“Steveke, zegt es twee badplaatsen!” Vier publikaties over verbale interactie in de klas.

steveke zegt es twee badplaatsen vier publikaties over verbale interactie in de klas uit een vierde klas van het lager onderwijs gegrepen 1 lkr sstt1 nu oh 2 59 sec steveke zegt es twee badplaatsen steve badkamer 11 onverstaanbaar lkr roept zwijgt twee badplaatsen wat hebt gij geant woord ja heel t school weet het steve douche en badkamer lkr douche en badkamer 11n hilariteit 11 juf 11 st idesbald lkr wat zijn wel badplaatsen 11 oostende nieuwpoort knokke eh zee eh brugge lkr zeebrugge niet brugge he zeebrugge he ali st idesbald en oostenrijk lkr oostenrijk da s een land oostende ja maar iln hilariteiten lkr oostenrijk is een land 11 ik had dat opgeschreven oostenrijk 11 blankenberge lkr blankenberge eh niet door elkaar roepen 11 de wezenberg lkr de wezenberg is dat een badplaats is dat een stad aan zee dit authentiek stukje lesprotocol kan men door verschillen de brillen lezen en eigenlijk zou men het moeten horen als we een cognitieve bril opzetten kunnen we nagaan welke rol taal speelt bij het organiseren van de werkelijkheid m a w bij het leren we stellen moeiteloos vast wat er misloopt tijdens het leerproces het woord badplaats heeft voor steve en voor de juf een verschillende beteke nis steve die in een antwerpse volksbuurt woont legt vanuit zijn ervaringswereld de link met openbare bad plaats dialect voor openbare badinrichting en defini eert het woord dus als de plaats waar men zich wast voor de juf geldt de meeste gangbare definitie nl een stad aan zee steve moet dus aan het woord een andere betekenis toekennen als we naar het fragmentje kijken vanuit een communicatieve optiek bestuderen we de regels en patronen die aan de com municatie ten grondslag liggen en die de sprekers moeten naleven het verbale interactieproces in klassituaties is in dat opzicht vrij uniek er is immers sprake van eenrich tingsverkeer de leerkracht praat de leerlingen luiste ren wil er wat uit de andere richting komen dan dient daarvoor het licht op groen gezet vingers gaan de hoogte 42 vonk 1988 18de jg nr 1 in en de leerkracht beschikt soms wordt de verkeersleider onder de voet gelopen leerlingen nemen ondanks het regu lerende optreden van de leerkracht ongevraagd het woord er wordt door elkaar geroepen en er ontstaan onderlinge con versaties dat wordt door de leerkracht niet altijd getole reerd er weerklinkt een bestraffend fluitsignaal sstt zwijgt en eh niet door elkaar roepen bovendien straalt het fragment de macht van de juf uit die zij ont leent aan de rol die zij speelt in de institutie school zij verplicht steve aan de klasinteractie deel te nemen met de bedoeling hem belachelijk te maken hij kan aan heel de klas demonstreren hoe dom hij wel is ja heel t school weet het de beurt die ze aan steve toekent staat hoege naamd niet in functie van het leerproces met bovenstaande analyse heb ik heel fragmentair willen aantonen hoe complex de verbale klasinteractie verloopt voor wie zich hierover een duidelijk beeld wil vormen is leerlingen taal en school een must het is een uitvoeri ge literatuurstudie naar de rol van taal in elke onder wijsleersituatie historisch is de nota onder meer gewor teld in de nederlandse von conferenties uit het begin van de jaren 70 rond het thema moedertaalonderwijs en toch geen nederlands later het latitudinaliteitsprincipe genoemd aan de hand van authentieke lesprotocollen bekij ken de auteurs het taalgebruik in onderwijsleersituaties vanuit zes optieken taal en leren in het alledaagse le ven taal en leren op school de produktie van wetenschap pelijke kennis vakmatig leren en onderwijzen de onder wijsleersituatie is een institutioneel gestuurde communica tiesituatie naar een andere rol van taal in de onderwijs leersituatie de eerste vier hoofdstukken behandelen dus de cognitieve functie van taal en hoofdstuk 5 de communica tieve functie ervan het geheel biedt een leerpsycholo gisch taal filosofisch socio linguistisch en onderwijs sociologisch interpretatiekader voor de interactieprocessen die dagdagelijks in elke klas plaatsvinden wie het woord literatuurstudie hoort denkt meteen aan saai leesvoer voor de wetenschapper niets is minder waar het is een vlot leesbare en uitermate boeiende analyse van de klasin teractie elk hoofdstuk is zo geschreven dat het los van de andere kan gelezen worden een voorwaarde om tot verbe tering van de eigen klasinteractie te komen is het zich bewust worden van de complexiteit ervan aan die bewustma king kan een boek als leerlingen taal en school zeker bijdragen in twee achtergrondpublicaties van het slo project taal vaardigheid in de basisschool staat de klasinteractie eveneens centraal planning en interactie in taalonderwijs en voeten stil jongens het project begeleidt scholen die hun taalon derwijs willen vernieuwen in een thematisch cursorische richting de doelgroep bestaat uit scholen in achterstands ituaties met zeer verschillende leerlingengroepen het project bevindt zich op het snijvlak van theorie en prak 43 tijk de achtergrondpublikaties brengen verslag uit over onderzoek dat inde projectscholen uitgevoerd is en dragen vanuit een interdisciplinair kader bouwstenen aan voor een theorie van taalonderwijs beide publikaties zijn identiek opgebouwd het document geeft een samenvatting van de onderzoeksresultaten ter discussie bevat een aantal teksten waarin aspecten van het onderzoek verder uitgediept worden door vakspecialisten uit verschillende disciplines ze vormden discussiemateriaal op de platformconferenties die aan de thematiek werden gewijd kanttekeningen is een thematisch geordend verslag van die discussies planning en interactie in taalonderwijs heeft als thema de samenhang tussen planning en interactie in thematisch taalonderwijs typerend voor deze onderwijsleervorm is immers dat de leerlingen invloed kunnen hebben op de regels en het onderwerp van gesprek het onderzoeksverslag rappor teert over een case study in een eerste en een zesde klas van een school in kerkrade aan de hand van lesprotocollen wordt uitgediept hoe in een kringgesprek een gespreksonder werp tot thema gekozen wordt hoe taalonderwijs geinte greerd wordt in andere vakken met name wereldorientatie en hoe themagesprekken en cursorische activiteiten elkaar wederzijds beinvloeden in voeten stil jongens wordt verslag uitgebracht over een onderzoek naar het effect van de onderwijsorganisatie en de klasinteractie op de ontwikkeling van de mondelinge taalvaardigheid het onderzoek werd uitgevoerd in de eerste klas van twee basisscholen waar al dan niet uitgesproken thematisch werd lesgegeven er wordt uitvoerig ingegaan op de verschillende opvattingen over de ontwikkeling van de mondelinge taalvaardigheid bij kinderen zowel bij de eer ste als bij de tweedetaalverwerving aan twee groepen probleemleerlingen wordt extra aandacht geschonken allochtone leerlingen en meisjes en in het bijzonder al lochtone meisjes beide publikaties bevatten waardevol onderzoeks en discussiemateriaal voor onderwijsonderzoe kers lerarenopleiders en leerplanontwikkelaars leer krachten zullen er wellicht alleen een boodschap aan heb ben wanneer ze aanknopingspunten vinden met hun eigen klas praktijk speciaal voor leerkrachten van de basisschool stelde de centrale werkgroep moedertaalonderwijs van het kpc een praktische handleiding samen gesprekken in de klas de publikatie biedt zowel theoretische als praktische informa tie over de talige aspecten die in de klasinteractie een rol kunnen spelen factoren zoals groepsdynamica gedrags storingen attitudes en taalproblemen van allochtone leer lingen komen bijna niet aan bod de eerste twee hoofdstuk ken zijn het verslag van een literatuurstudie over de ont wikkelingen binnen het mondelinge taalonderwijs resp de taalontwikkeling van individuele kinderen met bijzondere aandacht voor de rol die volwassenen daarbij spelen hoofd 44 stuk 3 vormt de kern van de publikatie het is een geor dende inventarisatie van de problemen die de auteurs i c schoolbegeleiders in de klasinteractie geconstateerd heb ben resultaat is een signaleringsinstrument dat leerkrach ten in staat moet stellen de problemen in hun eigen klas praktijk op te sporen en te interpreteren het is bedoeld voor alle denkbare gesprekssituaties kringgesprek onder wijsleergesprek groepsgesprek e d het instrument bestaat uit 9 categorieen van problemen die in de klaspraktijk vaak voorkomen b v altijd dezelfde kinderen zijn aan het woord kinderen reageren negatief op elkaar kinderen dwalen af van het oorspronkelijke onder werp voor elk van die 9 problemen worden mogelijke oorza ken uitgewerkt die zowel op het gedrag van de leerkracht als op het gedrag van de leerlingen betrekking hebben na het stellen van de diagnose kan de leerkracht bewust gaan werken aan de remediering hiervoor kan hij ten dele terecht in hoofdstuk 4 waar aan de hand van concrete voor beelden handreikingen voor een verbetering van de praktijk worden aangedragen volgende aspecten worden geanalyseerd het motiveren van kinderen voor gesprekken het bevorderen van de spreekvaardigheid het voorbereiden en leiden van gesprekken en de vigerende gespreksregels voor een ander deel van de geconstateerde problemen blijft de leerkracht op zichzelf aangewezen de auteurs zijn van mening dat de bewustwording van de problematiek voor een deel van de problemen meteen al een oplossing zal inhouden misschien wat overdreven optimistisch het signaleringsinstrument zal waarschijnlijk dienst kunnen doen bij het observeren van anderen dus b v in lerarenop leidingen voor de beoogde doelgroep nl de leerkrachten zelf zal het zijn praktische bruikbaarheid nog moeten bewijzen een voorbeeld de onderwijsgevende geeft altijd dezelfde kinderen een beurt om dat probleem in het sche ma te kunnen aankruisen moet de leerkracht zich bewust zijn van zijn gedrag een ongelijkmatige beurtverdeling gebeurt vaak onbewust en wordt dus niet als een probleem ervaren het remedierende gedeelte bevat waardevolle handreikingen en kan zijn steentje bijdragen aan het bewustwordingspro ces misschien moet de leerkracht dat gedeelte eerst lezen vooraleer hij op een zinvolle manier met het signalerings schema aan de slag kan gaan alle scepsis ten spijt kan het een waardevol praktijkboek zijn voor lerarenopleidingen en leerkrachten in het veld rita rymenans romeinse put 50 2520 edegem 45 noot uit rymenans r daems fr hier is in principe alles verbo den verbale interactie in twee antwerpse basisscholen antwerp papers in linguistics uia te versch bibliografie van der aalsvoort m van der leeuw b leerlingen taal en school de rol van taal in elke onderwilsleersituatie enschede slo 1982 herrlitz w lentz l van tuijl h planning en interactie in taal onderwijs enschede slo 1983 van der geest t lentz l van tuijl h voeten stil jongensi over interactie allochtone leerlingen en mondelinge taalvaardigheid enschede slo 1985 centrale werkgroep moedertaalonderwijs gesprekken in de klas den bosch katholiek pedagogisch centrum 1987 besteladressen slo afdeling verkoop postbus 2041 nl 7500 ca enschede kpc afdeling verkoop postbus 482 nl 5201 al s hertogenbosch 46