Taalbeleid in 2005 – Uitleiding

75 taalbeleid in 2005 uitleiding frans daems in het najaar van 2001 heeft vonk twee themanummers over taalbeleid gepubli ceerd vier jaar laten komen er opnieuw twee themanummers het is goed te begrijpen dat vonk er opnieuw aandacht aan besteedt sinds 2001 is er immers heel wat veranderd in de klassen en de scholen bij het onderwijsbeleid en op het niveau van onderzoek en kennisontwikkeling over taalvaardigheid effectief leren gelijke onderwijskansen en schoolbeleid de artikelen in deze twee nieuwe thema nummers haken op deze ontwikkelingen in in deze uitleiding herhaal ik niet wat in de artikelen al staat ik wil alleen wellicht wat subjectief een paar accenten leg gen en ik hoop dat deze nieuwe themanummers een aanzet mogen zijn voor ver der gaande vernieuwingen taalcompetenties van ook in 2001 legde het departement leraren en van leerlingen onderwijs in vlaanderen in opdracht van minister vanderpoorten de laatste hand aan n vlaanderen en nederland een evaluatie van het vlaamse overheidsbe bestaan er inventarissen van leid inzake lerarenopleiding met speciale competenties die beginnende aandacht voor de basiscompetenties van leraren moeten bezitten in ne aanstaande leraren in zijn rapport formu der land heet dat start be kwaam leerde de stuurgroep van die evaluatie de heden leraar primair secundair algemene aanbeveling naar het hele onder onderwijs in vlaanderen basiscom wijs toe er echt werk van te maken de eisen petenties leraren die startbe kwaam inzake taalbeheersing veel scherper te stel heden of basiscompetenties vormen als len geen enkele school geen enkel oplei het ware eindtermen voor de lerarenoplei dingsinstituut kan zich veroorloven in haar dingen en zijn daar dan ook richtinggevend sic beleid de taalbeheersing door leerlin voor ze moeten verder het startpunt vor gen studenten cursisten en docenten niet men voor de verdere competentieontwikke sterk op de voorgrond te plaatsen ling in de onderwijspraktijk ministerie van de vlaamse gemeenschap 2001 p 36 37 in 2001 deden er zich nu bijzondere omstandigheden voor in nederland waren bovendien was er met de basiscompetenties er in de media geregeld berichten en klach uit 1999 een taalprobleem daarin ontbraken ten over een te zwakke taalvaardigheid van namelijk de competenties inzake taalvaardig studenten in de lerarenopleidingen iets heid vrijwel totaal en werd ten hoogste een waar ook de nederlandse lerarenopleiders enkele attitude a10 gerichtheid op adequaat zich zorgen over maakten en correct taalgebruik en communicatie december 2005 nummer 2 35e jaargang 76 genoemd waarbij het gevaar van reductie tot nicatieve situaties buiten de eigenlijke les talige correctheid niet denkbeeldig was sen omgaan met de leerlingen onderhou den van contacten met derden ouders in beide landen ervoeren de lerarenopleiders instanties administratieve of bestuurlijke van hun kant de kwaliteit en de aandacht voor situaties taal en communicatievaardigheid eigen taalvaardigheid van aanstaande leraren van leraren houdt daarbij ook in dat zij zich in basis en secundair onderwijs evenals de bewust zijn van cultureel bepaalde waarden mogelijkheden om daar in de opleidingen aan en normen weerspiegeld in de taal te werken als te gering en zo komt het dat de taalvaardigheid van alle leraren is bijgevolg raad voor de nederlandse taal en letteren van groot belang voor het realiseren van van de taalunie in juli 2001 bij de taalunie gelijke kansen ministers aan de bel trok met behulp van een nota van het platform de ministers hebben het signaal gehoord en onderwijs nederlands van de aan de taalunie de opdracht gegeven taal taalvaardigheid taal unie het volgende is een vaardigheidseindtermen voor de lerarenoplei van alle leraren lang citaat uit die nota dingen uit te werken wat geresulteerd heeft is van groot in dertien doelen in een dozijn paus e a belang voor het voor leraren in alle school 2003 intussen zijn ook de vlaamse basis realiseren van vakken speelt taalvaardig competenties herwerkt en kunnen ze vol gelijke kansen heid op alle onderwijsni gens de minister als geactualiseerde lei veaus een belangrijke rol draad gebruikt worden hoewel ze nog niet ongeacht of de leerlingen officieel goedgekeurd zijn de ontwerpversie van autochtone of allochtone herkomst zijn is samen met de dertien doelen te vinden op ten eerste is bevordering van de taalvaar het vak nederlands in het basisonderwijs en het voortgezet secundair onderwijs het verhaal van de dertien doelen laat zien ten tweede is bevordering van de taalvaar hoe in de afgelopen jaren in onderwijsland digheid nederlands een belangrijk leerdoel de overtuiging gegroeid is dat de taalcom in alle leer en ontwikkelingsdomeinen en petenties van alle leraren cruciaal zijn voor schoolvakken sociale vaardigheden leren de taalvaardigheidsontwikkeling en dus leren werkelijkheidsonderricht wiskunde voor het school en leersucces van leerlin biologie technische vakken enz gen dertien doelen vormt zo een referentie op de derde plaats wordt het leer en kader voor alle leraren niet alleen voor stu schoolsucces van leerlingen in belangrijke denten voor de lerarenopleidingen maar mate mede bepaald door de talige en com voor alle actieve leraren het kan niet municatieve vaardigheid van de leraren in tal genoeg onderstreept worden dat deze taal van instructie en schoolsituaties lessen competentiedoelen gelden voor de leraren opdrachten overhoringen toetsen werk in alle vakken en leergebieden in het bijzon bladen en allerlei soorten teksten een leer der in de niet taalvakken probleem bij rekenen of biologie is vaak in eerste instantie een taalprobleem bovendien heeft dit referentiekader tegelijk nog een andere functie namelijk als een ten slotte is een uitstekende taalvaardigheid instrument voor taalbeleid in de school van alle leraren wenselijk in tal van commu voor directie en voor graad en vakcoor 35e jaargang nummer 2 december 2005 77 dinatoren ook weer met gerichtheid op alle er zich juist meer situaties voor waarin die vakken en leergebieden taalvaardigheid geoefend wordt en zich zou kunnen ontwikkelen veel het grote voordeel van een referentiekader hangt dan van de leer is het feit dat het er is en dat het als kader kracht af of die grotere rol de talige kan dienen voor concrete actie en ontwik van taal bij het vak bevor verantwoordelijk keling aangepast aan de eigen situatie derend dan juist belem heid van alle maar zo n kader heeft ook zijn beperking merend werkt voor de leerkrachten neemt namelijk dat het juist nog nader ingevuld leerlingen met name voor aanzienlijk toe moet worden ik denk dat deze twee the de zwakkere leerlingen manummers een hulp bij dat laatste kunnen autochtone en allochtone vormen al zullen er nog veel andere dingen de talige verantwoordelijkheid van alle leer moeten gebeuren krachten neemt zodoende aanzienlijk toe het ziet ernaar uit dat ook minister van onderwijs f vandenbroucke zich bewust is opvattingen over leren geworden van het belang van de taalvaar digheid voor het schoolsucces van de leer in de afgelopen jaren hebben we ook kun lingen ook in verband met de bevordering nen merken dat gewijzigde opvattingen over van gelijke onderwijskansen gok in zijn het leren met name die van het sociaal con beleidsbrief voor 2005 2006 erkent hij uit structivisme in de school meer en meer drukkelijk de beheersing van het neder ingang vinden sleutelwoorden zijn meer lands is cruciaal voor het welslagen van de zelfstandig leren actief leren taak of pro leerlingen in het onderwijs en wil hij uit bleemgericht werken samenwerkend leren drukkelijk taaltoetsen invoeren om scholen kennis construeren competenties verwer een spiegel voor te houden waarmee ze ven ownership en dergelijke meer de hun prestaties kunnen evalueren en nagaan didactiek van allerlei schoolvakken is zich of ze hun beleid al dan niet dienen bij te stu tegelijk ook meer gaan richten op de wijzen ren vandenbroucke 2005 p 44 45 van denken en probleemoplossen van de leerlingen op hun eigen referentiekaders begrippen en denkcategorieen op die taakverdeling manier komt ook de echte wereld in het onderwijs van de schoolvakken binnen bij voorbeeld in geschiedenis of in realistische het kan en mag niet langer meer zo zijn dat wiskunde we moeten ons goed realiseren alle verantwoordelijkheid voor de taalvaar hoezeer voor de leerlingen het belang van digheidsontwikkeling van de leerlingen uit taal daardoor toeneemt bij het wiskundeon sluitend bij de leraar nederlands wordt derwijs bijvoorbeeld moeten de leerlingen nu gelegd er zal in de scholen eerder een meer dan vroeger ook tekst en leesvaardig soort van taakverdeling tussen de leraren heid aan de dag leggen met elkaar dialoge niet taalvakken en de leraren nederlands ren en dus praten en luisteren op die moeten ontstaan leraren nederlands zou manier wordt er enerzijds meer een beroep den wel de motor kunnen zijn voor het over gedaan op hun communicatieve vaardighe leg daarover binnen de groep met andere den en hun taalvaardigheid anderzijds doen woorden voor het vormgeven van taalbeleid december 2005 nummer 2 35e jaargang 78 in de school een ander aspect van dat taal van de betrokken vakverenigingen leraren beleid moet zeker ook zijn dat de leraren lichamelijke opvoeding wetenschappen niet taalvakken zich bijscholen voor de taal aardrijkskunde economische wetenschap kant van hun onderwijsfunctie pen biologie milieuleer gezondheidseduca tie geschiedenis maatschappelijke vorming bijzonder inspirerend vind ik het themanum wiskunde toch weet ik dat er hier en daar mer taal van het duitse tijdschrift voor het leraren en lerarenopleiders zijn die wel dege onderwijs fysica unterricht physik dat in lijk aandacht hebben voor de rol van taal en het voorjaar 2005 verschenen is de uitge taalvaardigheid in de betrokken vakken ver van het themanummer zegt aan de lezers maar er zijn ook meer positieve berichten liebe leserinnen und leser alle brauchen het speciale nummer taal taler taalst sprache die physik braucht sie sogar taalbeleid anno 2004 van nova et vetera mehrere sprachen der physikunterricht jg lxxxii nr 1 2 2004 2005 dat werd braucht sie lehrende und lernende brauchen samengesteld ter gelegenheid van het eme sie aber nicht alle sprechen dieselbe sprache ritaat van michael goethals aan de ku kein wunder dass dann viele probleme des leuven bevat tal van achtergrondbijdragen physikunter richts eigentlich solche der en verschillende erg nuttige praktijkstukken sprache im physik unterricht sind zo heeft van thienen 2004 bij voorbeeld beste lezer iedereen heeft taal nodig de een heel praktische matrix uitgewerkt voor fysica gebruikt taal ja zelfs meerdere talen de inbreng en de onderlinge verantwoorde het fysicaonderwijs heeft ze nodig onder lijkheden van alle leraren in het taalbeleid in wijsgevenden en lerenden hebben ze nodig de school maar ze spreken niet allen dezelfde taal niet te verbazen dat dan veel problemen van het eind 2005 is mijn conclusie niettemin dat de fysicaonderwijs eigenlijk problemen van de zorg om het taalbeleid nog veel te uitsluitend taal in het fysicaonderwijs zijn bij ons ligt bij de mensen van nederlands als we meer willen bereiken dan zullen we er sommige titels van artikels zijn veel zeggend1 wegen voor moeten vinden opdat juist de muss ich jetzt auch noch sprache unter mensen van al die andere vakken die verant richten sprache und physikunterricht woordelijkheid veel meer op zich gaan nemen wechsel der darstellungsformen eine wichtige strategie im kommunikativen physikunterricht een wensdroom bildungsstandards physik der kompe tenz bereich kommunikation kom muni kativer physikunterricht und dafur ik wil hier afsluiten met met enkele wensen geeignete methoden werkzeuge die hopelijk niet louter droom blijven we zul richtige reichhaltige und flussige sprache len het nodige moeten doen om onder meer entwickeln sprachhilfen fur schulerinnen de volgende zaken te bereiken inzake taal und schuler mit migra tions hintergrund taalvaardigheid leren en communicatie het valt mij op dat er in vlaanderen over het bij de verwachte herziening verwerkt de onderwerp taal bij het onderwijs van de niet dvo het onderwerp taalvaardigheid uitdruk taalvakken vrijwel niets te vinden is in de tijd kelijk in de eindtermen en ontwikkelingsdoe schriften websites en andere publicaties len van basis en secundair onderwijs 35e jaargang nummer 2 december 2005 79 de minister van onderwijs roept taalbe praktijk en ontwikkelingswerk inzake taal in leid en taalvaardigheid uit als prioritair het kader van wereldorientatie pav wis nascholingsthema kunde praktijkvakken enzovoort in de eerstvolgende versie van de leer de betrokken lerarenverenigingen ma ken plannen van basis en secundair onder van taal een thema op hun studiedagen wijs worden taal en taalvaardigheid nascholingscentra verzorgen vakbetrok ken zowel als leerdoel dan als instrument en domeinoverschrijdende nascholingen organisch verwerkt op scholen werken leraren van de ver in alle lerarenopleidingen worden taal en schillende vakken algemene techni taalvaardigheid een belangrijk thema in sche en praktijkvakken met elkaar de vakdidactiek van alle schoolvakken en samen om de taalvaardigheid van hun leerdomeinen cfr dertien doelen leerlingen op te krikken zodoende wordt de vaktijdschriften voor basis en secundair het taalbeleid in de school een gedeelde onderwijs bevatten geregeld artikelen over verantwoordelijkheid frans daems universiteit antwerpen campus drie eiken instituut voor onderwijs en informatiewetenschappen universiteitsplein 1 2610 wilrijk frans daems ua ac be noot 1 voor meer informatie zie friedrich verlagsgruppe de doc doc download cfm b21478688ae1482ab07d42bcf960a99d bibliografie ministerie van de vlaamse gemeenschap 2001 rapport van de stuurgroep van de evaluatie van de lerarenopleidingen paus h rymenans r van gorp k 2003 dertien doelen in een dozijn een refe rentiekader voor taalcompetenties van leraren in nederland en vlaanderen den haag nederlandse taalunie ond vlaanderen be dvo lerarenopleiding toelichting htm taalunieversum org onderwijs publicaties taalcompetenties unterricht physik heft 87 sprache seelze velber erhard friedrich verlag 16e jg 2005 vandenbroucke f 2005 beleidsbrief onderwijs en vorming 2005 2006 ond vlaanderen be beleid brief beleidsbrief2005 2006 htm van thienen j 2004 taalbeleid een matrix nova et vetera lxxxii 2004 2005 1 2 142 152 december 2005 nummer 2 35e jaargang advertentie spel correct een praktisch naslagwerkje voor iedereen die foutloos wil leren schrijven gels en bijre de uitleg wordt hoofd or de rijkelijk geillus elijk do zijn duid overzich telijke b e lad bruik met meer dan 5500 voorbeel treerd e 7 25 en het g den 56 pag spiegel u r van kle lken s ebreide at te egeven dit boekje beva t de uitg oraan er s t a klare eenvoudi tafel vo ang ge en inhouds che e lijk a n 2005 inzichtelijke ui lfabetis du i d er i ies tleg en de a m aken wat al prec over de voorna e x a c h teraan m a s amste ind handig alle nderd i spellingregels het boe kje erg ve r a uik in gebr die keure educatief oude gentweg 108 8000 brugge b 050 47 12 88 a 050 47 12 87 c educatieve uitgaven diekeure be d diekeure be 35e jaargang nummer 2 december 2005