Taalbeheersing op ‘De Vooys’: onderzoek voor de praktijk

taalbeheersing op de vooys onderzoek voor de praktij k j h l de vries dit artikel beoogt een beeld te geven van het werk van ons team dat taalbeheersing voor z n rekening neemt op het instituut de vooys het instituut van de vakgroep nederlandse taal en letterkunde van de rijksuniversiteit te utrecht dat team telt op het ogenblik drie stafleden en drie assistenten van wie een aangesteld door de stich ting voor onderzoek van het onderwijs svo omdat taalbeheersing geen traditioneel academisch vak is en het bovendien in utrecht op een andere manier aan bod is gekomen dan in amsterdam en op de technische hogescholen geef ik in 1 een beknopt historisch overzicht van ons ontstaan en onze activiteiten daarna komt in 2 een uiteenzetting van doel en aard van ons onderzoek in 3 gevolgd door een schets van een onderdeel daarvan als voorbeeld tenslotte geef ik in 4 een overzicht van ons huidige reguliere onderwijsprogramma hierbij maak ik met name in 2 en 3 vrijelijk gebruik van de ideeen die in ons team gemeengoed zijn en die evenals onze initiatieven dikwijls hun oorsprong vinden bij onze initiator drop 1 korte geschiedeni s taalbeheersing is een jong vak op de vooys het initiatief waaruit onze huidige activiteiten voortkomen stamt uit het studiejaar 1967 68 toen kreeg drop destijds hoofdmedewerker voor moderne letterkunde als pleitbezorger voor het vak het verzoek er een experimenteel begin mee te maken de directe aanleiding tot dit initia tief was tweeledig enerzijds liet de taalhantering van veel studenten te wensen over en anderzijds kregen studenten te weinig inzicht in de problematiek van de taalhantering om voldoende voorbereid te kunnen beginnen aan hun leraarstaak voorzien in deze tekorten is nog steeds ons voornaamste onderwijsdoel in onze colleges in de eerste twee studiejaren de experimentele periode duurde tot 1971 toen werd taalbeheersing een regulier onderdeel van het pre kandidaatsprogramma sinds 1971 72 van de eenjarige prope deuse waarvan we een derde voor onze rekening nemen sinds 1972 73 ook van de tweede studiefase tot het kandidaatsexamen de staf kwam op drie man drop de vries zendervan gedurende deze tijd van 1968 tot nu hebben we verschillende onderzoekingen aan gevat voorstudies van drop resulteerden in een aantal artikelen van zijn hand o m in studia neerlandica 1969 de nieuwe taalgids 1971 en een drietal in levende talen 1971 studies ten behoeve van ons eigen onderwijs aan de pre kandidaten zullen een praktische neerslag vinden in taalbeheersing handboek voor taalhantering drop de vries te verschijnen maart 1974 gevolgd door oefenboek projecten met kandidaten begonnen in de experimentele periode resulteerden in de beredeneerde bibliografie over overtuigen een orientatie in de persuasieve communicatie groningen 1972 9 vooral bedoeld als apparaat voor onderzoek en een artikel over lexicale vraag en antwoordtypen in opvoeding en onderwijs 25 1973 bedoeld voor de praktijk van onderwijzer of leraar in een uitvoeriger artikel over het laatste onderwerp zullen ook onderzoeksmethode en problematiek aan de orde komen sinds 1 september 1973 nemen we deel aan een interdisciplinair onderzoek naar het begrijpend lezen op de basisschool svo project 0275 een onderzoek op lange ter mijn waarvan vooral in het begin een belangrijk deel voor onze rekening komt vrijwel al ons lopend onderzoek ook met gevorderde studenten hangt hier direct of indirect mee samen in de komende twee jaar hopen we nog een of twee projecten aan te vatten die hier naar doel en type bij aansluiten studenten van de vooys kunnen op dit onderzoek echter niet afstuderen de vak groep wil het bestaande karakter van de studierichting en haar onafhankelijkheid ten opzichte van het taalhanteringsonderwijs handhaven en zal voorstellen het onderzoek en onderwijs ten behoeve van de taalhanteringspraktijk een afzonderlijke plaats te geven in de utrechtse faculteit der letteren over een ontwikkeling in die richting is echter nog niets zeker wel is zeker welk karakter ons werk zal hebben we willen ons onderzoek en onderwijs in dienst stellen van de praktijk dat wil zeggen van de oplossing van problemen die zich voordoen in de praktijk van de taalhantering bruikbaarheid is ons voornaamste criterium 2 doel e n aard van ons taalhant e ringsonderzoe k verschillende vormen van taalhantering kunnen we in de praktijk opvatten als een karwei dat de taalgebruiker in kwestie tot een goed einde moet zien te brengen zoals bij elke karwei lukt dat met de ene aanpak beter dan met de andere onze taak is een goede aanpak te vinden en die te presenteren in zo n vorm dat die taal gebruiker er mee uit de voeten kan we moeten daarvoor antwoord vinden op vragen als wat moet die taalgebruiker doen om als lezer schrijver enz een bepaald gewenst resultaat te bereiken hoe moet hij het doen wat moet hij ervoor kunnen ons doel is zo te komen tot een procedure voor die bepaalde vorm van taalhantering dat bepaa lde karwei en zonodig voor die bepaalde taalgebruiker de procedure bevat een reeks operaties die hij kan uitvoeren of leren uit te voeren h et is dus een soort recept het resultaat van ons onderzoek is prescriptief het geeft een voorschrift voor de uitvoering van het karwei ons object van onderzoek is het proces dat zich afspeelt bij de verschillende vormen van taalhantering dat is het tot op zekere hoogte ook voor de taalkundige maar wij bestuderen het onder een ander opzicht stel bijvoorbeeld dat iemand voor een of ander schrijfkarwei een alinea vlot achtereen neerschrijft dat kan onder andere dank zij zijn intuitieve kennis van het neder l ands die intuitieve kennis dat wonderbaarlijke vermogen om zo maar zinnen te produceren of te verstaan is hetgeen de taalkundige wil doorgronden daar gebeurt immers iets zeer gecompliceerds door een bos van transformationeel generatieve bomen maar bij benadering verkl aard 10 die verklaring is echter niet onze eerste zorg aangezien er zich blijkbaar geen proble men voordoen onze eerste zorg zijn de knelpunten in het proces de punten waarop het misgaat en dan vooral de knelpunten waar wij iets aan denken te kunnen doen dat wil zeggen dat we ons allereerst bemoeien met operaties die de taalgebruiker welbewust kan uitvoeren we willen alleen zoveel van zijn taalgedrag doorgronden als nodig is om hem goede instructies te kunnen geven we kunnen tevreden zijn als die instructies voor hem het gewenste resultaat hebben ook al begrijpen we niet precies hoe dat komt en welke diep verborgen intuitieve activiteiten ze bij hem losmaken dit is geen principiele beperking vaak zullen we aspecten van het taalhanteringsproces moeten begrijpen voordat we er iets aan kunnen doen theoretische inzichten kunnen voor ons onontbeerlijk zijn het is een praktische beperking gedicteerd door ons doel we zoeken alleen theoretische inzichten als we ze nodig hebben een tweede eveneens praktische beperking is dat we bij voorkeur problemen aanpak ken met een talig karakter problemen die zich in de eerste plaats voordoen als problemen van taalhantering ook dit is geen principiele beperking en dat zou het in de praktijk ook niet kunnen zijn elk taalhanteringskarwei heeft wel knelpunten die niet direct op het terrein van de taal liggen of op z n minst naast talige ook niet talige kanten hebben voor zover zo n scheidslijn in de praktijk te trekken is bij een al te enge opstelling komt er geen enkel praktisch resultaat uit de bus maar we zullen bijvoorbeeld niet dadelijk beginnen met problemen die kennelijk beter opgelost kun nen worden door onderzoekers met een agogische of sociaal psychologische opleiding waar komen die beperkingen in de praktijk nu op neer dat we ons in eerste instantie bezig zullen houden met de verschillende vormen van lezen en schrijven typisch aangeleerde vormen van taalhantering en traditionele topics van moedertaalonderwijs en in laatste instantie met het gewone open gesprek maar voor zo n vorm van lezen of schrijven zoeken we wel een procedure voor het hele karwei zo geven we in het handboek taalbeheersing 1974 onder andere een procedure voor het schrijven van een zakelijk geschrift die begint op het moment dat de schrijver beschikt over een indicatie van doel publiek en eventueel materiaal pas tegen het midden van de procedure gaat de taalhantering in strikte zin de eigenlijke formulering een rol spelen pas tegen het eind wordt ze acuut maar de schrijver heeft er weinig aan als we alleen instructies voor de formulering zouden geven omdat ze samenhangt met planning en rangschikking van ideeen en met een hele strategie voor de uitvoering van het schrijfkarwei we geven bijvoorbeeld instructies voor de verwerking van het mate riaal omdat die noodzakelijk is voor de uitvoering maar niet voor de verzameling van het materiaal weliswaar verzamelt een schrijver vaak zijn eigen materiaal maar het hoeft niet hij kan het ook door een ander laten doen c q een bestaande materiaal verzameling gebruiken de verwerking ervan kan hij echter niet uitbesteden zo n procedure als in dit voorbeeld herinnert aan de modellen van de retorica dat is allernunst toevallig deze procedure komt voort uit de verwerking van zulke modellen in het licht van modem onderzoek met name naar de functie van topoi bij het vinden van argumenten en het terugvinden van informatie in het geheugen in het algemeen verwachten wij dat de tenslotte zeer oude traditie op dit gebied zeer waarde volle ervaringskennis zal bevatten een verwachting die tot dusver wordt bevestigd 11 overigens b lijke n verschillende problemen oo k bij l ezen en sc hrijven zovee l kanten te hebben dat ze het best aangepakt kunnen wor d en door ee n team van onde rzoekers me t verschillende op leiding en ervaring dat ge ldt bijvoorbeel d voor ons svo p roject het onderzoek naar het begrij p end lezen op de basisschoo l de on derzoeke rs zij n hie r onderwijskundige leerpsycholoog of taalhanteri ngs kun dige als we de v rij he id m ogen nemen lieden van ons s l ag met deze term te tooien ook di t i s meer een pra ktische d an een princi p ie le kwestie onze ervaring is dat men niet al te rechtzinnig moe t doen over de taakverdeling dit is in het a lgemeen zo bij praktisch onderzoek scholi ng i s n oo d zakelij k en bepaalt het soort opgave dat men aan kan maar overigens is het voora l een kwestie van gezond verstand principiee l is alleen het d oel de vervaardiging van br u ikbare procedures voor de taal hantering in de praktij k ik wil tenslotte een paar misverstanden bij de kop pakken die onze opvatting naar mijn ervaring althans wel eens ontmoet sommige mensen vooral uit de onderwijswereld zijn huiverig voor het prescriptieve karakter van procedures het idee stoot hen af een voorschrift te geven voor zoiets ongrijpbaars als lezen of zoiets creatiefs als schrijven ze vrezen dat procedures initia tief en creativiteit om zeep helpen voor zover dit bezwaren zijn tegen bepaalde procedures ligt de zaak eenvoudig als een procedure werkelijk de activiteit waar ze voor bedoeld is op een of andere manier remt dan deugt die procedure niet een procedure voor zakelijk schrijven bijvoor beeld moet juist creativiteit stimuleren in de zin van divergente productie van ideeen en formuleringen dit is de functie van onder meer de klassieke topoi maar vaak zijn het bezwaren tegen een systematische aanpak tont court berustend op een overtuiging dat men iemand afgezien van de blote techniek eigenlijk niet kan leren hoe hij moet lezen schrijven enz men zou eigenlijk alleen een oordeel kunnen geven over het resultaat dat hij bereikt dit komt bijvoorbeeld duidelijk uit bij het stelonderwijs veel leerkrachten vertellen hun leerlingen niet zozeer hoe ze moeten schrijven maar hoe geslaagd hun opstel was dat is zeker niet typisch nederlands al verneemt een angelsaksische leerling vaker ook hoe zijn opstel eruit moet zien en dat dit niet alleen een kwestie is van gebrek aan leermethoden maar ook van attitude blijkt uit ervaringen op bijscholingscursussen conferenties e d de reacties van de deelnemers op een uiteenzetting over een proce dure is vaak dat ze daarvoor eigenlijk niet zijn gekomen ze willen niet in de eerste plaats weten hoe ze het schrijfkarwei kunnen onderwijzen maar hoe ze het opstel kunnen beoordelen het huidige stelonderwijs is vaak niet gericht op het proces maar op het produkt maar als we de pretentie hebben iemand iets te leren kunnen we niet volstaan met een oordeel over z n resultaat en evenmin met hem te vertellen hoe het resultaat eruit moet zien al is dat een stap verder we zullen hem moeten vertellen hoe hij het karwei moet aanpakken hoe hij het moet doen zou dat echt niet kunnen maar het kan wel dan viel er weinig te onderwijzen andere misverstanden hebben betrekking op de aard van ons onderzoek 12 vrij wat mensen menen dat het verschil tussen taalh an teringsonderzoek en literatuur onderzoek zit in een eigenschap van het object literatuurwetenschap bestudeert fictionele teksten taalhanteringskunde niet fictionele ik hoop al duidelijk gemaakt te hebben dat het verschil principieler is on s object is niet de tekst maar het proces waar de tekst een onderdeel van is de literatuurwetenschap ontwerpt zeker geen procedures voor het schrijven van een li teraire tekst wij doen zulke dingen juist wel inderdaad voor niet fictionele teks ten maar dat komt meer door de behoeften van de praktijk in principe maakt het weinig uit ko rt om de li teratuurwetenschap bestudee rt het produkt wij bestuderen het karwei vaak ziet men geen verschil tussen ons werk en onderwijskunde c q vakdidaktiek inderdaad stellen sommige docenten taalbeheersing aan inste llingen voor te rtiair onder wijs zich voornamelijk op als onderwijskundige of agoog ons inziens blijft daardoor belangrijk en substantieel werk voor de taalhan teringspraktijk onnodig li ggen bij alle reden die we vaak hebben om nauw samen te werken met onderwijskundigen en niet sectarisch te doen over ieder s competenties is het vers chil toch duidelijk zij zoeken een goede manier om bepaalde leer li ngen iets te leren wij leveren in eerste instantie dat iets een aanpak voor een taalhanteringskarwei tenslotte kijken taalkundigen vaak achterdochtig naar onze resultaten als wij met behulp van voorbeelden en door voorbeelden gede finieerde termen en met succes bouwend op de vaardigheid die hij al bezit bereiken dat de taalgebruiker een nieuw karwei naar zijn tevredenheid kan klaren dan hebben we voor ons gevoel een aardige procedure gemaakt maar een taalkundige kan er niets mee beginnen het werkt wel maar het verklaa rt niets is dat wel wetenschap het probleem zit in de verschillende doelste llingen de taalkundige doet theoretisch onderzoek hij moet een resultaat hebben dat iets verklaart de taalhante ri ngskundige doet praktisch onderzoek hij moet een resultaat hebben dat werkt ook hij kijkt op z n beu rt wel eens achterdochtig naar de resultaten van de mode rn e taalwetenschap het verklaa rt wel wat maar je kunt er niet mee werken maar beider achterdocht is weinig zinvol in principe kunnen theoretische resultaten trouwens zeer wel bruikbaar zijn voor praktisch onderzoek en praktisch onderzoek kan theoretische resultaten opleveren voor onderzoekingen in deze sector is dat echter nog zelden het geval 3 een concreet voorbeeld begrijpend lezen op de basisschool het begrijpend lezen project is geinitieerd door de onderzoeksgroep taalonderwijs ogto waarvan de vooys deel uitmaakt sinds 1971 aanvankelijk ging het om de brugklas leesmoeilijkheden zijn daar een bekend probleem vooral ten aanzien van de gebruikte leermiddelen bij een orienterend onderzoek bleek dat een effectieve aanpak van dit probleem zich in de eerste plaats moet richten op de basisschool het project heeft een zogenaamd communaal doel de grote meerderheid van de leer lingen ruwweg 90 met de beste methoden die we kunnen vinden te brengen tot zo goed mogelijk begrijpend lezen het gemeenschappelijke niveau van die 90 is dan zolang het duurt per definitie het niveau waarop de brugklas kan sta rt en als het ons lukt de specifieke moeilijkheden van het begrijpend lezen te identificeren zullen we tevens beter kunnen vaststellen welke leerboeken qua tekst geschikt zij n 13 voor de brugklas en aan welke eisen nieuwe leermiddelen moeten voldoen dat kan alle partijen een hoop ellende besparen het onderzoek moet uiteindelijk resulteren in een prototype van een leergang begrij pend lezen we volstaan dus niet met de principes waar zo n leergang op moet berus ten maar we leveren een concreet prototype af dat een aantal jaren in de praktijk is beproefd door onderwijzers die er mee hebben leren omgaan alleen op die manier menen we voldoende houvas t te bieden voor iemand die met onze resultaten aan het werk wil hij kan desgewenst zijn eigen leergang maken aangepast aan een speciaal leerlingenpubliek met een speciaal referentiekader bijvoorbeeld door de opzet te h an d haven maar het materiaal te ve rv angen hoe wij ons resultaat precies gaan bereiken en hoe het eruit zal zien wordt pas duidelijk in de loop v an het onderzoek we moeten eerst de knelpunten in de praktijk leren kennen vo ordat we weten hoeveel rekening we moeten houden met niveau verschillen so ciale a c htergronden ver schillende behoeften enzovoort ongetwijfeld zu ll en zich onderweg problemen voordoen waar wij of anderen al theoretiserend in het geheel niet aan hebben gedacht terwijl anderzijds levensgrote levensbeschouwelijke problemen zich we ll icht niet blijken voor te doen zo zullen we ook pas onderweg in concreto in kunnen gaan op de vraag of we het bij ons communale doel laten of dat we on s o ok bemoeien met onderwij sdoelen v oorbij het communale doel misschien wordt die vraag zeer urgent en mis schien doet z e zich helemaal niet voor op het o g enblik bevindt he t ond e rzoek zich nog in het beginstadium onze eerste taak is analyse van de vragen bij teksten die in het leesonderwijs gebruikelijk zijn en van de activiteiten nodig om ze te beantwoorden we kunnen globaal twee soorten vragen onderscheiden co rresponderend met twee zeer belangrijke factoren in het complex begrijpend lezen lexicale vragen en vragen naar relaties de lexicale vragen hebben betrekking op de woordenschat de vragen naar relaties op de verbanden die de lezer moet of kan leggen tussen tekstgegevens of tekstgegevens en andere waa rv oor hij een beperkt aantal mogelijke relaties moet kun nen hante ren vooral de tweede categorie i s e ssentieel voor begrijpend le zen omdat daarvan afhangt of de lezer iets met zo n tekst kan beginnen hij moet immers niet alleen kunnen begrijpen wat er aan informatie staat maar hij moet ook iets met die informatie kunnen doen daa rvoor leest hij in de praktijk een informatieve tekst de vragen naar relaties dienen om de leerlingen die verbanden te leren leggen en hen de basis relaties te leren hanteren zoals de lexicale vragen dienen om hun woordenschat of hun vaardigheid in het hanteren e rvan te vergroten lexicale vragen zijn bijvoorbeeld wat is een schoffel een edelsteen een rijwiel of beter waa rvoor gebruik je een schoffel noem eens een paar edelstenen geef een ander woord voor rijwiel resp finale exemplificerende en synonieme definitie vragen naar relaties zijn bijvoorbeeld waardoor kwam johan te laat op school waarom haastte pluk zich naar de stampertjes waaraan kon sybille zien dat het hard gevroren had resp oorzaak reden tekenrelatie hoe moe ilijk zo n vraag te beantwoorden is hangt niet alleen af van vraag of tekst op zichzelf maar vooral ook van de correspondentie tussen die beide die bepaalt namelijk welke activiteiten de beantwoording vereist met de lexicale vraag en antwoordtypen hielden we ons al bezig in een kandidaten 14 project genoemd sub 1 op het ogenb li k hebben we een globale procedure opgesteld voor de beantwoording van vragen naar relatie s waar we een aantal hypothesen over de moeilijkheidsgraad aan verbinden die hypothesen zijn verwerkt in proeflesjes met vragen die binnenko rt op een aantal scholen aan de onderwijzers zullen worden voor gelegd hun commentaar wordt verwerkt in de constructie van de eerste testlessen we willen namelijk van af het begin zoveel mogelijk gebruik maken van de e rvaring en know how van de onderwijswereld terwijl deze enque te onder de onderwijzers loopt beginnen wij aan een nadere analyse van de eerste stap van onze procedure de manier waarop en de middelen waarmee de lezer in de tekst op zoek gaat naar de passages die het antwoord of de gegevens daa rv oor kunnen bevatten dit moet onderwijsbare operaties opleveren die het zoeken vergemakkelijken ook hie rv oor zullen tests nodig zijn er zit aan dit onderzoek meer vast dan ik hier te berde kan brengen maar ik hoop met deze schets een wat concreter beeld van ons werk te geven 4 ons huidige reguliere onderwijsprogramm a tenslotte een schets van ons onderwijs a an de pre kandidaten in de nederlandse taal en letterkunde van dit studiejaar de propedeuse eerste jaar is gewijd aan het lezen van het type en het niveau dat de studie vereist de cursus begint met preliminaire vaardigheden het herkennen van structuren en relaties een zeer belangrijke structuur is die van de redenering hiera an be steden we het hele eerste seme ster het voorn aamste probleem hierbij is dat we kennis van de logica niet direct kunnen toepassen bij het lezen van gewone niet logische teksten terwijl er toch in die teksten vaak bij het leven wordt geredeneerd er ontbreekt een brug van de logica naar die redeneringen wij menen zo n brug gevonden te hebben in het model v an stephen toulmin ontwik keld in zijn uses of argument cambridge 1958 we gebruiken dat model alleen voor zover het in onze kraam te pas komt namelijk om de elementen waaruit de redene ri ng is opgebouwd te identificeren en eventueel vast te ste ll en welke ontbreken welke daarvan aangevuld kunnen worden en welke niet en welke als elementen gepresenteer de gegevens er niet in thuis horen zo komt de structuur van de redene ri ng ter beschikking in een vorm die onafhankelijk is van de toeva ll ige presentatie in de tekst zijn de elementen eenmaal geidentificeerd dan kunnen we de geldigheid van de rede nering beoordelen met de regels van de logica door controle van de gegevens is dan de waarheid of aannemelijkheid van de conclusie te beoordelen of op rationele gronden als niet beoordeelbaar aan te merken een gedetail leerde uitwerking van deze methode die op het credit van drop komt zal te vinden zijn in ons handboek een heldere beschrijving van het model van toulmin bevat over overtuigen p 12 14 het tweede semester van de propedeuse besteden we aan verdere structuren aan niet rationele elementen bijv emotionele of oordelende lading en a an het uiteindelijk oordeel over de bruikbaarheid van de tekst als informatiebron bovendien komen procedures aan de orde voor het lezen met ver s chillende doelen orienterend globaal 15 grondig en studerend lezen en in samenhang daarmee een procedure voor samenvat ten de cursus is als geheel vrijwel self teaching ze bestaat uit een syllabus een opgaven verzameling en een antwoordenverzameling bij de opgaven in werkgroepen van ca 15 studenten bespreken we de antwoorden studenten die dan nog met problemen zitten kunnen terecht op een extra college een week later dit systeem bevalt alle partijen goed de werkcolleges bieden nog het minste profijt individuele moeilijkheden komen onvoldoende aan bod en zijn anderzijds tijdverspil ling voor de andere deelnemers waarschijnlijk zullen ze het volgende studiejaar groten deels vervallen in ruil daarvoor kunnen er meer extra colleges komen bij voorkeur op afspraak en per opgave op deze wijze dunkt ons intensief onderwijs met zonodig persoonlijke begeleiding mogelijk aan een betrekkelijk groot aantal studenten het tweede jaar is gewijd aan het schrijven eveneens van het type en niveau dat de studie vereist het doel van het eerste semester is de verwerving van een flexibele stijl een schrijver heeft een flexibele stijl als hij naar behoefte zowel formeel als informeel zowel omslachtig als direct zowel ambtelijk als boeiend en levendig kan formuleren een deel van dit programma zal in de toekomst verhuizen naar de propedeuse onder andere omdat ons inziens schrijfonderwijs ten nauwste bij leesonderwijs moet aanslui ten waarbij de samenvatting een voor de hand liggend trait d union is in het tweede semester oefenen we de verschillende activiteiten die deel uitmaken van de procedure voor het zakelijke geschrift en de procedure als geheel deze cursus is nog niet self teaching het is wel de bedoeling dat hij het wordt al is het nog niet duidelijk hoever we daarmee zullen komen de feedback van het resultaat naar de student is hier veel moeilijker te realiseren dan bij het lezen zoals eenieder met ervaring in het stelonderwijs zal beamen dit is echter een probleem dat naar ons oordeel absoluut moet worden opgelost willen we de pretentie van intensief stelonder wijs aan grote aantallen leerlingen waar kunnen maken met de methoden die ons nu ter beschikking staan kunnen we immers niet veel meer dan twintig leerlingen per docent per jaar intensief stelonderwijs geven en dat is kennelijk niet genoeg in de komende twee jaar zullen we zoeken naar zo n oplossing die ons inziens nog niet eens zozeer urgent is voor onszelf als wel voor het voortgezet onderwijs in deze eerste studiejaren ligt het accent op de taalhantering van de studenten zelf ze leren bovendien hoe het karwei in kwestie in elkaar zit dit dunkt ons zeer bruikbare kennis voor de leraar nederlands in het secundaire onderwijs we hebben echter geen gelegenheid hen tot de deskundigen op te leiden die zij zouden moeten zijn afgezien van de enkelen wier toekomstig beroep niet in de eerste plaats met taalhantering te maken zal hebben ze krijgen zeker niet voldoende kennis van de grondslagen der taalhanteringskunde en van de problemen van de verschillende vormen van taalhante ring die in het onderwijs aan de orde zijn dit is een taak op zichzelf waarbij ook rekening gehouden zou moeten worden met de verschillende soorten onderwijsinstel lingen waaraan neerlandici taalhanteringsonderwijs geven zolang hiervoor geen specialisten beschikbaar zijn zo stelt bijvoorbeeld de toerusting van de docent nederlands aan de pedagogische academie zeker bijzondere eisen waaraan nu niet wordt voldaan 16 in het derde studiejaar tenslotte was een semester beschikbaar dat we gebruikt hebben voor een onderzoekspracticum een leesonderzoek op een aantal basisscholen voor ons was het een verkenning voor ons begrijpend lezen onderzoek voor de studen ten een soms verrassende kennismaking met het basis leesonderwijs een terrein waar veel toekomstige brugklasleraren te ver vanaf staan maar het ging in de eerste plaats om kennismaking met het taalhanteringsonderzoek en een zekere voorbereiding voor degenen die zich erin zouden willen specialiseren na hun kandidaatsexamen ze kregen op die manier een indruk van wat ze daarmee zouden kiezen nu blijkt dat zo n specialisatie in de vooys niet mogelijk is zal dit onderdeel volgend jaar vermoedelijk vervallen 17