijf prikkelwoorden bij elkaar ga met die vijf woorden een spel maken of een gedicht of een pantomime of een bedenk zelf maar doel vanuit individuele gegevens tot samenwerking komen daar naast een eerste complete vertoning maken als uitgangspunt voor het detailwerk van volgende opdrachten roze viltstift blikken bril blaadjes mijn indrukken voor uit toen ik opstond wist ik al teveel het moest mij van het hoofd de stroom van indruk en verwerking kolkte het bloed in mijn gelukkig binnenst oor eigen frequentie uiltje oehoe t is iedere prikkel agressief nee het wekt onderstreep nu het belangrijkste woord nou dat is ook watt daar gaat mijn opstel fiets natuurlijk dat is makke lijk juf voorbereiden en dan de resultaten aan elkaar laten zien bij de bespreking achteraf merkten we dat bijna alle spe len onafhankelijk van elkaar eenzelfde motief hadden angst voor elkaar en het breken van het ijs twee voorbeelden 1 speelgroep en kijkgroep gaan naar de klapdeuren bij ee n 16 halletje aan het eind van de gang kijkers aan de kant tegenover de deuren geef elkaar een hand en de kijkers vormen een hecht blok hoewel 2 altijd tegendraads is niet steeds dezelfden natuurlijk de vijf spelers maken front tegenover het publiek het begint te wennen dat je de hand van een man of een vrouw beet hebt ze roepen namen die paar die ze nu al kennen de kijkers komen en bloc de spelers doen niets met ze ze drijven ons terug als de schapen de wolf de kijkers wijken tegen de muur met de ruggen of tegen elkaar angst spanning bevreemding in de muur is een deur naar het toilet de speler met het aanmatigendste gezicht vraagt mag ik er even door kij kers geven doorgang spelers lopen het toilet in de brutaal ste weer komt op de fiets eruit gereden en stiefelt de gang in uit 2 twee mensen minveren een dichte deur elk van hen staat aan een andere kant ervan morrelen wrikken af tasten de deur blijft dicht buiten huilt een vrouw op de gang iemand verontschul digt zich en loopt naar buiten dwars door de dichte deur anderen staan op lopen ook naar buiten we gaan allemaal mee in de totaal donkere gang klinkt hysterisch lachen stilte we staan bangelijk bij de muur en tussen de kapstokken is daar iemand jaa publiek publiek is daar iemand de man die zopas door de dichte deur liep komt de trap af hij doet een lamp aan uit vijf hoeken komen mensen getreden ze stappen lopen slenteren schrijden schuifelen elk vo geltje vliegt zoals het gevleugeld is langs elkaar heen in het midden van de suizende hal komen ze in een vijf punt bij elkaar kijken een ontspannen lachen breekt ge leidelijk baan bij spelers en publiek gezellig samen terug naar het lokaal opdracht de hele groep zit aan een kant van het lege lokaal ieman d 17 komt naar voren en begint iets uit te beelden zonder woorden de rest neemt waar en interpreteert als iemand meent te begrijpen wat de speler doet en als hij aanleiding ziet om mee te gaan spelen in die situatie dan komt ook hij naar voren en gaat meedoen uiteindelijk kan iedereen er zo bijkomen hoeft niet doel praten met handen en voeten zonder woorden iets duidelijk maken de mogelijkheden van lichaamsexpressie ontdekken en of ver fijnen daarnaast lichaamsexpressie waarnemen daarnaast soepel op elkaar reageren wendbaar zijn in reakties tegen over elkaar een bijkomende medespeler heeft een situatie heel an ders begrepen dan de eerste speler bedoelde hoe vang je dat op van een volleybal spel naar een snijtafel via veel tussen fases gek dat er eentje was die zolang bleef volley en terwijl de rest al iets anders deed waarom hebben we dat niet gezien of er niets aan gedaan opdrachten variaties op de voorafgaande doel van al deze opdrachten zie hierboven tijdens een pantomime de spelgroep stil zetten tableau laten ma ken de kijkers vragen hoe ze dit tableau interpreteren geeft deze beeldengroep nog aanleiding tot andere interpretaties ja altijd de spelgroep speelt dan verder door in een nieuwe interpretatie een momentopname van een balspel lijkt ineens erg veel op een verkeersongeluk daar moeten we snel wat aan doen eerste hulp zuster groepjes van 3 of 4 maken een pantomime waarin een aantal voor werpen een rol moeten spelen bij voorbeeld een voetbal en een stofdoek of een lucifer en een vuilnisbak groepjes maken een pantomime in een gegeven ruimte een winkel een straat een bos en het regent groepjes maken een pantomime in een gegeven sfeer blijdschap kwaadheid onverschilligheid groepjes maken een pantomime waarin twee totaal verschillende personen elkaar ontmoeten een onbevangen kleuter en een starre kolonel of een verliefd meisje en een oude vrouw die net van een begrafenis komt wie zonder woorden toch wil spreken doet dat met verse conventies met erg nieuwe tekenstelsels waarin handen en voeten oogopslag de rug de buik de billen en kuiten de voornaamste dragers van informatie worden 18 opdracht iedereen zit weer aan de kant midden in het lokaal staat een stoel denk je in dat je iemand bent die op een moment ertoe komt deze zin te zeggen ze denken mij te kunnen belazeren twee minuten concentreren dan omstebeurt naar de stoel toelopen de zin zeggen teruglopen maak tijdens lopen en praten duidelijk wat voor soort mens je bent een verbaasd verdrietig sarcastisch vrolijk krankzinnig naief en ga zo maar door persoon doel lichaamsexpressie en taalexpressie op elkaar af leren stemmen leren dat taal niet een etiketje is dat je op onverschillig wat voor etalagepop kunt hangen wie belazert wie nu eigenlijk is dit een spelletje we zijn met z n vijftienen logisch dat je vijftien verschillende reak ties op belazeren ziet samen een groep zijn betekent nog niet je eigen individualiteit verliezen flauw hoor opdracht drinkt de professor teveel cognac nee hij drinkt rum whiskey en gin deze tekst met de hele groep inoefenen van z n betekenis losspre ken totdat er een geluidscollage ontstaat 3 koorpartijen met ieder een eigen woord rum whiskey gin maken samen een woord symphonie doel ontdekken dat woorden een eigen timbre hebben dat intona tie ritme volume invloed hebben in het betekenen van taaluitingen lekker ontspannend we hoefden niks zelf te bedenken opdracht maak nu zelf een geluidscollage met eigen woorden doel zelf toepassen wat tijdens de vorige opdracht geleerd is dat slaagde weer best iedere groep had een originele tekst en werkte die oorspronkelijk uit in het bos waar de don der rolt sluipt de hy ee naaaaa en pinkt de tjif tjaf opdracht maak een spel voor kinderen van resp 4 tot 7 8 tot 12 en 13 tot 18 jaar maak daarbij gebruik van verkleedlappen requisie ten schmink doel o a inleven in de verschillende leeftijdsgroepen waarmee ieder op school te maken heeft daarnaast dat wat in voorgaande op drachten geleerd is nu verwerken in een heel spel een dergelijke opdracht is te omvangrijk om op school in een of twee lesuren te kunnen afron den u kunt een groot spel in de k las maken door in duidelij k afgeronde fasen te werken de beschrijving van een methode hiervoor vindt u in j s ten b rinke gezam enlijk toneelschrijven in moer 1969 70 3 pg 65 75 19 een script te geven van alle drie de stukken zou teveel ruimte vergen daarom korte typeringen het spel voor 13 tot 18 jaar een bewegingsspel over de arbeid in een fabriek hoe de directeur provoceer de hoe een niet tot nummer bestempelde arbeider revol teerde hoe de directeur vermorzeld werd en de arbeid explodeerde hoe het verstoorde doch zacht verder pulse rende ritme van de arbeid arbeid adelt arbeid adelt tenslotte enigszins werd hersteld waarbij de revolutie ver stierf tot vlijtig meewerken het spel voor 7 tot 12 jaar een middeleeuwse klucht met een schapenhoeder zwarte magie een vierschaar een galg en gratie zwart wit lek ker schunnige lexicale elementen het spel voor 4 tot 7 jaar een sprookje over een prinsesje haar groei tot zelfstandig heid begeleid door de melkboer de kleine beer jawel het sterrebeeld in levenden lijve mannetjes op de maan de werkelijkheid van dag en nacht de wakkere wereld en de droomwereld onverdeeld verbeeld opdrachten maak een spel op inspiratie van een fot o een schilderij een stuk muzie k een gedicht of fragment van doel informatie opnemen uit een tekensysteem muziek bijvoor beeld en dan omzetten in een ander tekensysteem drama of bewe ging bijvoorbeeld creativiteit is niet iets scheppen uit het niets creativiteit is zoiets als kennis ervaring uit verschillende vakjes wordt gecombineerd tot een nieuw geheel creativiteit ervaren lijkt veel op gewoon gelukkig zijn maar het is meer een afgeleide van het groepsgebeuren een groep ontstaat een verzameling monologen wordt in een dialogische verhouding geplaatst daar ontstaat iets wat van wezenlijk belang lijkt dat is spel met elkaar iets over jezelf ontdekken hiermee is niets over creativiteit beweerd hoogstens iets over ons zelf het is echter op zichzelf al een afdoende ervaring 20 tenslotte nog een paar opmerkingen over onze werkwijze en wat overwegingen bijna ieder spel werd voorbereid door de spelgroepen afhankelijk van de ingewikkeldheid van de opdracht nam dat vijf tot dertig minu ten in beslag bij de spelen voor bepaalde leeftijdsgroepen duurde de voorbereiding zelfs twee en een half uur zie voetnoot aldaar iedere prestatie werd achteraf met de hele groep besproken daar bij zijn wij ervan uitgegaan dat bij de kritiek niet meer aspecten aan bod mochten komen dan die waarop bij vorige opdrachten speciaal de nadruk gelegd was daarnaast kwam er natuurlijk commentaar van de deelnemers ook geen lege schriftjes hier geldt wat een van hen formuleerde het is een oefening vooral in doceren voorzichtige kritiek maar geen geklets en in incasseren de leider heeft bij de bespreking de taak om de opmerkingen van de deelnemers zo nodig in goede banen te leiden zodat het commentaar verteerbaar is voor de spelers kritiek betekent ook dat en dat was erg goed daar en daarom belangrijke punten bij een nabespreking zijn de structuur opbouw van het spel zowel wat inhoud als wat vorm aangaat het overbrengen van de inhoud door middel va n lichaamsexpressi e taal woordkeus veel weinig woorden gebruik van stilte intonatie enzovoort het zo goed mogelijk benutten van de ruimte die tot je beschikking staat het samenspe l we hebben de nabesprekingen in verschillende vormen gegoten voorbeelden 1 iedere spelgroep krijgt tien minuten om vragen te bedenken over elk van de andere spelen dan uitwisseling van vraag en antwoord 2 iedere spelgroep geeft een interpretatie van elk van de andere spe len wederzijds checken of die duiding juist is zo nee waarom niet ligt dat aan het spel of aan de waarneming 3 iedere spelgroep vertelt zelf de bedoeling van het spel reakties van de andere groepen daarop 4 een vrije diskussie met een regulerende en samenvattende diskus sieleider in twee groepen zijn de deelnemers bezig geweest met het be denken van spelmogelijkheden in de eigen werksituatie de resultaten daarvan vindt u in de bijlage hierna belangrijk is een conclusie waar toe we kwamen in een later gesprek de receptjes die we op het congres aangeboden kregen en elkaar aanboden zijn vooral bedoeld als voorbeeld zo kun je werken met deze groep in deze situatie de bedoelingen van een leraar met dit werk de situatie op zijn school 21 en in zijn groep zullen uiteindelijk bepalend zijn voor een keuze doen of niet doen dit of dat doen uitgaan van de eigen doelstellingen en situatie en daarop methodes kiezen ontwerpen dat is belangrijker dan 336 pagina s receptuur 22 bijlage b i j spelen i n de schoo l spelmogelijkheden a voorwerpe n meebrengen van rotzooi spelobjekt is herkenbaar geen beperkingen in taal of gebaar raadselachtig voorwerp geen beperkingen in taal en gebruik het gaat om het funktie geven spel rond voorwerp en het voorwerp in eigen funktie gebruikt of juist niet strijkplank als strijkplank of als viool denkbeeldige voorwerpen handelingen b v deur openen b mense n beroepen spel mens als rekwisiet b v boom telegraafpaal klok pedaalemmer grenspost brug als pop lijzepop marionet opwindpop rubberpop duikelaar van te voren struktuur van de pop aangeven c kleure n speel rood waar denk je aan na gezamenlijk overleg een kleur spelen b v rood vlammen brandweer enz gekleurde lappen wat roept kleur of dessin bij je op b v geel kanarievogeltje groen gevlekt kikker laat hieruit spel ontstaan d woord en gelui d antwoordspel kies een woord met verschillende intonaties b v nee is dat vragend weifelend verontwaardigd er zijn twee personen een mag nee zeggen de ander speelt er op in ook omgekeerde spelrichting abc spel spel op letters van abc intonatie bepaalt inhoud vra gend woedend wreed ook met getal kombinaties b v woede hoort bij 3427 t kan ook met namen geluidstang 1 kring een maakt geluid wijst ander aan di e 23 neemt geluid over en vervormt 2 geluid wordt gekombineerd met bijpassende beweging 3 meerdere in de kring die geluid en beweging op elkaar afstemmen binnen buitenkring buitenkring draait en voert gesprek met een lid van de binnenkring na halve minuut doorstromen buitenspeler begint nieuw gesprek enz hij moet het gesprek hervatten bij de eerste persoon waar hij begon toegiftje t v opdrachten speel t v kijkers zorg voor variatie in t v programma en toeschouwers b v kleine waarheid bejaarden zeelui gezin reklames beperking zo nodig geen bestaande merken en vormge ving anti reklame candy samenzwering in een kiesvereniging schroei uw tanden af met macleans 24