Spelen in de Sikkelstraat

spelen in de sikkelstraat verslag van een namiddag dramatisch werken met jeugdlitera tuur wat hieronder volgt is een verslag van een namiddag sessie i v m dramatisch en ekspressief werken rond het boek sikkelstraat 12 van gaston van camp lannoo het aan bod werd uitgewerkt door luk van helmont andre swillens tine en luuk van waes met de bedoeling om de leerlingen van een regentaatsopleiding kennis te laten maken met het gebruik van dramatische werkvormen in het vak nederlands de bedoeling van dit verslag hier is enkel een aantal mo gelijkheden te presenteren om via drama in de ruimste zin van het woord jeugdboeken te introduceren in de klas het boek sikkelstraat 12 lijkt ons vooral geschikt voor 13 14 jarigen de werkvormen die hier beschreven staan zijn zijn echter makkelijk transfereerbaar als verwerkings en introduktiemogelijkheden voor andere jeugd boeken daar door zijn de werkvormen zeker ook hanteerbaar in hogere jaren bovendien bestaat de mogelijkheid om de meeste hieronder beschreven werkvormen te isoleren het verslag zoals het hier is neergeschreven vergt immers een proces van een drie tal uren 1 een thematisch tableau vivant ais aanloop naar de tableau vivant lieten we de leerlingen vooral elkaar even beeldhouwen als volgt a de lln gaan 2 a 2 staan een leerling is beeldhouwer de ander is beeld materiaal b de beeldhouwer mag zijn beeld nu naar eigen smaak en goeddunken vormen en hervormen door de benen te bui gen de armen omhoog te brengen het hoofd te draaien de ogen te sluiten de vingers te spreiden 25 tijdens het beeldhouwen mag echter niet gesproken wor den de beeldhouwer moet werkelijk met de handen het gewenste resultaat vormen variatie de beeldhouwer mag het beeld ook niet aanraken maar moet elke beweging voordoen vb wil de beeldhouwer dat z n beeld de hand tot een vuist balt dan doet hij het zelf eerst voor princi pe van de spiegel het beeld wordt nu lichaamsdeel per lichaamsdeel zo eksakt mogelijk opgebouwd c tentoonstelling de beeldhouwers krijgen de gelegenheid om even de realisaties van hun kollega s te bewonderen variaties de beeldhouwers mogen de beelden van titels voorzien die ze op een papiertje voor de beelden leggen op een vernissage stellen de beeldhouwers dan respektie velijk hun eigen beeld met de titel s erbij elk beeld mag een zinnetje zeggen tijdens de vernissa ge waarvan het vindt dat het bij zijn houding en fi guur kan passen vb ach had ik engeland nu ook maar overwonnen heerlijk zo elke dag in de zon liggen d de rollen worden nu omgekeerd de beelden worden beeld houwers de beeldhouwers beelden e eventueel een korte nabespreking de leerlingen zetten zich daarna in kleine groepjes 4 a 5 mensen opdracht tracht het thema van het volgende liedje in een tableau vivan t schilderij bestaande uit levende personen weer te geven vb mocht de tekst bijvoorbeeld het sprookce van sneeuw witje zijn dan kunnen de lln met het hele groepje bij voorbeeld het thema afgunst in een stilstaand beeld 26 trachten uit te drukken belangrijk is dat het uitgebeelde duidelijk overkomt bij de toeschouwers als liedje kozen we mensen van 18 door wim de craene en della bossiers de leerlingen krijgen de tekst wat doet een jongen van 18 na schooltijd nog op straat er is geen bus meer rond dit uur die de richting van zijn huis uitgaat zoekt hij een vriend in de stad omdat hij soms zijn sleutel vergat moeder staat beslist op wacht dat hij maar thuiskomt deze nacht ze nemen de tekst nog eens individueel door en proberen in groep tot een thema en een gestalte ervan te komen elk groepje presenteert zijn tableau vivant terwijl de anderen telkens proberen te ontcijferen wat men met het levend schilderij wil uitdrukken waarvoor de verschil lende personages staan hieruit kan een kleine diskus sie ontstaan rond het thema van het lied tevens kan men reeds in dit stadium een link maken met het boek van gaston van camp waarin deels cfr fragment infra dezelfde problematiek aan bod komt 2 mannetje maken in deze fase willen we enkele personages uit het boek introduceren door de papieren personages tot leven te brengen willen we bereiken dat de lln geinteresseerd ra ken in de figuren van het boek en bij een eventuele lek tuur achteraf speciale aandacht zouden schenken aan de op vulling van de personages als werkvorm kozen we het zgn mannetje maken a introduktie van freek hoofdpersonage van het boek de begeleider stelt zichzelf voor als freek 14 jaar 27 en nodigt de leerlingen uit om hem vragen te stellen door een tiental minuten vraag antwoord kunnen de lln op korte tijd heel wat te weten komen over freek de antwoorden die de begeleider geeft zijn zoveel mogelijk gebaseerd op gegevens uit het boek vb 11 waar voon je freek begeleider in de sikkelstraat nr 12 ll heb je broers of zussen fr nee maar mijn ouders hebben wel een zusje ge adopteerd alies maar eigenlijk is ze niet echt mijn zus ll waarom niet belangrijk is wel dat de lln de gegevens goed onthouden b introduktie van moeder robijns 5 a 10 min de begeleider leest een fragment voor uit het boek in dit geval een f ragmentwaarin de moeder aan freek over zichzelf vertelt kun jij dan piano spelen dat heb je me nooit verteld ik heb jaren conservatorium gelopen dat was vbbr ik je vader kende ik kreeg les van heel dure muzikanten be roemde namen in die tijd ik wilde concertpianiste worden toen ik je vader leerde kennen heb ik mijn muziekstudie op gegeven voorgoed ik heb geen klavier meer aangeraakt nooit meer ik ben gestopt met tennis je vader vond tennis bourgeois ik heb mijn racket weggegeven hij hield meer van voetballen en biljarten maar dat heb ik pas later gemerkt ik gaf mijn paardrijden op het was te duur voor ons beweerde je vader en dat was toen ook zo ik liet dat alles met een glimlach in de steek ik was bereid om me helemaal in te zetten voor het gezinnetje dat we zouden hebben vier of vijf kinderen een eigen huis een moeder van vier kinderen heeft toch geen tijd om uren rond het chalet van de tennisclub te hangen rijdt toch geen paard droomt toch niet van een carriere als concertpianiste en ik gaf het allemaal op zon der morren freekje zonder een boze frons ik heb bewust voor je vader gekozen in hem zat toen meer muziek dan in het conservatorium dacht ik de bitterheid is veel later ge komen sikkelstraat 12 p 50 de hele klasgroep speelt nu de moeder figuur een per 28 sonage dat door de hele groep tegelijkertijd wordt ge speeld de begeleider stelt nu aan de lln moeders om de beurt een aantal vragen waarop ze antwoorden vanuit hun rol ze mogen echter noch het boekfragment noch de antwoorden van hun medeleerlingen medemoeders tegen spreken bv begeleider hoe oud ben je mevrouw robijns l1 1 moeder daar antwoord ik liever niet op beg hoelang ben je al getrouwd ll 2 reeds 23 jaar beg gelukkig getrouwd c introduktie van vader robijns tijd 5 a 10 min idem fragment sikkelstraat 12 pp 14 15 paps zegt soms zinnen zoals je die in boeken leest met veel geijkte uitdrukkingen werkwoordelijke uitdrukkingen gezeg de plus koppelwerkwoord en heel die santekraam en vage wijsheden waarmee hij in een vergadering de indruk maakt denk ik en daarom doet hij dat thuis ook ik vind hem maar een oppervlakkige babbelaar praten kan ie als een ekster ak koord vooral als er publiek aan zijn lippen hangt een glan zende zeepbel woorden uitleg tralala maar hij kan geen spijker in de muur slaan daar heeft hij omeneel voor nodig opm wegens de lengte van het fragment nemen we het hier niet integraal over het gebruikte fragment liep tot de zin een briljant toneeltje applaus graag pag 15 3 rolopbouw voor het rollenspel deze rolopbouw is erop gericht de lln een duidelijk rol houvast te geven om op het einde van de ontmoeting een rollenspel te kunnen brengen waarin de 3 uitgewerkte personages uit het boek tot een rolvast spel kunnen komen a rolinleving de rolinleving werd als volgt opgevat de begeleider geeft een situatieimpuls en de lln spelen die situatie vanuit de rol van een van de gekreeerde personages nl freek vader of moeder we geven een aantal keuzevoor 29 beelden van mogelijke situatieimpulsen a d h v het personage van freek bv je looptrond in de straat let op de manier waarop je je verschillende lichaamsdelen beweegt o a hoe houd je je hoofd je schouders ga je traag snel je steekt de straat over nadat iedereen dat gedaan heeft kan je de groep in twee verdelen en de ene groep eens naar de andere laten kijken je vriendje komt en je wilt een goede indruk maken je ruimt nog snel je kamer op op jouw manier je hebt maar weinig tijd je bent s nachts alleeen op je kamer je wilt iets gaan drinken niemand mag je horen je pakt je valies je hebt je huiswerk niet gemaakt en je moet je ver antwoorden t a v je leerkracht de helft van de groep neemt de rol van de leerkracht je vader had je beloofd om je morgen naar het vliegveld te brengen voor het zweefvliegen hij zegt je dat hij je niet kon brengen cf boek voor deze rolinleving kunnen we een aantal mogelijke or ganisatievormen suggereren ofwel doorloopt men de verschillende personages elk afzonderlijk d w z geeft men een aantal situaties op voor freek dan voor de moeder vervolgens voor de vader op deze manier heeft elke leerling in de huid van elk per sonage gezeten ofwel laat men de lin kiezen voor een van de drie per sonages op voorhand en tracht men situatie impulsen op te geven die haalbaar speelbaar zijn voor elk van de drie personages vanuit hun specifieke rol belangrijk is echter dat met het oog op het daarop volgend rollen spel op voorhand drie gelijke groepen gevormd worden p s dit wil echter niet zeggen dat in deze inlevings fase voortdurend op een samenspel tussen de drie perso nages moet gewerkt worden een voldoende uitgewerkte in 30 dividuele fase is bij een dergelijk rolopbouw erg belang rijk ofwel als men op de een of andere manier in de lukse situatie verkeert van over 3 begeleiders te beschikken kan men de groep in 3 verdelen per personage en in aparte groepen de rollen trachten verder uit te werken enkele opmerkingen kies je situaties zo dat je de non verbale impulsen vooraan plaatst de verbale achteraan laat nooit te lang spelen gemakkelijk gezegd he zorg voor een snelle opeenvolging van de verschillen de situaties tracht reeds een aantal elementen aan te brengen die men in het erop volgende rollenspel kan gebruiken kies bij voorkeur een aantal specifieke situaties uit het boek vb laatste opdracht van freek vader verwelkomt de mensen bij een ver gadering van het davidsfonds b vastzetting van de rol eventueel kan nog geopteerd worden voor een tussenfase waarin de rollen definitief worden vastgezet dit kan bijvoorbeeld op de volgende manier gebeuren a d h v kollektieve impulsen je komt s avonds laat thuis je gaat naar je bed overdenkt even de voorbije dag wat heb je gedaan wie zag je allemaal vandaag wat ga je morgen doen wat zal je aandoen opstaan je moet je bus halen binnen 5 minuten deze fase kan nuttig zijn wanneer de leerlingen slechts op dit moment voor een van de drie rollen definitief kiezen of wanneer men gewerkt heeft in drie verschillen de groepen cf organisatievorm 3 ze heeft als funktie de leerlingen nog een laatste maal attent te maken op de 31 fysiek en de psychologie van het personage waarvoor men koos probeer wel te vermijden dat de hele aanloopfase te lang gaat uitlopen c spelopdracht voor rollenspel groepjes van drie 1 freek 1 vader en 1 moeder worden ge vormd en krijgen elk na wat toelichting de volgende opdracht fiche situatieomschrijving vooraf de familie robijns is een avondje uit gaan eten in brussel om de schijnvrede te vieren freek voelde er zich helemaal niet goed bij speel nu de volgende situatie alleen op zijn kamer be sluit freek weg te lopen hij pakt zijn boeltje bij el kaar en sluipt naar beneden in de keuken loopt hij zijn vader tegen het lijf hoe reageert hij later komt z n moeder erbij wat is haar rol speel naar een oplossing toe weglopen of niet voorbereidingstijd ongeveer 15 minuten probeer te benadrukken dat men best al spelend een oplos sing tracht te vinden ook duidelijk het belang van de rolvastheid benadrukken d opvoering van en aantal rollenspelen e bespreking van de verschillende spelen aandachtspunten hierbij kunnen zijn welke oplossingen kwamen er naar voren zijn die oplossingen realistisch waarin verschilde de uitbeelding van de personages bv autoritaire vader t o een zachtmoedig vader figuur f lezen van het fragment in het boek met daaraan verbonden een mogelijke terugkoppeling naar 32 de rollenspelen we geven in onderstaand fragment opzettelijk niet de ont knoping omdat het ontbreken van dit gesimuleerde gegeven sterker kan aanzetten om het boek te lezen cf bijlage tot slot nog enkele alternatieve mogelijkheden vooraf het boek laten lezen en de thematiek van het boek laten verwerken in een tableau vivant vanuit het mannetje maken overgaan naar een neerslag in de vorm van een schriftelijke beschrijving van het personage die achteraf met fragmenten uit het boek kun nen gekonfronteerd worden een vervolg spelen op een tekstfragment de situatie die voorafgaat aan een bepaald fragment trachten in een spel te rekonstrueren etc luuk van waes bijlage bewerkt frag ment uit sikkelstraat 12 gaston van camp uitg lannoo het was een stomme rotavond geweest ik verdween als de bliksem naar mijn slaapkamer zonder groet ik zou het vals van mezelf gevonden hebben als ik nu vriendelijk goeie nacht paps had moeten zeggen ik bleef een hele tijd gekleed op de bedrand zitten waarom was ik eigenlijk niet blij zoals de anderen er waren toch alle mogelijke redenen om de vlag uit te steken de vrede was gete kend paps en mams koerden als tortels geen mens in de gemeent zag nog iets van de barst in het gezinswandje alleen ik wist scherp hoe dun en kwetsbaar dat wandje was vol gecamoufleerde kreuken aan de binnenzijde maar wat ik ervan vond was immers bijkomstig freekje was te jong voor alles hoe lang zat ik daar 33 een half uur ik heb er eigenlijk geen idee van hoe meer ik pie kerde hoe somberder en hopelozer ik alles inzag wie bekommerde zich echt om mij wie had echte interesse voor wat ik dacht wilde voelde hoopte verlangde ik voelde me zo eindeloos triest als ik me nog nooit gevoeld had een triestheid die als een kei op mijn borst drukte een gevoel van uitzichtloze eenzaamheid kapselde me in ik moest op mijn tanden bijten en mijn vingernagels diep tot aan de grens van de pijn in mijn handpalm drukken om niet te huilen ik wou dat ik had kunnen huilen maar ik verzette me ertegen ik begreep het zelf niet alsof ik niet helemaal mezelf was en ineens zag ik het allemaal glashelder mijn besluit stond vast ik ging weg net als mams ook ik volgde de golf die ik vrij gekozen had waarheen nergens waar kon ik heen nergens ik ging gewoon weg ergens moest er een plaats zijn waar ze naar je luisterden ergens moesten er toch mensen zijn die interesse voor je hadden ik kiepte mijn sportzak met wilde ongedurige bewegingen op mijn bed leeg haalde wat ondergoed uit mijn kleerkast alle kousen die ik kon vinden ik heb wel s last van zweetvoeten daarom ook een warme wollen trui nog wat andere spullen dat alles propte ik in de sport zak ik haalde mijn spaarpot leeg negenhonderd frank in mijn por tefeuille zat nog driehonderd frank maakte schoon twaalfhonderd daar kwam ik een heel eind mee voorlopig daarna zou ik wel zien zou ik ook wat geld nemen uit het koffertje inde ladenkast daar zat gewoonlijk zo n tienduizend frank in nee dat was echt stelen ik zou dat geld immers de eerste jaren niet kunnen terug geven pas later als ik piloot was maar dan waren paps en mams misschien al dood nee geen ander geld dus alleen de twaalfhonderd frank daar mee kwam in in ieder geval tot tante marleen in oostenrijk en dan ik sloop de gang in in de slaapkamer van paps en mams bleef het stil ze sliepen dus stevig omstrengeld lijf aan lijf de keukendeur piepte even in de woonkamer was de schemerlamp blijven branden er viel wat flauw licht door de harmonicadeur in de keuken ik liep de woonkamer in daar was paps over zijn loyama droeg hij een kamerjas in zijn hand had hij een glas jonge bokma zijn lievelingsdrank de fles stond op het tafel tje hij zei niets keek alleen naar me naar de sportzak in mijn hand toen zette hij het glas met een tik neer kwam naar me toe nam de sportzak uit mijn hand keek er even in gooide hem in de luie stoel hij wees dat ik kon gaan zitten ik gehoorzaamde ik kon niet anders dan gehoorzamen bijna willoos zo had het me verrast waarom sliep paps nu niet met zijn lijf tegen mams lijf aangedrukt ook paps liet zich in de stoel zakken recht tegenover me hij kruiste zijn benen wat stond dat gezicht ernstig waarom keek hij zo strak naar me alsof hij probeerde dwars door me heen te kijken zover zijn we dus freek zei hij langzaam niet bitter of boos ik zou het eerder moe willen noemen hij sprak ook zacht een beetje toon loos anders dan gewoonlijk als ik het goed heb wil je weglopen klopt dat ik knikte eigenlijk knikte ik niet ik had willen knikken maar om een of andere reden bewoog mijn hoofd niet 34 weet je ook waarom je weg wilt lopen heb je een duidelijk motief ervoor motief dacht ik waarom gebruikt hij dit geleerde woord tegen me tegelijk schoof een andere gedachte door mijn hoofd hij praat tegen je als tegen een volwassene hij neemt je au serieux voor een keer doet hij niet neerbuigend of ontwijkend of kinderachtig hij gaat niet op zijn hurken zitten om met je te praten dat stemde mij ineens veel milder hij begreep blijkbaar dat het dit keer ernst was je vond het geen geslaagde avond dat heb je duidelijk laten merken maar mams en ik vonden het wel een geslaagde avond als je liever thuis was gebleven dan had je dat ronduit moeten zeggen dat is punt een eerlijk zijn tegenover elkaar je mening zeggen gaan jullie maar ik heb geen zin ik kijk wel tv hij had gelijk ik knikte dit keer knikte mijn hoofd mee en punt twee dacht ik kom op waarom laat je het zo lang duren punt twee is dit freek tussen mams en mij zijn er wel eens woorden dat weet jij zo goed als ik komt in elk huisgezin voor neem dat van me aan ook in het beste we hebben nooit met jou over bepaalde moeilijkheden gepraat omdat we vonden dat we die zelf moesten oplos sen dat is fout van ons geweest we hebben het niet aangedurfd en punt drie je mams is niet echt naar tante marleen geweest dat weet ik zei ik feller dan ik wilde ik heb dat altijd geweten goedhet vergemakkelijkt de zaken je mams is wel naar oostenrijk geweest maar niet naar tante marleen er was ze is er was iemand anders weet ik zei ik ze is met die franse schilder toen knapte ik af want in de deuropening naar de keuken stond mams en ze had het gehoord 35