Spellingdooi? – Vier onderwijsorganisaties deden voorstellen

spellingdooi vier onderwijsorganisaties deden voorstelle n h j rollaa r minimumvoorstellen men kan vee l verder gaan met nadruk stelde anof vertegenwoordiger lootsma dit aan het eind van onze spellingdiscussies vast na drie weken waren we tot een overeenkomst gekomen die niet volledig identiek was met onze oorspronkelijke voorste llen 1 een compromis waarbij echter het didactische aspect de leerbaarheid van de eventueel gewijzigde spelling centraal gestaan had de nota die minister veringa gestuurd is heeft in alle kranten gestaan2 met dit artikel willen we onze leden en lezers van de achtergronden op de hoogte brengen in moer heeft coll bijvoet al verslag uitgebracht van het eerste overleg over spellingsanering minister veringa heeft kort daarop laten weten de delegatie in audientie te willen ontvangen daarbij en bij het voor en naoverleg wa ren betrokken de heren lootsma en wenting van de anof griffioen en de vries van lt schrijver dezes voor de von en de heer rombouts van d e v w s 3 tijdens de audientie op 15 juli werd snel duidelijk dat de minister het belang van een spoe dige spellingsanering zeer wel inzag en gaarne bereid was een desbetreffende regeling te bevorderen hij verzocht ons hem op korte termijn een brief te sturen met a anvullende voorstell en met het oog op een comple te parlementaire behandeling in het zi ttings j aar 1970 1971 kwamen we met hem de termijn van een maand overeen 4 met het oog op een efficiente procedure verzocht hij de heren damsteegt en ivtols van de commissie pe e wesselings die ook bij de audientie aanwezig geweest waren reeds in dit stadium de voorstellen met onze delegatie door te spreken dit geschiedde op 17 juli een en ander resulteerde in een brief met daarbij gevoegde nota waarvan de conclusies ook zijn gepubliceerd de heer griffioen bood aan als secretaris op te treden na deze kroniek geven we een aantal algemene overwegingen bij onze spellingvoorste ll en tussen principes en praktij k als er een taal probleem is dat op grote publieke belangstelling mag rekenen dan is het wel de spelling analfabetisme komt nauwelijks meer voor en er zijn dus miljoenen spelling kenners daardoor zijn spellingwijzigingen meer dan een vraagstuk voor een handvol filologen ze vormen een probleem met aanzienlijke sociale gevolgen en daarmee is grofweg het kader aangegeven waarbinnen voorstellen tot spellin gvereenvoudiging moeten worden overwogen men zal moeten komen tot een compromis tussen de o m wetenschappelijke principes en de maatschappelijke o m didactische praktijk wetenschappelijker s spelling dan die van de vries en te winkel heeft e r 97 waarschij nl ijk nooit bestaan alles wat daar n a ge k ome n is streefde naar de mocratisering naar groter maatschappelijke br u ikbaarheid en dus naar ver eenvoudiging van onze spelling het fonologisch beginsel voor elke klank een teke n is dan ook veel democ r atischer he t is al leen praktisch niet rea l i seerbaar o m bij gebrek aan tekens toch moet men ernaar streven de 1 1 verhouding zo dicht mogelijk te be n aderen voor sommigen moet dat helemaa l n i et het b estaande systee m is toch niet z 6 moeilijk en dan zwi j gen we nog maar van de t ie n tal len miljoenen die no dig zijn voor de omschakeling miljoenen spelkenners moeten bijgeschoold worden leerboeken moeten opnieuw worden gezet en gedrukt en je kunt bo vendien niets mee r in de oude spelling lezen dat dit overdreven is is gemakkelijker gezegd dan bewezen o p enkele pun ten gaan we even in het bestaande systeem ka n men v e l e n wel aanleren maar men moet niet vragen wat dat kost dr van der velde stelde dat vol gens zijn gegevens 80 pct van de taallessen in de hogere klassen van de ba sisschool in he t teken van de spel l i ng staan6 stellen we het aantal hogere klassen van de basisschool op 250007 en accepteren we van dr van der velde dat het ge m i ddeld aantal uur spell ing per jaar daar 20 0 is dan leert een eenvou dig e rekensom dat vijf milj oen uur i n die klassen eerspeld wordt een activite i t die al gauw vij ftig m ilj oen gulde n per jaar kost we zwijgen over de lagere klassen en alle andere scholen want daarover heb ben we helemaal geen cij fers het bestande systee m kan men velen wel zowat aanleren maar als m en zich nu wel afvraagt wat dat kost is het dat geld en die moeite dan echt waard zou door een aantal doeltreffende wijzigingen de 80 pct tot b v 20 pct van de uren taal kunnen worden gereduceerd 8 dan zou al met a l de wins t aa n tijd die dan aan belangrijker zaken kan worden besteed de vijftig miljoen per jaar best eens ver te boven kunnen gaan voor wie h i e raan geen geloof hecht kan dit all een maar ee n extra aanleidi ng zijn de noodzaak van groot scheepser onderwijsresearch te bepleiten een opvatting die de delegatie deelt aa n welke belangrijker zaken de beschikbar e tijd dan kan worden bestee d is door dr van der velde in zijn spellingvereenvoudiging9 al duide lijk en over tuigend aangegeven h et accent moet naar al gemeen oordeel nog meer komen te liggen op de taalvaardigheid van de leerlingen niet op hulptechnieke n wat spelling en grammatica toch zij n die taa lvaardigheid bepaalt of de lee rling een mondig mens wordt dan wel of hij gaat behoren tot de zwijgende meer derheid of tot hen die bij gebre k aan woo r den hun toevlucht nemen tot daden mondigheid is essentieel voor democratisering bij deze overwegingen staan sociale economische en didactische argumenten in he t midde l pu nt het is ui teraar d m ogelij k van andere be g in selen uit te gaan men kan wetenschappelijke consequenthei d will e n lat e n prevaleren de spel lingen die dan kunnen ontstaan en die meer of minder dicht de fonologische bena dere n komen echter al gauw in conflict met de eis van leesbaarheid door 98 de breuk met het verleden de zozeer gewenste spellingrust is ook d a n ver te zoeken maar hetzelfde geldt als men te weinig verandert kortom bij een onvermijdelijk compromis op basis van een complex factoren blijven aan alle zijden wensen onvervuld absolute rust kan ook onze delegatie na aanvaarding van haar voorstellen ni et garanderen de regeling die de commissie voor de bastaardwoorden voorstelt hoezeer haar voorstellen ook verbeteringen inhouden blijft onderhevig aan de impo rt van vers woordmateriaal het verdient wellicht aanbeveling in een nieuwe wett elijke regeling een aanpassingsclausule op te nemen de voorstel len van onze delegatie betreffen echter gangbaar nederlands en beogen inder da ad rust to t na 2000 wat behelzen ze 7 de voor s telle n het belangrijks te voorstel wil de spelling van de t klank aan he t woordeind saneren dit omvat meer dan wat in hst 7 van de eindvoorstellen 10 wordt behandeld de spelling van de werkwoordsvormen ons voorstel is waar ie aan het eind van een woord een t hoort schrijf ie een t deze regel hoeft geen kind op de basisschool uit zijn hoofd te leren want wie niet door spel lingcultuur bedorven is d o et dit automatisch in het vervolg zou over deze kwestie gezwegen kunnen worden we zeggen dan ook niet aan het eind v an een werkwoord waarop het kind de werkwoordsvormen moet gaan uit zoeken maar aan het eind van een woord e llc woord dat betekent bij d e zelfstandige naamwoorden een paart en twee p a arden bijvoeglijke naamwoorden een goet beleeft kint tussen goede beleefde kinderen telwoorden hondert en duizent ondanks honderde n e n duizende n voornaamwoorden iemant en niemant bijwoorden we lopen har t werkwoorden het verhaal wo rt uitstekent vertelt k a n dat zo maar volgens de delegatie wel in de gesproken taal leidt de slotklank t waar d of dt geschreven wordt nimmer tot verwarring wie de situatie de context kent kiest automatisch de juiste betekenis dit geldt ook voor geschreven taal de wacht wordt niet verward met hij wacht de brant is even begrij pelij k als hii brast van verlangen en ook het geschut laat in een zin sp oe dig zijn ware aart zien de commissie prefereert echter handha ving van het beginsel van de gelijkvormigheid bl 34 zodat alleen de t uit de dt verdwijnt en allerlei duo s om uitleg bl ij ven vragen hij bereid hij heeft bereider hij herval hij heeft hervat die regel van de gelijkvormig heid wordt echter niet zo consequent toegepast als de commissie suggereert 11 in principe is de regel toepasbaar in de volgende gevallen 99 stemhebbend v z g schuringskl ank s t e mlo os f s ch s t emheb bend b d 12 p l o fklank st eml oos p t k lip 1 tand i kee l kl a n k de gelijkvormigheidsregel eist dat we hoed schrijven wegens hoeden 91 l l web webben oe of l boog bogen maar ondanks de gelijkvormingheidsregel schrijven we niet vaaz wegens vazen en ie briev brieven ons voorstel is dan ook een compromis en allesbehalve revolutionair we vra gen alleen maar de grens te verschuiven en de regel die bij de v f en z s niet wordt toegepast nu ook niet meer toe te passen op de d t waarom zo weinig consequent we hebben in dit compromis toegestemd daar de onderwijskundige nood bij de b p en de g ch geringer leek bij de b p zijn er weinig moeilijkheden vnl doordat de b maar weinig aan het eind van een woord voorkomt hebben is naast webben en schrobben typische dic teewoorden het enige serieuze geval bij de g ch zijn er meer moeilijkheden alle woorden die nu een slot g hebben zouden met ch gespeld moeten wor den het aantal lettertekens neemt daardoor toe wat een reeel bezwaar vormt bovendien bestaat niet de indruk dat hier in het onderwijs nu de grootste moeilijkheden liggen 13 tenslotte dat de commissie voorstelt de analogieregel af te schaffen met als consequenties ik roste hij antwoorde de kinderen praten luid waarnaast uiteraard wel hij redde en hij zette juicht de delegatie van harte toe dit eerste voorstel ik herhaal het met nadruk is het belangrijkste van de vier afwijzing hiervan zou rampzalig zijn in volgorde van belangrij kheid komt da n de kwe stie v an de tweeklanken ei ij en a u o u de eindvoorstellen onderstrepe n met zeker enthousi as me dat he t o nbetwist ba ar is dat h e t verdwijne n v an het teken e i of ij w a artussen al ruim twee eeuwen geen e e klankverschil meer 15 talrijke spellingoefeningen 2 rb c4 g zou m ak en bl 24 er w ordt ook opgemerkt dat de ii b ijna driema al zoveel v o ork o mt als de ei het enige gewichti g e bezw aar tegen o pheffing van het spell i n gonderscheid is he t v erschil tussen zij zei en ze i zij de delegatie meent d a t een redelijk stilist diverse v ari anten tot zijn beschikking heeft ze zij zij z e dat vertelde zij d a t terecht onderstreept de commissie dat dit ge val op zichzelf sta at een ser i eus argument tegen afscha ffi ng van een van de tekens acht de delegatie het dan ook niet de delegatie beple itte als enige teken voor h et fo n eem ei de ij te gebrui 100 ken op grond van tijdbestedingsoverwegingen van het principe een klank een teken van de groter frequentie van de ij en van het feit dat de ij duidelijker in het oog valt bij het onderscheid au ou kunnen soortgelijke opmerkingen gemaakt worden de vraag welk teken afgeschaft moest worden was moeilijker de commissie gaat in de eindvoorstellen bl 20 23 uitvoerig na wat tegen de aanvanke lijk voorgestelde afschaffing van de au aangevoerd kan worden dat zijn tame lijk veel argumenten met als achtergrond het internationale karakter van de au ze adviseert dan tot handhaving van het onderscheid onzerzijds is erop gewezen dat de commissie heeft nagelaten het alternatief in haar beschouwingen te betrekken wat pleit tegen afschaffing van de ou terzake wordt alleen opgemerkt dat de spelling ou de klank dichter benadert dan de au maar dat geldt ook voor de ei i p v ii een bezwaar waar de commissie op bl 26 overheenstapt het gevolg van ons voorstel de ou af te schaffen zou zijn dat een 25 fre quent voorkomende 14 woorden moeten worden aangepast over spellinganti quiteiten als boud flambouw landouw oubollig die als dicteewoorden al tientallen jaren kunstmatig in leven gehouden worden zwijgen we aan woor den als bauwen faut handen kaud kaut jan en vrauw is men o i spoedig gewent pardon gewend in onze besprekingen met dr damsteegt en de heer mols werden tegen deze voorstellen geen zwaarwegende bedenkingen ingebracht tenslotte de ie de delegatie heeft een verder gaande stroomlijning van het gebruik van i en ie bepleit het verschil tussen liter en meter of romen en riepen kan rustig verdwijnen na een korte gewenningsperiode is verwarring uitgesloten het ad vies luidt daarom de i in open lettergrepen te schrijven giter ripen eiren uilen e d dat naast taxi en juni ook di kni en wi past ligt voor de hand maar deze kwelti vond de delegati minder belangrijk dan de vorige en ze wil zich terzake wel aan de commissie conformeren bl 45 sub 8 a 2 a en b we spraken al over het minimumprogramma laten we hopen dat minister veringa erin zal slagen de voorstellen van de commissie met de amendementen van de zijde van onze vier organisaties nog in het huidige parlementaire jaar door de kamers aanvaard te krijgen we wensen hem daarbij veel succes noten 1 cf moer 69 70 bl 95 ik dank coll bijvoet voor zijn opmerkingen bij dit artikel 2 het belangrijkste voorstel is helaas over het hoofd gezien de sanering van allereerst de werkwoordspelling heeft maar geringe aandacht gekregen was dat onderwerp zelfs onderwijsjournalisten te ingewikkeld 3 het overleg had plaats in juli de meeste bestuursleden hadden daarvoo r 101 hun plannen al vastgelegd zodat de oorspronkelijke delegatie enige wijzi gingen moest ondergaan 4 daar deze voorstellen voo r 1 5 augustus bij de minister moesten zijn was het onmogelijk de leden terzake nog te raadplegen 5 wetenschappelijk wegens de gehanteerde afleidingsregels die voor de gewone taalgebruiker die geen wetenschap heeft van de historische taal ontwikkeling onnavolgbaar zijn 6 moer 1 bl 11 dr van der velde maakte zijn berekeningen over de hoogste drie leerjaren in 1955 56 maar neemt aan dat ze vrij nauwkeu rig overeen komen met de feitelijke situatie 7 volgens gegevens van 1 augustus jl waren er 8155 basisscholen het aantal onderwijze rs was grofweg 45000 naar believe n mag m en mij n 2 5 000 ver l a gen of verhoge n 8 van de 200 240 uur taal wordt 100 150 uur aan werkwoordspelling be steed en 40 60 aan andere spel lingoefeningen de werkwoordspelling zou o i vrijwel kunnen vervallen resteert t z t een 40 uur per jaar 1 uur per week voor gemengde spellingoefeningen dan is dat plm 2 0 pct van de voor taal beschikbare tijd 9 dr i van der velde spellingvereenvoudiging onde rwijskundige en sociale noodzakelijkheid uitg anof s gravenpage 1 968 10 eindvoorstellen van de nederlands b elgische commissie voor de spelling van de bastaardwoorden uitg staatsuitg s gr 1969 11 ze erkent t a p bl 34 de s en f als uitzonderingen 12 sth k in b v bakboord krijgt geen apart teken 13 prob l emen t a v g ch ontsta a n wellicht als de gelijkvorm igheidsregel in het vergeetboek raakt 14 deze toch wel belangrijke woorden zijn in de nota weggevallen dat geldt overigens ook voor delen van de naam van de von relatie tussen moedertaal en kindertaal a t m cools iedereen weet langzamerhand wel dat kinderen uit de sociaal economisch laagste mi l ieus op de basisschool minder presteren dan kinderen ui t de hoge re milieus er gaan ook maar weinig van he n naar een school voo r h avo vwo van verschillende zijden is get r acht dit verschijnsel te verk l aren bloom vooral is gezocht naar de invloed hierop van de opvoeding die kinderen in deze mi l ieus krijgen telkens wor dt bij deze onderzoekingen ge wezen op de taalontwikkeling het is immers heel aannemelijk te veronde r stell en dat het taalgebr u ik van de vo l wassene dat van het kind sterk bei n zie de literatuur lijst aan het eind van dit artikel 1 02