Spelling zonder grenzen

spelling zonder grenzen piet van de cram n a v rapport van de werkgroep ad hoc spelling prof dr geerts dr e assink dr p van de craen dr j de rooij prof dr g de schutter dr g verhoeven drs w duthoy nederlandse taalunie voorzetten 20 s gravenhage 1988 dit is het tweede artikel in vonk gewijd aan het spellingrapport van de nederlandse taalunie het is tevens het tweede artikel geschreven door een lid van de ad hoc commissie net als in het artikel van de schutter volgen hier een aantal beschouwin gen over het rapport in het bijzonder en de spelling in het algemeen en net als de schutter haast ik me te verklaren dat het hier om persoonlijke overwegingen gaat die uiteraard noch de overige laden van de ex werkgroep noch de nederlandse taalunie binden alvorens van start te gaan wil ik wijzen op het merkwaardige van de situatie gewoonlijk worden besprekingen van boeken en rapporten niet door de auteurs zelf geschreven de schutter en schrijver dezes beiden aangezocht door de vonk redactie bevinden zich bijgevolg in een vrij unieke situatie een bespreking te schrijven over een werkstuk dat ze mee tot stand hielpen komen maar laat het volgende duidelijk zijn dit betekent geenszins dat er niet kritisch tegen het rapport wordt aangekeken een democratisch besluit hoeft immers geenszins de individuele mening van ieder lid van de gemeenschap weer te geven n dit stuk heb ik het in het laatste deel over beroepsgroepenonderzoek m a w de groepsge onderwijskundige aspecten die met spelling sprekken samenhangen maar ik ga ook iets dieper in maar eerst toets ik de oorspronkelijke opdracht op de verhouding tussen het publieksonder van de ad hoc commissie aan het resultaat i c het zoek van het rapport m a w de enquete en het rapport if nov 1989 19 de jaargang nummer 2 deze aanbevelingen zo weinig ingrijpend zijn al de oorspronkelijke thans veel minder ingrijpend dan in de jaren zestig toen men kennelijk door enig revolutionair elan opdracht getoetst aan bevangen heel wat radicaler te werk poogde te gaan hierbij dient natuurlijk aangestipt dat spel de inhoud van het lingwijzigingen in feite politieke beslissingen zijn het zijn de ministers die uiteindelijk het laatste woord rapport hebben en kennelijk wil niemand politici hoch de raad voor de nederlandse taal en letteren de huidige spellingrust opblazen overigens kan men de raad voor de nederlandse taal en letteren die zich terecht afvragen of dit laatste inderdaad de nederlandse taalunie advies geeft pleitte in wenselijk dan wel nodig is 1985 voor de oprichting van wat genoemd werd een terreinverkennende werkgroep inzake spel de ad hoc commissie die uiteindelijk wordt inge ling het loont de moeite het orionterende kader steld voert drie projecten uit ten eerste een in waarbinnen de werkgroep diende te werken van ventarisatie van spellingvarianten een kwantita naderbij te bekijken tief en representatief onderzoek naar spellingvoor keuren het zgn publieksonderzoek en een kwa litatief onderzoek naar meningen over spelling het het gaat niet om een fundamentele spellingwijzi zgn beroepsgroepenonderzoek kortom wat de ging ad hoc commissie in feite doet is wetenschappelijk het gaat wel om het wegwerken van fouten in de onderzoek naar spellingvoorkeuren uitvoeren en woordenlijst dit aan de hand van kwantitatieve en kwalitatieve nieuwe woorden zouden moeten worden opge methoden hierin ligt m i wel degelijk de grote nomen voor zover men dit nodig acht verdienste van het rapport ter discussie nooit het gaat erom om zoveel mogelijk dubbelspellin eerder werd dergelijk onderzoek gedaan en het gen te beperken met voorkeur voor de progres resultaat kan ook in de toekomst nog grote dien sieve richting met in beschouwing nemen van sten bewijzen in het vervolg ga ik niet in op de lijst het rapport eindvoorstellenvan de bastaardwoor van spellingvarianten dencommissie rapport 1988 39 bij de analyse van de resultaten van beide enque verder heet het dat b ij de inhoudelijke invulling tes blijkt natuurlijk al gauw het welbekende ver van taalkundige elementen de werkgroep zich schijnsel dat het geen sinecure is om tot een en rnoet laten leiden door tevens consequent spellingbeeld betreffende de bastaardwoorden te komen ondanks de expliciet 1 de vier basisprincipes van de spelling de vries uitgedrukte wens van velen om alle dubbelspellin te winkel gen definitief te bannen blijft het zo dat wie van de 2 een spellingbeeld geen keuzemogelijkheid dubbelspellingen afwil op een bepaald ogenblik 3 het bestaan van inconsequenties in de huidige toch een keuze zal moeten maken als die keuze woordenlijst consequent wil zijn en dat is toch de bedoeling 4 het buiten beschouwing laten van het genus dan kan ook een enquete weinig uitkomst bieden 5 het opnemen van nieuwe woorden in de woor taalgebruikers laten zich immers leiden door denlijst met het formuleren van de criteria voor andere principes dan die van de taalsystematiek de selectie ervan zie ook verder het publieksonderzoek 6 het idee van een periodieke bijstelling van de spelling rapport 1988 41 ook de verbindingsletters zijn niet zo eenvoudig te we zouden ons kunnen afvragen hoe het komt dat beregelen maar de voorstellen van het rapport 19 de jaargang nummer 2 nov 1989w lijken me een prima uitgangspunt voor discussie zou stellen foutloos te schrijven net zoals het binnen een echte spellingcommissie als die er dan vereenvoudigen en of veranderen van het bestu al komt ook betreffende de apostrof het trema en ringsmechanisme van de auto geenszins een het liggende streepje worden zinnige voorstellen garantie is voor het voorkomen van verkeersonge geformuleerd een bijkom end argument om bijvoor vallen overigens komen voorstellen om de werk beeld het gebruik van het trema te beperken en woordspelling te veranderen geenszins tegemoet dat niet in het rapport wordt vermeld is bijvoor aan de wensen van de beroepsgroepen boven beeld dat tekstverwerkingsprogramma s en bijbe dien behoorde het niet tot de taak van de ad hoc horende printers er vaak moeilijkheden mee heb commissie een nieuwe regaling voor de werkwoord ben kortom tot hier toe is er niets aan de hand en spelling uit te werken om al deze redenen zou ik kwijt de ad hoc commissie zich van haar taak mocht ik in de raad der nederlandse taal en letteren zitting hebben dit hoofdstuk naast me anders wordt het als de werkwoordsvormen ter neer leggen lets wat mijns inziens ook zal gebeu sprake komen de ad hoc commissie bespreekt de ren spelling van de werkwoorden grondig en doet al lerlei voorstellen en suggesties waaronder al les te de ad hoc werkgroep heeft zich dus enerzijds goed laten zoals het is de zgn nuloptie maar ook van haar taak gekweten en heeft anderzijds te voorstellen waarbij spellingbeelden zoals hijspeeld veal gedaan met name betreffende de werk naast hij werkt haar voren worden gebracht het woordsvormen uiteraard kunnen voor dit overwerk spreekt vanzelf dat de pars hieraan de meeste en staaltje van exces de zele verzachtende om aandacht besteedde en bijna been belangstelling standigheden worden ingeroepen wie als taalkun had voor de rest van het rapport behoorde de dige aangezocht wordt om iets over de nederland bespreking van de werkwoorden wel tot de taak se spelling te zeggen moat over heel wat zelfbe van de ad hoc commissie had de raad voor de heersing beschikken om de werkwoorden niet bij nederlandse taal en letteren niet als aanbeveling de discussie te betrekken het uitwerken van nieu meegegeven dat het niet ging om fundamentals we algoritmes is immers een aardige intellectuele wijzigingen lk kan nu wel verklappen dat de dis uitdaging overigens blijft het inderdaad de vraag cussie binnen de ad hoc groep aangaande de of sommige voorstellen de leerbaarheid al dan niet werkwoorden een bijzonder levendig karakter ten goads zullen komen zoals sommigen bewe droeg zeker niet alle laden waren er enthousiast ren over en achter het laconieke zinnetje op p 127 van het rapport met name not een unaniem stand punt over de aanbevelenswaardigheid van de voorgelegde mogelijkheden is de werkgroep niet de enqates gekom en gaan uren discussie en m eningsverschil len schuil er warden twee soorten enquetes uitgevoerd een kwantitatief representatief publieksonderzoek en dit neemt nietweg dat ik het persoonlijk geen goad een kwalitatief beroepsgroepenonderzoek de idea stuk zou vinden integendeel maar ik beschouw die aan beide enquetes ten grondslag lag was de het meer als een intellectueel spel dan als een echt volgende als men spellingwijzigingen wil doorvoe voorstel tot vemieuwing of verbetering van de ren laten we dan nagaan of er een maatschappe huidige regaling en wel hierom de vervanging van lijk draagvlak bestaat voor deze of gene verande het ene regelsysteem door een ander zal niet lei ringen hierbij gold tevens dat het algemene beeld den tot het maken van minder fouten of tot een dat uit het kwantitatieve onderzoek zou tevoorschijn demystificatie van de werkwoordspelling op het komen ward geacht genuanceerd te worden door socials vlak het is een illusie te menen dat er een de resultaten van gesprekken met zgn beroeps ideals spelling zou bestaan die iedereen in staat groepen waarvan met name deal uitmaakten nr 7 nov 1989 19 de jaargang nummer 2 vertegenwoordigers van leraren taalspecialisten voorgelegde woordbeeld onafhankelijk van ande journalisten bibliothecarissen uitgevers bedrijfs re motieven bijna steeds een rol speelt bij het redacteuren literaire en niet literaire schrijvers en uitspreken van voorkeuren rapport 1988 59 vertalers in de volgende gedeelten bespreek ik een dergelijke conclusie leert ons echter niets over kort enkele aspecten van beide enquetes hoe de gemeenschapstaat tegenover spelling want in de vorige zin kan het voorgelegde woordbeeld net als in het wereldtijdschrift uit lijmen van els het publieksonderzoek schot rustig vervangen worden door het te proe ven bier of de muziek de uitspraak blijft geldig nog voor het rapport bekend werd gemaakt omdat ze de weerspiegeling is van een sociale hadden verschillende kranten zich vrolijk gemaakt wetmatigheid die zegtdat mensen nu eenmaal meer omtrent de idea dat de nederlandse taalunie via geporteerd zijn voor het bekende dan voor het de ad hoc werkgroep spelling een enquete op het onbekende kortom wat zo n enquete biedt aan getouw wou zetten in het algemeen was de pers representativiteit verliest ze aan relevantie van mening dat de doorsnee burger weinig aan de discussie kon bijdragen en dat spelling een veal to uit het voorgaande blijkt dat het interessant kan ernstige zaak was om aan iedereen over to laten zijn de doelgroep to beperken tot diegenen die met in de commentaren na de voorstelling van het het te beoordelen produktvaak in aanraking komen rapport ben ik dit verwijt in de kranten niet meer en waarvan je mag verwachten dat ze hun gedach tegengekomen lk weet niet of dit betekent dat men ten erover hebben laten gaan als je een televisie overtuigd was van de juistheid van de gevolgde program ma laat evalueren richt je je tenslotte ook methode of dat men er zich bij neer had gelegd alleen maar tot diegenen die het program ma hebben gezien de relatie van de ondervraagden wat is de precieze waarde van een dergelijke tot het to beoordelen produkt beinvloedt bijgevolg enquete de methode die werd gevolgd is min of de relevantie van de resultaten van de enquete meer dezelfde als die van een marktonderzoek er wordt naar de mening gepeild van een representa het voorgaande betekent echter niet dat de uitge tieve doorsnede van de maatschappij over een voerde publieksenquete totaal waardeloos zou zijn bepaald produkt representatief betekent in dit tenslotte is het de eerste keer dat in het neder geval mathematisch representatief d w z er landse taalgebied iets dergelijks gebeurt en tevens werden voldoende mensen ondervraagd opdat de komen we toch een en ander to weten dat de resultaten niet meer significant veranderen ook al banaliteit overstijgt een meerderheid wil bijvoor zou je nog honderd of duizend mensen meer beeld niets weten van ingrijpende veranderingen ondervragen zoals sinjaal en manjifiek ook van de dubbelspel aan deze methode kleven natuurlijk een aantal lingen wil men af jongere huger opgeleiden zijn voor en nadelen een voordeel is dat je zeker bent minder voor verandering vatbaar en in vlaande van de mening van de ondervraagde groep een ren is er iets meer elan voor de vernederlandsing nadeel is echter dat de algemene resultaten die van de bastaardwoorden dit laatste hangt echter worden bekomen nietaltijd makkelijk interpreteer samen met de bekendheids versus onbekend baar zijn met het oog op een beleidsbepaling wat heidsregel sums zijn de resultaten moeilijker to doet een spellingcommissie als een meerderheid interpreteren en contradictoir men is geen voor enerzijds de voorkeur geeft aan aquarium en stander van ingrijpende veranderingen maar een anderzijds aan kwantiteit en kwalitatief zie meerderheid verklaartzich gewonnen voor vereen rapport 1988 58 hieruit is het moeilijk een voudiging van de werkwoordsvorm en behalve dan consequente spellingverandering af to leiden wel weer de huger opgeleiden kan worden afgeleid zoals in het rapport staat de resultaten van een publieksenquete zoals in dat bekendheid resp onbekendheid met het het rapport gepubliceerd moeten bijgevolg zorg lomat 19 de jaargang nummer 2 nov 1989 vnt vuldig worden geinterpreteerd ze moeten nauw vernederlandstewoorden een dynamische in plaats keurig op hun waarde worden getoetst en het is van een statische woordenlijsr rapport 1988 79 duidelijk dat een aantal resultaten geen construc mijn cursivering tieve bijdrage leveren aan het uitstippelen van een beleidslijn aangaande spellingverandering dit zijn m i verfrissende ideedn het wordt inder daad tijd dat we eindelijk afstappen van de ge dachte de spelling op volmaakt consequente least de beroepsgroepenenquete te schoeien later we het nu maar ears duidelijk stellar dat kan niet anderzijds is taal een leveed de resultaten van de gesprekken met vertegen organisme en lijkt het zinvol periodiek lijsten to woordigers van de beroepsgroepen voldoen wel publiceren van woorden die al dan niet verneder aan de voorwaarden die hierboven warden ge landst zijn wie moet zoiets doer misschien ligt schetst het gaat in alle gevallen om mensen die de oplossing wel in de richting van een soort van beroepshalve veal met het produkt in aanraking normerende commissie waarvoor onlangs bot komen en die naar men mag aannemen over de en droste nog pleitten zie bot 1988 droste 1989 problematiek ervan hebben nagedacht de resul taten hiervan zijn bijgevolg erg interessant want ze zijn relevant opmerkelijk is dat in het eindrap naar een permanents commissie port van de enquetebureaus in de passages over de beroepsgroepenenquete een teleurstellende nu zijn bot en droste zeker niet de eersten die voor toon over daze resultaten doorklinkt terwiji ze wel een soort van permanente taalcommissie hebben enthousiastzijn over de publieksenquete zie heyne gepleit eerder al had willemyns in verband met hofmans 1988 de problematiek van de perifere woordenschat van het nederlands een lans gebroken voor een twee trends kom en uit de beroepsgroepengesprek commissie van deskundigen zie willemyns 1986 ken naar voren met perifere woordenschat wordt bedoeld de 1 men is voorstander om het probleem van de woordenschat afkomstig van de niet kerngebieden dubbelspellingen op te lossen ongeachtde rich waarbij order kerngebieden de grote steden in ting van de keuze of alle c s nu k worden of alle noord en zuid holland worden bedoeld opdat k s c maakte voor de gespreksdeelnemers wei nu eens definitief zou kunnen worden uitgemaakt nig uit welke woorden in de woordenboeken al dan niet 2 men is gegen een al te ingrijpende spellingwij een officieel label krijgen zoals gewestelijk s of ziging bijvoorbeeld van de werkwoorderr rap azn algemeen zuidnederlands stelt hij voor dat port 1988 78 de commissie ten eerste uitgaande van een cor pus criteria voor opname in woordenboeken zou het bewijs dat de geinterviewden wel degelijk over vastleggen en verschillende categorie n zou de spellingproblematiek hebben nagedacht vin bepalen ten tweede zou adviseren i v m de label den we in de suggestie om de frequentie van de ing van de perifere woordenschat en ten derde de bastaardwoorden als aanleiding tot vernederland vastgelegde categorieen zou invullen sing te gebruiken en eventueel periodiek lijsten met vernederlandste woorden te publiceren het voorstel van bot en droste gaat in dezelfde rapport 1988 79 verder vermeldt het rapport richting als dat van willemyns ook de participan idjeze opmerking is des te interessanter omdat ze ten aan de beroepsgroepengesprekken zagen wel twee implicaties inhoudt ten eerstewordt op deze iets in een commissie van deskundigen die zou wijze impliciet aanvaard dat de nederlandse bepalen hoe de spelling er moet uitzien het lijkt er spelling nooit voor 100 consequent kan zijn en dus op dat een aantal nederlandstaligen gewon ten tweede impliceert de periodieke publikatie van nen zijn voor een soort van academie die zich 141 1 nov 1989 19 de jaargang nummer 2 permanent m et de problematiek van woordenschat gemakkelijker leerbaar is en of een spellingvereen spelling en dergelijke zou bezighouden het ligt voudiging zonder meer aanleiding geeft tot het voor de hand om hierbij aan de nederlandse maken van minder fouten zie booij e a 1979 taalunie te denken als katalysator en centralise hoofdstuk 7 voor een discussie van deze punten rende kracht van een dergelijk initiatief overigens de onderwijzers die bij de beroepsg roepengesprek aangezien er vanuit de nederlandse taalunie toch ken waren betrokken waren over het algemeen onvrede bestaat met de relatie van de unie tot het fella voorstanders van een drastische vereenvou gros van de nederlandstaligen ligt hier en een diging als ze echter met bepaalde consequenties kans op grotere bekendheid en een kans om een van zo n vereenvoudiging werden geconfronteerd definitieve en beslissende rol te gaan spelen in de nuanceerde een groot aantal onder hen evenwel toekomstige taalplanning van het nederlands zijn standpunt tevens lean dan ook tegemoet worden gekomen aan de wens om over een dynamische d w z tot de tweede groep behoren zij die van mening een periodiekaangepaste woordenlijst te beschik zijn dat door een andere didactische aanpak het ken aantal spellingfouten kunnen worden teruggedron gen m a w de aanhangers van deze opvatting betwisten de huidige spellingregels niet maar spelling vanuit betwisten de manier waarop de repels in de klas worden aangeboden onlangs heeft van ouden onderwijskundig hoven een aantal maatregelen in dit verband besproken zie van oudenhoven 1989 hij onder scheidt vier soorten onderwijskundige aanpakken perspectief om het spellingonderwijs efficienter te maken 1 positieve feedback 2 geindividualiseerde instruc edn van de aspecten die centraal staat in het tie 3 algoritmisch onderwijs en 4 cooperatief spellingdebat betreft de problematiek van de spel leren ile bespreek de vier aanpakken hieronder ling in het onderwijs in feite staan hier twee over kort tuigingen tegenover elkaar 1 positieve feedback het is beter leerlingen te ten eerste zij die vinden dat alle heil te verwach stimuleren dan ze steeds te confronteren met ten valt van een spellingvereenvoudiging de slechte cijfers uitgaande van deze filosofie voer vereniging voor wetenschappelijke spelling vws de van oudenhoven een aantal experimenten uit is de grootste pleitbezorgster van deze opvatting waarbij negenjarige leerlingen systematisch posi uitgaande van de idee dat de nederlandse spel tief werden beoordeeld in functie van individueel ling overwegend fonologisch is pleitde vws ervoor geleverde prestaties erg interessant was de vast dat de weinig talrijke afwijkingen van het fonologi stelling dat alleen al een verandering in de beoor sche beginsel in redelijke mate worden terugge deling stark genoeg blqkt te zijn om gedurende drongen want al mogen die afwijkingen dan gering langere periodes de schoolprestaties te bernvloe in aantal zijn ze verpesten onderwijs en samenle den van oudenhoven 1989 41 verder leidden ving berns 1988 8 ditleidttotspellingen zoals deze experimenten oak tat een verandering van jan hout van marie en gisteren praten we over zijn het gedrag van de leerkracht die veal meer ge gedagtegang of nog de sosjale wetenschappen neigd was om geindividualiseerde oefeningen het is zeer de vraag of deze spelling wel zo weten afgestemd op het individuele pail van de leerlingen schappelijk is als de leden van de vereniging laten voor to bereiden uitschijnen en zoals ik al eerder in deze bijdrage heb aangegeven is er meer onderzoek nodig om 2 geindividualiseerd spellingonderwijs vloeit na te gaan of dergelijke spelling zonder meer a h w logisch voort uit de vorige aanpak de 19 de jaargang nummer 2 nov 1989vr bedoeling is dat iedere leerling speloefeningen krijgt ile besef dat dit voor vele leerkrachten moeilijk is aangepast aan zijn niveau de experimentele omdat ze ten eerste moeten breken met veilige resultaten wijzen erop dat deze methode aanbe en bekende technieken en dat het ten tweede velenswaardig is voor verschillende jaargroepen tegenintuitief klinkt te stellen dat het spellen kan en uiteenlopende spellinggebieden van ouden verbeteren naarmate er minder nadrukkelijk aan hoven 1989 42 dacht aan wordt besteed wie probeert het eens uit er is weinig mee te verliezen 3 algoritmisch spell ngonderwijs in combi nate met klassikaal onderwijs levert betere resultaten op dan in de diverse spellingdebatten die zijn gevoerd individueel onderwijs in combinatie met algoritm isch werden de onderwijskundige aspecten niet bij de onderricht zie zuidema 1988 van oudenhoven discussie betrokken dit is opmerkelijk omdat juist is echter van oordeel dat aangezien er de laatste vanuit bepaalde onderwijskundige kringen fel tijd heel wat nieuwe voorstellen in deze richting gefulmineerd is tegen de huidige spelling mocht werden gedaan verder onderzoek nodig is aangetoond kunnen worden dat bepaalde metho des betere resultaten opleveren dan is dat alvast 4 samenwerkend of cooperatief leren last leer 66n reden minder om een spellingwijziging voor te lingen in groepjes van twee el kaars werk beoorde staan len en com mentarioren de experimentele resulta ten laten een gemengd beeld zien het systeem geeft alleen resultaat als de opdrachten niet te moeilijk of te makkelijk zijn zodat cooperatief leren waarschijnlijk niet veralgemeend kan worden toe besluit gepast de opvatting van de nederlandse taalunie dat er deze laatste aanpak sluit aan bij simhoffers en geen behoefte is aan een doorgedreven spelling graves voorstellen zie graves 1983 en van de wijziging wordt grotendeels bevestigd door het craen 1985 beide auteurs pleiten immers om het beroepsgroepenonderzoek van het rapport de spellingonderwijs minder repressief en natuurlij representatieve enquete wees uit dat bekende ker te maken omdat kinderen beschikken over vormen de voorkeur wegdragen boven onbeken wat ik elders schriygierigheid heb genoemd van de vormen de voorstellen van het rapport aan de craen 1986 schrijfgierigheid wordt onder meer gaande de werkwoorden zijn interessant vanuit een aangewakkerd door het schrijfproces zo natuurlijk taaltheoretisch standpunt maar dragen geen mogelijk te presenteren hierbij wordt in eerste wezenlijke oplossing aan voor de problematiek instantie weinig aandacht aan spelling geschon die moat m i worden gezocht in methodenonder ken observaties bij jonge kinderen wijzen uit dat zoek in het onderwijs ze zelf aan spellingcontrole gaan doen door de spelling van hun eigen tekstjes te vergelijken met het ziet er bijgevolg haar uit dat als besloten wordt ander materiaal spelling volgtbijgevolg het schrijf een spellingcommissie op te richten deze zich in proces en niet omgekeerd het bijzonder met de dubbelvormen en de spelling varianten zal moeten bezighouden als tenminste de loon in veal onderwijskundige literatuur om rekening wordt gehouden met de resultaten van trent spellen is er al jaren een van teleurstelling met het rapport tevens is het de moeite waard na te de gehanteerde methodes in de klas lk meen dat gaan in hoever een soon van permanente com dit terecht is en dat het tijd wordt om echt schrijfon missie een bijdrage kan leveren tot de oplossing derwijs een leans te geven in plaats van saai en van de hierboven geschetste problematiek er afkeer opwekkend onnatuurlijk spelonderwijs en bestaan rapporten met minder belangwekkende ditzowel op de lagere als op de middelbare school conclusies dank ik zo 1989 19 de jaargang nummer 2 piet van de craen en het professionelenonderzoek spellingvoorkeu p a vrije universiteit brussel facufteit letteren en ren van nederlanders en vlamingerr iva insti wijsbegeerte sectie germaanse filologie tuutvoor sociaal wetenschappelijk onderzoek van pleinlaan 2 de kathofieke universiteit brabant tilburg burke 1050 brussel international brussel van de craen p 1985 hoe wordt taal beheerst bibliografie over stellen zonder spellen in r willemyns red brussels boeket brussel studiereeks van de vrue berns j 1988 dialoog over spelling op de helfing universiteit brussel nieuwe serie nr 21 157 174 in vws nieuws 24 2 3 van de craen p 1986 schriffontwikkeling schrijf booij g c hamans g verhoeven f balk c gierigheid en schrijfdruk in l lentz j sturm h van minnen 1979 spelling groningen wolters van tuifl red schriffonderwijs onder het mes enschede stichting voorde leerplanontwikkeling bot w 1988 het voortgezet onderwijs in onze 119 126 taal 57 12 185 187 van oudenhoven j 1989 spelling en schoolsuc droste f 1989 de spraakmakende gemeente ces in spiegel 7 35 45 pleidooi vooreen normerende commissie in onze taal 58 4 46 48 willemyns r 1986 regionalismen in het neder lands verslagen en mededelingen van de konink graves d 1983 writing teachers and children lijke academia voor nederlandse taal en letter at work london heinemann kunde afievering 1 108 131 heyne g m hofmans 1988 speling in de zuidema j 1988 efficient spellingonderwijs spelling rapportage van het publieksonderzoek leuven amersfoort acco t u s s n d o o r tips van de onderwijsneus het copyright speelt veal leerkrachten parten stel u wilt een les bouwen rond een gecopyrighte tekst maar schrikt terug omwille van de kastijdingen die zullen volgen indien u betrapt wordt oplossing stuur de hale zaak haar vonk redactie adres elders in dit hummer en de redactie vraagt om publikatierecht als uw lesidee dan nog in goede garde valt is de leans vrij groot dat u uw eigen les lean kopgren uit vonk 19 de jaargang nummer 2 nov 1989 it ehrin