Documenten
40 spreekwoorden een poging om uit de oijbolligheid te geraken spreekwoorden zijn lange tijd erg populair geweest in het onderwijs er werd heel wat moeite gedaan om onze vlaamse jongens en meisjes in te prenten dat een schoenmaker bij zijn leest hoorde te blijven dat hoge bomen veel wind vingen en menig leraar reisde oost en west om tenslotte afgepeigerd te constateren dat het thuis toch het beste was deze ontdekking moesten de leerlingen dan ook van buiten leren nu is er m i geen reden om de leerlingen te oefenen in het gebruik van overjaarse cliches vooral als die cliches dan vaak de meest platvloerse bourgeoiswaarheden tot eeuwige wijsheid wijden ieder voor zichzelf vertrouw niemand alles blijft toch zoals het was en wees vooral voorzichtig en vrouwenhanden en paardetanden mogen niet stilstaan er is ook een cultureel probleem spreekwoorden komen uit een cultuur waarin ambachte lijk werk speciaal in de landbouw voor iedereen een zichtbare realiteit was nu is de leest waar de schoenmaker bij moet blijven voor onze jongens en meisjes een onbekend stuk ge reedschap en tenslotte is het volkomen zinloos uit het taalboekje oefening 27 te doen geef van volgende spreekwoor den uit de taalkring van de scheepvaart de betekenis want ofwel kennen ze die betekenis al en dan leren ze niets bij ofwel kennen ze die nog niet en dan zitten ze er in de klas toch maar bij met als enig vooruitzicht dat moet ik thuis weer allemaal blokken anderzijds staan spreekwoorden in een aantal leerplannen en er is toch een heleboel zinnigs mee te doen bovendien is het de laatste jaren met de retromode een onderwerp geworden dat mijn leerlingen weer boeit spreekwoorden worden overigens ook nu nog steeds gebruikt door sommige mensen om in een retorische klap de tegenstander te vellen met een bondige door de overlevering geconsacreerde uitspraak daarom dan onderstaande poging tot formulering van enkele normaal functionele leerdoelen mogelijke doelstellingen de leerlingen kunnen metaforen en andere vormen van concreet taalgebruik omzetten in meer abstracte begrippen bv rust roest tot wie te lang niets doet verliest een deel van zijn bekwaamheden dit is duidelijk te beschouwen als een vaardigheid kunnen en een attitude zijn het heeft weinig zin de betekenis van een aantal spreekwoorden te kennen je moet voor eender welk nieuw spreekwoord de betekenis kunnen en willen achterhalen dus moet je erover leren nadenken de leerlingen kunnen een standpunt innemen tegenover de in houd van een overgeleverde waarheid de leerlingen kunnen retorische middelen doorzien en kennen het gebruik ervan als machtsmiddel de leerlingen kennen een aantal spreekwoorden en willen ze evtl gebruiken de leerlingen weten dat er spreekwoordenboeken bestaan en kunnen spreekwoorden in woordenboeken terugvinden eer grote verzameling voor weinig geld is g a mesters prisma spreek woordenboek frism a nr 1 4 de leerlingen weten wat de sociale functie was var y spreek woorden de leerlingen kennen de culturele achtergrond van de spreek woorden de leerlingen weten wat de versp r eiding is van spreekwoorden ir hun eigen omgeving wat we doen e d n ren klassegesprek over spreekwoorden hoor je er nog veel wanneer hoe komt het dat ze verdwijnen een opdracht vraag aan twee bekenden bv je ouders om elk tien spreekwoorden op te noemen breng de beide lijstjes mee en in de klas stel en we de top 30 der vlaamse spreekwoor den samen gewoer lijk winnen hoge bomen vangen veel wind en zoals het klokje thuis tikt we onderscheiden in een spreekwoord de letterlijke betekenis en haar oorsprong en de figuurlijke betekenis meteen kij l en we dan ook na of het spreekwoord in alle gevallen klopt door te envoorbeelden te zoeken bv de pot verwijt de ketel dat hij zwart ziet a komt uit de tijd dat potten en ketels nog boven het open vuur hingen en daardoor altijd allemaal even zwart berookt waren b betekent men moet aan niemand fouten verwijten die men zelf heeft c kritiek ik mag toch tegen iemand zeggen bv je maakt dezelfde fout als ik je praat veel te vlug al is er dan wel iets aan de situatie veranderd 42 het voorgaande kan dan bv ingeoefend door 1 een doceerfaze met demonstratie door de leraar zoals hierboven 2 rollenspel waarin de lln voor een spreekwoord zelf spelen a de letterlijke betekenis b een vb van de figuurlijke betekenis c een ge val waarin het spreekwoord duidelijk niet opgaat 3 nog een faze individueel werk of groepswerk om deze vaardigheid en atti tude grondig erin te hameren 4 en dan kan er evtl nog een huistaak over gegeven een echte verhandeling in drie delen we ontleden spreekwoorden met het oog op de retorische stijl middelen versmaat alliteratie rijm metafoor verpersoonlijking paradox parallellisme korte zinnen ironie in zei spreuken misschien best die uit onze top 30 we verzinnen zelf nieuwe spreekwoorden voor opgegeven ideeen bv je moet je vrienden niet in de steek laten systematisch werken is tijdbesparend straf geven helpt toch niet veel evaluatie het zal wel duidelijk zijn dat het bereiken van de meeste hier gesuggereerde doelstellingen relatief gemakkelijk meetbaar is met de klassieke evaluatietechnieken bruikbaarheid ik werkte met deze lesaenreeks in een 4e jaar humaniora maar m i moet het ook mogelijk zijn ze aan te passen voor veel jongere leerlingen wie schrijft ons in verband met zijn spreek woordervaringen in bv de basisschool r r tim i i 1