Taal over sekse

vrouwen via taal eronder te krijgen zo n com plott heorie gaat niet op joke huisman gebruikt voortaan de formulering het sekse onderscheid in taal in hoofdstuk 1 biedt huisman de lezer een theo retisch kader dat het zicht op sekse onderscheid in taal kan verhelderen verschillende visies op de relatie taal en werkelijkheid komen aan de or de sinds sapir en whorf hun hypothese formu leerden blijven mensen geboeid door de vraag of in de eerste plaats de cultuur van een taalgemeen schap betaal beinvloedt of juist de taal het waar nemen ordent en daardoor de cultuur van een ge boel meenschap deze kwestie is ook in de discussies over taalseksisme weer actueel is sekse onder besprekinge n scheid in taal het gevolg van de ongelijke verhou ding tussen de seksen of juist de oorzaak van die ongelijkheid geloof je dat laatste dan is er heel wat te verwachten van taalveranderingsvoorstel len joke huisman ziet taal en cultuur niet op die annette van der post manier gescheiden maar meent dat taal een on taal over seks e derdeel van de cultuur van een gemeenschap is talig handelen is maatschappelijk handelen taalseksisme is niet langer een onderwerp dat al daarmee wordt een antwoo rd op bovenstaande leen op borrelpraatniveau ter tafel hoeft te ko vraag overbodig men de publikatie taal over sekse van joke hoofdstuk 2 gaat over hoe het biologisch verschil huisman is een redelijk geslaagde poging om het tussen vrouwen en mannen cultureel wordt inge onderwerp dat aan het eind van de zeventiger ja vuld in onze samenleving interessant is de vraag ren in de belangstelling kwam nu eindelijk eens welke rol de taal daarbij speelt de auteur stipt uit te diepen en binnen een theoretisch kader te dat wel even aan maar kan geen antwoorden aan plaatsen reiken die zijn ook nog niet voorhanden in dit indertijd werd in diverse publikaties op het ge stadium van feministische taaltheorie ontwikke bied van taal en sekse al onderscheid gemaakt ling tussen onderzoek naar verschillen in taalgebruik toch is het jammer dat de theoretische visies uit van vrouwen en mannen daarover brouwer e a de twee inleidende hoofdstukken op die manier vro uweniaal en mannenpraat en onderzoek naar niet echt verbonden worden met het eigenlijke taal o ver vrouwen en mannen ook wel taalsek literatuur onderzoek in de latere hoofdstukken sisme genoemd dat laatste gebied was er tot nu een euvel waar niet alleen deze publikatie aan toe bekaaid afgekomen in nederland met enkele lijdt wel weet men na lezing van beide hoofd niet al te diep gravende publikaties stukken vanuit welke theoretische achtergrond joke huisman wil daar nu verandering in brengen huisman opereert en schroomt niet de hand in eigen boezem te ste in hoofdstuk 3 wordt uitgelegd wat een privatie ken gezien vroegere publikaties van haar over dit ve tegenstelling tussen de begrippen mannelijk onderwerp zij neemt daarbij eerst de term taal en vrouwelijk is dit gebeu rt aan de hand van een seksisme zelf onder de loep zij komt tot de con bestaand betekenisanalyse model volgens mij clusie dat die term die aanvankelijk voor het hele maakt huisman het daarmee onnodig ingewik terrein van taal over vrouwen gehanteerd werd keld een niet taalkundig geschoolde lezer moet beter alleen gereserveerd kan worden voor die zich nu door dit model heen worstelen om de lijn taaluitingen die bewust denigrerend zijn voor van het betoog te kunnen blijven volgen terwijl vrouwen taal op zich kan niet seksistisch zijn het best zonder die omweg had gekund een ele stelt zij met het gebruik van die term wordt ment in dit model is dat ongemarkeerde vormen moedwilligheid van mannen gesuggereerd om mannelijk zijn en gemarkeerde vormen vrouwe 36 lijk de norm is mannelijk de afwijking vrouwe zoek hij legde vrouwen en mannen invulzinnen lijk bijvoorbeeld medewerker medewerkster als de volgende voor het begrip vrouwelijk wordt dus gedefinieerd als als iemand geld verliest op straat dan is een niet mannelijk als het ontbreken van mannelijk sufferd bij navraag bleek dat 60 procent van de heid wanneer een begrip wordt gedefinieerd als mannen die hier hij invulden daadwerkelijk aan ontkenning van het tegenovergestelde begrip een manspersoon had gedacht van de vrouwen noemt men dat een privatieve tegenstelling huis die hij invulden dacht maar 10 procent daadwer man constateert dat deze privatieve opvatt ing van kelijk aan een manspersoon de andere 90 pro vrouwelijk en mannelijk niet alleen in dit analyse cent had geen specifieke voorstelling van een model opduikt maar ook op betekenisniveau man maar vulde bij gebrek aan beter hij in op zelf daarover gaat hoofdstuk 4 woorden die merkelijk dus de sekse van de hoorder of luiste naar vrouwen of hun bezigheden verwijzen raar bepaalt de interpretatie van de zogenaamd hebben vaak een minder positieve dan wel een sekseneutrale persoonsaanduidingen negatieve betekenis vergeleken bij woorden die veel sekseneutrale persoonsaanduidingen functio verwijzen naar mannen en hun bezigheden hij is neren dus niet als zodanig omdat zij in eerste in beroeps wordt neutraal opgevat zij is beroeps stantie mannelijk geinterpreteerd worden dit krijgt een seksuele bijbetekenis een secretaris geldt ook voor beroepsbenamingen van die be heeft een heel andere functie dan een secretares roepen die in meerderheid door mannen worden se een vrijgezelle man zet de bloemetjes buiten uitgeoefend dit inmiddels overbekende raadsel terwijl een vrijgezelle vrouw zit te verzuren over tje vormt daar een duidelijke illustratie van een dit soort dingen zegt joke huisman terecht dat jongen en zijn vader kregen een ernstig auto on niet de benaming op zich maar de sekse van de geluk de vader was op slag dood maar de jongen personen om wie het gaat de ongelijke betekenis leefde nog hoewel ernstig gewond hij werd on waarde uitmaakt middellijk naar het ziekenhuis gebracht waar hij hoofdstuk 5 gaat over heel herkenbare zaken le met spoed geopereerd zou worden toen hij de dereendie wel eens iets schrijft kent de proble operatiekamer werd binnen gebracht keek de men van de zogenaamde sekseneutrale persoons chirurg naar hem en zei ik kan hem niet opere aanduidingen als de leerling het kind het indivi ren het is mijn zoon hoe is dat mogelijk du dan komt men toch nog in de knoop met ver in hoofdstuk 6 worden sekseverschillen in de wijzingen middels persoonlijke en bezittelijke taalschat zelf behandeld deze verschillen kunnen voornaamwoorden sekseneutrale voornaam de basis vormen voor taalseksisme een kritisch woorden hebben we daar immers niet voor taalgebruiker hoeft er echter geen gebruik van te nu is het gebruikelijk als de sekse van de persoon maken taalseksisme kan dan als volgt worden over wie het gaat onbekend is met mannelijke gedefinieerd x is seksistisch als door het uiten aanduidingen te verwijzen hij hem zijn vanuit van x in context y opze tt elijk een ongerechtvaar de veronderstelling dat dit neutraal wordt opge digd of irrelevant onderscheid naar sekse wordt vat ook hier steekt de privatieve opvatting dus gemaakt op zodanige manier dat vrouwen wor de kop op het blijkt niet alleen gebruikelijk om den benoemd als minderwaardige onbetekenen het zo te doen maar wat ik niet wist zelfs de of seksuele wezens pag 54 min of meer verplicht geeft de context geen uit in uitingen als wat een manwijf of typisch vro u slu itsel over de sekse van de persoon dan moet wenlogica ligt het seksistische er dik bovenop zo zegt het groene boekje de spellingswet van toch kan een uiting als zij is een aantrekkelijke 1947 het woordgeslacht 1 doorslaggevend zijn vrouw even goed seksistisch genoemd worden in woordgeslacht en biologisch geslacht worden hier de context van een gesprek over het wetenschap dus gekoppeld bij nader onde rzoek blijken veel pelijk standpunt van de vrouw in kwestie hoe ta neutrale persoonsaanduidingen een mannelijk lig is nu zo n taalseksisme vraag ik me af woordgeslacht toegedicht te k r ijgen in het groene de laatste tijd zijn woordenboeken doelwit van boekje bijvoorbeeld persoon m daarmee wordt taalseksisme speurders geworden eigenlijk zou je mannelijke verwijzing dus tot regel een woordenboek niet van taalseksisme kunnen sekseneutrale persoonsaanduidingen worden betichten omdat een woordenboek een objectief vaak helemaal niet neutraal opgevat ma rt yna beeld moet geven van de taalschat alle vrouwon 1978 toont dat aan met een heel aardig onder vriendelijkheden incluis toch blijken woorden 37 boekmakers er niet in te slagen onderzoek op van woorden die in de loop der tijd een ongunsti dit gebied in van dale 10e druk onthult dat ge betekenis voor vrouwen hebben gekregen een daar waar de woordenboekmakers keuze hadden voorbeeld daa rv an is het hernieuwd gebruik van vrouwen vaak in een onnodig slecht daglicht zijn het woord meiden in meidengro ep meidenwerk gesteld in de selectie van woorden afleidingen en meidenblad en voorbeeldzinnen bijvoorbeeld een groot deel van dit hoofdstuk wordt besteed de eerste betekenis van gezin is vrouw en kin aan vrouwelijke beroepsbenamingen een terrein deren hij gaat roetzijn gezin op reis inmid waar heel concreet maatschappelijke en talige dels bijgesteld in de 11 e druk ontwikkelingen samenkomen status en prestige wel vrouwenlogica geen mannenlogica wel spelen een belangrijke rol bij veranderende be mannenmoed geen vro uwenmoed roepsbenamingen treden er meer mannen toe tot papagaai iemand die anderen napraat zij is een traditioneel vrouwenberoep dan verande rt de papagaai van haar moeder de beroepsbenaming vrij snel in een met m ee r woordenboekmakers moeten op z n minst zorgen prestige bijvoorbeeld verpleegster verpleegkun niet al te ver achter te lopen bij de feiteli j ke si dige over de praktijk van taak en machtsverde tuatie dat ze dat zelf ook vinden blijkt wel uit ling bij toename van het aantal mannelijke ver het feit dat in de 11 e druk 1984 het een en an pleegkundigen is inmiddels de opvallende publi der is bijgesteld katie kroonprinsen en assepoesters van marlies joke huisman onderscheidt drie produktieve me ott verschenen chanismen ten aanzien van vrouwen in de taal dit zijn zonder meer interessante processen schat maar naar mijn idee behandelt huisman de be associatie met seks bijna alle woorden voor roepsbenamingen een beetje te uitvoerig of mis vrouw of meisje kunnen in een bepaalde con schien te weinig talig om mij te boeien voor een text een seksuele betekenis krijgen bijvoor meer talige benadering van veranderingen in vrou beeld de vrouwtjes welijke beroepsbenamingen kan men ook het ar passiviteit tegenover activiteit zij wordt ge tikel hoe vrouwelijk is een hoofd van dede neukt hij neukt brouwer in de gids nr 2 1985 lezen trivialisering middels verkleiningsuitgangen bij hoof dstuk 8 bestaat uit een samenvatting en con voorbeeld hulpje dikkerdje clusies uit de voorgaande hoofdstukken logisch dat vrouwen die vanuit hun eigen invals in hoofdstuk 9 vraagt huisman zich af welke ver hoek over seksualiteit willen schrijven in de pro anderingsstrategie vanuit feministisch perspectief blemen raken de bestaande taalschat blijkt niet de voorkeur verdient als we het hebben over per toereikend soonsaanduidingen hoofdstuk 7 gaat over welke taalveranderingen er er zijn op het moment twee ontwikkelingsten spontaan optreden met betrekking tot sekse on densen gaande zowel spontaan als gepland derscheid en wat er via bewuste taalplanning ver de neutraliseringstendens dat wil zeggen de beterd kan worden immers als talig handelen mannelijke vorm wordt gebruikt om naar man beschouwd wordt als maatschappelijk handelen nen en vrouwen te verwijzen bijvoorbeeld do kan taalverandering maatschappelijke verandering cent arts overwegingen die hiervoor pleiten betekenen zijn huisman stelt zich op het standpunt dat taalplan mannen en vrouwen worden formeel gelijk ge ning die voldoende aansluit bij maatschappelijke steld al is de vorm toevallig de mannelijke ontwikkelingen en niet strijdig is met gangbare het gebruik van een vorm is minder omslachtig taalveranderingsprocessen zin heeft het introdu het prestige van de mannelijke vorm straalt nu ceren van geheel nieuwe woorden zoals straver ook op vrouwen af 1975 voorstelt onnodig onderscheid tussen de seksen ver nen in plaats van hij of zij dwij nt zaar in plaats van zijn of haar de differentieringstendens dat wil zeggen haam in plaats van hem of haar mannelijke en vrouwelijke aanduidingen wor om het probleem van de sekseneutrale voornaam den naast elkaar gebruikt bijvoorbeeld leraar le woorden op te lossen lijkt daarom niet zinvol rares overwegingen die hiervoor pleiten en dus joke huisman ziet wel iets in het herwaarderen tegen neutralisering 38 mannen en vrouwen zijn maatschappelijk ze verantwoorden in een voetnoot ik vind dat zij nog niet in gelijke positie dat moet je niet datzelfde ook kan eisen van haar bovenbouw verdoezelen maar juist zichtbaar maken op vwo en havo leerlingen als zij werkstukken ma zo n manier kan het nog bewustmakend wer ken ke n wat dacht u trouwens van bovenstaande oplos het gebruik van juist de mannelijke vorm voor sing de leerkracht zij haar zo doe ik het op beide seksen lijkt een bevestiging van de huidi het ogenblik de mannelijke neutrale persoons ge ongelijke situati e aanduiding combineren met een vrouwelijke neutrale aanduidingen blijken niet te bestaan neutrale verwijzing dus ook dat kan ontmaskerd worden door het gebruik de leerling geeft haar interprefatie etc voorlopig van mannelijke vormen en vrouwelijke vormen is het wel aardig om het zo te doen omdat het le naast elkaar zers attendeert op het probleem het is duidelijk dat joke huisman kiest voor dif voor mensen met enige achtergrond in de taalwe ferentiering zowel voor beroepsbenamingen als tenschap en belangstelling voor taal en sekse ligt bij voornaamwoorden die naar personen verwij hier een verhelderende publikatie zij kunnen zen dus leraar lerares liever dan leerkracht hij zich in toekomstige discussies ontpoppen als of zij liever dan hij gedegen gespreksdeelnemers hun leerplannen me naar mijn i dee ontwikkelen persoonsbenamingen thodes en artikelen kunnen uitblinken door con zich toch spontaan in de richting van neutralise scientieus gebruik van sekse onderscheid in per ring en misschien komt dat door de voorkeur soonsaanduidingen en zo kunnen zij een kleine die vrouwen zelf daarin hebben ik noem mijzelf bijdrage leveren aan het grote streven naar maat puur gevoelsmatig liever neer andicus dan neer schappelijke gelijkheid voor vrouwen en mannen landica liever docent dan docente blijkens on derzoekjes van zowel huisman als brouwer ben joke huisman ik daarin ook niet de enige het zal toch de aan taal over sekse trekkingskracht van het mannelijk prestige zijn een sociolinguistische benadering met de verwijzende voornaamwoorden gaat het atyv publikatie nr 45 wellicht precies de andere kant op steeds meer mei 1984 hoor en lees ik de hij of zij constructie terecht te bestellen bij instituut a tw spuistraat 210 dacht ik amsterdam tel 020 5253864 een leerkracht die doelstellingen voor een les for mulee rt meewerkt aan schoolmethodes een a rt i overige literatuur kel schrijft kan niet meer klakkeloos zinnen no d e d e brouwe hoe vrouwelijk is een hoofd in de gids jrg 148 nr 2 1985 teren als marlies ott kroonprinsen en assepoesters een onder de leerling geeft zijn interpretatie van het verhaal zoek naar de minderheidspositie van agentes en verple in zijn eigen woorden weer zolang er nog geen gers amsterdam sua 1985 nieuwe richtlijnen zijn uitgevaardigd zal zij aan maria straver zie huisman dit punt aandacht moeten besteden en haar keu 39