Taalbehoeften van jongeren tijdens het werk, de studie of in het dagelijks leven

i 16 taalbehoeften van jongeren tijdens het werk de studie of in het dagelijks leven rita rymenans en gino leroy bij de oprichting van de vvm vereniging van vlaamse moedertaaldidactici in 1985 verscheen een kranteartikel met als kop een uitspraak van de voorzitter inspecteur hugo de jonghe de het van de studenten zakt omdat men niet kan lezen of schrij ven volgens de jonghe slagen de studenten niet in het eerste jaar universitair onder wijs omdat ze een aantal lees en schrijfvaardigheden onvoldoende beheersen zoals b v de hoorcolleges volgen notities nemen een syllabus lezen een vraag juist begrij pen en zijn antwoord precies onder woorden brengen en paarjaar eerderwerd met ronken de krantekoppen ingespeeld op twee en hebben uitgevoerd wesdorp teysse e a 1986 is gebleken dat er over de vraag naar de kwaliteit quete onderzoeken in vlaamse bedrijven van het moedertaalonderwijs in vlaanderen zo goad haar de talenkennis zowel vreemde talen als geen ernstig onderzoek gedaan is als moedertaal van jonge sollicitan ten jongeren kunnengeen nederlands schrijven en taalvaardigheid van vlaamse jeugd gaat achteruit de gesignaleerde klachten vanuit het bedrijfsleven zijn echter geformuleerd in nogal de kwaliteit van het vage algemene termen er kunnen geen specifie ke adviezen voor het onderwijs uit afgeleid wor moedertaalonderwijs den geregeld hoort men dergelijke klachten over de momenteel loopt aan de ula departement didac zgn gebrekkige taalvaardigheid van afg estudeer tiek en kritiek promotor prof dr frans daems den van het secundair onderwijs in verscheidene een onderzoeksproject op ministerieel initiatief met landen is er ernstig onderzoek verricht of nog aan betrekking tot de kwaliteit van het moedertaalon de gang naar de kwaliteit van het moedertaalon derwijs het wil een antwoord formuleren op de derwijs bij een recente inventarisatie met betrek volgende vragen king tot de positie van het moedertaalonderwijs en 1 welke verwachtingen of eisen in verband met de rol van de overheid in nederland en belgic die de schrijf en leesvaardigheid van afgestudeer wij in opdracht van de nederlandse taalunie den van het secundair onderwijs leven er in het ip 1 nov 1989 19 de jaargang nummer 2 0 iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiwml bedrijfsleven professionele taalvaardigheid het einde van vorig schooljaar om daze taalproeven hoger onderwijs studietaalvaardigheid en de te kunnen construeren ward in een eerste fase een samenleving als zodanig functionele taalvaar doelstellingenonderzoek verricht door middel van digheid enquetes het vond om pragmatische redenen 2 voldoet de feitelijke lees en schrijfvaardigheid uiluitend in de provincie antwerpen plaats over van leerlingen uit het zesde jaar secundair on de resultaten van de eerste fase die al direct rele derwijs aan de eisen die in 1 geformuleerd vant zijn voor leerkrachten in de praktijk brengen werden hoe is hun attitude ertegenover we in dit artikel verslag uit 3 is het onderwijsaanbod geschikt om de in 1 het hoofddoel van de enquetering is dus die doel geformuleerde doelstellingen op een adequate stellingen te vinden die in aanmerking komen voor manier te bereiken het operationaliseren in taalproeven geschikt zijn de doelstellingen die wenselijk en haalbaar zijn we sluiten ons aan bij de ruime definitie van taal in navolging van blok de glopper 1983 onder vaardigheid die in de nederlandse peilingsonder kennen we twee aspecten aan het begrip wense zoeken gangbaar is nl taalvaardigheid die als lijkheid enerzijds is er de frequentie van voorko geheel in de praktijk van alledag kan voorkomen men van een taalsituatie hoe meer respondenten het gaat daarbij om de vaardigheid om verbaal te aangeven dat een taalgebruikssituatie frequent communiceren schriftelijk en mondeling op een dagelijks of wekelijks voorkomt des te groter is voor de situatie en doel adequate manier de alle de behoefte om die taak naar behoren te kunnen daagse praktijkvertoont echter een gediversifieerd uitvoeren behoefte als gebruik anderzijds beeld dat we in volgende terminologische indeling kunnen de respondenten tekorten in hun taalvaar trachten te vatten digheid signaleren wanneer een heel belangrij met de term functionele taalvaardigheid duiden ke taaltaak niet op een voldoende wijze kan wor we de kennis vaardigheden en attitudes aan die den uitgevoerd behoefte als tekort wenselijk zijn voor het priveleven van de afgestu deerden zonder dat ze direct relevant zijn voor het beroep of voor de verdere studie men kan denken aan communale doelstellingen als mondigheid de steekproef weerbaarheid e d m met extra functionele taalvaardigheid bedoelen we we hebben eerst zelf een zo exhaustief mogelijke de kennis vaardigheden en attitudes die recht doelstellingenlijst opgesteld van situaties waarin streeks nodig zijn hetzij voor het beroep profes jongeren lezen en schrijven tijdens hun admini sionele taalvaardigheid hetzij voor de verdere stratief werk professionele taalvaardigheid stu studie studietaalvaardigheid de extra functio die studietaalvaardigheid of in het dagelijks leven neletaalvaardigheid behoort tot het domein van de buiten werk of studie functionele taalvaardigheid differentiele doelen daze proefversies werden voorgelegd aan een selects groep informanten die hierop mondeling commentaar leverden de definitieve versies werden verstuurd naar hagen aselect gekozen taalbehoeften van groepen van proefpersonen jonge afgestudeerden de enquete voor professionele taalvaardigheid ward bij drie respondentengroepen verspreid jonge op dit ogenblik is de tweede fase van het onder werknemers zonder diploma hoger onderwijs in zoeksproject de evaluatiefase volopaan de gang een administratieve baan hun werkgevers en er zijn taalproeven opgesteld voor de drie verschil personeelschefs van de 182 werknemers die lende domeinen die proefgedraaid hebben op het telefonisch hun medewerking aan het onderzoek 19 de jaargang nummer 2 nov 198911et 18 toezegden wilden er 148 de naam van hun recht streekse chef meedelen ook kwamen we op die de vragenlijst manier 70 personeelschefs op het spoor voor stud letaalvaardigheid werden studenten en docenten bevraagd uit nagenoeg alle scholen voor hoger onderwijs van de provincie antwerpen er werden dus drie vragenlijsten opgesteld voor omdat de enquetes tijdens de maand november professionals studie en functionele taalvaardig dus bij het begin van het studiejaar verstuurd heid ze zijn allemaal volgens hetzelfde stramien werden bestond onze doelgroep uit tweedejaars opgebouwd er wordt een lijst van situaties opge studenten ze hebben net het eerste studiejaar met somd waarin jonge afgestudeerden schrijven en succes bandigd en kunnen dus een gefundeerde lezen tijdens hun werk studie of in de samenle uitspraak doen over de studietaken die ze hebben ving als zodanig over elke situatie worden drie moeten uitvoeren bij de steekproef van de docen vragen gesteld ten werd een onderscheid gemaakt tussen moe dertaaldocenten die een vakdoceren dat expliciet 1 frequentie hoe vaak komtdeze taak in uw eigen op de taalvaardigheid van de studenten gericht is situate voor en vakdocenten alle niet moedertaaldocenten 2 beheersing hoe goad denkt u persoonlijk dat u deze taak kunt uitvoeren de enquete voor functionele taalvaard ig held bing 3 belang hoe belangrijk vindt u het om deze taak naar jonge afgestudeerden tussen 20 en 25 jaar te kunnen uitvoeren oud en naar een groep die we gemakshalve niet jongeren noemen deze groep bestond uit vak de vraagstelling is identiek voor de ouderen special isten enerzijds inspectieleden nederlands werkgevers docenten leerkrachten en ouders en vak en moedertaalleerkrachten uit het secun alleen de formulering ervan is aangepast dair onderwijs en ouders anderzijds zoals boven uiteengezet willen we achterhalen het responsverloop wordt in de volgende label welke taken het meest frequent voorkomen d w z weergegeven dagelijks of wekelijks behoefte als gebruik en welke taken belangrijk of heel belangrijk zijn maar onvoldoende worden beheerst behoefte als te kort om de tweede vraag te kunnen beantwoor den brengen we de resultaten van 2 en 3 met elkaar in verband voor beide behoeften werd een top 10 samengesteld met het valide percentage respondenten als ordeningsprincipe verstuurd respons in de drie volgende paragrafen presenteren we de rangordes van de jonge afgestudeerden zelf werknemers 182 108 59 3 werknemers studenten en jongeren er wordt werkgevers 148 54 36 4 slechts in beperkte mate stilgestaan bij de verge personeelschefs 70 23 32 8 lijking met de rangordes van de ouderen werkge studenten 330 255 77 3 vers docenten en niet jongeren leerkrachten en docenten 126 95 75 4 ouders jongeren 200 108 54 0 voor de taken staat een l voor lezen of een s voor niet jongeren 200 101 50 5 schrijven achteraan worden de percentages res pondenten aangegeven 4 vp 1 nov 1989 19 de jaargang nummer 2 t 19 professionele taalvaardigheid de top 10 van de taken die de werknemers frequent d w z dagelijks of wekelijks uitvoeren ziet er als volgt uit 1 l manuele informatiebronnen raadplegen 80 5 b v een telefoongids gouden gids een adresboek 2 s korte notities schrijven 78 5 b v aan uw chef collega s een memo korte mededeling schrijven n a v een telefoongesprek een uitgestelde bijeenkomst 3 l het lezen van korte instructies 66 6 b v een memo van uw chef een collega met de vraag contact op to nemen met een klant leverancier coliega 4 l geautomatiseerde informatiebronnen raadplegen 63 2 b v een klantenbestand op de computer 5 l het lezen en invullen van eenvoudige formulieren 57 4 b v een verlof of vakantiebriefje een urenstaat een bestelbon 6 l het lezen van korte aankondigingen 54 6 b v interne bedrijfsmededelingen dienstnota s 7 l het lezen van een verzoek om informatie documentatie 47 2 8 l het lezen van een bestelbon 41 1 b v het lezen van een door een klant opgestuurde bestelbon 9 l het maken van aantekeningen voor eigen gebruik 40 7 haar aanleiding van schriftelijke informatie b v de belangrijkste passages in een tekst markeren aanstrepen noteren 10 s een informatieve zakelijke brief schrijven 29 9 b v een brief schrijven aan zakenrelaties klanten een officials instantie b v een verzekeringsmaatschappij waarin u informatie verschaft de tien taken waarbij het grootste percentage werknemers een tekort erv aart zijn de volgende 1 s een verslag geven van een discussie gesprek vergadering 31 1 b v voor uw chef een verslag maken van een bespreking vergadering zodat een duidelijk overzicht ontstaat van het bereikte resultant 2 s een reclametekst opstellen 28 7 b v een promotiefolder opstellen met foto s prijzen slagzinnen 3 l het lezen en invullen van ingewikkelde formulieren ev met handleiding 27 0 b v formulieren van rva kinderbijslag contracten 4 s een voorstel formuleren 23 3 b v schriftelijk suggesties doen ter verbetering van de organisatie verkoop 5 s het schrijven van een activerende tekst 21 5 b v een brief schrijven die aanzet tot kopen betalen 6 s het schrijven van een gebruiksaanwijzing bedieningsvoorschrifvhandleiding 20 0 7 s het schrijven van een uitnodiging 16 1 19 de jaargang nummer 2 nov 1989nrit 20 b v een uitnodiging opstellen voor een komende vergadering 8 s het schrijven van een weigerbrief 15 4 b v een brief schrijven aan een klant waarin u weigert in te gaan op een klacht verzoek eis 9 s het schrijven van een klachtenbrief 15 1 b v aan een leverancier een brief schrijven met klachten over de gebrekkige kwaliteit van de levering over uitgevoerd werk over betalingen 10 l het lezen van dwingende verzoeken van officiele instanties 14 8 b v het lezen van een verzoek van gemeentebestuur politie rechtbanw belastingdienst om aan de wettelijke voorschriften te voldoen wanneer we de twee top 10 en met elkaar verge werkgevers zijn identiek aan die van de werkne lijken ontdekken we geen enkele taak die in beide mers alleen de volgorde is lichtjes anders voorkomt een task die een werknemer frequent wat de tekortenrangordes betreft constateren we moet uitvoeren wordt uiteindelijk routine en zal een matig verband tussen de antwoorden van beide dan kennelijk ook beter worden beheerst groepen voor de taken 1 2 4 5 en 6 uit de ran tussen de antwoorden van de werknemers en gorde van de werknemers signaleren de werkge werkgevers op de frequentievraag is een sterk vers eveneens een tekort deze taken staan bij verband de eerste 8 taken uit de rangorde van de hen respectievelijk op de plaatsen 3 1 2 6 en 7 studietaalvaardigheid het grootste percentage studenten voert de volgende tien taken frequent dagelijks of wekelijks uit 1 s het maken van aantekeningen voor eigen gebruik tijdens een les lezing 94 9 2 l het markeren aanstrepen van de belangrijkste passages begrippen in een studietekst 82 4 3 l het lezen van korte aankondigingen korte mededelingen ad valvas 79 8 4 l manuele informatiebronnen raadplegen 75 6 b v encyclopedie atlas woordenboek bibliografie catalogus 5 l een studietekst grondig lezen om te weten wat er precies in staat 74 8 6 l een studietekst lezen om de belangrijkste punten bruit te halen 71 0 7 l het lezen van korte instructies opdrachten 61 4 8 l tijdens het bestuderen van een studietekst uzelf een oordeel vormen over de inhoud 58 8 9 l het lezen van beschrijvingen 58 5 b v het lezen van een beschrijving van een persoon produkt plaats karakterschets 10 l tijdens het bestuderen van een studietekst uzelf vragen stellen over de stof 57 6 de studenten signaleren de grootste tekorten bij de volgende tien taken 1 l geautomatiseerde informatiebronnen raadplegen 39 0 b v bibliotheekcatalogus databestand raadplegen via de computer 2 s het schrijven van een recensie 31 4 i n nov 1989 19de jaargang nummer 2 iiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiim b v voor een docent een recensie of kritische beoordeling schrijven over een boek film video 3 l tijdens het bestuderen van een studietekst zelf voorbeelden bedenken bij een onderdeel van de stof 30 7 4 l tijdens het bestuderen van een studietekst uzelf vragen stellen over de stof 27 1 5 s het schrijven van een verhandeling 26 8 6 l grafisch schematiseren voor uzelf 26 5 b v een tekst schematiseren in een grafische voorstelling label visueel schema diagram 7 l schematiseren voor eigen gebruik 23 7 b v voor uzelf de hoofdzaken uit een boek arti kel behandelde tekst gestructureerd neerschrijven 8 s voor anderen een verslag geven van een discussie vergadering lezing 23 4 b v voor een docent of medestudenten een verslag schrijven over een discussie vergadering lezing werkbespreking 9 s het schrijven van een gebruiksaanwijzing bedieningsvoorschrift handleiding 23 3 10 s het geven van commentaar 22 5 b v schriftelijk commentaar geven over een bedrijfsbezoek een boek een artikel teksten van medestudenten wanneer we de beide rangordes van de studenten tiek op een taak na het lezen van beschrijvingen vergelijken treffen we den overlapitem aan nl de eerste zes taken staan zelfs in dezelfde volgor tijdens het bestuderen van een studietekst uzelf de vragen stellen over de stof deze studietaak komt over de rangorde voor tekort zijn beide groepen dus frequent voor en wordt als een tekort ervaren het niet helemaal eens slechts drie tekorten die de studenten signaleerden op plaats 3 4 en 6 bij een vergelijking met de rangordes van de treffen we bij de docenten eveneens aan respec docenten moeten we vooraf wijzen op de beteke tievelijk op positie 1 5 en 6 de docenten noemen nis van behoefte als tekort belangrijk of heel bovendien nog drie leesstrategieen het schrijven belangrijk maar door minder dan 40 van de van versiagen het schriftelijk omschrijvon van een studenten beheerst begrip en het lezen van korte instructies proble betaken in de rangordes voor frequentie zijn iden matisch voor de studenten functionele taalvaardigheid de top 10 van de taken die de jongeren frequent dagelijks of wekelijks uitvoeren 1 l het lezen van de ondertiteling bij films 92 5 b v televisie bioscoopfilms videofilms 2 l het raadplegen van een radio en tv gids 83 6 3 l het lezen van reclameteksten 81 1 4 l het nieuws in de kraut lezen 77 3 5 l het lezen van populaire tijdschriften 69 8 i 19 de jaargang nummer 2 nov 1989vni 1111111111111111111111 11111111111111111m l wine b v mode en damesbladen margriet libelle elga flair gezinsbladen panorama de post story dag allemaal tienerbladen joepie tina radio en tv bladen tv ekspres humo 6 l het lezen van korte aankondigingen 61 8 b v aankondigingen van films manifestaties 7 s korte notities schrijven aan huisgenoten vrienden over dagelijkse zaken 60 4 b v het schrijven van een korte notitie aan een huisgenoot dat er iemand voor hem belde met bepaalde mededelingen 8 l het raadplegen van systematisch geordende informatiebronnen 51 9 b v een bibliotheekcatalogus een telefoongids gouden girls 9 l het lezen van informatieve tijdschriften 50 9 b v hobbybladen doe t zelf vrije tijd jeugdbladen vandaag verenigings bladen parochie plaatselijke afdeling van een politieke partij sportvereniging 10 l het raadplegen van alfabetisch geordende informatiebronnen 49 1 b v een encyclopedia een woordenboek de jongeren ervaren de grootste tekorten bij de volgende taken 1 s het schrijven van een formeel bezwaarschrift beargumenteerd protest aan officiele instanties 52 8 b v een bezwaarschrift indienen bij de politierechtbank ter betwisting van een bekeuring 2 s het schrijven van een gelegenheidstoespraak 50 9 b v een gelegenheidstoespraak schrijven voor een begrafenis huwelijk oppensioenstelling 3 l het lezen en invullen van ingewikkelde formulieren handleiding 47 3 b v een belastingaangifte een aanvraagformulier voor een studiebeurs 4 l het lezen van notariele stukken 46 2 b v huwelijkscontracten koopaktes 5 s het formeel rapporteren van eigen ervaringen persoonlijke gebeurtenissen 36 4 b v een verslag schrijven van een ongeval waarin u betrokken was voor het aangifteformulier van de verzekering 6 s het formeel beschrijven van karakter eigenschappen 32 7 b v voor een contactblad een schriftelijke karakterschets geven van uzelf 7 s het formeel beschrijven van een persoon uiterlijk 30 9 b v het beschrijven van een verdachte in een schriftelijke getuigeverklanng aan de politie 7 s het schrijven van een sollicitatiebrief 30 9 7 s het schrijven van formals gelegenheidsbrieven 30 9 b v een kort zakelijk briefje schrijven aan een hogere instantie om te bedanken zich te verontschuldigen geluk te wensen 10 s het schrijven van een klachtenbrief aan een bedrijf 30 2 b v aan een leverancier een brief schrijven met klachten over de gebrekkige kwaliteit van de levering over het ontbreken van onderdelen e d nov 1989 19 de jaargang nummer 2 de rangordes voor de niet jongeren hebben voor feitelijke taalvaardigheid daarvoor is het noodza frequentie een andere betekenis dan bij de andere kelijk om taalproeven te construeren en of te hem en groepen de vraag was als volgt geformuleerd bij laatstejaars van het secundair onderwijs hoeveel 0 van de jongeren komt volgens u in het de behoeftenlijsten vormden het uitgangspunt voor dagelijks leven met deze taak in aanraking van het operationaliseren van de taalgebruikssituaties de taken waarvan meer dan 80 vermoedde dat in de taalproeven ze warden eerst voorgelegd aan jongeren de taak wel eens uitvoeren wend een een groep moedertaalleerkrachten die hieruit een rangorde opgesteld keuze maakten met de haalbaarheid voor laatste van de taken waarvan de jongeren beweren ze jaars s o als criterium het heeft immers geen zin dagelijks of wekelijks uit te voeren vinden we er om taalproeven te creeren die door de meeste leer vier terug in de rangorde van de niet jongeren het krachten als onrealistisch worden beschouwd lezen van de ondertiteling bij films het raadplegen van radio en tv gids het lezen van reclameteks rita rymenans en gino leroy ten en het lezen van korte aankondigingen dat p a u1a departement didactiek en kritiek betekent dus dat jongeren deze taken haar eigen universiteitsplein 1 2610 wilnjk zeggen frequent uitvoeren en dat ook veel jonge ren ermee te maken krijgen althans volgens de inschatting van de niet jongeren bibliografie met tekort wordt bij de niet jongeren bedoeld dat de taak heel belangrijk is maar door minder dan blok h k de glopper 1983 functionele 40 van de jongeren beheerst wordt in de tekor taalvaardigheid meningen van oud leerlingen tenrangordes van beide groepen vinden we vqf lbo en mavo over hun taalgebruik amster dezelfde items terug de tekorten die bij de jonge dam sco sco rapport nr 27 ren op positie 1 2 5 6 en 7 genoteerd staan komen daems fr g leroy r rymenans 1989 bij de niet jongeren respectievelijk op plaats 2 5 taalvaardigheid van afgestudeerden van het 8 7 en 9 voor als grootste tekort signaleert 62 5 secundair ondetwijs wat vindt men ervan van de niet jongeren het schrijven van een protest project kwaliteit van het moedertaalonderwijs brief over problemen uit de dagelijkse praktijk interimrapport 1 wilnjk uia wesdorp h e teysse fr daems r ry menans 1986 de positie van het onderwijs in het nederlands en de rol van de overheid in van doelstellingen nederland en in vlaanderen s l nederlandse taalunie naar taalproeven uit de top 10 en die in de vorige paragrafen de revue gepasseerd zijn kunnen we algemeen besluiten dat jonge afgestudeerden vaker lezen dan schrijven maar dat ze bij het uitvoeren van de schrijftaken grotere tekorten ervaren doze vast stelling geldt zowel voor taalgebruikssituaties die zich voordoen tijdens het werk de studie of in de samenleving als zodanig het spreekt vanzelf dat de rangordes de neerslag zijn van gerapporteerd gedrag er worden alleen uitspraken gedaan over de subjectieve behoeften van de afgestudeerden s o en nooit over hun 19 de jaargang nummer 2 nov 1989 1 1