Taalbeheersing op een kleuterleidstersopleiding

taalbeheersing op een kleuter leidstersopleidin g rien haak marjan sture n 0 v e rantwoording waarom twee mensen een artikeltje schrij ve n als er in een stad je twee opleidingsscholen voor kleuterleidsters zijn is het bijna vanzelfsprekend dat de docenten aan die scholen regelmatig kontakt hebben met elkaar als dan bovendien de docenten nederlands aan beide scholen elkaar a l van hun studietijd kennen dan ligt het voor de hand dat ze noga l eens van gedachten wisselen over de vulling van hun vak en dat ze hun l eerplannen kritisch en uitvoerig bespreken toen aan een van die twee docenten werd gevraagd een bijdrage te leveren aan dit themanummer van moer over taalbeheersing hebben we ook daarover uitvoerig van gedachten gewisseld zoals verwacht waren onze opvatti ngen niet fundamentee l anders waarom dan toch niet een auteur al pratend kwamen we tot de ontdekking dat we allebei een ander uitgangspunt hadden rien haak gaat bij taalbeheersing vooral uit van de kleuter welke taalaktiviteiten kom je tegen in de kleuterschool hoe staat het met het taalgedrag van de kleuter dus observeren en weet hebben van taa lverwervingstheorieen en hoe en met welk doel speel je daar taalbegeleidend op in problemen van taalachterstand activerings programma s is systematisering mogelijk bovendien heeft hij erg veel interesse in l iteratuur voor jonge kinderen de taalbeheersing van de a s kleuterleidster het verkrijgen van vaardigheden in spre ken luisteren schrijven en lezen is het vertrekpunt van marjan sturen die deze zaken bij de bijscholing nederlands leerde kennen en gebruiken omdat we vinden dat bij een idea l e opleiding voor kleuter l eidsters het een noch het ander zou mogen ontbre ken besloten we beide opvattingen te verwerken tot een geheel vandaar de aandachtige lezer zal overigens de beide elementen wel kunnen onderkennen 1 b eg in s ituati e 1 1 vooropleiding de meeste studenten hebben als vooropleiding mavo of 3 jaar havo waarom voor deze beroepsopleiding geen havo diploma wordt vereist zoals bijvoorbeeld bij die voor onderwijzer es is niet duidelijk wanneer we letten op de kwa li teiten vaardigheden en kennis die in beide gevallen in het beroep vereist worden histo ri sch is een en ander wel te verklaren een jaar of vijf geleden kon je nog via een toelatingseksamentje de deur van de opleidingsschool binnenkomen daar stak nog de traditionele onderwaar dering van het beroep achter voor een bewaarschool had je maar lieve moederlijke oppas juffen nodig gelukkig was de praktijk toen al danig aan het veranderen wel 38 degelijk in de richting van onderwijs de wetgever loopt blijkbaar altijd achter de feiten aan bovendien heeft men en waarschijnlijk met name het onderwijs in nederland relatief laat het belang ingezien van goede kleuterscholen i v m de eksterne demokra tisering hoe het ook zij wij vinden die vooropleiding een onbevredigende situatie we hebben geen duidelijk beeld van de mavo kandidaat maar intuitief beoordelen wij haar als ijverig en goedwillend maar erg weinig geoefend in zelfstandige studie omdat het aanleren van studievaardigheden meestal gerekend wordt tot de taak van de moeder taaldocent moeten we vooral in het eerste jaar betrekkelijk veel tijd besteden aan die vaardigheden die een zelfstandige studie mogelijk maken 1 2 eksam en de opleidingsschool voor kleuterleidsters bestaat uit een 3 jarige opleiding voor de akte kleuterleidster a en een 1 jarige part time opleiding woensdagmiddag en avond voor de akt e hoofdleidster b van oudsher was de praktische vorming het werkterrein van de docent metodiek didaktiek en in mindere mate pedagogiek de andere vakken waren en zijn volgens het k b voornamelijk algemeen vormend een vergelijkbare situatie trof je vroeger ook a an in de onderwijzersopleiding maar de opleiding voor het kleuteronderwijs is nog steeds niet bijgesteld het huidige k b 359 van 5 juli 1968 in de eksamenvoor schriften voor nederlands m n legt nog steeds het aksent op die algemene vorming het eksamen dat voor een gedeelte in schoolonderzoek en gedeeltelijk in een landelijk schriftelijk wordt afgenomen omvat het volgende voor de a akte 1 het schriftelijk uitdrukken van gedachten n a v een aantal verschillende opdrach ten waaruit de kandidaat kan kiezen daar kun je a ll e kanten mee op maar het blijft in de eksamenpraktijk beperkt tot het maken van een opstel bij een titel soms met wat summier kommentaar of het beantwoorden van vragen bij een tekst 2 het schrijven van een brief of mededeling deze zijn o i terecht sterk praktijkge richt voor de mee s te kandidaten blijft d e situatie echter wat levensvreemd ze maken wel kennis met de praktijk maar ze hebben nog weinig inzicht in de prak tische problemen vroeger was de b ri ef een eksameneis voor de a s hoofdleidster die zich die problemen wel kon voorstellen vanuit haar praktijkerva ring 3 kennis van de belangrijkste taalverschijnselen welke zijn dat mede i v m de kleu tertaa l 4 kenni s van eenvoudige literatuurv ormen wie verstond daar eigenlijk wat onder toen deze eis werd geformuleerd 5 nauwkeurig en natuurlijk lezen van een stukje proza of poezie met goede uitspraak de kan didaat moet blijk geven het gelezene te begrijpen en in staat zijn haar gedach ten in een behoorlijke vorm te uiten 6 voordracht van eenvoudige literatuur ook die voor kleuters typerend zijn in dit geval de toevoegingen bij 3 en 6 de praktijk van de kleuterschool wordt er slechts zijdelings bij betrokken in het eksamen voor de hoofdakte zijn sinds 1972 enige wijzigingen a angebracht die iets duidelijker de relatie tot de kleuterschool en het verdere onderwijs aangeven 39 tot en met het eksamenjaar 1971 bestond het hoofdakte eksamen uit het schrijven van een brief zinnig voor een a s hoofdleidster maar dat verdween nu juist in de nieuwe opzet werd verschoven naar de a afdeling en een opstel bij het mondelinge gedeelte werd een stukje proza of poezie gelezen en meest literair geanalyseerd en een boekenlijst van 20 literaire werken besproken nu zijn de eksameneisen voor de hoofdakte 1 enigekennis van en inzicht in litaratuur voor jonge kinderen zou de gewone kleuterleidster deze vaardigheid niet hoeven te bezitten kun je die vaardigheid in een gedeelte van 30 lessen aanleren 2 mondelinge taalvaardigheid hoe toets je dat exact en welke normen leg je daarbij aan we tekenen hierbij aan dat volgens het eerder genoemd k b de inleiding tot de metodiek van de vakken lezen taal rekenen en schrijven klas 1 en 2 basisschool hoort tot het terrein van de docent metodiek didaktiek voor zover het de vakken lezen en taal betreft betwisten we dat een van ons neemt het aanvankelijk leestaal onderwijs dan ook nu al op in het b programma overigens met instemming van zijn kollega s 1 3 beroepsopleiding wij vinden dat de opleidingsschool voor kleuterleidsters in de toekomst veel meer beroepsgericht moet worden zeker voor het vak nederlands het is intussen wel duidelijk geworden hoe belangrijk de kleuterschool is voor het creeren van een gunstige uitgangspositie in het onderwijs vooral de taalontwikkeling van een kleuter staat daarbij in het brandpunt van de belangstelling een goede begelei ding van de taalontwikkeling eist een grote vakbekwaamheid de moedertaaldocent op de kleuteropleiding zal als deskundige aan dit aspekt meer aandacht moeten besteden in ons verlangen naar een meer beroepsgerichte opleiding volgen we een algemene tendens ook bij de eksperimentele lerarenopleidingen is er immers een nauw verband tussen taalbeheersing en onderwijskundige vorming waarbij de taalbeheersing een essentieel onderdeel is van de onderwijskundige vorming we vinden wel dat die beroepsopleiding moet stoelen op een brede en gedegen algemene vorming de voor opleiding in het kader van het vak nederlands willen we dan ook aandacht besteden aan een taaldidaktiek d w z de wijze waarop de kleuterleidster haar leerlingen kan begeleiden bij het ontwikkelen van hun taalvermogen een beter funktioneren in de schoolsituatie ook in de kleuterscholen en zeker in de nieuwe basisschool zullen de leidsters in de toekomst meer moeten samen werken ze zullen dus in staat moeten zijn met elkaar hun werk te bespreken en hun doelstellingen te verbaliseren ze zullen ook de leerlingen in de praktijk en de hospitanten moeten kunnen begeleiden een beter funktioneren in de beroepssituatie juist in het kleuteronderwijs is er sprake van een grote mate van ouderparticipatie daarom is het van belang dat de kleuterleidster in staat is te diskussieren met ouders inleidingen te houden voor ouderavonden etc 40 1 4 konklusie uit alles wat we hierboven hebben gezegd blijkt duidelijk dat de opleiding voor kleuterleidster erg tweeslachtig is de vooropleiding maakt het waarschijnlijk noodzakelijk en het k b dwingt ons ert oe veel tijd te besteden aan de algemene vorming terwijl naar on s idee juist de bero e ps vorming zo belangrijk is een probleem dat daar nog bij komt is hoe kunnen we een en ander rea li seren in de ons toegemeten tijd min tabel 2 lesuren per leerjaar en 1 uur hoofdakte 2 visie op het vak tevens doel van ons onderwij s in de richtlijnen nederlandse opleidingsschoo l voor kleuterleidsters 2 kunnen we ons uitstekend vinden we vinden daar het doe l van het moedertaalonderwijs op de opleidingsschool is het aankweken van een zodanige mondelinge en schriftelijke taalbeheersing dat de k leuterleidster in de uitoefening van haar beroep tot verantwoord taalgebruik in staat is en dat zij het taa lgebruik van het jonge kind met kennis van zaken stimu l erend en corrigerend kan begeleiden we onderscheide n a een algemeen beroepsvormend aspekt b een specifiek didaktisch aspek t uitgaande van deze tweedeling zouden we de volgende einddoe l stellingen willen for muleren we zullen die in het volgende deel toe lichten en motiveren naar ons idee zouden de kleuterl eidsters na hun opleiding de volgende vaardigheden en inzichten verworven moeten hebben ad a 2 1 1 spreken inzicht in eigen taalgeb ru ik en de invloed daa rvan op het taalgebruik van de kleuter kennis en inzicht in de taalontwikke ling en de daarmee samenhangende problemen vaardigheid in het d e elnemen aan diskus sies en het houden van ouderavonden 2 1 2 luisteren dit wordt niet meer als apart onderdeel beh an deld wel in relatie tot het spreken uiteraard 2 1 3 schrijve n vaardigheid in het maken van rapporten verslagen en samenvattingen vaardigheid in het schrijven van b ri even vaardigheid in het schrijven van een opstel vaardigheid in het schriftelijk beantwoorden van tekstvragen 2 1 4 lezen vaardigheid in het verwe rven en verwerken van informatie vaardigheid in het analyseren van literaire teksten ad b 2 2 1 spreken vaardigheid in het voorlezen vertellen poppenkastspel en dramatiseren voor kleu ters 41 kennis en inzicht in de mogelijkheid om de taalontwikkeling bij kleuters te bevor deren e n te stimuleren vaardigheid in het bedenken en uitvoeren van aktiviteiten in de kleuterschool waar bij de kleuters geaktiveerd en gestimuleerd worden tot praten en waarbij bepaalde taalproblemen zo mogelijk systematisch aan de orde komen bewustwording dat tal van aktiviteiten in de kleuterschool onlosmakelijk verbon den zijn met het taalgebruik en taalvorming zoals zingen bewegingsonderwijs werken met ontwikkelings materialen bv 2 2 2 luisteren vaardigheid in het bedenken en uitvoeren van aktiviteiten in de kleuterschool waarbij verschillende vormen van luisteren systematisch aan de orde komen o a in het kader van de leesvoorwaarden auditieve discriminatie en objektivatie zie 2 2 4 2 2 3 lezen vaardigheid in het beoordelen van literatuur voor jonge kinderen inzicht en kennis van de voorwaarden die een soepele overgang naar de basisschool mogelijk maken en het bedenken en uitvoeren van aktiviteiten in de kleuterschool di e voorwaard e z ijn voo r het aanvankelijk lez e n dit noemen we wel v oo rbereid end lezen 3 wa t we do e n en waaro m ad a 3 1 1 spreken bij het spreekonderwijs in de opleiding komen alle onderdelen aan de orde waa rvan we hopen dat de studenten daardoor beter gaan spreken in alle mogelijke situaties in het eerste jaar is daarbij vooral het groepsgesprek van belang omdat in erg veel lessen aan groepswerk wordt gedaan zonder dat de studenten enig inzicht hebben in hun rol in de groep de mogelijkheden van groepswerk en hoe ze de problemen moeten oplossen die zich hierbij voordoen training van een studie attitude dus we besteden ook veel aandacht aan vergader en diskussietechniek rollenspel en het houden van inleidingen bv voor ouderavonden we leggen daarbij het aksent op het verkrijgen van vaardigheid in het verba li seren van eigen gedachten en meningen in verschillende situaties om daardoor de studenten sociaal meer weerbaar te maken de kleuterleidster zal in staat moeten zijn bij ouderkommissies en schoolbesturen haar mening duidelijk te formuleren en verdedigen tegenover de vaak verbaal beter begaafde bestuurderen je kunt je afvragen of dit aspekt niet even goed bij maatschappijleer aan de orde kan komen in de praktijk blijkt dat deze vormen van spreekonderwijs nogal problematisch zijn vooral binnen de a opleiding we zijn niet goed in staat de studenten te motiveren de situatie is vreemd zolang ze niet full time voor de klas in de school staan in de b opleiding ligt dit iets gunstiger want daar is het een eksamen onderdeel 3 42 3 1 2 schrijven hierbij komen allerlei traditionele zaken aan de orde zoals het oefenen in het beant woorden van tekstvragen het schrijven van brieven aan schoolbesturen inspekties en ouders zoals het ek samen dat verwac ht de moeilijkheden die zich hierbij voordoen zijn dezelfde als onder 3 1 1 5 na de behande li ng van schrijven en gelezen worden vinden de studenten het leuk om zinnen en brieven te herschrijven de herschrijfoefeningen blijken een prettig en bruik baar middel om de begrippen leesbaar en pub li ekgericht duidelijk te maken en voorzover wij het kunnen beoordelen hebben ze een gunstige invloed op het schrijven van zakelijke teksten tijdens hun hele opleiding moeten de studenten rappo rt en en verslagen maken van hun aktiviteiten in de kleuterschool bv voor pedagogiek of didaktiek we dachten dus dat het nuttig was zeker in het eerste jaar het maken van verslagen systematisch te oefenen bij de lessen nederlands temeer omdat de studenten direkt na hun opleiding op hun beurt weer zinnig praktijkbeoordelingen moeten kunnen schrijven over de kwekelingen die hun worden toeve rt rouwd maar tot nu toe vinden we het moeilijk te realiseren door gebrek aan tijd en het verschil in opvatting bij de diverse vak docenten de eerder genoemde richtlijnen houden een pleidooi voor integratie van vakken en voor ekstra uren voor de neerlandicus met het oog op deze taak 3 1 3 leze n ook het leesonderwijs is grotendeels erg traditioneel we besteden aandacht aan het technisch lezen vooral als praktische oefening voor het ve rtellend voorlezen in de kleuterschool het begrijpend lezen komt aan de orde als voorbereiding op de eksamentekst waarbij ook traditiegetrouw nu eens zakelijke teksten aan de orde komen waarbij aandacht wordt geschonken aan woordkennis taalgebruik beeldspraak begrijpen wat er staat etc dan weer li teraire teksten die we vooral strukturalistisch benaderen we willen daarmee o a bereiken dat de studenten een begrippenapparaat leren gebruiken om kleute rv erhalen te kunne n analys e re n het lezen van literatuur a la drop indringend lezen i en ii groningen 1970 vinden we het eerste en voornaamste doel van ons letterkunde onderwijs ook middeleeuwse teksten bv we zien daarin overeenkomsten met literatuur voor jonge kinderen benaderen wij bij voorkeur op deze manier aanvankelijk is dit voor studenten met mavo vooropleiding vaak een moeizame weg maar het heeft wel hun belangstelling 4 daarnaast proberen we tijd te vinden voor het aanleren van snelleestechnieken als oefening voor eigen studie maar vooral omdat we daarmee hopen te bereiken dat de studenten vaardigheid krijgen in het verwe rv en van voor hen bruikbare informatie uit de vakbladen het is een vaak geuite klacht dat de meeste kleuterleidsters te weinig vakbladen l e z e n wij denken dat ee n van de oorzake n daa rv an is dat de manier waar o p ze lezen veel te tijdrovend is en we vinden het toch wel belangrijk dat ze later hun vakliteratuur bijhouden graag willen we de studenten ook oefenen in het k ri tisch lezen zeker nu o m door dolle mina en man vrouw maatschappij gewezen wordt op d e 43 waardegebondenheid van met name het kleuterboek is het dienstig als een kleuterleid ster kan achterhalen vanuit welke maatschappij visie een verhaal geschreven is het is ons opgevallen dat erg veel kleuterverhalen op een eenvoudig vanzelfsprekend stra mien zijn gebouwd waardoor het wereldbeeld dat de auteur oproept erg simpel en eng wordt de werkwijze ligt in drops verlengde het vatten van terra en idee en deze konfronte ren met eigen waarneming en waardering van de werkelijkheid en waarheid we proberen de studenten te leren genuanceerd te denken en te relativeren bv door de diskussie tussen jetta van leeuwen en annie m g schmidt als jip en janneke groot zijn dan wonen ze in peyton place kontra stukjes veilig thuis en stukjes boos bos vrij nederland 15 1 1972 te laten bespreken het valt ons overigens wel op dat veel zgn maatschappijkritische kleuterverhalen vaak zwaar moraliseren werd dat niet eens ooit de p c en r k kinderliteratuur verweten of biezonder elitair van gehalte zijn ad b 3 2 1 spreken uit allerlei pub li kati es blijkt hoe de taalontwikkeling bij de kleuter een belangrijk onderdeel voor zijn verdere ontwikke ling is en dat daar waar de omgeving tekort s chiet een voorname taak voor de kleuterschool ligt de kleuterleidster moet daar om inzicht hebben in het taalgedrag van de kleuter van zijn zingeving van de werkelijkheid en zijn belevingswereld om hem op de juiste manier te begrijpen en toe te spreken daarom ook moet ze op de hoogte zijn van de taalverwe rv ingstheorieen om de talige beginsituatie van de kleuter juist te bepalen en daarbij aansluitend die taal te ontwik kelen en te stimuleren jammer genoeg is er op dit gebied weinig bruikbare neder landse li teratuur dat verklaart ook waarom we hier in onze prakti s che uitwerking enigszins uiteenlopen de een werkt met een stencil waarin enerzijds behavioristische opvattingen anderzijds chomskyaanse stategieen de revue passeren wat uitloopt op een taalverwe rv ingsopvat ting die de docent kreatieve imitatie heeft gedoopt het stencil bevat verder een globaal overzicht van de merkwaardigheden die zich voordoen in de taalverwerving ontwikkeling gezien v anuit de volwassen a b spreker daaraan worden observ atie opdrachten verbonden ter keuze die taalkundig geinterpreteerd moeten worden een volgende stap is dan het maken van een se rie van les sen die tot een volgend niveau moet en leiden het curriculum schoolrijpheid met zijn obse rv atieschalen van dumont kok en de stree flijst woordenschat v an kohnstamm de vries bewijzen daar soms diensten bij de an der werkt op het ogenb li k met het boek van andrew wilkinson the foundations of language talking and reading in young children oxford university press 1971 helaas nog niet in een nederlandse bewerking dat naar ons idee bijzonder helder de taalverwe rving en alle faktoren die een rol spelen bij de taalontwikkeling uiteenzet vanuit deze theo rie kun je zonder veel moeite uitgangspunten vinden om de taalont wikkeling in de praktijk aan de orde te stellen 44 het spreekt vanzelf dat daarnaast aandacht wordt besteed aan alle vormen van spreken die in de kleuterschool voorkomen elke dag weer vertelt elke kleuter juf een verhaaltje daarom wordt er in de opleiding veel aandacht aan het vertellen besteed we proberen de studenten duidelijk te maken hoe een verhaal opgebouwd en gestruktureerd moet worden de praktische oefening in het vertellen vindt vooral plaats in de kleuterschool omdat de vertelsituatie in de eigen klas voor eigen klasgenoten erg onnatuurlijk is in geen enkele kleuterschool ontbreekt de poppenkast het spelen in de poppenkast is een beproefd middel om verlegen kinderen aan het spreken te krijgen en om de ekspressie te bevorderen we proberen hierbij zowel de theorie als de praktijk in onze lessen aan de orde te laten komen het dramatiseren met kleuters vinden de meeste leidsters een moeilijke opgave t loopt vaak uit de hand als enkele kinderen in het vuur van hun spel het terra het verhaal en de medespelers vergeten en dat is dan nog een gunstige situatie een nog groter probleem is hoe kun je kleuters los krijgen hoe kun je ze stimuleren zonder zelf voor te spelen we proberen de studenten zelf te laten ervaren voor welke moeilijkheden je komt bij het dramatiseren en improviseren door ze in de les te laten spelen en het daarna te bespreken en verder proberen we ze in de praktijk te helpen met het advies om zoveel mogelijk het vrije spel bv in de poppenhoek of de blokkenhoek te stimuleren door de kleuters ideeen te verschaffen en door even mee te spelen en om bij het dramatiseren vooral in het begin ook zelf een rol te vervullen uitvoerig gaan we in op verschillende vormen van praten met kleuters het leergesprek kringgesprek klassegesprek of welke andere naam eraan gegeven wordt het is belangrijk dat de leidster weet waarom bepaalde kinderen niet meepraten om die kinderen bij een andere gelegenheid de kans te kunnen geven ook hierbij proberen we weer een dergelijk gesprek eerst in de klassesituatie te beoefenen en te analyseren en daarna in de praktijk toe te passen 3 2 2 luistere n tijdens de opleiding leren de studenten allerlei spelletjes bedenken en uitvoeren om de verschillende vormen van luisteren te oefenen ze blijken enorm inventief in het beden ken van allerlei varianten van bv stiltespelletjes geconcentreerd luisteren opdrach ten geven begrijpend luisteren en onzinverhalen kritisch luisteren 3 2 4 lezen als regel speelt het leren lezen traditioneel opgevat voor de kleuterleidster geen rol in haar beroepsaktiviteiten er zijn we l een aantal kleuterscholen onder allerlei voor zorgsmaatregelen eksperimenterend bezig in deze richting vanuit onze eigen situatie denken we dan speciaal aan de sti m u l erende en bege l eidende aktiviteiten van het r egionaal p edagogisch c entrum voor z eeland w e vinden dat een kleuterleidster we l dege lijk moet weten hoe ze het aanvankelijk lezen moet aan p akken er zijn nu eenmaa l kl euters die daar duidelijk aan toe zijn te r ophe ld ering o p de kleuterschoo l eind juni zijn de oudsten 6 jaar en 8 maan den op de basisschool ha lf augustus de 45 jongsten 5 jaar en 10 maanden d an he b ben die kleute rs ook rech t op begeleiding h elaas biedt de op leiding hier nauwelijks ruimte voor laat staan da t de eksameneisen hierover repp en m aar voor ons staat als een paal boven water dat elke lei dste r misschien onbewust toewerkt naar het voldoen aan de meeste leesvoorwaarden bij haar kleuters wij denken aan de zingeving omgaan met zgn beeldschrift b oekjes met kl eut e rboe ken in het algemeen het lezen van het verhaa l door de kleuter aan de han d van d e p laatjes is uitzon derlijk be langrijk daarnaas t moet er aand acht zijn voor meer technische zaken als visuele diskrimi natie en objektivatie doorgaans is de leidster daar we l spelend incidenteel mee bezig maar wij trachten onze studenten bewu st te maken dat dit mede heen leidt naar leren lezen en dat het verstandig is deze zaken systematisch en programmatisch in te bouwen in het gehee l van kleuterschoolaktiviteiten tenslotte vraagt leren l ezen ook om een bre de taalbeheersing speciaal m b t het ve rstaan en kunnen hanteren van woorden die betrekking hebben op de re l aties in het platte vlak eerste laatste ervoor erachter bovenaan onderaan links rechts etc h oe bereid je de kleuters daar op voor 4 taalbeschouwin g dit onderdeel past natuurlijk niet in een artikel over taalbeheersing maar wij vinden dat het in de kleuterleidstersopleiding een noodzakelijk onderdeel is taalbeschouwing taalverwervingssystemen verhouding abn dialekt taalkringen taal spel en semantische verschijnselen geven de studenten een beter inzicht in het feno meen taal daardoor zullen ze beter in staat zijn de kleuter in zijn taal te begrijpen te stimuleren en op de juiste manier te waarderen prietpraat van kleuters is voor de kleuter niet humoristisch maar al te vaak konstateren we bv nog een verkeerde beoordeling van zgn dialekt sprekers en een te zwaar tillen aan verkeerd woord gebruik een kleuterleidster zal ook makkelijker het taalgebruik in een kleuterboek kunnen beoordelen als ze enig inzicht heeft in de taal 5 konklusi e het zal wel duidelijk zijn dat datgene wat we doen niet helemaal in overeenstemming is met onze visie op het vak en dat in de praktijk veel minder geda an wordt als wat we hier zo ambitieus hebben beschreven de oorzaak daarvan is al vermeld in 1 de zwevende positie van de opleiding tussen algemeen vormend en beroepsge ri cht en de weinige uren die voor het vak nederlands beschikbaar zijn wat we doen in 3 doen we ook wel maar minder grondig en uitputtend als we wel zouden wi ll en om dezelfde reden 6 nared e veel van wat we genoemd hebben onder 2 hebben we niet verder toegelicht maar als we precies hadden moeten beschrijven wat er naar ons idee op de opleidingsschool voor kleuterleidsters zou moeten gebeuren en hoe dan hadden we aan een heel ekstra nummer van moer nog niet genoeg 46 we zijn allang bl ij dat de opleidin gsschoo l voor kleu ter leidsters ein de lij k wordt inge lijfd bij de o pl eidingssc hol e n voor on derwij sgeve nden al is onderwijs een belast begrip in onze k ringen want we zijn ervan overtuig d d at ee n eventuele int egratie k o b o alleen kans van s lage n heeft als alle onderw ijsgeven d en enig i dee heb ben van wa t er in de kle ute rsch ool gebeurt 6 note n 1 e igen lijk ko mt h ier nog ee n and er pro bleem bij door d e eksterne dem ok ratiseri ng komen er veel stud ente n die ee n sociaal m in der ge w aard eer d d ia lekt spre ken de m ees te van on ze s tuden ten m oeten in fe ite volle dig tw eetalig zijn h e t eigen m ilieu vraagt om diale ktgebr uik het toekomstig b eroe p om ha nteren van h et a b h et oefenen in het han t eren van het a b dreigt minimaal te worden al s het alleen geb e urt in lessitua ties tij d ens d e opleidi ng 2 deze rich t lijnen zijn ge p u bliceerd in richt lijnen sa m engesteld d oor de res pekti evelij ke vak kommissies van de c oord i n atie c o mmissie o pleid ing k leuterleidsters uitgegeve n door de v ereniging d e samenwer kend e la nd elijk e pedagogisch e cent ra 7 1 1 19 72 h et is te verkrijgen bij c p s afd i postbus 30 hoevelaken 3 we willen niet ve rbergen dat we moeite h eb ben met beoord eli ngsmod ellen normen we zijn nl van mening dat d e taalman op m eer asp e kte n en in de eerste pl aats o p and ere moet lette n dan op die van kommu nikatie e n interaktie a la e arm d o n en e h un ter impro v ing teaching new y ork 19 67 wie reikt ze ons aa n liefst i n hanteerbare vorm 4 i n verkenningen op h et gebied van jeugd literatuur jrg 72 73 word en enkel e verhalen o p ee n dergelij ke man ier b ehan deld 5 we hebbe n erg veel moeite met de e ksameno pdrachten en d e d aar mee samenhangende beoor deling die opdrachten variere n van simp ele verhaal tjes als een dag o m nooi t te vergeten e n d id aktisch e ond erwerpen als feesten in de kleuterschool to t alge mene o nderw erpe n d ienst plich t voor meisjes enz o m to t enigszin s vergelijkbare b eoordelingen te ko m en h ebb en we voo s onszelf enkele b eoo rdelings krit eria opgesteld 6 graag will en we de geinteresseer de lezer voor deze pro blema tie k verw ijzen naar taald idactie k aan de basis groningen 1973 hfdst 5 taal on t wikkeling in d e kleutersch ool eenzelfd e taal di daktiek voor het kl euteronderwijs zou zeer wenselijk zijn voo r de op leidinge n z ijn er lezers die zich met ons d aarvoor zo ud en w illen inspannen 47