Stichting Promotie Literatuuronderwijs

l ijkt het me beter om discussies over termino foru m logie zoveel mogel ijk te vermijden h et l ijkt me veel zinvoller om te proberen doelstellingen voor taalbeschouwingsonderwijs te formule ren die te legitimeren zijn vanuit een gemeen koos hawinkels schappelijke visie op moedertaalonderwijs stichting promotie lite ratuu r literatuuronderwijs aclo m advies over het grammatica onderwijs in de lagere school s gravenhage 1978 bennis h taalkunde in de bovenbouw in le vende talen 461 1991 p 235 242 bij notariele acte van zr december 1991 is de geldeten a van taalbeschouwing wat is dat deel stichting promotie literatuuronderwijs spl i een internationale inventarisatie en systema opgericht de zoveelste stichting maar om tische beschrijving van alternatieven voor het tradi met onze grote volksschrijver te spreken de tionele grammaticaonderwijs amsterdam 1988 stichting die alle andere stichtingen overbodig sco rapport 173 maakt voordat ik uiteen zet hoe we dat waar willen maken geef ik eerst de overwegingen die tot de oprichting hebben geleid b en ar d sc h oo l bes taa n de literatuur leidt in het onderwijs een benard bestaan bij iedere nascholingscursus klagen de docenten luidkeels over het gebrek aan be langstelling van de leerlingen hun onwil of onvermogen om een boek te lezen laat staan een literair boek of zelfs gedichten en als je een aantal didactische technieken met hen hebt doorgenomen zoals laatst nog tijdens de con ferentie het schoolvak nederlands waardoor leerlingen leren adequater met literaire teksten om te springen stijgt de noodkreet op uit de zaal maar de hamvraag blijft hoe krijg je ze aan het lezen de nood is dus hoog gestegen de schuldigen zijn ook aangewezen de t v en de vertrossing volgens mij is er meer en iets fundamentelers aan de hand traditioneel is vooral de leraar nederlands verantwoordelijk voor het door geven van de literaire cultuur dat blijkt bij voorbeeld uit het feit dat hij een centrale rol speelt bij de leesbevorderende activiteiten in vooral de onderbouw vo en bij de literair theoretische vorming van de leerlingen het wordt voor de leraar nederlands echter steeds moeilijker om deze opdracht uit te voeren en kele oorzaken daarvoor noem ik hieronder taalvaardigheid de traditionele inhoud van het vak taalkunde en letterkunde is te 2 8 moer 1991 7 8 recht uitgebreid met taalvaardigheid taal den het wegvallen van historische kennis bij vaardigheid is zelfs de hoofdmoot van het vak veel leerlingen doordat het vak geschiedenis gaan uitmaken maar de didactiek van dat vak niet meer in alle schoolsoorten verplicht is onderdeel is nog jong en wordt met vallen en voorbeelden van nieuwe verschijnselen in de opstaan en dikwijls in scholen zel f ontwik maatschappij die als hiaten in het curriculum keld er is nog steeds te weinig didactisch taal worden ervaren zijn beeldtaal audiovisuele vaardigheidsonderzoek en er zijn veel te wei communicatie argumentatieleer en volgens nig bruikbare methoden dat levert de leraren sommigen computerkunde of tenminste tekst veel extra werk op verwerking het vakonderdeel dat door deze bijkomende functionaliteit de maatschappij vraagt taken onder druk komt te staan is het litera van schoolverlaters terecht steeds minder tuuronderwijs al was het maar doordat de tijd theoretische kennis van het taalsysteem maar voor een gedegen voorbereiding gaat ontbre meer de beheersing van praktische taalvaar ken zo wijst het behoeftenonderzoek dat de dig heden lezen schrijven spreken en luiste c v en commissie vernieuwing eindexamen ren de leraar nederlands zal zich dus binnen programma s nederlandse taal en letterkunde het taalvaardigheidsonderwijs vooral moeten vwo en havo in i99o heeft laten verrichten richten op het aanleren van deze functionele uit dat de nederlandse samenleving vindt dat taalvaardigheden voor deze functionele taal het voldoende is wanneer 20 procent van de vaardigheden geldt in nog sterkere mate wat onderwijstijd in de bovenbouw aan literatuur zojuist gezegd is over taalvaardigheid in het onderwijs besteed zou worden terwijl de algemeen de discussies met de cven hebben praktijk van het moment is dat de doorsnee le bij voorbeeld laten zien dat een grote meerder raar rond de so procent van die tijd besteedt heid van de docenten het belang van syste aan literatuuronderwijs ook de 35 procent die matisch spreek en luisteronderwijs onder de cven voorstelt betekenen dus in werke schrijft maar helaas geen kans of tijd ziet om lijkheid een forse achteruitgang dat binnen de bestaande uientabellen te reali seren en meer uren kosten geld en dat heeft de verplichting b ij het geven van litera overheid er niet voor over tuuronderwijs mist de leraar nederlands bij zijn leerlingen zoals gezegd steeds vaker histo multi cu lt u raliteit de samenleving en rische kennis en inzicht dit komt bij het feit dus het onderwijs zijn multicultureel gewor dat de aandacht voor het kennisgebied kunst den de l eraar nederlands moet zich daardoor bij veel leerlingen altijd al marginaa l is ge naast zijn andere taken ook bezighouden met weest nu zou dat voor de l eraar zo erg niet het onderwijs in nederlands als tweede taal en zijn voor het voortbestaan van onze cultuur met intercultureel onderwijs voor nt2 is een echter wel als literatuur een keuzevak was didactiek aan het ontstaan voor intercultureel literatuur is als onderdeel van het voor iedere literatuuronderwijs zijn er a l leen nog maar scho l ier verplichte vak nederlands dus ook incidentele verworvenheden a ls het vado verplicht uitblazen in een wat kleiner exa project en r otterdam dus ook hier geldt de mengroepje is er in de societeit nederlands leraar n ederlands moet niet alleen les geven hij niet bij moet een leerplan en een didactiek ontwikke len extra tijd wordt hem of haar ook daar op l eiding voor zover de leraar nederlands voor niet toegekend een recente hogeschool of universitaire op l ei ding gevolgd heeft is zijn kennis van de histo hiaten de leraar nederlands voel t zich rische letterkunde dikwijls niet meer dan een vanouds verantwoordelijk voor opvulling van overzichtskennis n a zijn propedeuse waarin hiaten die in het curriculum ontstonden de dat overzicht van de nederlandse letterkundige taalvaardigheid kon als voorbeeld van een geschiedenis aan de orde is geweest h eeft hiaat binnen het va k gelden en binnen die hij zich namelijk kunnen specialiseren i n een taalvaardigheid de functionele taalvaardighe aantal gevallen maakt de letterkunde dan geen den als tweede hiaat binnen het vak kan gel onderdeel meer uit van zijn studie 1991 7 8 moer 2 8 als de leraar nederlands niet meer piepjong taalgebieden gaan domineren is reeel zij zijn is heeft hij in zijn opleiding nooit iets over reeds een cultureel offensief begonnen met jeug d literatuur gehoord hij beseft echter wel duidelijke pogingen om in midden europa de dat hij daar in de onderbouw aandacht aan engelse de franse de duitse cultuur te laten moet besteden de daartoe vereiste kennis en domineren ook valt op dat in geschriften over vaardigheden zal hij zich in zijn eigen tijd de europese eenmaking de aandacht uitslui hebben moeten eigen maken tend uitgaat naar sociale economische enjuri dische aspecten de cultuur wordt meestal d e c ul t uur a l o m b e dr ei g d overgeslagen zeker een kleiner taal en cul tuurgebied als het nederlandse dient bijzon brandend e kwe s tie de achteruitgang en der waakzaam te zijn het gaat immers om het de bedreiging van de literaire cultuur wordt behoud van de eigen culturele identiteit niet alleen in het onderwijs maar in de hele westerse were ld als een brandende kwestie samenvattend er waren motieven genoeg om ervaren zie onder andere bloom 1985 finkiel actie te ondernemen dat is niet plotsklaps en kraut 1987 goedegebuure 1989 hirsch 1988 onvoorbereid gedaan de spl is niet uit de janssens 1989 postman 1985 steiner 1987 van lucht komen vallen tijdens de algemene der voort 1989 conferentie van de nederlandse taal en lette dit heeft ongetwijfeld te maken met de ont ren de letteren in de knel 1987 deden de aan wikkeling van een vooral economisch tech wezige inspecteurs vo een oproep tot bunde nologisch ingestelde maatschappij waarin alles ling van de krachten om het literatuuronder wat k unst is steeds weer bedreigd wordt cul wijs te beschermen en tijdens het symposium tuur wordt in die maatschappij als koopwaar over de literaire canon antwerpen 1989 en de behandeld en omdat cultuur nauwelijks geld nijmeegse conferentie i 99o rond de literaire opbrengt is zij de sluitpost op alle begrotin competentie zijn in de wandelgangen de eerste gen voorbereidingen getroffen tijdens een bijeen h et onderwijs lijkt de aangewezen plek om komst van didactici ter advisering van de com deze teneur tegen te gaan zie tellegen 1 987 missie braet over het literatuuronderwijs in februari t99o is het definitieve besluit gevallen beeld cu ltuur de crisis van de literaire om de s pl op te richten de voorbereidingen cultuur wordt mede veroorzaakt door de hebben toen nog een klein jaar gekost groeiende concurrentie van de massamedia en de beeldcultuur heel wat recente publikaties het bestuur van de stichting promotie lite en openbare debatten signaleren een groeiende ratuuronderwijs bestaat op dit moment uit ongerustheid in dit verband i nternationaal drs koos hawinkels moedertaalonderwijs kan gewezen worden op ook hierboven ge voorzitter dr ronald soetaert moedertaalon noemde studies van mcluhan postman en derwijs vicevoorzitter vlaanderen dr wam hirsch i n nederland en vlaanderen op het de moor algemene literatuurdidactiek werk van janssens goedegebuure ka lmijn secretaris penningmeester dr eus schalkwijk knuist en de dissertatie van knuist er wordt vreemde talenonderwijs lid nederland door jongeren steeds minder gelezen met dr nicole rowan vreemde talenonderwijs name wordt gewezen op de afneming van de lid vlaanderen rust en aandacht vaardigheden en kennis no dig voor het dee lnemen aan de literaire cultuur wat d e s r l a l le m aa l wi l onder invloed van de snelheid en oppervlak kigheid van de populaire cultuur de stichting promotie literatuuronderwijs heeft volgens de notariele acte van ai december nationale cultuur door de naderende i99o letterlijk ten doel de aandacht en de europese eenmaking is duidelijk geworden waardering voor de literaire vorming in alle dat niet alleen de literaire cultuur op zich maar vormen van onderwijs en onderzoek en in de ook de nationale literaire cultuur punt van maatschappij als zodanig te bevorderen bij po discussie is h et gevaar dat de grote cultuur en litieke culturele en maatschappelijke instanties 2 86 moer 1991 7 8 en personen en bij het nederlandse en vlaamse wij willen een intermediair zijn tussen de school publiek en voorts al hetgeen met het voren praktijk met zijn noden en wensen en de weten staande rechtstreeks of zijdelings verband schap opdat er meer onderzoek gedaan wordt houdt of daartoe bevorderlijk kan zijn alles in dat uitgaat van die behoeften en wensen van de ruimste zin des woords het veld daartoe zijn bij voorbeeld al contac ten gelegd met de wet de werkgroep empi wat betekent dat voor de spl concreet dat rische literatuurwetenschap kunnen we uitdrukken in zeven punten wij willen een betere band tussen scholen en instan wij willen het literatuuronderwijs structureel en ties als schrijvers school en samenleving sss de inhoudelijk verbeteren er moet wat betreft pro stichting plint en dergelijke opdat de bestaande cedures lesmethoden selectie en ordening van mogelijkheden optimaal worden benut de leerstof en de toetsing onzes inziens nog wij willen latitudinaal overleg en samenwerking veel gebeuren om wat is gaan heten de literaire tussen de verschillende talensecties wij willen competentie van de leerlingen ieder op zijn blijven zoeken naar mogelijkheden om zonder niveau te verbeteren wij streven er in dat de positie van de individuele talendocent aan kader naar wetenschap onderwijs en verzor te tasten het literatuuronderwijs binnen een gingsinstellingen beter op elkaar af te stem school beter te coordineren of zelfs te inte men er zijn daartoe al heel wat contacten greren contacten met de vu die hier in haar gelegd nascholing al aandacht aan besteedt zijn al wij willen een longitudinale ontwikkeling wij gelegd willen blijven zoeken naar mogelijkheden om voor leerlingen literatuuronderwijs tot een dit alles mag redelijk idealistisch klinken het continu proces te maken dat verloopt van is zeer nuchter wij werken op basis van een moeders schoot tot aan universiteit of hoge beleidsplan met begroting waarvoor wij van school concreet betekent dat dat wij de aan wvc subsidie hebben gekregen wij kunnen sluiting tussen basisschool en voortgezet on dus tamelijk professioneel te werk gaan en bij derwijs die tussen onder en bovenbouw voorbeeld studie en onderzoek uitbesteden binnen het voortgezet onderwijs en die tussen onder andere omdat we zoals dat heet voor voortgezet en hoger onderwijs willen verbete instanties als slo en svo aanvraaggerechtigd ren daarnaast willen wij proberen een nauwer zijn verband tot stand te brengen tussen allerlei activiteiten buiten het reguliere onderwijs zo co n cr eet aa nb o d als leeskringen en letterkundige genootschap pen en het onderwijs zelf bemoeienis van een wat hebben we u concreet te bieden mens met literatuur mag niet eindigen bij zijn eindexamen symposium elk jaar minstens een sympo wij willen serieus werk maken van intercultureel sium of conferentie met workshops lezingen literatuuronderwijs in basis en voortgezet onder en verslagen van lespraktijk en onderzoek wijs contacten met de iaie international daarnaast activiteiten van bescheidener om association for intercultural education zijn vang voor kleinere groepen zo zijn we op gelegd 22 februari t99i begonnen met workshops wij streven naar internaticnaal overleg wij den creative writing en creatief vertellen en orga ken daarbij dat het goed is dit zoeken uit te niseerden op is mei in gent een congres over strekken niet alleen over ons hele taalgebied literaire competentie op 21 oktober een lezing waarbij we vlaanderen nadrukkelijk in onze over het tekort aan jeugdliteratuur in het on activiteiten betrekken we hebben een aparte derwijs engels en op 22 oktober een lezing door vlaamse afdeling met een eigen bestuur maar willem jan otten over poezie en film dit laat ook internationale contacten te ontwikkelen ste bij gelegenheid van de oprichting van de eerst binnen het europa van de twaalf maar vlaamse werkgroep literatuur en beeldcultuur ook met internationale organisaties als de ira op 24 januari 1992 verzorgt de spl samen met nee niet die de international reading asso rain een studiemiddag over leesbevordering ciation via literatuur en op 30 september en i oktobe r 1991 7 8 moer 2 87 1992 organiseert de spl in samenwerking met a faculteiten t g v projectnummer 2 8 31 05 de xu nijmegen en wellicht andere instanties onder vermelding stichting pl een congres over europees literatuuronder voor vlaanderen bankrekening 0012 2 7 13 st wijs 75 bij de alsk in gent onder vermelding van spl vlaanderen st pietersplein s gent tijdschrift wij brengen een literatuurdi u kunt ook uw school of instituut een dona dactisch tijdschrift waarin zowel binnenlandse teurschap voor allen laten aangaan dat kost als buitenlandse praktijkervaringen en onder dan f25 0 per jaar u krijgt dan tsjip op school zoeksresultaten worden doorgegeven dat ver en ook daar alle informatie over nascholing en slagen bevat van de werkgroepen samenvat congressen ook in zo n geval kunt u zich als tingen van ideeen die de redactie in andere individu aanmelden voor deelname aan werk tijdschriften aantreft stimulerende teksten en groepen als het kan mooie teksten want u mag zich voor informatie kunt u bellen 080 61 62 71 niet vervelen de eerste twee nummers van of 035 213778 tsjip tijdschrift voor literaire vorming zijn wan neer u dit bericht leest reeds verschenen u kunt het zelf beoordelen wij kozen een naam die onze liefde voor de goede literatuur e l s schot en de jeugd die haar leest tsjip zelf tot uitdrukk ing brengt wij hebben uitnodigin gen verstuurd voor correspondentschappen aan literatuurdocenten en didactici uit vlaanderen engeland duitsland frankrijk scandinavie et cetera het blad verschijnt driemaal per jaar w e rkgroepsactivitei te n permanent of ad hoc waarin u zo u daar prijs op stelt te zamen met enige andere leden een bepaalde problematiek bestudeert of onderzoekt en na der tot een oplossing brengt besloten is in eer ste instantie met de volgende vijf permanente werkgroepen te starten bulletin onderzoek scholing en nascholing vernieuwing l esprak tijk en latitudinaliteit voor de uitvoering van veel onderzoek zullen zoals gezegd externe in stanties benaderd worden zo heeft de slo onze veldaanvrage gehonoreerd wij hebben gevraagd een voorbeeldleerplan jeugdlitera tuur in de basisvorming te ontwikkelen dat zal gaan gebeuren in de loop van 1992 daar naast kunnen door het bestuur ad hoc werk groepen met een beperkte taak worden in gesteld wanneer daartoe een aanvraag wordt gedaan steu n wilt u onze stichting steunen wordt dan do nateur door storting van uw jaarbijdrage voor 1992 ad f35 op gironummer i8o 35 23 van de katholieke universiteit nijmegen directoraat 2 88 moer 1991 7 8