Spellen is niets is niets – Schets van ’n vredige revolusie

spellen is niets is niets schets van n vredige revolusie jan beri ts ruim elf jaar is de spelling van het nederlants opniew in diskussie 3 januari 1963 is de vereniging voor wetenschappeleke spelling opgericht maar tot vandaag heeft dit nog geen gevolgen gehat voor de offisiele spelling toch zouden we zonder enig bezwaar vandaag al aan het veranderen kunnen gaan hieronder duit ik aan op welke manier de nederlantse onderwijzers leraren en hoog leraren heel eenvoudig de spelling kunnen verbeteren de eerste de beste keer dat ze na de zomervakansie les geven van eerste klas bazisschool tot en met laatste jaar univerzi teit wort ervan uitgegaan dat 1 de laatste letter s van n woont inplaats van d of dt ook t mag zijn 2 de laatste letter van n woont in plaats van b ook p mag zijn 3 vormen als antwoordde n ook met een d mogen 4 vormen als praatte n ook met een t mogen 5 het achtervoegsel lijk ook lik gespelt mag worden 6 bastaartwoorden op z n nederlants gespelt mogen worden bij voorkeur a la pee wesselingsl maar dan zonder uitzonderingen 7 andere afwijkingen van de tot dusvergangbare spelling niet als foutief taalgebruik worden aangemerkt at 1 en 2 dit geit natuurlik ook voor leden van samenstellingen en afleidingen zoals huilarts leitster tiplappen at 5 zoals kollewijn en pee wesselings gewilt hebben de frekwensie van dit achter voegsel mag enorm genoemt worden a7 7 hierbij kan meer in het bizonden gedacht worden aan au ou ei ij i of ie in open lettergrepen au en ou i p v au w en ou w e d de geschriftjes en geschriften die sints 1963 van de hant van spellingbehouders zijn verschenen mogen niet of naueliks serieus genomen worden de eerste prijs wegens ondeskundigheit komt waarschijnlik toe aan soep lepelen met een vork van harry mulisch de burgemeester van antwerpen ene kraaibeks voor de burgerlike staat zo iets als craeijbeckx die zelfs bij spellingdebatten ostentatief z n fraaie amtsketen torst heeft aan de spelling ook n duur boekwerk gewijt dat evenwel nog geen stuiver waart is en waarvan ik de titel niet meer weet2 het definitieve rapport pe wesselings ook in die elf jaar verschenen vertoont n ontstellent aantal zeer zwakke plekken wie dat aangetoont wil zien verwijs ik naar het tijtschrift resonans uitgave van wolters noordhoff van mei juni 693 waarin ik gefundeert ernstige kritiek op dit rapport uitoefen spellen is spellen is spellen van a cohen en a kraak den haag 1972 moet men wel 108 se rieus nemen want het is lootzwaa r van wetenschappeli ke ernst desondank s is het b oekje in zoverre o nvolle dig dat het we l van d e r velde prijst maar verzuimt te vermeldem dat dez e d ui de li k aan spe llingsve ree nvou diging d e voor keur gee ft b oven n verbe te rde sp e llingdi d ak tie k ov erige ns is wa t van de r ve ld e hee ft aange t oont nl dat het o nderwij s in de werkw oorts pelling faalt l ater o pniew b ewezen doo r ve le pr oeve n in d e p erio de van d e aksieg roep sp elli n gveree nvou digin g 1972 5 dat de werkwoortsdidak tiek mislukt e n da t h ep ik a l ve le malen be toogt ligt n ie t aan die didaktiek welf m aar aan de tenhem elschreiende o ndoordachth eit waarop he t zoge naamde sp elsis teem van de werk woorden b erust aan de we rkw oortssp elling mankeert het volgende niet de enige bruikbare spe lling rege l het fonologies begin sel 1 wordt er b ij toege past ma ar d aarnaast twee andere pri nsip es dat van de gelij kvormighei t 2 en dat van de anal ogie 3 e e n woont a ls bidt b v berust in de eers te twee le tters o p b eginse l 1 i n de d e rde l ett er op beginsel 2 en in d e vie rde op beginsel 3 m aar d at i s n og n ie t alles soms p as t m en 2 e n 3 wel soms niet t oe men schrijft wel ik word m aar nie t ik wuiv we l hij wordt m aar niet h ij wuiv t we l hij laadt m aar niet hij laa tt e n z de gr oo tste fou teb ro n ligt onge twijfe lt i n h et volle dig ongemo tiveert spe lve rschi l dat de beh ou den d e n menen te moeten maken tussen ge lij kluidende p ersoon svorme n e n v oltooi de deelw oorden b v vertelt en verteld betaalt e n b etaald geb eurt en geb eurd herkent e n herkend erkent en erkend miskent en m iskend on tkent e n ontkend e nz in ve le and eren gevallen echter is n uniforme sch rijfwijze wel gebrui kelik vers uft pv en versuft v d vermis t e n vermist vergist en vergist vereist en vere ist verp ac ht en verpacht ontzet en ontzet verzet en verze t enz voorstell en om in deze laatste gevallen sp e lverschil aan te bre ngen zij n b ij mijn we t en gel ukkig nog nooit ge daan geen w on der dus dat er zo ontzaglik veel fo uten in d e werkwoortsspell ing worden gemaa kt eve nm in verwonderlik is het aan de an dere kant d at er bij na geen fouten me er gemaakt wor den als we o ns beperken tot het toep assen van het fon ologies p rin sip e du s altfij t wort went laa t vertelt an twoorde n prate n enz spellen h e t is b e tre ure ns w aar dig dat d e auteurs van sp ellen is spellen is spellen hieraan voor b ij gaan e n zich blintstaren o p het feit d at bij het enge l s he t i nitial t eac h ing a lphabet verb eteringen blijk t op te l everen h un re d e nering d at voor het ne derlants d an maar aan iets d ergeliks ge dach t moet worden b lz 37 b ovenaan is groten deels val s ze gaan er n l van uit dat d e spelling maar onverandert moet b lijven omdat eers t maa r es weten sch ap pel ik moet worden vastgestelt dat er een en an der aan mankeert wa t het onderscheit ei ij en au ou betr eft hebben ze meschien in zoverre gelijk d a t niet zo gemakkelik is aan te tonen wel k van de twee tekens voorkeur verdient t en aanzien van dit probleem pje zou n wetenschappelik opgezet onderzoek kunnen uit wij ze n van beter i s alleen ei of ij of y gebru iken all een au of ou ge bru iken aan n wetensch appelik onderzoek van de werkwoortspelling evenwel bestaat geen enke l e behoefte h et gemeen sch apsgel t kan b eter gebruikt worden dan voor n on d er zoe k waarvan de uitslag bij voorb aa t vaststaat zie ook h ierboven de a l in eaas gewijt aan d e werkwoortsp elling de d oor mij gesc hetste revo lusie heeft un aanta l in het oog springen de aantrekke l ike kan ten waarvan ik er enkele noem 109 1 de apsolute uniformiteit van spelling waarvan velen overigens geheel ten onrecht e menen dat ze nodig is wort n iet langer als un heilige koe beschout vele zogenaam de spelfouten worden juist door goede lezers niet eens opgemerkt d at n niet gering aantal schoolmeesters aardig wat van die dingetjes wel ziet is n ernstige beroeps de formasie die ongetwijfelt iets te maken heeft met de spe l lingkultus die het nede r lantse onderwijs al ve l e tientallen jare n verziekt 2 h et kwaataardige gezwel van de werkwoortsspelling is op deze manier verwijdert ik meen dat het oudkerk pool was die bij het lager beroepsonderwi js om de spellings d idaktiek te verbeteren n aantal niet bestaande werkwoorden liet gebru i ken waarvan mapechten maar niet uit m n hersenpan vandaan wil eigenlik is d at op het geniale af want deze onderwijskun dige hat begrepen dat de oorzaak van de spe l fouten ligt in het verwisse len van bestaande spellingen gebeurt gebeurd enz bij niet bestaande werkwoorden is die foutebron er niet en kan de gok van iets bestaants opschrijven niet gemaakt worden m aar deze leerpsichologiese oplossing doet meteen voelen hoe apsurt onze werkwoortspelling is om haar goet te leren moet je buiten de taal treden en je bezig hou den met klavelen verlonden beutsen knoeven erzaven beleffen om mun eigen b uitentalige fantazie es even de vrije loop te laten het moet maar weer es even gezegt spelverschillen tussen gelijkluidende woorden hebben gee n enkele zin vandaar dat geen enkele didaktiek ertoe zal kunnen leiden d at er geen fouten in de werkwoortsvormen gemaakt worden die fouten zijn geen foute n d e onderwij zer of leraar die onder gebeu rt of gebeu rd d e b er u c hte rooie streep zet of twee geeft er blijk van niet te begrijp en dat ie de te kst begrijpt m a w hij begrij p t niet dat ie n fout aanstreept die er niet is onze omwenteling maakt hie r aan n eiut gebeurt en gebe urd krijgen volledig bestaansrecht ongeacht of het n p ersoonsvorm of n vol tooit dee lwoord b etreft 3 ze kost zo goet als niets d e overhelt kan zich ertoe beperken de spellingwet in te trekken en n b reet samengeste l de kommissie te installeren die tot taak krijgt de ei ij kwestie het au ou probleem en wellicht nog enke le andere zaken op te lossen school boeken blijven in gebruik schrijvers van niewe boeken van wat voor soort ook spe llen zoals ze het ut beste vinden zakelike uitgevers en we lke zij n d at nie t zullen ui teraart d e t spelling prefereren want die is vlugge r en levert niet het gevaar op van fouten niewe taalboekjes zullen ze l fs aanzienlik d u nner wor d en want d e meeste diktees in ie d er geval die met werkwoortsmoeili kheden ku nne n weggelaten worden onze zuiderburen kunnen vo lstaan met het i n trekken van n aantal dekreten e d h et afzetten van de burgemeester van antwerp en is niet eens n odig want ook hij mag rustig blijven sp e llen zoals ie ge went is zelfs z n eigen naam we llicht b e l eggen ze n feestelike bijeen k omst met d e h ollanders om de vrede te vie ren onder he t luitkee ls zingen van kraai waar is je deetee waar is je deetee waar is je deetee 110 gebleven als zij dat feest dan betalen krijgt bovendien het imaazje van de zuinige ho ll anders niewe impulsen in genoemt liet zijn ove rigens va ri anten als har of kruis i p v kraai denkbaar 4 er komt ruimte voor mode rn taalonderwijs zowel aan de bazis als bij het voortge zet onderwijs 5 er ontstaat n sfeer van tolerantsie e n in het onderwijs e n in de maatschappij wie zou wi ll en diskrimineren op gront van spelfouten heeft geen been meer om op te staan en geen amtsketen meer om mee te rammelen 6 er wort n situasie gelegalizeert die eigen li k al min of meer bestaat zo is er in nederlant n pedagogiese akademie waar de leraren nederl an ts elke spelling aanvaar den die hun studenten gebruiken en dus geen sekonde van hun kostbare tijt a an spellingzaken verspi ll en een ieder die z n ogen niet in z n zak heeft kan trouens gemakke li k dage liks waa rnemen hoeveel meer ruimte er in de spelling is dan b v in de eerste helft v an deze eew wat die p a aan gaat haar voorbeelt zou door alle p a s m oe ten worden nagevolgt vestigt ik hier de aandacht op het artikel van w il bijlsma in moer 1974 1 v an dit jaar 7 andere maar ik vint zeven voorlopig wel genoeg ten aanzien van het tempo waarin de spellingsanering zich kan voltrekken is de houding van de pers met name van de dagblatpers niet geheel zonder belang de dagbladen krijgen in ieder geval n ongezochte gelegenheit hun naam wat af te stoffen ik zie het al staan n r k handelsblat de tijt trou de ekonomiese voordelen van de hierboven geschetste introduksie van n gematigde spellingvereenvoudiging zijn bepaalt niet te onderschatten de gemiddelde tijt nodig voor het vervaardigen van n schriftuur of het nu n reklamefolder voor spliterten n gloeient pleidooi voor de middenschool of n lijvige al dan niet pornografiese roman betreft zal aanzienlik korter worden dus het rendement van het bedrijf groter tenzij men aan de oude spelling vasthout en deze bovendien vlekkeloos wil hanteren wel zal de werkgelegenheit kleiner worden vooral voor korrektoren maar och we gaan toch naar de 30 urige werkweek het lijkt me hoogst nuttig te weten welke onderwijzers leraren niet alleen in de nederlantse taal maar ok in andere vakken niet alleen bij het algemeen vorment maar ook bij het beroepsonderwijs en hoogleraren waarin dan ook voor uitvoerig van m n plan in beginsel voelen ik verzoek ze dat kenbaar te maken door n briefkaart geen brief a u b aan jan berits de rougemont nes 16 bergen n h met daarop duidelik naam en adres van de afzender s dat kan natuurlik ook namens n school n ander instituut of n fakulteit gebeuren een tekst is niet nodig de briefkaart betekent dus dat de afzender in beginsel voor de hierboven geschetste manier van spellingvereenvoudiging voelt 8 bij voorbaat dank namens alle nederlantstaligen maar in het bitonder namens die leeftijtsgroepen die hun rol van slachtoffer in de tragedie der werkwoortsvormen nog moeten gaan spelen tot slot iets over de titel van dit artikel het tweede deel van die titel is duidelik maa r 1 11 met het eerst e dee l lijkt dat niet h et geval wel heeft d at stu k vee l te make n m et de wetenscha ppe li ke zekerheit waaro p d e in hout van m n artikel stoelt d at spelling s lechts n kod e is n afs pr aak en s lechte afsp rake n m oet je veran deren in goeie zeker als vasts taa t d at ze gru wel fik zo ndigen tegen eenvoud ige beginsel e n van m e nselike kom munikasie zoal s eerlikhe i t en afk eer van schijnge l eerthe it aantekeningen 1 eindvoors te llen van de nederlands belgische commissie voor de spe lling van de bastaardwoor d e n d en haag 1969 2 in het teevee programma duys op donderdag stiet onze grote auteur jan de hartogh onlangs enkele onsamenhangende kreten over de spelling uit waarbij hij de indruk maakte in antwer pens burgervader de redder van de nederlantse kuituur te zien duys zelf fluis terde eerbiedig s mans voornaam erbij lode of zo iets 3 bel angstell enden kunnen n overdruk bekomen door over s chrijving van f 0 50 op giro 2465895 van de penningmeester van de aksiegroep spe ll ingvereenvoudiging 1972 in bergen nh 4 op blz 34 en 35 5 zie ik hoop dat de spelling verandert wort purmerend 1972 blz 39 44 6 idem 7 hierbij te denken aan harry mulisch en de heer kruyskamp woordeboekredakteur welke laatste als verdediger van onze kuituur nauelik s voor lode onderdoet 8 het beh oe ft geen betoog dat elke b ri efkaart meer de mogelikheit tot uitvoering groter maakt losse berichte n interesse v an middelbare scholi eren op het lo dewijk make blijde college te rijswijk is een en quete gehouden om inzicht te krijgen in de interessesfeer van de huidige middelb are scholier de enqueteu rs h op en dat dit aanknopings pun ten kan bie den voor he t onderwijs op voornoem d niveau vwo havo ee n a t wee p rocen t van de lee rlingen leest niet de lagere k lassen leze n gemid deld vij f b oeke n pe r maan d de hogere 3 5 de favoriete strips zij n asterix lucky luke en suske e n wiske in volgorde van belangrijkhei d m argriet lib elle panorama en nieuwe revu wor de n ook veel gel ezen in het t w aalf p agina s tel le n de ve rslag staat n og veel m eer voor geinte resseerd en t er inzage b eschikbaar te bevr agen frans hartenrink pr m ariestraat 11 de n haag t e l 46 59 83 projekt 0259 moedertaalonderwijs voor iedereen wat is het doel ervan wat moet e lke n ederl an der op het ge b ied van de moedertaa l minstens op school hebb e n geleerd al s hij zij niet meer l eerp lich tig is he t research in stituut voor de toege p aste p sychol ogie ritp in amster dam pro b eert in een onderzoek gestart in aug ustus 1 973 ee n ant woor d op d eze vraag te vin den het on derzoek steam wil zovee l mogelijk mensen op de hoogte stellen van methode e n on d erw erp van hun onderzoek d aartoe geeft he t geregeld bulleti ns uit o m alle geinte resseerde n glob aal op de hoogte te houden en in staa t te ste llen desgewenst kommen taar te leveren in d e toe komst zal m oer aan projekt 0259 ruimere aandach t schenken r i tp prinsengracht 299 307 amster d am 020 23 32 0 1 11 2