Stappen op weg naar een taalbeleid op school

271 stappen op weg naar een taalbeleid op school johan van braak werner schrauwen in brussel bezoeken meer dan twintigduizend kinderen elke schooldag een neder landstalige basisschool wat opvalt aan deze groep van kinderen is dat ze sterk heterogeen is samengesteld ook de secundaire scholen worden almaar meertaliger en multicultureler brussel bestaat uit een verscheidenheid aan etnische minderheidsgroepen met elk een andere taal cultuur geschiedenis en levensbeschouwing in wezen is de talige en culturele verscheidenheid onder brusselse kinderen niet anders dan in andere vlaamse grootsteden ook in steden als gent en antwerpen zitten kinderen met een gevarieerde talige en culturele achtergrond samen in dezelfde klas toch is de situatie in brussel anders dan in andere grootsteden net omdat het nederlands als officiele schooltaal in brussel slechts een minderheidstaal is lechts een minderheid aan kinderen misschien is de talige en culturele hetero in de brusselse nederlandstalige basis geniteit wel een verklaring voor het feit dat school spreekt thuis met beide ouders een aantal brusselse basisscholen de eerste nederlands in het lager onderwijs is waren in vlaanderen die stappen zetten in de dit ongeveer een kind op vijf in richting van een taalbeleid vanzelfsprekend het kleuteronderwijs is dit slechts biedt een sterke heterogeniteit mogelijk een kind op zeven de groep kin heden tot het organiseren van rijke leererva deren uit homogeen franstalige ringen voor de leerlingen een sterke diversi gezinnen is in de nederlandstalige teit is zelfs een wenselijke voorwaarde voor basisschool veel groter ook vind je er het socialiseren van jongeren in de multicul meer anderstalige dan nederlandstalige kin turele samenleving maar dit voordeel heeft deren deze kinderen spreken thuis marok ook nadelen de uitdagingen maar ook de kaans turks spaans italiaans of een andere bezorgdheid om het bereiken van standaar vreemde taal in tegenstelling tot de leerlin den die door de vlaamse overheid zijn opge gen in brusselse franstalige scholen of in legd onder de vorm van eindtermen zijn nederlandstalige scholen in andere vlaamse groot een meerderheid aan leraren in brus grootsteden leeft slechts een minderheid selse basisscholen bijvoorbeeld die meewerk van de populatie van de brusselse neder ten aan een onderzoek van ponjaert van landstalige basisscholen buiten de school braak en lambrecht 1998 getuigen dat het muren thuis op straat in de jeugdclub in de brusselse basisschool moeilijk is om in dezelfde taal als die waarin op school dezelfde normen te halen als in andere basis wordt geleerd scholen in vlaanderen de taalachtergrond juli 2011 nummer 5 40e jaargang 272 van de leeriingen wordt hier naar voren keling van een beleidsplan voor taal op geschoven als belangrijkste knelpunt het is school naast de resultaten van dit ontwik net die bezorgdheid om het vrijwaren van de kelingsproces werden de moeilijkheden bij onderwijskwaliteit die scholen ertoe aanzet het invoeren van plannen voor taalbeleid om te starten met een taalbeleid aan de opdrachtgever gerapporteerd pon jaert van braak lambrecht 1998 van in dit artikel gaan we dieper in op het con braak lambrecht ponjaert 1998 in cept taalbeleid eerst geven we aan hoe samenwerking met het nascholingscentrum we bij het onderwerp betrokken zijn in een brussel werd in 2000 een nascholingsreeks volgende paragraaf wordt beknopt beargu over taalbeleid voor brusselse basis en menteerd waarom scholen werk zouden secundaire scholen ingericht dat was de moeten maken van een start voor de teamgerichte vormingen team taalbeleid daarna staan voor taal die tijdens het schooljaar 2000 de belangrijkste we stil bij de in houd van 2001 in zeven secundaire en drie basisscho motivatie om een het begrip taalbeleid len werden opgezet taalbeleid te om vervolgens in te gaan starten is om de op de verschillende in bestaande houdelijke thema s van activiteiten en een plan voor taal op motivatie om een taalbeleid op initiatieven beter school dit worden de te starten op elkaar af te pijlers van het taalbe stemmen leidsplan genoemd ver om de uitdagingen van het lesgeven in een volgens geven we aan heterogene context aan te gaan kunnen welke fasen er meestal scholen een beroep doen op een groot aan doorlopen worden bij het invoeringsproces tal ondersteunende bronnen aangepast les van een taalbeleidsplan de bijdrage wordt senmateriaal specifieke nascholing school afgesloten met een korte nabeschouwing ondersteunende partners door de overheid opgezette tijdelijke projecten resultaten uit het eerder vermeld onderzoek van pon jaert van braak en lambrecht 1998 laten korte historiek zien dat er in de ogen van de brusselse onderwijsmensen zeker geen gebrek bestaat reeds in het midden van de jaren 90 wer aan middelen om het onderwijs kwalitatief den in het politieke discours de mogelijkhe te ondersteunen een waargenomen knel den en beperkingen van taaibeleidsontwik punt in de brusselse basisschool is eerder keling voor het onderwijs op hun merites een tekort aan schooiorganisatorische com beoordeeld de directie onderwijs van de petentie om de veelheid aan hulpmiddelen vlaamse gemeenschapscommissie belastte en ondersteunende acties beter op elkaar af de vub1 met een onderzoek naar de taal te stemmen anders gezegd een strategi problematiek in brusselse scholen en de uit sche coordinatie op schoolniveau is een cru dagingen van de ontwikkeling van beleids ciale voorwaarde om de bestaande onder plannen voor taal op lokaal niveau een steuningsmiddelen beter te stroomlijnen delphi studie werd uitgevoerd in verschil lende basisscholen de onderzoekers werk dat inzicht wordt geschraagd door de vast ten samen met schoolteams aan de ontwik stellingen van de departementale inspectie 40e jaargang nummer 5 juli 2011 273 in vlaanderen in scholen met hoge con onderwijskundig jargon denk aan zorgver centraties van anderstaligen gebeurt het breding constructivistisch onderwijs geregeld dat de leerlingen die het neder bovendien doet dat geen afbreuk aan de lands als schooltaal onvoldoende beheersen waarde van het opzetten van plannen voor de eindtermen niet halen ondanks de schooltaalbeleid er bestaat immers een con inspanningen van de school en van de leer sensus onder experts dat de effectiviteit ling zelf de scholen en de overheid nemen van scholen niet enkel kan gemeten worden op dit terrein heel wat positieve initiatieven in termen van uit te voeren acties op micro maar het rendement ervan ontgoochelt dik niveau scho len werken ook aan hun effecti wijls een belangrijke oorzaak daarvan is het viteit door initiatieven te plannen die het gebrek aan een gecoordineerd beleid klassenniveau overstijgen toegepast op taal inspectie so 2000 en taalonderwijs komen schoolteams via een be de belangrijkste motivatie om een taalbeleid leidsplan voor taal op schoolteams te starten is dus om de bestaande activitei school tot concrete af komen via een ten en initiatieven beter op elkaar af te spraken omtrent ge schik beleidsplan voor stemmen want iedereen die bekend is met te acties om de taalver taal op school tot het lesgeven aan heterogene of kwetsbare werving in en rond de klas concrete afspraken groepen weet dat de leeropbrengsten niet zo goed mogelijk af te omtrent geschikte altijd in overeenstemming zijn met de door stemmen op de bestaande acties om de leraren en lerenden geleverde inspanningen noden en verwachtingen taal v erwerving in het opstarten van een beleidsplan heeft dan en rond de klas zo als doelstelling een beter inzicht te krijgen in het belang van taal be goed mogelijk af de eigen werking op het vlak van taalonder leids ontwikkeling op lo te stemmen op de wijs en aanverwante gebieden op die kaal niveau heeft voor bestaande noden manier worden de leden van het schoolteam namelijk in nederland al en verwachtingen actief betrokken bij het vormgeven evalue geleid tot de ontwikkeling ren en bijsturen van de eigen schoolwerking van verschillende beleids scholen maken werk van een eigen school instrumenten litjens 1993 prins korst taalbeleid tijd om dit begrip inhoudelijk 1999 in vlaanderen komt de relevantie van invulling te geven schooltaal beleid bijvoorbeeld tot uitdrukking in de verwachtingen van de departementale in spec tie in het schooljaar 1999 2000 be steedde de inspectie bijzondere aandacht operationaliseren aan het aspect taalbeleid op school inspectie van het brede concept so 2000 ook op de nederlands vlaamse schooltaalbeleid conferentie het schoolvak nederlands werd er een aparte workshopreeks voor opgezet onder onderwijsdeskundigen bestaat lang zie o m schrauwen van braak 2000 geen eensgezindheid omtrent de concrete invulling van het concept schooltaalbeleid we doen toch een poging om een werk er bestaan verschillende opvattingen over definitie te geven voor het concept school dit paraplubegrip dat is echter niet anders taalbeleid op basis van van braak lam dan bij zoveel andere begrippen uit het brecht ponjaert 1998 juli 2011 nummer 5 40e jaargang 274 het opzetten van een schooltaalbeleid 3 de schoolwerking wordt beter geinte doelt op het ontwikkelingsproces binnen greerd in de lokale leefgemeenschap een school waarbij op een doelbewuste en strategische manier wordt nagedacht over de wijze waarop de voor de leerlingen school omgaat met taal naar een effectieve school staat een taal en taaldiversiteit dit pijlers van taalbeleid beleid in functie mondt uit in product nl van het verbeteren een beleidsplan dat zo beschouwd is taalbeleidsontwikkeling van de onderwijs een geheel aan afspra een proces dat erop gericht is om de organi leersituatie voor ken inhoudt tussen de satie van de schoolwerking te verbeteren alle leerlingen een schooibetrokken acto taal en taalonderwijs vormen het speerpunt zorgbrede aanpak ren dit zijn niet enkel de om een effectief schooltaalbeleid te ontwik leraars in samenspraak kelen en in te voeren hebben we een werk met de directie en de schema nodig dat het brede veld dat moet leerlingen maar ook andere betrokkenen worden bewerkt op een gestructureerde stakeholders zoals ouders begeleidings manier in beeld brengt we onderscheiden diensten externe projectmedewerkers na zeven met elkaar verbonden werkterreinen scho lers enzoverder p 175 die de pijlers van een taalbeleidsplan vor men het kerngedeelte van het taalbeleidsplan situeert zich rond taalgebonden onderwer pen taal wordt hierbij echter niet uitslui pijler 1 school en buurtkenmerken tend ge zien als onderwijs verstrekken in en van het nederlands als eerste tweede taal zicht krijgen op de kenmerken van de en het vreemdetalenonderwijs taal wordt school als leer en leefgemeenschap en op een brede wijze benaderd zie ook van de inbedding van de school in haar den hauwe stevens schrauwen 2000 omgeving taal als afzonderlijk vak leergebied les sen nederlands en andere iands talen een effectieve school is een school die een taal en taalgebruik doorheen de ver goede band heeft met de omgeving waarin schillende vakken leergebieden ze is gelegen hiertoe is het nodig inzicht te taal als communicatiemiddel bij alle krijgen in zowel de kenmerken van de school schoolgebonden activiteiten bevolking taalachtergrond graad van kans armoede als de kenmerken van de buurt het opzetten van een schooltaalbeleid komt speelvoorzieningen bibliotheek jeugdwer tegemoet aan verschillende doelstellingen king in een overwegend frans of an 1 op school wordt een gemeenschappelij derstalige buurt is het een noodzaak dat de ke consistente visie en houding bereikt school goed op de hoogte is van de neder tussen alle schoolbetrokkenen inzake landstalige initiatieven projecten in de buurt de taal en het taalgebruik het schoolteam kan een samenwerking met 2 voor de leerlingen staat een taalbeleid de partners in overweging nemen in functie van het verbeteren van de onderwijsleersituatie voor alle leerlingen een zorgbrede aanpak 40e jaargang nummer 5 juli 2011 275 pijler 2 pedagogisch project pijler 4 taal in de klas de eigenheid van de school duidelijk afstemmen van het taalonderwijs en het maken met name het verhelderen van de taalgebruik in onderwijsleersituaties op opdracht van de school in een meertalige de taal en leerbehoeften van de leer omgeving lingen wie zijn we waar staan we voor waar het goed functioneren van een school als komen we vandaan en waar willen we geheel is uiteraard belangrijk voor aspecten heen het zijn vragen die in elke school wor als het leren in de klas het welbevinden van den gesteld maar vooral in een sociaal cul de leerlingen en leraren en het commu tureel en taalheterogene context als brussel nicatieklimaat maar de essentie van het komen deze identiteitsvragen dagelijks naar schoolse leren speelt zich toch nog steeds af boven een tweede luik van een beleidsplan in de klas deze vierde pijler vormt dan ook voor taal richt zich op dit identiteitsvraag de kern van het beleidsplan voor taal het is stuk de uitgangspunten van het pedago het geheel aan acties die op klasniveau wor gisch project vormen het leidmotief op basis den genomen om het taal onderwijs zo waarvan scholen hun taalwerking vorm goed mogelijk af te stemmen op de taal en geven hoe breed ziet de school haar speci leerbehoeften van de leerlingen het curricu fieke opdracht hoe gaat het schoolteam lum eindtermen en leerplannen vormt de om met lesgeven en leren in een taalhetero achtergrond waartegen onderwijsleersitua gene context hoe verhoudt de school zich ties worden opgezet die zo efficient mogelijk tegenover intercultureel bicultureel en of gericht zijn op het kennen en kunnen van de meertalig onderwijs welk belang wordt leerlingen werken met taalheterogene leer toegekend aan de verschillende thuistalen groepen versterkt de noodzaak om diep na te denken over de juiste materialen school boeken werkwijzen binnen deze pijler wordt de school ook aangezet om taalleerlijnen uit pijler 3 inschrijvings en onthaal beleid te bouwen zodanig dat een verticale samen systematiseren van de procedure van de hang in het curriculum kan worden gegaran inschrijving en het onthaal van nieuwe deerd doorheen de verschillende ieer jaren leerlingen in dit derde luik worden afspraken gemaakt pijler 5 taal rondom de klas omtrent de wijze van inschrijven en het ont haal van nieuwe leerlingen ouders de afspraken omtrent het taalgebruik bui inschrijvings onthaalproblematiek wordt niet ten de klas en de communicatie onder langer een zaak voor de directie het school alle schooibetrokkenen leerlingen lera bestuur alleen maar wordt via overleg ren ouders personeel gedragen door de hele school het doel van een taalbeleidsplan is ook met betrekking zoals reeds beschreven in onze werkdefinitie tot deze materie het schoolteam op een van taalbeleid worden taalgebonden mate zelfde lijn te krijgen verder in deze bijdrage ries op school niet verengd tot taal als vak wordt ter illustratie specifieke aandacht aan leergebied in deze vijfde pijler wordt de dit punt geschonken school aangezet om afspraken te maken juli 2011 nummer 5 40e jaargang 276 omtrent taalzaken die het klassenniveau pijler 7 professionalisering overstijgen hoe consequent gaat de school om met het gebruik van nederlands initiatieven op niveau van ouderbetrok en andere talen hoe en in welke taal ver kenheid samenwerking met externe loopt de communicatie met ouders hier organisaties nascholing aanwerving van over verder meer in de volgende paragraaf nieuwe leraren en uitstraling de zevende pijler bevat elementen die bui ten de klaspraktijk liggen hoe kunnen pijler 6 extra maatregelen ouders beter betrokken worden bij de specifieke initiatieven en acties die de school met welke partners gaan we in zee nederlandse taalverwerving van de leer welke nascholingsmodules rond taal onder lingen ten goede komen wijs worden gevolgd en door wie kan de school bepaalde beroepscompetenties ver kenmerkend aan scholen die te maken krij wachten van nieuwe leraren bv kennis gen met taalheterogene groepen is de veel omtrent taalvaardigheidsonderwijs een ele heid aan bijkomende taalstimulerende ment dat ook in deze laatste pijler thuis schoolinterne en externe acties die worden hoort is de vraag op welke manier de school ondernomen veel scholen met een hoge haar imago naar buiten kenbaar kan graad anderstalige leerlingen genieten van maken overheidsondersteunde maatregelen zoals het onderwijsvoorrangsbeleid of zorgverbre ding bovendien kunnen een aantal scholen in brussel een beroep doen op specifieke focussen op taalbeleid projecten die worden ondersteund door in de praktijk de vlaamse gemeenschapscommissie een voorbeeld hiervan is het voorrangsbeleid in dit onderdeel willen we drie onderwerpen brussel vbb participerende scholen wor oplichten die aan bod kunnen komen in den door een extern team doorgelicht en een beleidsplan voor taal op school ze zijn krijgen via overleg aanbevelingen om het eerder willekeurig gekozen al kan worden taalonderwijs te verbeteren het is nog veel gesteld dat ze bij een behoorlijk aantal brus te vroeg om de impact van dit initiatief in te selse scholen hoog op het prioriteitenlijstje schatten deze zesde pijler geeft een over staan de onderwerpen kunnen in dit bestek zicht van extra maatregelen en zet het team uiteraard niet volledig worden uitgediept in aan om de genomen acties te evalueren op wat volgt zullen we meer vragen stellen hun verdiensten en op basis hiervan de wer dan antwoorden geven meer suggesties king zo nodig bij te sturen doen dan concrete richtlijnen uittekenen het is immers aan de school zelf om een eigen beleidslijn te bepalen de vragen en de suggesties zijn echter dwingend genoeg om alle schoolbetrokkenen te doen naden ken over het onderwerp zodat ze op basis van deze reflectie een consistent beleid kun nen ontwikkelen en uitwerken 40e jaargang nummer 5 juli 2011 277 communicatie met de ouders europese en culturele status het is ook voor een groot aantal kinderen en volwassenen ouderbetrokkenheid staat de laatste jaren de meest gebruikte taal in een gesprek met hoog op de agenda van goed schoolbeleid iemand die een andere moedertaal heeft onderwijsmensen zijn ervan overtuigd dat de daarom is het vanzelfsprekend dat het frans communicatie met ouders zo optimaal moge ook op de speelplaats bij groepswerk in de lijk moet verlopen in de eerste plaats ten klas en aan de schooipoort vaak als commu voordele van de ontwikkeling van de leerling nicatiemiddel wordt ge bruikt net zoals op maar ook om het onderwijzend en opvoe straat bij de bakker of bij de kruidenier dend werk van leraren en ouders te verge makkelijken maar in de praktijk blijkt com met deze feitelijkheid wordt het nederlands municatie geen eenvoudige zaak te zijn zeker talig onderwijs geconfronteerd bij het niet als ze moet verlopen tussen twee par opzetten van een goede communicatie met tijen die vaak elk een eigen standpunt heb ouders zal het hiermee rekening moeten ben dikwijls een andere sub cultuur beleven houden elke school zal op basis van de spe en figuurlijk en of letterlijk een andere taal cifieke situatie moeten nagaan welke taal spreken daarbij speelt de status van cultuur de meest geschikte is om met ouders te en taal een belangrijke rol naast de mate communiceren in een meertalige omgeving waarin de partijen met elkaar als gelijken en lijkt het evident dat het gebruik van slechts als echte partners in gesprek gaan voor een taal niet voor alle gesprekspartners op welke taal in de meest brede betekenis van timale resultaten kan ge ven om te vermij het woord moet worden gekozen den dat men te zeer blijft theoretiseren of in het ijle blijft praten kunnen schoolteams meestal zijn de hierboven genoemde ele zich bij het reflecteren op dit aspect van menten sterk met elkaar verweven in brus taalbeleid het best laten leiden door con sel en omgeving daarenboven op een heel crete vragen we doen een greep uit onze specifieke manier het frans is er immers verzameling uit de praktijk de dominante lingua franca met een hoge reflecteren over de communicatie met ouders mag van elke leraar worden verwacht dat hij zij een moeilijk gesprek met de nodige nuances in een vreemde taal kan voeren mag van alle ouders worden verwacht dat zij de vreemdetaaldrempel kun nen en durven overwinnen mag van de school worden verwacht dat er voldoende tolken worden inge zet van wie mag of moet de grootste inspanning worden gevraagd om zich aan te passen van de ouders die bewust voor het nederlandstalig onder wijs kiezen of van de leraren die vaak niet echt bewust hebben gekozen om in een meertalige situatie te werken tast het gebruik van het dominante frans het nederlandstalig viaams karakter van de school aan juli 2011 nummer 5 40e jaargang 278 kan een school die meertaligheid propageert zich veroorloven de school informatie uitsluitend in het nederlands aan te bieden mag men van ouders die bewust voor een nederlandstalige school geko zen hebben eisen dat zij inspanningen doen om ook de school taal van hun kinderen te begrijpen en te spreken zodat ze de taalverwerving van hun oogappels mee kunnen ondersteunen de antwoorden op deze vragen zijn nooit in de vakliteratuur wordt het discours om eensluidend en zeker niet absoluut ja of trent meertalig onderwijs deels gebaseerd nee een discussie hierover leidt wel tot een op onderzoeksgegevens hier en daar wordt genuanceerde kijk op de taal als communi verwezen naar studies uit het buitenland de catiemiddel en cultuurdrager in een maat overdracht van onderzoeksresultaten van de schappij die almaar meertaliger wordt zeker ene context naar de andere blijkt echter niet als die discussie niet alleen onder leraren vrij te zijn van problemen bovendien bieden wordt gevoerd maar ook met anderstalige tegenstrijdige resultaten onderzoekers de ouders en hun kinderen de vraag is natuur mogelijkheid om selectief te refereren af lijk in welke taal die discussie het best wordt hankelijk van het eigen normatief kader het gevoerd debat over meertalig onderwijs wordt dus ook gekleurd door persoonsgebonden ideeen waar het precies heen moet met het verwezenlijken van een meertalig project onze hedendaagse samenleving en onder wijs een minderheid aan leerlingen groeit in brussel op in een homogeen nederlandstalig in de onderwijspraktijk worden verschillende thuis milieu zoveel is duidelijk voor de argumentaties gegeven om werk of geen meeste van deze leerlingen is het neder werk te maken van een meertalig onder lands louter de formele schooltaal de vraag wijsproject zo zijn er economische argu dringt zich bij veel onderwijsmensen dan menten een grondige kennis van meerdere ook op in welke mate het opportuun is om iands talen verhoogt de latere kansen op de te blijven vastklampen aan een eentalig arbeidsmarkt sociaalpolitieke argumenten onderwijsmodel indien goed onderwijs de school moet jongeren opleiden voor kan omschreven worden als onderwijs dat een meertalige multiculturele samenleving rekening houdt met de aard en mogelijkhe psychologische argumenten moedertaalon den van de leerlingen zijn er verschillende derwijs is positief voor de identiteitsontwik argumenten aan te dragen om werk te keling van allochtone kinderen en onder maken van een meertalig onderwijsproject wijskundige argumenten onderwijs in de in brussel de problematiek is echter com moedertaal is een gunstige voorwaarde voor plex en heeft een sterke politieke geladen het verwerven van meertaligheid deze heid het onderwerp heeft al velen naar de of andere argumenten zetten scholen aan pen doen grijpen om een specifiek meertalig project op te zet 40e jaargang nummer 5 juli 2011 279 ten binnen het beleidsplan voor taal wor defensieve benadering ligt een amalgaam den de uitvoeringsmodaliteiten uitgewerkt van vaak niet openlijk uitgesproken gevoels er bestaan immers vele varianten van meer argumenten minder positieve ervaringen en talig onderwijs uitwisselingsklassen onder min of meer objectieve wijs in eigen taal en cultuur tweetalig selectiecriteria die door in een meertalige onderwijs in specifieke vakken lessen de directie of de beheer en multiculturele ders zijn opgesteld gemeenschap hoort de school inschrijven of niet de meeste aandacht gaat populatie een naar het vermijden van spiegel te zijn van voor een korte blik op de pijler inschrij probleemleerlingen of de bevolking vings en onthaalbeleid hebben we bewust het niet laten aangroeien scholen kiezen het gekozen voor het bovenstaande titeltje het van het aantal anderstali best bewust voor geeft aan hoe het item vaak wordt bena gen het is immers zo dat een eigen project derd en verengd niet de manier waarop een grotere taalheteroge waarin het wanneer of waar wordt aan de orde gesteld niteit op allerlei gebied school team de wel of men een anderstalige leerling meer zorg vraagt en op taal diversiteit inschrijft of niet in wat volgt willen we kort didactisch vlak proble van de bestaande ingaan op dit smal maar zeer belangrijk men met zich mee kan en of de na te strookje van schooltaalbeleid zonder het brengen vaak worden streven populatie daartoe te beperken de beperkte draag als rijke bron kracht van de school de aanboort en de pijler inschrijvings en onthaalbeleid verhoogde taaklast het uitbaat is wellicht de meest gevoelige pijler het gevoel van onmacht en opzetten van een beleidsplan voor taal moet de vrees voor het falen in rekening houden met de regelgeving en af de onderwijsopdracht door directie en lera spraken zoals de non discriminatieovereen ren aangehaald om een ontradingspolitiek komsten die werden ondertekend elke te voeren daarnaast wordt gewezen op de vorm van discriminatie ook het onvol mogelijke negatieve gevolgen voor bepaalde doende of misleidend informeren van anders talige kinderen te zwakke prestaties ouders moet worden uitgesloten toch kan het verlies van taal onderwijskwaliteit en een school binnen het aangegeven kader het imago van de school ook historisch een inschrijvingspolitiek voeren eventueel politieke argumenten worden naar voren vanuit een zekere onvrede met de bestaande geschoven waarom zou de nederlands situatie en gericht op vooropgestelde peda talige gemeenschap geld besteden aan kin gogische doelen die moeten dan wel dui deren van franstaligen die enkele decennia delijk worden geformuleerd samen met de geleden het nederlandstalig onderwijs in manier waarop de doelen worden nage brussel probeerden te ondermijnen streefd we willen deze argumenten en beweeg kenmerkend voor de meeste voorbeelden redenen zeker niet als waardeloos van de van inschrijvingsbeleid in brussel is het ont tafel schuiven integendeel bij het opzetten radingsluik daardoor wordt de klemtoon van een beleid moet met deze soms subjec van inschrijven of niet duidelijk op het laat tieve realiteit en defensieve houding reke ste woord gelegd aan de basis van deze ning worden gehouden de reele en aange juli 2011 nummer 5 40e jaargang 280 voelde situatie is het vertrekpunt van verwachten mocht blijken dat een van de discussie en overleg anderzijds moet het partijen op het eerste gezicht niet aan de ook mogelijk zijn om het inschrijvingsbeleid verwachtingen kan voldoen dan is het voor vanuit een multicultureel en dus meertalig beide partijen verstandig om nog geen ver standpunt vorm te geven zonder de funda bintenis aan te gaan dan moet worden mentele eigenheid van de school te verloo nagegaan welke dingen aan beide zijden chenen in een meertalige en multiculturele nog kunnen en moeten gebeuren vooraleer gemeenschap hoort de schoolpopulatie een men samen op weg kan spiegel te zijn van de bevolking scholen kie zen het best bewust voor een eigen project deze benadering start niet met de vraag waarin het schoolteam de taal diversiteit inschrijven of niet ze gaat uit van de van de bestaande en of de na te streven bekommernis en de wil de school te maken populatie als rijke bron aanboort en uitbaat tot een plaats waar alle leerlingen optimale op die manier kunnen hoe clichematig het kansen krijgen om zichzelf te ontwikkelen ook klinkt vele problemen interessante uit om dit doel te bereiken is het onder meer dagingen worden van belang een inschrijvingsprocedure in te voeren die aan duidelijkheid niets te wensen een gericht en open inschrijvingsbeleid kan overlaat hieronder een voorbeeld in een niet zonder duidelijke engagementen zowel notendop het zal snel duidelijk zijn dat van de school als van de ouders en de leer het niet van toepassing is voor onderin lingen van bij de inschrijving moet duidelijk stromende kleuters en anderstalige nieuw zijn wat de betrokkenen van elkaar mogen komers voorbeeld van een inschrijvingsprocedure nederlands is zeker met de in te schrijven leerling en zijn ouders het eer ste en als het kan enige communicatiemiddel daardoor ervaren ook anderstalige ouders een van hen is verplicht aanwezig bij de inschrijving wat de gebruikelijke voertaal is in een nederlandstalige school indien de communicatie in het nederlands te stroef verloopt wordt overgeschakeld op een voor een of voor beide partners aanvaardbare vreemde taal als geconstateerd wordt dat de kandidaat leerling het nederlands onvol doende beheerst omdat het zowel voor de leerling als de ouders een totaal vreemde taal is wordt de ouders verzocht ernstig over hun beslissing na te denken en kan inschrijven worden afgeraden in ieder geval worden de ouders en de leerling uitgenodigd op een tweede gesprek ze krijgen schriftelijke informatie zie verder mee in een voor hen begrijpelijke taal pas bij een tweede aanmelding die getuigt van een positieve attitude een bewuste keuze en een vaste wil kan de leerling worden ingeschreven 40e jaargang nummer 5 juli 2011 281 aan alle ouders maar bijzonder aan anderstalige wordt bij de inschrijving expliciet gezegd en op papier meegegeven wat een nederlandstalige school van de leerlingen en de ouders verwacht hoe er gewerkt wordt in taalheterogene groepen en welke moeilijkheden leren in een tweede of derde taal eventueel kan veroorzaken daarbij wordt gewezen op de inspanningen die de school doet om het leren van alle kinderen zo opti maal mogelijk te laten verlopen en het engagement dat van de ouders op dit vlak wordt verwacht met andere woorden in grote lijnen wordt het taalbeleid van de school geschetst anderstalige ouders worden aangespoord hun kennis van het nederlands te vergroten indien die onvoldoende is in een document kunnen adressen van organisaties meegegeven worden waar gratis nederlandse lessen gevolgd kunnen worden een stapsgewijze aanpak dat een taalbeleid op korte termijn geen zichtbare resultaten oplevert dat vernieu bij het invoeren van een beleidsplan voor wing tijd vraagt en met vallen en opstaan taal op school zal het schoolteam op een gebeurt wie zijn de actieve participanten planmatige wijze te werk gaan omdat het aan het overleg omtrent schooltaalbeleid proces in elke school een uniek verloop zal uitgangspunt is een zo breed mogelijke kennen is het onmogelijk om dit proces op groep van schoolbetrokkenen te stimuleren voorhand stapje voor stapje precies uit te tot deelname tekenen toch zal een aantal belangrijke fasen steeds worden doorlopen fase 2 problemen en behoefte explicite ren fase 1 voorbereidingsfase consensus een volgende stap is om de waargenomen building knelpunten inzake taal en taalonderwijs te in eerste instantie moet op school een ver expliciteren op individueel niveau wordt in kennend gesprek worden georganiseerd kaart gebracht welke problemen worden omtrent het doel en de inhoud van een waargenomen en aan welke behoeften het beleidsplan voor taal een ruime consensus uitwerken van een beleidsplan voor taal kan omtrent het belang van een beleidsplan is tegemoetkomen via een brainstorm krijgt een eerste succesvoorwaarde indien meer het team beter inzicht in de taalgebonden dere schoolbetrokken actoren het belang problematiek zoals die wordt waargenomen van een beleidsplanontwikkeling onder door de verschillende betrokken actoren kennen zal de kans op slagen groter zijn tij dens de voorbereidingsfase moet een rea fase 3 pijlers werkterreinen exploreren listisch beeld worden geschetst van de uit in deze fase wordt door een extern begelei komsten van een taalbeleid zo moeten de der het brede veld van het taalbeleid over deelnemers er bewust van gemaakt worden zichtelijk gemaakt de pijlers van het taai juli 2011 nummer 5 40e jaargang 282 beleid worden gepresenteerd die kunnen haalbare timing het streven naar succeser dienen als leidraad voor de inhoudelijke be varingen op relatief korte termijn het zicht paling van de werking baar maken van de initiatieven vanuit deze visie is ze bieden een structuur de leraar niet een overzicht op basis fase 7 evaluatie en bijsturingsfase langer passieve waarvan de school haar het opzetten van een beleidsplan voor taal uitvoerder van eigen uitdagingen en is een hulp om de kwaliteit van het taal onderwijs problematiek kan positi onderwijs in al haar facetten te verbeteren activiteiten maar oneren zelfevaluatie is hier een wezenlijk onderdeel wordt hij actief van voldoen de ondernomen acties initia betrokken bij het fase 4 bestaande initi tieven aan de verwachtingen moeten ze vormgeven en atieven en maatrege worden bijgestuurd of leveren ze reeds opti bijsturen van de len inventariseren en male resultaten via reflectie op de eigen schoolwerking met structureren werking tracht het schoolteam de kwaliteit taalonderwijs als het ontwerp van een van haar onderwijs te verbeteren centrale focus be leidsplan voor taal op school begint nooit met een tabula rasa de be staande werking van de school vormt het stappen in de goede richting uitgangspunt waarop verder wordt ge bouwd elke school heeft op diverse terrei in deze bijdrage werd ingegaan op de aard nen al of niet in documenten vastgelegde van het begrip schooltaalbeleid en werden afspraken gemaakt initiatieven genomen en een aantal fundamentele elementen toe projecten opgezet vaak vormen ze samen gelicht onder de vorm van de zeven pijlers niet echt een coherent geheel de bedoeling aan het eind van dit artikel worden nog is deze initiatieven te ordenen in een kader enkele slotbeschouwingen op een rijtje gezet dat kan leiden tot een grotere samenhang betrokkenheid van de leden van het fase 5 analyseren en doelen stellen schoolteam in een volgende fase wordt gezamenlijk een het opzetten van een beleidsplan voor taal lijst van prioritaire thema s vastgelegd waar op school vormt niet het ultieme antwoord gaan we het eerst werk van maken zijn dit op alle problemen die zich voordoen in een schoolorganisatorische elementen inschrij school die te maken krijgt met een taalhete vingsbeleid communicatie met ouders rogeen publiek het biedt wel stappen in de of didactische elementen ontwikkelen van goede richting die goede richting wordt een taalleerlijn heterogene differentiatie van onderuit bottom up bepaald door het technieken het is de opdracht van het schoolteam in samenspraak met alle school team om de prioritaire actievelden via betrokken actoren op deze wijze krijgt het inspraak en overleg op papier te zetten hele team een beeld van de eigen werking en van mogelijke veranderingsstrategieen fase 6 actieplan opstellen en uitvoeren vanuit deze visie is de leraar niet langer pas een plan voor taalbeleid krijgt stilaan sieve uitvoerder van onderwijsactiviteiten gestalte en wordt in de praktijk omgezet maar wordt hij actief betrokken bij het van belang hierbij zijn zeer duidelijke afspra vormgeven en bijsturen van de schoolwer ken wie wat waar wanneer hoe een king met taalonderwijs als centrale focus 40e jaargang nummer 5 juli 2011 283 werk maken van prioriteiten bij het uitwerken van een lokaal beleidsplan de zeven pijlers kunnen scholen op weg hel ponjaert van braak lambrecht 1998 pen om bepaalde stappen te zetten in de scholen die meewerkten aan het onder richting van een schooltaalbeleid deze pij zoek bevestigden het belang van beleids lers willen scholen niet in een bepaalde rich planning voor taal maar uitten hun ting duwen maar wel een raamwerk bieden bezorgdheid omtrent de geboden externe dat ze kunnen gebruiken om het proces van ondersteuning beleidsontwikkeling te structureren werken aan een taalbeleidsplan betekent dat de de ondersteuning en coordinatie door een school op lokaal niveau beslist welke priori extern taalbeleidsdeskundige is voor de teiten worden gesteld op korte en lange ter scholen een troef alhoewel hier en daar mijn en het verhoogt het inzicht in haar vormingssessies met betrekking tot taalbe eigen werking en draagkracht een instru leid worden aangeboden en er binnen het ment voor schooltaalbeleid kan scholen op project voorrangsbeleid brussel aandacht weg helpen deze stappen zelf te zetten besteed wordt aan bepaalde aspecten ervan zijn er in vlaanderen nog geen initia externe ondersteuning tieven genomen om deze ondersteuning te bij wijze van onderzoeksexperiment waren institutionaliseren in brussel verschillende scholen betrokken johan van braak werner schrauwen vakgroep onderwijskunde nascholing brussel universiteit gent johan vanbraak ugent be nascholing brussel skynet be noot 1 vakgroep ontwikkelings en levenslooppsychologie van de vub onder promo torschap van prof dr i ponjaert kristoffersen juli 2011 nummer 5 40e jaargang 284 bibliografie inspectie so 2000 inspectieverslag 1999 2000 secundair onderwijs bijzondere aandachtspunten brussel litjens p 1993 het meta instrument instrument om een taalbeleid op een school te evalueren en te ontwikkelen enschede slo ponjaert kristoffersen i van braak j lambrecht p 1998 naar de ontwikkeling van een lokaal schooltaalbeleid in het brussels basisonderwijs onderzoeksrapport voor de vlaamse gemeenschapscommissie prins p korst p 1999 haags instrument taalbeleid den haag haags centrum voor onderwijsbegeleiding schrauwen w van braak j 2000 het opzetten van plannen voor taalbeleid in brusselse scholen en elders in a mottart red retoriek en praktijk van het school vak nederlands 2000 gent academia press p 283 288 teunissen f red 1997 taalbeleid concreet nederlands als tweede taal en onder wijs in allochtone talen op multi etnische scholen s hertogenbosch kpc groep van braak j ponjaert kristoffersen i lambrecht p 1998 mogelijkheden om een taalbeleid te ontwikkelen binnen het brussels nederlandstalig onderwijs in e witte a mares red brusselse thema s 6 twintig jaar onderzoek over brussel brussel vubpress p 169 193 van braak j w schrauwen 2001 werken aan beleidsplannen voor taal op school een terreinverkenning informatie vernieuwing onderwijs 84 p 5 13 van den hauwe j stevens m schrauwen w 2000 taalbeleid op de lagere school een brede aanpak vonk 29 5 p 3 18 40e jaargang nummer 5 juli 2011