Spellen met losse handen: een probleem en zijn oplossing.

spellen met losse handen een probleem en zijn oplossing hoe we s p e l l e n en wat e r dan p r e c i e s i n ons hoofd omgaat weet niemand over hoe we l e r e n s p e l l e n i s nog minder be kend wel weten we d a t sommige mensen e r minder goed i n s l a g e n het t e l e r e n dan anderen en d a t deze e e r s t e n s t e e d s t a l r i j k e r worden de f r u s t r a t i e s h i e r o v e r ook b i j l e e r krachten moedertaal z i j n niet gering misschien lopen b i j sommigen van hen deze f r u s t r a t i e s zo hoog op d a t ze t o t een g e v o e l van m a c h t e l o o s h e i d l e i d e n dat i s w e l l i c h t het moment waarop een fundamentele b e z i n n i n g over het r e i l e n en z e i l e n van d i t o n d e r w i j s met goed g e v o l g kan p l a a t s v i n den a l s h o o g u i t een j a a r na c o n s t r u c t i e a l l e appartementen van f i r m a x scheuren en b a r s t e n i n de muren v e r t o n e n i s een b e z i n n i n g op de gang van zaken i n d i t b e d r i j f wel e r g w e n s e l i j k op d e z e l f d e w i j z e s t e l i k i n d i t a r t i k e l v o o r de s p e l l i n g d i d a c t i e k en dan v o o r a l de u i t e i n d e l i j k e d o e l e n d i e men ermee n a s t r e e f t i n v r a a g t e s t e l l e n h i e r b i j p a s t een waarschuwing het woord d o e l s t e l l i n g i s een t i j d l a n g een d i d a c t i s c h modewoord geweest en het i s de v r a a g of h e t c l a s s i f i c e r e n van d o e l s t e l l i n g e n waarop z o v e e l n a s c h o l i n g s a c t i v i t e i t e n z i c h r i c h t e n v e e l aan de a l l e d a a g s e l e s p r a k t i j k h e e f t v e r b e t e r d ik w i l d u i d e l i j k s t e l l e n d a t n i e t een d e r g e l i j k k l a s s e r e n het oogmerk van d i t a r t i k e l i s wel wens i k de v r a a g t e s t e l l e n d i e s p e l l i n g wat w i l l e n we daar nu u i t e i n d e l i j k mee b e r e i k e n en meteen daaraan gekoppeld hoe beinvloedt het antwoord op deze vraag de c o n c r e t e l e s p r a k t i j k met andere woorden i k p r o b e e r d u i d e l i j k t e maken hoe onze verborgen v e r l a n gens onze l e s s e n i n een bepaalde r i c h t i n g s t u r e n z o a l s z a l b l i j k e n i s d i t een r i c h t i n g d i e p r e c i e s de v e r w e z e n l i j k i n g van deze v e r l a n g e n s v e r h i n d e r t m i s s c h i e n z e l f s ze t o t a a l b l o k k e e r t aan h e t e i n d e van het a r t i k e l geef i k een remedie voor de kwaal m i kan de h u i d i g e impasse i n het s p e l l i n g o n d e r w i j s op v r i j eenvoudige w i j z e worden d o o r b r o k e n voorwaarde d a a r t o e i s wel d a t de s p e l l i n g d i d a c t i e k op een andere l e e s t wordt g e s c h o e i d het g r o t e v o o r d e e l van deze remedie i s d a t ze noch van de l e e r k r a c h t noch van de l e e r l i n g g r o t e i n s p a n n i n g e n v e r g t u i t e r a a r d i s het n i e t m o g e l i j k b i n n e n h e t b e s t e k van d i t beknopte a r t i k e l op a l l e a s p e c t e n van deze p r o b l e m a t i e k i n t e gaan wie e r meer over w i l weten kan een u i t g e b r e i d e r e v e r s i e van de h i e r g e p r e s e n t e e r d e gedachtengang n a l e z e n i n een van de volgende a f l e v e r i n g e n van s p i e g e l 1 waarin i k op d i t onderwerp hoop t e r u g t e komen ik ga e r v e r d e r van u i t dat het met de s p e l l i n g b e h e e r s i n g van onze l e e r l i n g e n n i e t zo b e s t l o o p t onderzoeken z o a l s deze van a s s i n k 1983 en van p e e t e r s pepermans 1982 vonk 13de j g e x t r a nummer s p e l l i n g tonen d i t op voldoende w i j z e aan voor sommige woord cate gorieen i s e r na v e r s c h e i d e n e j a r e n van s p e l l i n g o n d e r w i j s z e l f s een toename van f o u t e n aan t e w i j z e n in een e e r d e r a r t i k e l van peer 1 982 5 heb i k het vermoeden g e u i t dat d i t komt d o o r d a t de l e e r k r a c h t n i e t doet wat h i j f e i t e l i j k w i l maar nog s l e c h t s w i l wat h i j d o e t op het e e r s t e g e z i c h t l i j k t d i t wel o n m o g e l i j k we doen t o c h zeker wel wat we z e l f w i l l e n e c h t e r ook i n het a l l e d a a g s e l e v e n i s d i t vaak n i e t het g e v a l die c o l l e g a van me zegt a l j a r e n dat h i j het roken w i l a f l e r e n a l l e e n h i j doet het n i e t t a l l o o s z i j n de g e v a l l e n w a a r i n mensen i e t s anders doen dan ze w i l l e n i k w i l d e helemaal n i e t zo l a a t naar bed gisteravond ik wilde helemaal n i e t zoveel drinken op dat f e e s t j e i k w i l d e geen r u z i e maken en t o c h deed i k h e t m i j n a r g u m e n t a t i e i s nu dat i n het s p e l l i n g o n derwi j s iets g e l i j k s o o r t i g s g e b e u r t de l e e r k r a c h t w i l l e e r l i n g e n wel goed l e r e n s p e l l e n maar i n f e i t e doet h i j i e t s a n d e r s om d i t t e b e g r i j p e n moeten we de u i t e i n d e l i j k e d o e l s t e l l i n g van het s p e l l i n g o n d e r w i j s d o o r l i c h t e n hoe z i e t deze d o e l s t e l l i n g e r u i t in het algemeen kan z i j ongeveer a l s v o l g t worden omschreven a l e e r l i n g e n moeten een automatisme i n het f o u t l o o s s p e l len ontwikkelen v a r i a t i e s i n de f o r m u l e r i n g z i j n zeker m o g e l i j k maar i k vermoed dat s l e c h t s w e i n i g l e e r k r a c h t e n het met deze d o e l s t e l l i n g fundamenteel oneens z u l l e n z i j n in d i e z i n hebben we h i e r t e maken met een van de u i t e i n d e l i j k e d o e l e n van het s p e l l i n g o n d e r w i j s een d o e l dus dat i n een of andere vorm door v r i j w e l a l l e l e e r k r a c h t e n o n d e r s c h r e v e n wordt dit i s e c h t e r n i e t het h e l e v e r h a a l het i s n a m e l i j k moge l i j k om nog andere d o e l s t e l l i n g e n van het s p e l l i n g o n d e r r i c h t te noemen waarmee eveneens het merendeel van l e e r k r a c h t e n het eens z a l z i j n wat t e denken b i j v o o r b e e l d van volgende doelstelling b l e e r l i n g e n moeten i n z i c h t verwerven i n het s p e l l i n g s y s teem ik vermoed dat ook t e g e n d i t d o e l s l e c h t s w e i n i g l e e r k r a c h t e n p r o t e s t z u l l e n aantekenen w a a r s c h i j n l i j k o e f e n t b z e l f s een v e e l d i r e c t e r i n v l o e d u i t op de k l a s s e p r a k t i j k van v e l e l e e r k r a c h t e n dan de a d o e l s t e l l i n g h i e r ligt naar m i j n g e v o e l dan ook de kern van het probleem de a d o e l s t e l l i n g i s wat de l e e r k r a c h t e n e i g e n l i j k w i l l e n terwijl hun concrete handelen i n f e i t e wordt beinvloed door b door een ander d o e l dus in deze z i n doen we dus n i e t wat we w i l l e n het punt i s nu dat d i t t o t z e e r e r n s t i g e moeilijkheden kan l e i d e n en wel omdat d o e l s t e l l i n g e n a en b op ge spannen v o e t met e l k a a r s t a a n het i s dus n i e t goed m o g e l i j k om i n de s p e l l i n g d i d a c t i e k t e g e l i j k i n z i c h t en automatisme te b e v o r d e r e n de reden d a a r v o o r i s dat i n z i c h t p r e c i e s 92 de o n t w i k k e l i n g van automatismen kan b e m o e i l i j k e n en omge k e e r d dat automatismen v i a andere wegen dan i n z i c h t ont s t a a n ik b e s l u i t dan ook d a t a l s we moeten k i e z e n t u s s e n a en b omdat b l i j k t dat beide t o c h n i e t samen kunnen worden n a g e s t r e e f t dat de keuze voor a dan voor de hand ligt immers a l s we e n k e l b n a s t r e v e n dan hebben we geen enkele g a r a n t i e dat l e e r l i n g e n ook d a a d w e r k e l i j k zonder f o u t e n s c h r i j v e n ook a l weten ze hoe het moet de s p e l l i n g d i d a c t i e k kan het bevorderen van i n z i c h t i n het s p e l l i n g s y s teem dan ook b e t e r v e r l a t e n en wel omdat echt inzicht voor het a u t o m a t i s c h f o u t l o o s s p e l l e n zo goed a l s v o l s t r e k t overbodig i s de onderliggende oorzaken daarvan worden d u i d e l i j k a l s we een v e r g e l i j k i n g maken de v e r g e l i j k i n g waar i k op d o e l i s d i e t u s s e n s p e l l i n g r e g e l s en v e r k e e r s r e g e l s d a a r b i j moeten we u i t e r a a r d reke n i n g houden met het f e i t d a t e l k e v e r g e l i j k i n g tenminste ten d e l e mank l o o p t maar ook met het f e i t d a t e l k e verge l i j k i n g verborgen eigenschappen aan het l i c h t b r e n g t het essentiele i n de overeenkomst l i g t i n het f e i t dat b e i d e s o o r t e n van r e g e l s i n hoge mate c o n v e n t i o n e e l van aard z i j n d i t w i l zeggen ze b e r u s t e n op een of andere afspraak die voor de b e t r o k k e n e n n i e t d i r e c t v e r k l a a r b a a r i s dat het rode v e r k e e r s l i c h t b e t e k e n t dat i k moet wachten en het groene dat i k mag d o o r r i j d e n berust n i e t zozeer op een of ander i n z i c h t maar l o u t e r op c o n v e n t i e m i s s c h i e n zijn e r redenen waarom de keuze zo i s u i t g e v a l l e n maar als g e b r u i k e r heb i k daar w e i n i g boodschap aan het f e i t dat i k mij aan de r e g e l s houd i s dan ook geen g e v o l g van inzicht maar e n k e l van geautomatiseerde toepassing van conventionele kennis echt i n z i c h t i n de z i n van be redeneren komt e r hoegenaamd n i e t aan t e pas i k doe gewoon wat i k weet t e moeten doen een waarom vraag i s d a a r b i j o v e r b o d i g voor de p r a k t i j k z e l f s zo goed a l s z i n l o o s h e t z e l f d e g e l d t nu voor de s p e l l i n g er i s geen dwin gende v e r k l a r i n g voor de s p e l l i n g van een b e p a a l d woord a l s d i t wel het g e v a l was dat zouden s p e l l i n g h e r v o r m i n g e n n i e t hebben kunnen p l a a t s v i n d e n de g e s c h i e d e n i s van het nederlands gedurende h e e f t z i c h i n d i e t i j d enkele malen ge w i j z i g d n i e t omdat de r e g e l s van de n e d e r l a n d s e t a a l z e l f v e r a n d e r d waren maar e n k e l omdat men bewust v r o e g e r e con v e n t i e s h e e f t vervangen door nieuwe m i j n argument i s dus dat b i j s p e l l i n g net z o a l s i n het v e r k e e r het erop aankomt de c o n v e n t i e s a u t o m a t i s c h toe te passen en dat nadruk op i n z i c h t d a a r b i j remmend en verwarrend werkt ik r e a l i s e e r me d a t d i t een argument i s dat zozeer i n g a a t tegen wat we gewoon z i j n over s p e l l i n g o n d e r w i j s te denken dat het b i j v e l e n o n g e t w i j f e l d i r r i t a t i e v e r o o r z a a k t toch denk i k d a t het een d e u g d e l i j k argu ment i s en dat onze i r r i t a t i e voorkomt u i t d i e p i n g e w o r t e l de gewoonten d i e we o v e r i g e n s om goede redenen n i e t zo m a k k e l i j k en graag i n vraag w i l l e n s t e l l e n ik denk 93 e c h t e r dat de e r n s t van de s i t u a t i e m n de d r a m a t i s c h e toename van de problemen i n het s p e l l i n g o n d e r r i c h t ons dwingen t o t het i n v r a a g s t e l l e n van deze gewoonten doen we d i t n i e t dan l a a t het z i c h a a n z i e n dat de problemen er a l l e e n maar g r o t e r op z u l l e n worden en daarmee ook onze e i g e n o n t g o o c h e l i n g e n o n v e r m i j d e l i j k r i j s t dan de v r a a g hoe g e s t e l d dat i n d e r daad de weg v i a h e t i n z i c h t moet worden v e r l a t e n en d a t we d i r e c t de o n t w i k k e l i n g van s p e l l i n g a u t o m a t i s m e n w i l l e n aanzwengelen hoe doen we dat dan het antwoord op d i e v r a a g i s even s i m p e l a l s m o e i l i j k het i s s i m p e l omdat de methode zo eenvoudig i s dat m e e s t a l e n k e l e minuten v o l s t a a n om ze t e b e g r i j p e n ze i s e c h t e r ook m o e i l i j k omdat ze een andere denkwijze v e r e i s t een denkwijze d i e we n i e t gewend z i j n en waartegen we vaak a a n z i e n l i j k e p s y c h i s c h e weerstand b e z i t t e n de aanpak d i e i k b e d o e l i s d i e van het s p e l l i n g a l g o r i t m e 2 h i e r o n d e r v e r s t a a n we een r e e k s van eenvoudige h a n d e l i n g e n die a u t o m a t i s c h t o t een j u i s t e o p l o s s i n g dus t o t een correcte spelling leiden de meeste van onze a l l e d a a g s e h a n d e l i n g e n v e r l o p e n v o l g e n s een d e r g e l i j k a l g o r i t m e a u t o r i j d e n f i e t s e n een omelet bakken t e l e f o n e r e n z i j n a a n e e n s c h a k e l i n g e n van d e e l handelingen d i e we automatisch kunnen u i t v o e r e n om het gewenste r e s u l t a a t t e b e r e i k e n de meeste van deze h a n d e l i n gen z i j n dermate ingebed i n onze gewoonten dat we ons van hun o n d e r l i g g e n d e s t r u c t u u r n i e t eens meer bewust z i j n dit vormt dan ook de v e r k l a r i n g van het nut ervan voor de spellingdidactiek algoritmen vertonen namelijk de e i g e n s c h a p dat ze g e m a k k e l i j k kunnen worden g e a u t o m a t i s e e r d p r e c i e s daarom i s een s p e l l i n g d i d a c t i e k op a l g o r i t m i s c h e b a s i s zo b e l o f t e v o l de h a n d e l i n g e n worden na v e r l o o p van tijd volledig t o t automatisme daardoor wordt een beroep op inzicht volstrekt overbodig algoritmen zijn bovendien zo eenvoudig t e maken dat het l e r e n g e b r u i k e n ervan o n t z e t t e n d s n e l kan v e r l o p e n z e l f heb i k een derge l i j k a l g o r i t m e voor de s p e l l i n g van werkwoorden o n t w i k k e l d dat l e e r l i n g e n i n s t a a t s t e l t om binnen e n k e l e uren a l l e werkwoordvormen f o u t v r i j t e kunnen s p e l l e n 3 het s p r e e k t v a n z e l f dat de t i j d w i n s t d i e h i e r d o o r o n t s t a a t g i g a n t i s c h i s e r v a r i n g e n i n de p r a k t i j k tonen bovendien aan dat l e e r lingen en l e e r k r a c h t e n n a u w e l i j k s moeite hebben om het systeem onder de k n i e t e k r i j g e n en v o o r a l dat het f o u t e n p e r c e n t a g e a a n z i e n l i j k en v e r r a s s e n d s n e l na de i n v o e r i n g van het systeem d a a l t t e n s l o t t e hebben e n k e l e l e e r k r a c h t e n i n het b e r o e p s o n d e r w i j s kunnen v a s t s t e l l e n dat ook de m o t i v a t i e voor s p e l l i n g met het g e b r u i k van een a l g o r i t m e toenam z e l f s z o d a n i g dat l e e r l i n g e n een p o s i t i e v e a t t i t u d e tegenover s p e l l i n g k w e s t i e s o n t w i k k e l d e n samenvattend de problemen d i e z i c h momenteel i n h e t s p e l l i n g o n d e r w i j s voordoen z i j n zo diepgaand d a t ze om een fundamentele b e z i n n i n g op de u i t g a n g s p u n t e n ervan vragen u i t een a n a l y s e van de d o e l e n d i e d i t s p e l l i n g o n d e r w i j s n a s t r e e f t b l i j k t d a t i n z i c h t b e v o r d e r e n d l e r e n op d i t ge b i e d p a r a d o x a a l genoeg h e t b e r e i k e n van v e e l b e l a n g r i j k e r d o e l s t e l l i n g e n i n de weg s t a a t en b e t e r kan worden vervan gen door gebruikmaking van s p e l l i n g a l g o r i t m e n deze z i j n vaak ontwapenend van eenvoud en l e v e r e n zo n r e u s a c h t i g e w i n s t i n t i j d s b e s t e d i n g en l e e r r e s u l t a t e n op d a t de ontwik k e l i n g en h e t g e b r u i k ervan n i e t anders dan g e s t i m u l e e r d moet worden de m a a t s c h a p p e l i j k e consequenties van een d e r g e l i j k e v e r a n d e r i n g i n de s p e l l i n g a a n p a k z i j n n a u w e l i j k s t e o n d e r s c h a t t e n in e l k g e v a l mag een d r a s t i s c h e verminde r i n g van de f r u s t r a t i e s waaraan l e e r k r a c h t e n i n de h u i d i g e s i t u a t i e t e n p r o o i z i j n worden v o o r z i e n e v e n a l s l e e r l i n g e n d i e de s c h o o l v e r l a t e n zonder a v e r s i e tegen de s p e l l i n g e l k e l e e r l i n g kan dan een goede s p e l l e r worden d i e n e t a l s de bekwame f i e t s e r h e t met l o s s e handen kan automa t i s c h en zonder e r b i j t e hoeven nadenken zolang s p e l l e n n i e t met l o s s e handen kan en e n k e l v i a i n z i c h t v e r l o o p t z u l l e n we w e i n i g goede f i e t s e r s v i n d e n i n s p e l l i n g l a n d w i l l i e van peer dr van campenstraat 1 8411 r h breda noten 1 d i t i s het t i j d s c h r i f t van de onlangs opgerichte v e r e n i g i n g voor de d i d a c t i e k van het nederlands adres herenstraat 37 werkhoven nl 2 een voorbeeld van een s p e l l i n g a l g o r i t m e voor het s c h r i j v e n van meervoud uitgangen van z e l f s t a n d i g e naamwoorden i s i n z i j n een voudigste vorm b i j v o o r b e e l d a l s v o l g t voor t e s t e l l e n e i n d i g t het meervoud op a o u i of y nee ja e i n d i g t het op i e en nee ja v a l t de klemtoon op de i e nee ja 1f schrijf wat je ien ies hoort 3 de u i t w e r k i n g h i e r v a n v e r s c h i j n t binnenkort b i j u i t g e v e r i j acco onder de t i t e l paspoort t o t het werkwoord inmiddels v e r s c h i j n t ook b i j u i t g e v e r i j plantyn een nieuwe reeks handboeken nederlands onder de t i t e l vanzelf sprekend waarin deze a l g o r i t m i s c h e s p e l l i n g methode i s geintegreerd bibliografie assink e m h 1983 leerprocessen b i j het s p e l l e n u t r e c h t van peer w 1982 het anker l e e r t n o o i t zwemmen ook a l l i g t het steeds i n het water i n moer 1982 n r 5 p 2 15 peeters b j pepermans 1982 spellingonderwi js 2 in vonk 12 n r 1 p 4 14