Symposium ‘De geletterde samenleving – werkelijkheid of mythe?’

tic inoefening en verwerking men gebruikt versla g korte teksten de lessenseries zijn uitgeprobeerd in acht ba sisscholen het effect varieert naar lessenserie in het algemeen gaan alle leerlingen wel voor karin woets uit maar de zwakke lezers het meest aldus aar noutse symposium de geletterde de lesprogramma s staan los van elkaar ze vormen geen samenhangende methode aan de samenleving ontwikkeling van dat laatste werkt aarnoutse op dit moment werkelijkheid of mythe xei n in de toekomst in h aar slo twoo rd mel dde bus dat rain in de b ovenstaande vraa g wa s o p 6 j uni van dit j a ar toekomst wat kleinschaliger b ijeenkomsten w il d e titel va n een symp osi u m georg anisee rd organiser en over wat minder bred e thema s door de faculteit der letteren van de katholieke suggesties daarvoor zij n welkom 6 universitei t braban t t e tilb urg zij s l oot hier mee aan bij de b el a ngs telling voor het thema noten gele tterdheid di e in i9 9o ee n nieuwe impuls kreeg doo rda t de unesco i99o tot h et j aar van over het them a van h et leren lezen en de pro de alfabe t ise ring uitriep blemen daaromheen zal in moer 199017 veel te tijde ns het symp osium kwamen drie the ma s vinden zijn d it themanummer over alfabetise paralle l aan de orde die volge ns het p ro gram ring verschij nt in nove mb er i99o maboekje bij h et symposium het ma atschap artikel te verschijnen in the reading resea rch pelijk b elang van gel etterdh ei d ond e r s trep en te quarte rly i99oliggi weten onderwijs en geletterdh ei d gele tt erd te zijner tijd zal er een verslagbundel van d it heid en mediagebruik en geletterdheid in het symp osium verschijnen waarin alle literatuur sociale ver keer h iero nde r volg t een korte be verwijzingen zullen worden op ge nomen daar spreking van wat de sp reker s met betre kkin g to t om word en verwijzinge n in d it kor t e versl ag het eerste thema te vertellen hadd en verder achterwege gel aten van b us zal oo k een artik el ve r schijnen in functioneel geletterd moer igqo 7 zie voor een b espreking van het p roefschrift kees hammin k is als o nderzoeker en begelei van h acquebord d orian de h aan en el s schel der van alfabetiseringscursussen verbonden aan lekens taal tekst en schoolsucces in moer h et studie en ontwikk elingscentrum voor 199oi3 p io2 io8 vo lwasse nen educatie sve hij g ing in zij n corresponde ntiead res van xnirr h ogesch ool verha al i n op de ont w ikkeli ng van e n d e ver midden nederland faculteit educatieve op warring rond de versc hillende definit ies van het leidingen t a v drs j h m w c l emens post begrip functionele geletterdh ei d want daa r bus 14007 35o8 ss utrech t gaa t het toch voornamelijk over in de publik a ties met cijfe rs en voors pellingen b etreffende het leesvaardigheidspeil van de basisschoolleer li ngen en h e t nog veela l ve rb orgen analfabe tisme van vo lwassenen in ned erland zo ver l aat ach t procent van de l eerli ngen d e b as issch ool als functioneel analfab eet wesdorp e a 1985 hammi nk is beroep sha l ve g eri c ht op vo lwas senen ee n g roep waarnaar na uwe lijks e mp i risch ond erzoek is verric ht d e scha ttingen van het aantal volwassen funct ionele analfab e ten i n 1990 6 moer 229 nederl and z ijn nu opg elop en to t 1 2 m iljoen e n tijd echter is het begrip met de rijksregeling de overgrote meerderheid daarvan zijn autoch basiseducatie gereduceerd tot vaardigheden die tonen het aantal deelnemers aan lees en s tri kt n oodzakelij k z ijn om te kunne n fu nctio schrijfcursussen is zeer laag maar een a twee nered hammin k igg o p 16 wat nu precies procent van de doelgroep wordt bereikt h et die strikt noodzakelijke vaardigheden zijn is aan tal projecte n is ec hter g es t ege n van zo n 25 i n iets dat nog duidelijk geformuleerd moet wor 1975 to t zo n 40o hal verwege de j a ren t acht ig den het definieren van het begri p functionele ge o ve rigens g elooft hammi n k niet da t er een letterdheid is een normatieve kwest ie in ham analfab etenloze samenl eving k an b es taan minks woorden iemand is niet zo geletterd als sch olen zullen nooit ui ts luitend alfabeten afle een ander den kt d at hij zo u moete n zijd wat vere n wat voor onde rwijssysteem er oo k ge s tr ikt no d i g is aan lezen en sc hr ij ven is ee n zeer hanteerd wor d t en hoe goed die scho len oo k p ersoonlij ke zaak in h e t be gr ip functionele functioneren gele tterd heid zit b ovendien een m aatsch appe lijk e eis het is de ge letterdheid die niet pe r se brede taalontwikkeling alled aags is maar die voor b e paa ld e situa t ies waarin gelezen en lof geschr even m oet word en lu do verhoeven ging in zijn verhaal eveneens en waar je ni et altij d voor k ies t vereist is zo in op h et b egri p func tionele ge letterd hei d maa r geformuleerd gekoppeld aan sociale redzaam bouwde het o p zijn ma n ier uit tot een br uikbaar heid is het begrip zeer breed hammink is er b egrip voor de basisschoo l alhoewel zijn ver voorsta nde r va n om tot de formu lering van een h aalerg tec hnisch klonk d oor h et vakjargon en duidelij k minim umpa kket te komen waarmee h et gebruik van veel sheets met overzich ten vo l wassenen zich in de nederlan dse samen le verhoeven is d ocent op de f aculteit der l ette vi ng van nu fu nctionele ge letterdhei d is oo k ren van de ku s alwaa r hij onde rzoe k d oet naar tij d en landgebo nde n zouden moeten ku nnen taalverwerving mond eling en sch riftelijk eer redden daarvoor zou vast moeten komen te ste en twee d e taal h ij heeft oo k meegewerkt staan welke taal geb rui k ssituaties b elangrijk aan diverse leesmethodes zijn en wat taalgebruikssituaties alledaags verh oeven noemde ook de informatiegerich te maa kt want dat lijkt cru ciaal te zijn om func definitie van functio nel e geletterdheid van de tionel e g el et terdheid te d efin iere n a an de o nt unesco h et k u nnen begrij pen en gebruik en wikkeling van de definities van alfabetisme van te k st en voor d e alled aagse omgang maar heeft h ammink al eerder een artikel gewijd voeg de eraan toe d at hier zeker het begrip h a mm ink i 99 o d aarin gee ft hij een bekn o pt communicatieve competentie bij moet staan overzicht van de definities die de laatste dertig i nzichten in mon d elinge vaar d ighed en zijn jaar zijn geformuleerd begin jaren vijftig was voo ral ontwik kel d vanuit de amerikaanse en een alfabeet volge ns de unesco iemand d ie canadese socio en psych olinguistie k ka n lezen en schrijven en in s taa t is een korte volgens d ie inzich ten zijn beginnende lezers eenvoud ige tekst met b etrekking tot h e t dage voornamelijk bezig met decoderen het wor lijk s leven te begr ijped h ammink i99o p 15 stelen met de abstracte tekens die letters en h ammi nk wij st e rop dat analfabe t isme toen woorden representeren binnen zo n benade gezie n werd al s een ond er w ijs pro bleem i n de ring worden mondelinge vaar d ighe den o p j aren tachtig heeft m e n h et over p er soo nlij k e n school niet als b el angrijk gezien a ldus verhoe maatsch appe lijk functione ren en de doelstel ven i n de onderbouw zou er echter een brede lin g volwasse nen zo te l ere n l ezen en sc hrijven taalon t wikk el ing plaats moeten vinden waarin dat zij meer g ree p op inzicht in e n zeggensch ap schriftelijke en mondelinge vaardigheden hun ove r hu n eigen situ atie e n de maa t sc happelij ke pl aats krijgen gebleken is namelij k d at e r b ij we rke lijkheid di e d aarop van inv l oed is krij ged kind eren in groep 6 spra ke is va n een correlatie h ammi nk i 99o p 16 de ontwikkeli ng van ge let terdheid vertoont een h e t geb rek aan func t io nele gel etterdheid is sterk verband met de ontwikkeling van de nu niet puur ee n onderwijsprob leem omdat er mondeli nge vaardigheden k end wo rdt dat het samen han g t met sociale dat zeven of ac ht procent na de b asisschool c u lturele en econo mische factoren tegelijker funct io neel analfabee t is is iets om zeer bezorg d 230 moer 1990 6 ove r te zijn of je k unt ze ggen dat lee rlingen ee n echter wel goede methodes nodig want besluit bepaald minimumniveau gehaald hebben of verhoeven leerkrachten doen wat de methodes niet is echter afha nkelijk van de defin itie die je dicteren hanteert van functionele geletterdheid het niveau dat de adviesraad voor het basis beter lezen onderwijs h ea o a l s mini mumniveau laat g el d en een tech nisch leesniveau va n nv z 9 vind t aryan van der l eij h ield een verh aal over ee n verhoeven te laag project waar hij zelf bij betrokken is het zwn f unctionel e geletterdh ei d omvat versch illen lu w proj ec t en dat zich richt op de verbete d e vaardi g hed en gr ammat icale of d ecod eer ring van de orga nisatie va n h et leesond erwijs strategisch e en sociolinguis tische va ard i ghe en de l eesresul t aten van d er leij is hoo gleraar den bij de vakgroep ontwikkelingspsychologie de eerste twee vaardighe den zijn voor kleu pe dologie e n speci ale peda gogie k va n de vrije ters dan mondeling te stimuleren door het u nive rsi teit te am ste rd a m is lid geweest van gezame n lijk lezen van prentenboeken kun je ge de al eer d er ge noe mde nr s o e n is g epromo leidelijk aan komen van aa ndacht voor het b eeld veerd op een onderzoek naar leesproblemen tot aandacht voor de tekst volgens ve rhoeven ernstige leesproblemen een o n de rzoek n aar moge word t er i n het kleu t er onderwijs nau welijk s lijk hede n tot diffe rentiatie en b eh andeli ng met deze aanpak gewerkt deze bewering werd het z wnlu w project loo pt vana f 1986 e n er doo r velen in de zaal ech t er tegen ges pro ken zijn al resultaten behaald er zijn duidelijk veel is het gebruik van prentenboeken als voorbe minder kinderen met lage leesscores en ook de reid i ng op het leren l ezen niet b ij uitstek een betere kinderen profiteren er uiteindelijk van traditie in het kleuteronderwijs de decodeer met dit project wordt aangesloten bij de on vaardigheid zou volgens de a r b o de minimum ond erb ro ken o ntwikkelin g en d e zorgverbre vaar d igheid zijn voor h et eind van d e basis ding genoemd in de wet op het basisonder schoo l d e grote meerderheid van de kind eren wij s kort weergegeven houdt dit het vol gend e leert niet s pontaan lezen en volgens verhoeven in onderdeel van de ononderbroken ontwik moet dan ook veel aandac h t aan de b egeleid ing k eling is aanvankelijk en voortgezet lezen ee n van het decodeerproces besteed worden gelei delijke indi vidualiseri ng van het l ees strategische vaardigheden worden omsch re onderwijs gebrui k van zelfstandige wer kvor ve n al s het o p men taal niveau bezig zijn me t men diagnostiserend ond erwijzen groep sge teksten het beg r ijpen en reguleren van he t wij s sch oolonderzoe k en formatieve toet sen eigen denken concreet ku n je dit in het o nd er b ij zorgverbreding h oort het systematisc h g e wijs stimul eren door h ardo p te l a t en denken bruik van remedierende materialen en metho d oor directe uitleg en door coaperatief leren d ieken een struc turer ing naa r l eerl i ng en l eer o p dit laatste legde verhoeven vee l nadruk het kracht de uitbreiding van de daadwerkelijk is niet all een belang r ijk e n zinvol om in groep bestede leer tijd en een o rg anisatie waa rd oor jes te leren maar ook om in groepjes te praten de l eerkrach t zwakke l ezers kan begel ei den over wat je gelezen hebt het z w nr u w project maak t de leerkracht n ie t het sociolinguistische aspect heeft betrek zozeer methode als wel materiaa l gebonden k i ng op h et lere n reflecteren o p eigensc happ en en gebruik van t aal h e t trad itionele taalbe va n d e r leij p resenteerde de res ultat en van sch ouwi ngsond erwijs is voora l gerich t op de een ve rgelij kend onderzoe k me t e n zond er vorm het grammatica onderwijs is daar een z wnluw de ve rsch illen in r esultaten ont voorbeeld van verhoeven pleit voor onderwijs staan in de tweede helft van groep 4 dan wordt in schriftelijk e taa l beschouwing ofte wel du id e l ij k d at de kinde re n in het z w aluw pro sc hriftbeschouwin g hij heeft het d aar b ij over jectaanzienlijk b eter sco ren tekens kwestie van afsp raak tek sten kwes va n d e organisatie van het leeso nde rwij s tie van functie en naslagwerken kwestie va n wordt veel verlangd het is inte nsiever alle kin geheugensteun deren word en in hu n o ntwikkeling bijgehou om kinde ren o p de b asisschool een brede den het vraagt vee l aan toetsing en he t kunnen functione le gel etterdheid bij te brengen zijn i nterpreteren van de toets resultaten en e r 1990 6 moer 2 3 1 wo rd t vee l tijd en energie g es token i n het bege ringspolis een nog hoger leesvaardigheidsni leiden van zwakke lezers veau vereist kurvers mooren 1988 wat het project nu precies is vat te van de r l eij aa n het ein d van zij n verhaal nog eens sa d e ge letterde samenlevin g werkelijkhei d of men h et is allereerst een demonstratie dat het my the h et woor denboek defini eer t myth e als onderwijs beter kan worden zowel de organi iets dat voor waar wordt aangenomen zonder s atie van h et o nderwijs a ls d e leesresul t aten en fei t elijke grond d e gele tter de samenleving is er is aangetoond dat kennis en vaardigheden geen mythe want de samenleving is al tijd o p van de leerlingen vergroot k u nn en worden en de ee n of andere m anier gel etterd m aar het is dat hun zelfs t andig werken te bevord eren is misschie n we l een illusie om te denken dat er zond e r dat ze aan hu n lo t overgela ten worden ooit sprake zal zijn van de volledig gele t terd e want de feedback van de leerkracht is buitenge samenlevin g d at is de harde wer kelijk heid woon belangrijk o p de vra ag hoe j e ongel etterdh eid kunt literatuu r voo rkome n is volge ns va n der leij geen an t woord i n l ongitudinale z in te geven h ij heeft hammink k de strijd tegen ongeletterdheid in iede r geval met zij n p roject geprobeerd t e in vernieuwing tijdschrift voor onderwijs en opvoe bewijzen dat geletterdheid te bevorderen en ding januari t99o te verbeteren is kurvers j p mooren de smalle marges van geletterdheid in leesgoed december 1988 geheel geletterd wesdorp h e a wat leren ze op school voorstudie periodieke peiling onderwijsniveau den haag met het jaar van d e gelet terd heid is tevens een 1985 d ecade begonnen waa rin vo l gens een doel stelling van de u n e s c o het analfabetisme uit geroei d zou m oeten wo rden m et een beetje gelu k ec hter zal de d efi niti e van geletter dheid tegen het ja ar 2000 weer aange p as t moete n worden er word en steed s hogere eisen aan het niveau van gel ette rdhei d gesteld naarmate een maatsch a ppij zich ontwik kel t z oals kurver s en mooren schreven in hun in le id i ng voor een eerder aan de kub gehouden symposium over makkelijk lezed h et b egr ip functionel e gelet terdhei d nu inge burgerd is nog niet zo erg lang in zwang en het moeten kunnen toep assen van de aangelee rde l eesvaardigheid in ra dio en t v gid sen s p oor boe kjes onderschriften of kranteberichten al evenmin in veel l and en wordt in mi ddels als minimaal n iveau voor ge l etterdh eid een niveau ver gelij kba ar m et vier jaar leesonderwijs ge noemd van der leij 1987 rekende uit dat al leen al om ond ersc hriften o p t v bij te ku nnen ho ude n ee n leesvaardi g heid sniveau van mini m a al eind d erde kl as groe p 5 b asison derwijs vereist is levi n e 1986 co n stateerde d a t om een krant te kunnen lezen minimaal 7 a 8 jaa r lees o nde rwijs no dig zou zijn en ges uggereer d wordt wel da t voo rlich ti ngs materiaal van d e overheid ee n huu rcontrac t of een verzeke 232 moer i99o 6