Taalbeleid in de praktijk

15 taalbeleid in de praktijk luc wyns wat zijn de verschillende stappen die gezet kunnen worden bij het opstarten van een structureel taalbeleid in een school voor secundair onderwijs dit is het verhaal van het francesco paviljoen in herentals het is een kleine zesjarige bso kso tso school met enkele derde jaren van de derde graad in het bso en tso worden voor namelijk handelsrichtingen ingericht in het kso is er de richting beeldende en architecturale kunsten het is een school met voornamelijk een autochtone leerlin genpopulatie de stap om tot een structureel taalbeleid te komen werd geinitieerd door de schooldoorlichting en door de besluiten bij de zelfevaluatie in het kader van gok e schooldoorlichting stelde vast dat in maart 2004 werd het initiatief genomen er al een aantal waardevolle initiatie een werkgroep taalbeleid op te richten ven bestonden leerlingen namen bestaande uit leraren nederlands leraren deel aan taalwedstrijden er was een algemene vakken leraren technische vak stappenplan dyslexie er waren culture ken de gok coordinator en de directie le activiteiten waarbij taal belangrijk was deze werkgroep stelde zich tot doel een enzovoort het probleem was echter dat visie op taalbeleid en daaraan gekoppeld deze initiatieven niet pasten in een bredere een taalbeleidsplan te ontwikkelen visie op taalbeleid daardoor waren ze te weinig bekend bij alle participanten en mis ten ze een voldoende breed draagvlak twee werkpunten een van de twee thema s waarrond de gok werking in de eerste graad werd uit op de eerste vergadering van de werkgroep gebouwd was taalvaardigheid in dat taalbeleid werd de rol van de werkgroep kader bracht de zelfevaluatie aan het licht geexpliciteerd en ondersteund door de dat er meer inbedding van taalvaardigheids directie gegevens met betrekking tot de onderwijs in alle vakken moest komen ook beginsituatie op het in het kader van gok werden al enkele ge bied van taal en taal waardevolle initiatieven genomen de tas beleid werden verzameld de zelfevaluatie toets werd afgenomen en de resultaten en doorgenomen met de bracht aan het werden doorgespeeld aan alle titularissen be doeling mogelijke werk licht dat er meer sommige leraren hadden navorming punten te formuleren inbedding van gevolgd in verband met instructietaal er ver der werd de tekst taalvaardigheids werden systematisch gegevens verzameld taal beleid een stand onderwijs in alle in verband met de thuistaal van de leerlin van zaken die opgesteld vakken moest gen enzovoort was door de vakgroep komen december 2005 nummer 2 35e jaargang 16 nederlands besproken deze tekst zou als leerlingen het verbeteren van de onderwijs basis dienen om een visietekst verder vorm resultaten door het verhogen van de te geven en bevatte ook al een brainstorm schoolse taalvaardigheid het verhogen van mogelijke werkpunten ten slotte werd van de doorstromingsmogelijkheden van de een mogelijke strategie uitgewerkt leerlingen en het sensibiliseren tot het gebruik van een verzorgde taal zowel bin opstellen van een visiewerktekst nen als buiten de school taalbeleid in het francesco paviljoen vertrekkende vanuit de tekst van de om aan deze doelen te werken werden vakgroep nederlands voor het schooljaar 2004 2005 twee actie aan deze visie acties koppelen eerst punten naar voren geschoven die als rode nagaan wat er al gebeurt en wat even draad doorheen de werking van het school tueel ontbreekt vervolgens enkele jaar zouden lopen actiepunten formuleren sensibiliseren tot verzorgd taalgebruik doelen op korte en lange termijn vast tussen leraren en leerlingen leggen plus criteria om na te gaan of de evalueren en eventueel bijsturen van de doelen bereikt werden instructietaal in taken toetsen en proef een stappenplan opstellen voor het werken schooljaar 2004 2005 beslissen hoe men zal starten en verder werken b v opstart via pedagogische studiedag sensibiliseren tot verzorgd sturing vanuit de werkgroep eind 2004 2005 evaluatie van het pro taalgebruik ces en eventuele bijsturing planning voor het schooljaar 2005 de leerlingen en de leraren werden gesensi 2006 opstellen biliseerd om een verzorgde taal te hanteren men koos bewust voor een sensibiliserings actie en niet een dwingende actie waarbij de werkgroep taalbeleid en de werking het niet naleven van regels of afspraken werd in mei door de directie voorgesteld gesanctioneerd zou worden om dat te aan alle leraren op de vergadering van de bereiken werden het hele schooljaar door vakgroepen taaltips gelanceerd via affiches flyers en tips in de schoolkalender onder de slogan vanuit de visietekst op taalbeleid werden wees cool en hip schenk aandacht aan enkele langetermijndoelen geformuleerd elke taaltip het wegwerken van taalachterstanden bij de 35e jaargang nummer 2 december 2005 17 wees cool en hip schenk aandacht aan elke taaltip september 2004 taaltip1 reken af met dialect dan lukt standaardtaal perfect november 2004 taaltip2 schelden en schuttingtaal neen in t francesco geen enkele maal januari 2005 taaltip3 wees aandachtig en niet te snel dan is foutloos schrijven kinderspel maart 2005 taaltip4 alstublieft en dank u wel woorden die klinken als een bel mei 2005 taaltip5 formuleer je gedachten in een heldere taal dan verstaan we je allemaal instructie taal in toetsen en 3 groepsopdrachten proefwerken hanteren kijkwijzer op proef werkvragen de start bespreking taaldrempels de start voor de werking rond het actiepunt instructie taal in toetsen in proefwerken de kijkwijzer werd gegeven op de pedagogische studie dag begin oktober het verloop van de bij het vastleggen van de prioritaire actie voormiddag zag er als volgt uit punten voor het schooljaar 2004 2005 kwam naar voren dat nogal wat leerlingen 1 inleiding door de pedagogische bege fouten maakten omdat ze examenvragen leiding niet of onvoldoende begrepen dat was wat is taalbeleid gebleken uit de proefwerkbesprekingen link met de pedagogische daarom werd besloten om de toetsen en studiedag de twee actiepun examens te screenen op talige drempels die ten maken dat leerlingen niet kunnen tonen of ze de nodige kennis inzichten of vaardighe 2 kijkwijzer den verworven hebben toelichting bij de kijkwijzer taaldrempels om die screening hanteerbaar te maken groepsopdracht werden door de werkgroepleden aan de hand van concrete voorbeelden uit verschil lende bronnen acht drempels geselecteerd december 2005 nummer 2 35e jaargang 18 die op de pedagogische studiedag voorge lingen spraken elkaar aan op hun taalge steld zouden worden in de vorm van een bruik op basis van de taaltips evaluatie van kijkwijzer taaldrempels zie bijlage deze deze sensibiliseringsactie gebeurde door acht drempels werden op de dag zelf con leraren en leerlingen op het einde van het creet toegelicht en voorzien van een voor schooljaar te bevragen over de taaltips stel tot verbetering ten slotte werd een tip welke kenden zij nog voor goede vraagstelling geformuleerd de screening van de toetsen en examenvra gen zou een vast agendapunt worden op de opdracht de vakvergaderingen van dat schooljaar op het einde van het schooljaar was het de op de pedagogische studiedag werd het bedoeling alle toetsvragen en alle examen lerarenteam verdeeld in groepen van onge vragen tenminste getoetst te hebben aan veer zes personen die zoveel mogelijk in de kijkwijzer taaldrempels uit de evaluatie dezelfde klas stonden en allen een verschil bleek dat dit ondanks de enthousiaste lend vak gaven ieder groepslid kreeg het start geen evidentie was een aantal vak examen van juni opgesteld door een collega groepen hebben zich echt op de screening rond de tafel de opdracht bestond erin het gestort en een vrij grondige analyse examen te screenen aan de hand van de gemaakt van hun toetsen en examens kijkwijzer en er minimum een vraag en maxi andere vakgroepen kwamen al snel tot de mum twee vragen ter bespreking uit te lich ontdekking dat dit toch wel een taakver ten de geselecteerde vragen werden in de zwaring was en stilaan verwaterde dit agen groep besproken en er werden suggesties dapunt op de vakvergaderingen in een voor verbetering geformuleerd aantal vakgroepen werkt de bewustmaking van de eerste dag nog wel door bij het de leraar wiens vraag werd besproken nam gezamenlijk opstellen van examenvragen in notitie dit noteren had twee doelen ten parallelklassen of bij de bespreking van exa eerste vormde de bundeling van de notities menvragen in de vakgroep een aantal het verslag van de groep en ten tweede mensen schoven het werk van zich af door was het de bedoeling dat iedere leraar zijn te stellen dat zij dat toch al lang deden op notities later inbracht in de vakvergadering de verwoording letten bij het opstellen van examenvragen en toetsen ondertussen werkt de werkgroep ook een het vervolg schoolvisie op taalbeleid uit bij het begin van het nieuwe schooljaar zouden deze met de pedagogische studiedag als officiele acties indien nodig bijgestuurd worden start van de taalbeleidswerking werden de vanuit een nieuwe beginsituatieanalyse zou twee actiepunten de rode draad doorheen den eventueel andere doelen geformuleerd het schooljaar 2004 2005 leraren en leer worden en nieuwe acties opgezet 35e jaargang nummer 2 december 2005 19 conclusie sensibiliseren voor taalgebruik in toet sen en examens betekent nog niet dat de conclusie is vooral dat wat vol vuur start leraren daar ook onmiddellijk daadwer te zeker nog niet af is maar de eerste stap kelijk en blijvend aan pen zijn gezet dacht aan besteden de verwachtingen waren hoog gesteld het is een traag pro het is een traag wanneer ernaar gestreefd werd dat ces waarbij elke stap proces waarbij alle vakgroepen alle examens eens vooruit bijvoorbeeld elke stap grondig zouden screenen het is enkele leraren die bij vooruit een belangrijk om haalbare en controleer het opstellen van overwinning is bare doelen te formuleren waarbij het ge zamenlijke exa realiseren van die doelen aanleiding is mens aandacht om samen te vieren besteden aan taal de werkgroep taalbeleid of het school een overwinning is beleid moeten dit actiepunt voor de vak wat vooral moet bewaakt worden is groepwerking systematisch opvolgen dat er steeds stappen vooruit gezet worden hoe klein ook luc wyns beukheuvel 39 1 2500 koningshooikt december 2005 nummer 2 35e jaargang 20 bijlage francesco paviljoen herentals pedagogische studiedag 4 oktober 2004 taal in toetsen en examens opdrachtenblad sessie 1 1 iedere leerkracht krijgt een examen of toets van een collega van een ander vak 2 individuele opdracht lees de opgave van het exemplaar dat je voor je hebt heel kritisch door duid de instructies vragen opdrachten aan waarmee leerlingen problemen kunnen hebben gebruik de kijkwijzer als leidraad typeer deze probleemvragen aan de hand van de kijkwijzer nr 1 tot en met 8 3 groepsopdracht bespreek de probleemvragen welk typeprobleem doet zich voor hoe kan de vraag opdracht anders geformuleerd worden welke tips neem je hieruit mee iedereen noteert de relevante opmerkingen over zijn vak om ze te bespreken in de volgende sessie elke leerkracht neemt zijn eigen examen of toets mee naar de vakwerkgroep sessie 2 vakwerkgroep welke knelpunten komen in de vragen opdrachten van je vak voor welke oplossing ziet de werkgroep hiervoor eventuele aanpassingen werkpunten maak een verslag van deze vakvergadering en bezorg het aan de directie dit noemen we de stam van het werkwoord 35e jaargang nummer 2 december 2005 21 taal in toetsen en examens kijkwijzer uitwerking 1 samengestelde vragen voorbeeld 1 herleid en rangschik volgende veelterm naar dalende machten van x bepaal de graad van de veelterm en de soort veelterm en zeg of hij homogeen is of niet en of hij volledig is in x en y 14×2 4x2y 6×3 5xy2 8x2y 11y3 7xy2 15y2 1 herleid volgende veelterm schrijf zo eenvoudig mogelijk 14×2 4x2y 6×3 5xy2 8x2y 11y3 7xy2 15y2 2 rangschik de herleide veelterm naar afdalende machten van x e t e r 3 bepaal de graad van deze veelterm b 4 bepaal de soort veelterm 5 is deze veelterm homogeen of niet 6 is deze veelterm volledig in x 7 is deze veelterm volledig in y voorbeeld 2 neem de delen over in patroonpapier en speld en of plak in elkaar en zet op paspop 1 neem de delen over in patroonpapier b e t e r 2 speld en of plak de delen in elkaar 3 zet het geheel op de paspop tip splits samengestelde vragen op in deelvragen houd de vraagstelling eenvoudig maar aangepast aan het niveau van de leerlingen december 2005 nummer 2 35e jaargang 22 2 onduidelijke antwoordinstructies voorbeeld 1 oefeningen op plan lezen kleur de buitenmuren blauw bij het examen werden 4 plannen in bijlage toegevoegd oefeningen op plan lezen e t e r ofwel kleur de buitenmuren blauw op plan nr op blz b ofwel kleur de buitenmuren blauw op het grondplan ofwel kleur de buitenmuren blauw op alle plannen voorbeeld 2 bereken de som van de binnenhoeken van vierhoek abcd verklaar beter bereken de som van de binnenhoeken van vierhoek abcd leg uit hoe je te werk gaat tip formuleer duidelijke antwoordinstructies zodat de leerlingen goed weten wat ze moeten doen vermijd woorden zoals geef verklaar 3 onbegrensde open vragen voorbeeld 1 vergelijk het gebit van het konijn met dat van een kat e t e r vergelijk het gebit van het konijn met dat van een kat b 1 wat zijn de overeenkomsten 2 wat zijn de verschillen 35e jaargang nummer 2 december 2005 23 voorbeeld 2 bespreek de raad van europa volledig antwoorden a u b bespreek de raad van europa aan de hand van de volgende punten e t e r de oprichting b de samenstelling de opdrachten de werking tip vermijd zoveel mogelijk onbegrensde open vragen bespreek beschrijf leg uit situeer vergelijk met dit soort vragen kunnen de leerlingen problemen hebben niet afgebakende onbegrensde open vragen zouden alleen op mondelinge examens gebruikt mogen worden omdat ze mondeling gestuurd kunnen worden 4 invul vragen zonder context voorbeeld 1 tekst 9 dit verhaal is een e t e r tekst 9 b tot welke tekstsoort behoort dit verhaal voorbeeld 2 over welke tekening gaat het eter voor een goede communicatie kunnen verschillende tekeningen gebruikt wor den b noteer onder iedere tekening de juiste bena ming december 2005 nummer 2 35e jaargang 24 tip vermijd opdrachten zonder context 5 vreemde en of abstracte woorden voorbeeld 1 opdracht bij een niet geziene tekst onderstreep de essentie van elke alinea e t e r b onderstreep in elke alinea het sleutelwoord voorbeeld 2 welke beschaving was voor de romeinen toonaangevend e t e r b welke beschaving was voor de romeinen het grote voorbeeld tip gebruik enkel vreemde of abstracte woorden waarvan de leerlingen de betekenis moeten kennen 6 woorden met dubbele betekenis voorbeeld 1 aan welke condities moeten de arbeiders voldoen e t e r b aan welke voorwaarden moeten de arbeiders voldoen 35e jaargang nummer 2 december 2005 25 voorbeeld 2 wat is de functie van een sifon e t e r waarvoor dient een sifon b tip woorden met een dubbele betekenis kunnen verwarring teweegbrengen vervang ze indien mogelijk 7 verwijswoorden voorbeeld 1 lees aandachtig de voorwaarden van de bvba janssens 1 waarop zijn ze van toepassing 2 kan ervan worden afgeweken hoe dan lees aandachtig de voorwaarden van de bvba janssens e t e r 1 waarop zijn de algemene voorwaarden van de bvba van toepas b sing 2 hoe kan van deze voorwaarden afgeweken worden voorbeeld 2 benoem de drie zuilenorden die de romeinen toepasten en omcirkel diegene die de voorkeur genoot van de romeinen e t e r benoem de drie zuilenorden die de romeinen toepasten en omcirkel b die zuilenorde die de voorkeur genoot van de romeinen tip het gebruik van verwijswoorden is soms verwarrend voor de leerlingen probeer ze te vermijden december 2005 nummer 2 35e jaargang 26 8 structurerende woorden voorbeeld 1 tenzij je een annulatieverzekering hebt afgesloten zal je in geval van ziekte de volledi ge reissom moeten betalen e t e r waar of niet waar b als je geen annulatieverzekering hebt afgesloten zal je in geval van ziekte de volledige reissom moeten betalen voorbeeld 2 het ocmw kende hen een uitkering toe ofschoon er een vermoeden bestond dat zij over voldoende middelen beschikten om comfortabel rond te komen beter er bestond een vermoeden dat het gezin over voldoende middelen beschikte om comfortabel rond te komen toch kregen ze een uitkering van het ocmw tip ofschoon daarentegen waardoor mits behoren niet tot de dagelijkse woordenschat van de leerlingen beperk het gebruik taal in toetsen en examens kijkwijzer 1 samengestelde vragen opsplitsen in deelvragen 2 onduidelijke antwoordinstructies opdracht duidelijk specificeren 3 onbegrensde open vragen de verwachte stappen duidelijk aangeven 4 invul vragen zonder context de opdracht kaderen 5 vreemde en of abstracte woorden doordacht gebruiken 6 woorden met dubbele betekenis 7 verwijswoorden 8 structurerende woorden 35e jaargang nummer 2 december 2005