Spreken en luisteren: het debat

instructie cassetterecorder omdat sylvia erlings de leerlingen het in de volgende lessen te hou den interview moeten opnemen licht de do wilma groenewe g cent via de sheet op de overheadprojector nog eens toe hoe de cassetterecorder moet worden bediend vervolgens wordt de instructie voor het gebruik van de cassetterecorder op papier spreken en luisteren uitgedee ld deze handleiding bewaren de leer l ingen het debat oefening a l s inleiding op de oefening in het structureren en doorvragen brengt de do cent de vorige les nog eens in herinnering hoe zat dat met dat doorvragen bij een interview sylvia erlings en wilma groeneweg ontwikkelden vervolgens legt ze uit dat de leerlingen van in opdracht van het instituut voor leerplanontwik daag twee aan twee gaan oefenen met dat keling slo een reeks lessen voor het spreek en doorvragen net als een paar weken geleden luisteronderwijs deze reeks is zo opgezet dat vanaf worden aan het eind van de les een paar men de brugklas aandacht besteed wordt aan bepaalde sen naar voren gehaald die het interview voor kennis en vaardigheden waardoor in het derde jaar in de groep nog een keer doen het debat tot de mogelijkheden behoort in dit artikel geven zij niet alleen de uitgangspunten voor de les instructie interview de instructie die sen debatteren en een beeld van de praktijk maar de leerlingen voor het te houden interview beschrijven ze ook waarom het debat een prettige k rijgen is weergegeven op pag 118 de leerlin werkvorm is die leerlingen gemotiveerd bezighoudt gen voeren de opdrachten n s en c uit met spreken en luisteren voorbeeldinterview de docent haalt twee leerl ingen voor de klas die niet met elkaar uitgangspunte n hebben samengewerkt maar wel dezelfde per soon hadden uitgekozen deze houden hun docenten zien over het algemeen wel het nut interview de rest van de klas let goed op de in van spreek en luisteronderwijs maar luis volgende punten teren en spreken zijn vaardigheden waaraan is de beginvraag goed op school nog weinig gericht aandacht wordt vraagt de interviewer goed door besteed in 1987 is uit een enquete gebleken is er een structuur van begin midden afslui dat ruim 6o procent van de ondervraagde do ting centen luistervaardigheid een zinvol onderdeel de docent vraagt naar constateringen van de van het schoolonderzoek vindt maar dat ruim groep en voegt zelf eventueel iets toe waar de 46 procent van de docenten op havo en vwo antwoorden van de klas niet vo ldoende zijn hierin geen onderwijs geeft van de onder ook de antwoorden bij opdracht c kunnen vraagden vindt 83 procent het zinnig aandacht dan worden besproken te besteden aan spreekvaardigheid toch wordt door ongeveer 3 0 procent geen gericht spreek huiswerk k ies uit de lijst met onderwer vaardigheidsonderwijs gegeven meindersma pen van les i een onderwerp waar je een inter zaalberg 19 8 9 view over zou willen houden wie een onder de redenen waarom docenten ondanks het werp wi l dat niet op de lijst staat moet eerst feit dat ze het zinvolle vaardigheden vinden met de docent overleggen b edenk alvast wat betrekkelijk weinig tijd inruimen voor deze je precies te weten wilt komen van dat onder vakonderdelen zijn legio zie pag 121 werp kies dus je doel bedenk ook vast wie je het begint al met praktisch organisatorische zou kunnen interviewen problemen grote klassen waardoor de docent veel lestijd kwijt is om iedereen aan bod te laten komen daardoor kan het idee ontstaa n 120 moer 1992 3i4 dat er te weinig tijd overblijft voor andere vaar digheden organisatie verder zijn er klachten met betrekking tot klassegrootte het materiaal er is te weinig goed lesmateriaal tijd te weinig oefentijd een goede leerlijn opbouw en didactiek ont schoolorganisatie repetities lessen van breken het bestaande materiaal biedt weinig so minuten differentiatie en reflectiemogelijkheden nabespreking pas de volgende le s een docent kan zich onwennig voelen mon delinge vaardigheden te geven de docent die materiaal spreek en luisteronderwijs geeft vervult na weinig goed lesmateriaal en weinig goede melijk een andere rol in de klas hij is meer toetsen begeleider dan kennisoverdrager de sfeer in gebrekkige opbouw leerlijn de klas kan rumoerig zijn als de leerlingen bij didactiek ontbreekt voorbeeld in groepsoverleg aan het werk zijn weinig differentiatiemogelijkheden bovendien worden veel docenten geconfron reflectie is moeilijk in te passe n teerd met leerlingen die nogal lacherig reage ren op spreek en luisteronderwijs want dat docent kunnen we toch al dat doen we al jaren wat gebrek aan scholing valt daar nou aan te leren klassesfee r daarnaast speelt de toetsproblematiek een andere rol van de docen t grote rol en heeft de docent vaak de indruk dat het rendement van de lessen laag en of niet leerlingen controleerbaar is toets je wel wat je wilt toet geen meet of zichtbare leereffecten sen hoe ga je om met factoren als nervositeit niet leerbaa r spreekangst enzovoort hoe kun je toetsen als demotivati e er geen goede toetsmethode is te weinig beurten klassesfee r er zijn dus nogal wat problemen die ervoor zorgen dat docenten weinig aandacht besteden toetsing evaluatie aan gericht spreek en luisteronderwijs harde criteria ontbreke n wij hebben getracht er in ons eigen onder toetsdoelen vermenging met andere vaardig wijs iets aan te doen door een lange leerlijn te heden geheugentraining voorbereiding ontwikkelen hierna volgt een beschrijving presentatie van wat wij belangrijk vinden bij spreek en invloedsfactoren nervositeit spreekangst luisteronderwijs zie pag 123 karakter milieu aanwezige onderwerp kennis omdat spreek en luistervaardigheden nauw dialectsprekenden anderstaligen stotteraars met elkaar verbonden zijn zijn wij ervoor om ontbreken van toetsmethod e ze niet apart aan te bieden maar geintegreerd deze manier van aanbieden lijkt ons voor de problemen die docenten weerhouden van spreek en leerlingen een meer natuurlijke situatie in luisteronderwijs verband met dit laatste is het ook belangrijk voortdurend te proberen aansluiting te zoeken het in groepjes laten formuleren van verschil bij wat een leerling al weet en kan met betrek len tussen luisteren en horen king tot spreken en luisteren onze voorkeur het laten ontdekken van regels waaraan een gaat dan ook uit naar het door de leerling zelf goed groepsgesprek moet voldoen o f laten ontdekken van regels die van belang zijn het laten bepalen door welke factoren het stel in diverse spreek en luistersituaties het liefst len van vragen beinvloed wordt situaties waarin leerlingen zichzelf herkennen de docent kan tijdens een nabespreking re en waarvan ze het belang inzien voor hun per gels aanvullen en van etiketten voorzien soonlijke schoolse en buitenschoolse functio neren daarbij valt bij voorbeeld te denken aan 19923 4 moer 121 de praktij k het kiezen van spreek en luistersituaties waar in leerlingen zichzelf herkennen en waarva n hoe geven we deze opvattingen vorm in de ze het belang inzien voor hun persoonlijke praktijk de hieronder beschreven opzet voor schoolse en buitenschoolse functioneren de leerjaren een tot en met drie vindt u punts communicatief taalonderwijs gewijs terug in het schema op pag 123 in deze het kiezen van opdrachten waarbij vaardig opzet blijven de verworven vaardigheden vanaf heden die nauw met elkaar verbonden zijn het eerste leerjaar van belang voor het goed uit geintegreerd aangeboden worde n voeren van nieuwe spreek en luisteropdrach het aansluiten bij wat een leerling al weet en ten in de daarna volgende jaren kan longitudinaliteit het is een lange leerlijn spreek en luister het kiezen van opdrachten waarbij een onder onderwijs die begint in het eerste jaar met de zoekende en zelfstandige houding gestimu vraag het belang van vragen stellen diverse leerd word t vormen en soorten vragen komen aan bod in het inpassen van opdrachten waarbij de leer dit jaar maakt de leerling ook kennis met het ling gestimuleerd wordt na te denken over tweegesprek waarbij informatieverzamelen eigen handelen en dat van andere n verwerken en presenteren centraal staan de het kiezen van zoveel mogelijk verschillende regels voor het schrijven van een brief het werkvormen individueel groeps en klassi houden van een telefoongesprek het houden kaal werken van een interview en verslag uitbrengen zijn het zoveel mogelijk ervaring op laten doen in onderwerpen die in dat eerste jaar behandeld de verschillende rollen die in een taalsituatie worden de leerling leert werken met een log voorkomen onder andere spreker luisteraar boek zodat regelmatige reflectie op het eigen observator verslaggever beoordelaar of handelen kan plaatsvinden het logboek komt adviseur complete communicatieve situa elk jaar weer terug ties voortbordurend op de kennis en vaardig heden die de leerling in het eerste jaar heeft samenvatting van onze uitgangspunte n opgedaan wordt er aan het eind van het eerste of aan het begin van het tweede jaar aandacht het zelf ervaring opdoen in diverse spreek en besteed aan de discussie ook hier kan de luis luistersituaties aan de hand van tevoren gefor tervaardigheid schriftelijk worden terugge muleerde regels lijkt ons een heel belangrijke vraagd in de vorm van een observatieverslag volgende stap met zelf ervaring opdoen be vervolgens staat het betoog op het program doelen we niet dat een leerling alleen als luiste ma waarbij wij hebben gekozen voor het raar of spreker deelneemt maar ook het spreek groepsbetoog onder meer om leerlingen steun en luistergedrag observeert van anderen en aan elkaar te geven met z n drieen of vieren indien er video opnamen gemaakt kunnen voor de klas is minder eng dan in je eentje bo worden van zichzelf vendien scheelt dat in tijd bij het betoog staan verwerking van het waargenomene is nood publiek en doelgerichtheid centraal na afloop zakelijk om te ontdekken wat goed en minder van het betoog vindt er dan ook een discussie goed ging denk daarbij bij voorbeeld aan een met de klas plaats over de doelgerichtheid van duidelijke en overzichtelijke mondelinge of het betoog schriftelijke presentatie van de observaties de het debat is het laatste onderdeel in de reeks nabespreking van de uitkomsten van deze rap geintegreerd spreek en luisteronderwijs de portage kan individueel groepsgewijs of klas diverse vaardigheden werkvormen opdrach sikaal plaatsvinden de manier van nabespre ten en yit te voeren rollen met betrekking tot ken is afhankelijk van de opdracht die gegeven het debat zullen we nu nader uitwerken is en het type activiteit interview discussie betoog enzovoort leren de b attere n welk leerjaar gekozen wordt voor deze op dracht hangt sterk af van het voorgaande on 122 mo e r 1992 3 4 jaar onderwerp nevenactiviteit leervor m vraag klassegesprek verzamelen en analyseren van vragen tweegesprek informatieverzameling aantekeningen leren maken verwerking en presenta tie daarvan schriftelijk en mondeling verzoek in de vorm van brief en tele foongesprek opstellen van regels en een vragenlijst het houden van een inter view en het schrijven van een verslag en of mondelinge presentatie logboek 1 2 polyloog opstellen van regels voor en het houden van discussies schriftelijke en mon delinge presentatie van observaties met betrekking tot de totale discussie en discussiegedrag van individuele leerlingen logboek 2 3 groepsbetoog opstellen van regels voor en het houden van een groepsbetoog klassegesprek publieksanalyse aan de hand van het tweegesprek en de enquete discussie na afloop met betrekking tot doelgerichtheid logboe k betoog debat het uitbreiden van de theorie voor het houden van betogen en het voeren van discussies een alternatief voor het betoog is het debat het schriftelijk presen teren van voorbereidend werk mondelinge en schriftel ijke verslaggeving logboek onze lange leerlijn in schem a derwijs en de mate waarin docenten willen mogelijk te verdedigen uiteraard spelen ook differentieren een van de aardige aspecten van andere vaardigheden een rol maar daar komen deze werkvorm is namelijk dat je de opdrach we nog op terug ten qua inhoud en organisatorische eisen zo wat we net noemden als centrale vaardighe moeilijk of makkelijk kunt maken als je maar den komt leerlingen van pas in taalsituaties nu wilt op de verschillende differentiatiemo en later binnen en buiten de school het kost je gelijkheden kunnen we hier niet ingaan de als docent nauwelijks moeite leerlingen duide beschrijving die nu aan de orde komt heeft lijk te maken hoe belangrijk het is dat je in di betrekking op een derde klas vwo verse leef leer en werksituaties je zegje kunt doen de spreeksituatie zoals die in het debat het debat is een geintegreerde spreek en luis voorkomt wordt door leerlingen als natuurlijk teropdracht het is een methode om een aantal en functioneel ervaren ze worden namelijk vaardigheden te ontwikkelen centraal daarbij rechtstreeks geconfronteerd met weerwoord staat het leren omgaan met argumenten leer en ze moeten dus zeer kritisch luisteren en alert lingen bestrijden elkaars standpunt naar aan kunnen reageren wie de beste argumenten leiding van een stelling op basis van argumen heeft en of de meeste argumenten van de te ten het zoeken van argumenten voor een genpartij kan weerleggen heeft gewonnen standpunt en het doeltreffend en verantwoord een voorbereide jury van drie a vijf leerlingen verdedigen en aanvallen van een standpunt bepaalt de uitslag van het debat uit de praktijk krijgen de nadruk de leerlingen debatteren in blijkt dat leerlingen het debat een leuke en leer duo s en krijgen om beurten de gelegenheid zame vorm van spreek en luisteronderwijs hun argumenten naar voren te brengen en te vinden dat bevordert de motivatie reageren op de tegenstanders in verschillende bovendien prikkelt het wedstrijdelement de opbouw en verweerbeurten proberen zij hun nieuwsgierigheid waardoor ze gestimuleerd mening over de stelling op basis van feiten worden zich grondig voor te bereiden en op voorbeelden citaten en argumenten zo sterk zoek te gaan naar originele en gevarieerd e 1992 3i4 moer 123 informatiebronnen dit wordt versterkt als je grootte allereerst is er een korte introductie als docent de onderwerpskeuze vrij laat en leer les over het debat aan de lange leerlijn die lingen aanmoedigt een onderwerp te kiezen hiervoor beschreven is is te zien dat leerlingen uit hun directe omgeving waardoor de inhoud al vertrouwd zijn met verschillende andere van het debat aan belang wint typen spreek en luisteropdrachten zodat op we benadrukken opzettelijk de motivatie zich niet veel tijd nodig is om leerlingen duide behalve de uiteindelijke debetopdracht krijgen lijk te maken waar het in het debat om draait de leerlingen namelijk ook andere taken opge het verdedigen van het eigen standpunt naar dragen en andere rollen te vervullen om de or aanleiding van een stelling op basis van argu ganisatie van het debat zo soepel mogelijk te menten en het aanvallen van het standpunt en laten verlopen ze zijn dus vrij lang op allerlei de argumenten van de tegenpartij een gron manieren en via allerlei opdrachten bezig met dige bespreking van het debat en alles wat daar deze lessenreeks een voordeel van die inten mee samenhangt komt in latere lessen aan de sieve lange voorbereiding is dat ze inzien dat orde ze niet zomaar een standpunt kunnen verdedi van belang is dat leerlingen zo snel mogelijk gen kennis van zaken en zich verdiepen in het een onderwerp kiezen en een stelling formule standpunt van een ander leiden ertoe dat leer ren zodat ze als huiswerk materiaal kunnen lingen genuanceerder gaan denken en kri gaan verzamelen het zou niet praktisch zijn tischer worden ten aanzien van gesproken en dat uit te stellen tot na het moment waarop geschreven standpunten in het algemeen alles besproken is literatuur verzamelen en verwerken kan een tijdrovende zaak zijn de vaardigheden die verder in het debat naar om verschillende redenen laten we de leer voren komen zijn de volgende de leerlingen lingen in duo s tegen elkaar debatteren samen moeten werken vinden we een belangrijke vaardigheid hun gedachten en gevoelens mondeling zo bovendien hebben ze steun aan elkaar wat de kunnen formuleren dat datgene wat zij over spreekangst vermindert en kunnen ze de hoe willen brengen begrepen wordt op de door veelheid werk verdelen een praktisch voordeel hen bedoelde manier voor de docent is dat er vier leerlingen tegelijk materiaal kunnen verzamelen verwerken en aan bod komen leerlingen worden in groepjes overzichtelijk en verstaanbaar mondeling kun van vier ingedeeld op belangstelling voor een nen presenteren alsook op samenhangende onderwerp daarna overleggen ze met z n vie wijze schriftelijk kunnen vastlegge n ren over de stelling de voorwaarden voor de hun mening kunnen onderbouwen en conclu onderwerpskeuze en voorwaarden voor een sies daaraan kunnen verbinden goede stelling worden klassikaal besproken kunnen samenwerke n daarna begeleidt de docent ieder groepje apart al luisterend aantekeningen kunnen maken leerlingen vinden het formuleren van een stel aan de hand waarvan ze een verslag moeten ling over het algemeen niet makkelijk wij kunnen schrijven trekken hier ongeveer twee lessen voor uit een zichzelf en anderen kunnen evalueren voorbeeld van een door hen geformuleerde stelling is de gemeente amsterdam moet om deze vaardigheden wat beter te kunnen gratis heroine verstrekken aan drugverslaafden plaatsen volgt er nu een schets van de grove om de daarmee samenhangende criminaliteit opzet van de lessenreeks de debetles zelf en de te verminderen organisatie van het door de leerlingen te verzet als onderwerp en stelling bekend zijn kun ten werk nen de leerlingen vast starten met de litera tuurverzameling in de vierde les kan de do opdr ac h ten en rolle n cent duidelijk maken wat de andere taken van de leerling zijn en welk werk daarbij hoort de lessenreeks neemt ongeveer negen lessen in beslag voor het werkelijke debatteren kan in de eerste plaats houden alle leerlingen indi plaatsvinden het aantal lessen waarin gede vidueel een logboek bij in dit logboek schrij batteerd wordt is afhankelijk van de klasse ven ze op wat er gelezen geschreven en be 124 moer 1992 3 4 sproken wordt wat voor afspraken er gemaakt houdt de van tevoren afgesproken regels in zijn hoe de tijd en werkplanning eruit zien de gaten en geeft om de minuut via bordjes de enzovoort daarnaast noteren ze ook hoe er resterende spreektijd aan voor het duo dat aan gewerkt wordt welke problemen zich voor de beurt is doen en hoe ze die denken op te lossen ten slotte komt al het werk mei betrekking tot de de conclusie die je hieraan kunt verbinden is inhoud van het debat er in te staan leerlingen dat er iedere debacles veel leerlingen met een worden hierdoor gedwongen zich op allerlei taak zijn vier debatterende leerlingen drie a zaken te bezinnen en voor de docent is het een vijf juryleden drie a vijf verslaggevers en een handig evaluatiedocument tijdwaarnemer de betrokkenheid bij het debat in de tweede plaats is iedere leerling een keer wordt op deze manier versterkt wat vooral bij jurylid bij het debat van klasgenoten als alle grote klassen een voordeel is de leerlingen onderwerpen bekend zijn kunnen ze naar keu zonder taak maken de klas in orde aan het be ze intekenen al naar gelang de klassegrootte gin van de les tafels stoelen tevens blijkt dat zijn er drie a vijf juryleden per debat omdat door de diverse taken de vaardigheden schrij er geen beroep mogelijk is tegen de uitslag van ven en lezen niet blijven liggen bovendien de jury moeten de leerlingen het gevoel heb wordt door het schriftelijk terugvragen van ben dat de jury deskundig is de leden moeten luistergedrag en het inleveren van een leesver zich dus ook op een tweede onderwerp voor slag het probleem van te weinig rapportcijfers bereiden elk jurylid levert voor het eerste de ondervangen bat begint een literatuurverslag met bronnen als de diverse taken en rollen duidelijk zijn lijst in voor het maken daarvan krijgen ze een voor alle leerlingen volgt tot slot een aantal stencil met richtlijnen en eisen voor dit ver lessen voor het inhoudelijk bespreken en het slag wordt namelijk een cijfer gegeven de opzetten van het debat zelf ook worden in juryleden moeten nog iets inleveren het jury deze lessen de regels waaraan de debatterende rapport na afloop van het debat trekt de jury leerlingen moeten voldoen vastgesteld zich terug tot vlak voor het einde van de les om te beraadslagen over de uitslag van het debat d e op bo u w van het d eb a t ze doen dit op basis van een schema dat ze invullen tijdens het luisteren naar het debat het debat bestaat voor beide duo s uit op deze schema s worden met elkaar vergeleken bouwbeurten en verweerbeurten wij werken zodat een grof onderbouwde uitslag nog de zelf met twee opbouwbeurten en twee ver zelfde les in de klas meegedeeld kan worden de weerbeurten daaropvolgende les moet deze uitslag schrif de opbouwbeurten zijn voorbereid dit bete telijk uitvoerig onderbouwd ingeleverd wor kent overigens niet dat ze beide opbouwbeur den ook hiervoor zijn stencils met richtlijnen ten uitgeschreven voor zich mogen hebben lig en eisen uitgedeeld gen het is en blijft een spreekopdracht wat dan komt iedere leerling ook nog aan bod als ze aan voor en nadelen argumenten citaten verslaggever aan het begin van de debatles enzovoort willen gebruiken hebben ze geno wijst de docent de verslaggevers aan waarbij teerd op systeemkaartjes de jury controleert natuurlijk wel rekening gehouden moet wor voor het debat begint of er geen uitgeschreven den met leerlingen die de daaropvolgende les tekstgedeelten op de kaartjes voorkomen moeten debatteren of jureren de verslagge vers maken aantekeningen tijdens het luiste de eerste opbouwbeurt van de voorstanders van een ren hun verslag bevat een samenvatting en een nieuw plan bestaat uit de analyse va n beoordeling van het debat eventueel omgezet de huidige situatie wat zijn voor en nadelen in een cijfer na afloop van alle debatten krijgen van de huidige situatie hoeveel zijn er en hoe de leerlingen alles te lezen wat over hun debat belangrijk zijn ze is geschreven vervolgens worden de gegeven het huidige beleid welke maatregelen welke cijfers bekendgemaakt die in overleg met de sancties welke uitvoerders welke financien docent vastgesteld worden hoe te krijgen de laatste rol is die van tijdwaarnemer deze de mogelijke gevolgen van het huidige beleid voor en nadelen 1992 3 4 moer i25 de tweede opbouwbeurt van de voorstanders be voor de juryleden zijn de eisen voor de op staat uit bouw en verweerbeurten richtlijn voor het een schets van het nieuwe plan e n bepalen van de uitslag zij letten dus op het aangeven van welke nadelen het nieuwe duidelijkheid van de analyse van de huidige p lan opheft of het uitvoerbaar is welke bij situatie en het bestaande beleid komende voordelen er zijn en in hoeverre het duidelijkheid van het nieuwe plan betaa l baar en doel treffend is het laten liggen van argumenten het weerleggen van argumenten de eerste opbouwbeurt van de tegenstanders biedt bovendien nemen ze eventuele strafpunten hun diverse mogelijkheden zij kunnen aanto in hun beoordeling mee nen dat de huidige situatie niet zo slecht is dat de problemen niet zo ernstig zijn of dat het tot slo t huidige beleid niet verantwoordelijk is voor de gesignaleerde problemen een kleine bij wij werken in onze praktijk heel plezierig met stelling van het beleid zal misschien genoeg deze lessenreeks omda t zijn om eventuele problemen op te lossen een de leerlingen betrokken en gemotiveerd zijn nieuw plan is niet nodig ze vinden het een zinnige en spannende op dracht vinde n de tweede opbouwbeurt van de tegenstanders is ge een aantal problemen zoals klassegrootte en richt op de tweede opbouwbeurt van de voor het integreren van andere vaardigheden in standers ze kunnen aangeven dat een nieuw spreek en luisteropdrachten wordt vermin plan wel nodig is maar niet dit want het is on der d uitvoerbaar het heeft geen of weinig effect er de variatie aan rollen en opdrachten aantrek zitten grote nadelen aan het plan of degenoem kelijk en handig i s de voordelen bestaan niet de aanwezigheid van allerlei nabesprekingsdo een andere mogelijkheid is een nieuw plan cumenten handig is om leerlingen adviezen te is wel nodig het plan van de voorstanders is geven voor de volgende kee r goed maar ons plan is beter dit kan het debat leerlingen zeker met behulp van video opna een zeer verrassende wending geven omdat men zowel hun eigen als andermans fouten het voor de voorstanders het moeilijkst is om leren herkennen en benoemen en zelfs in een zich op voor te bereiden volgend stadium hun eigen voortgang kunnen waarnemen in de beide verweerbeurten wordt er ingegaan op elkaars argumenten indien mogelijk wor kortom debatteren is de moeite waard den ze weerlegd het laten liggen van argu menten levert minpunten op noot en literatuu r de tegenstanders hoeven geen nieuwe oplos dit artikel is gebaseerd op een lezing voor singen te bedenken het ontkennen van proble de conferentie het schoolvak nederlands men nadelen enzovoort en het twijfel zaaien 2 7 september i99i en verscheen eerder in over oplossingen voordelen enzovoort kun vonk 2113 1992 p 2 6 3 2 nen al tot de overwinning leiden als ze ten minste geen argumenten laten liggen de meindersma y a zaalberg mondeling voorstanders hebben dus eigenlijk meer om monddood in moer i9 g 9 3 p 9g i o6 aan te tonen te bewijzen zij krijgen daarom een iets langere opbouwbeurt en als extraatje een slotbeurt waarin geen nieuwe argumenten naar voren mogen komen maar waarin ze de voor hen belangrijkste punten nog eens kun nen herhalen 126 moer 1992 3i4