Taalbeleid in het VO. Hoe zorg je ervoor dat er iets verandert?

s c h oo lslag n ederl a nd s voor de basisvorming recensi e w o rdt uitgege v en door meulenhoff edu ca ti ef voo r m eer info rmatie kunt u co n tac t opn e m e n m e t d e a fd elin g ve rko o p 020 556 68 90 minjam tuinder literatuu r taalbeleid in het v o br a nd en k va n d e n f kuik e n t aak hoe zorg je ervoor dat er geri cht t a alonde rwij s ee n ni e u w ge luid in moer 1 99 7 6 jrg 29 blz 281 290 iets verandert h aj e r m j kortas t va n d er linde n t m ees trin ga b eoo rdeling in de klas notit ie tweede overdrachtsconfe renti e project integrat ie iv t2 nt 1 inte rne publik a ti e en sc h e d e slo 1996 s va n sliep e n a b akker a va n prui ssen sim o n s p r j j g g zu yl en re d de implementatie van taalbeleid in het voo rtgezet d idact iek van l e ren leren tilbu rg m esoco ns u l t onde rwijs d en b osc h kpc gr oe p 1997 190 1995 blz f 85 exc l verzendk ost e n b es t el nummer witt e t vie r nie uwe me tho den voor de i o ii s kpc a fd e lin g ve rk oop p ost b us basisvorming n e d e rl a nd s in levende ta len 4 8 5201 al d e n b osch tel 073 624 72 47 4 70 1992 bl z 155 162 472 bl z 305 3 1 3 e n 4 7 3 blz 3 67 375 witt e t ju ry b eoord e lin g goe d ne d erlands op vee l sc h o l en voo r voo rt geze t o nderw ij s i vntx v i n l evende talen 482 199 3 blz wo rdt gewerkt aan he t vormgeve n van h et 3gg 3 92 e ige n taa lb el e id al da n nie t me t exte rn e on de rs t euning a anle idin g hiervoor i s da t e r bij grote gr oe p en leerli n ge n taalpro bl eme n wo rden geco n s t a teerd d e aanp ak va n deze taalpr oble m en di ent gest ru c tu reerd plaats t e vin de n a nd e rs heeft h e t vee l weg va n dwei l e n me t de kraa n o p e n s c h o le n m oe t e n syste ma ti sch na d en ken over noodzakelijke inh o u de l ij k e en o nd e rw ij s kundi ge ve ra nde r in gen e n moet en ee n aanpak kiezen di e bij d e ei ge n si t u a ti e pas t o m een e n an der op ee n rijtj e t e krijge n wor dt o p veel sc h o l en gebruik ge m aakt va n h e t inst rumen t taalbeleid voortgezet onderwijs van j roo rda e a 1995 hiermee kan d e b egin si tu a ti e i n k aa r t gebrac ht wo rde n en vo rmt men zich ee n b eeld van d e m ogelijk e aanpak voo r verb e t eringe n ve r vo l ge n s moe ten ec ht er in de kl as d aadwe rk elijk ve r a nd e rin gen plaa t svind en voo rda t van ee n ec ht taalb e l ei d ges pr o k en k a n word e n dit is d e i m pl em e ntatie va n t aa lb el e id e n uit de pra k tij k blijkt da t hi e r n ogal eens m oge lijkh e de n blij ve n li ggen om ve ran d eringe n i n d e kl as zelf va n d e gr o nd t e krij ge n is de m a p implementatie van taalbele id in het voo rtgezet onderwijs ontwikke ld 34 m o er 199 8 i scholing van docente n ee n ex t ern e bege le ide r observee rt op e e n aantal te vor e n afges pr o k en ve rande rin gspun d e d oce nte n zijn d ege n e n di e hun m a ni e r te n d e informatie di e hi eruit naa r vor e n van we rk e n o f d e l ess t of di e z e ge bruik e n komt wordt b es pr ok e n m e t d e d oce nt m oet e n ve rande re n da t gaa t ni e t vanz e l f e n over h e t al gem ee n oo k ni et d o or allee n observati e ni e uwe mani e r en van werke n of ni e uwe m a t e riale n besc hikb aar t e s te ll e n er i s u i tleg omd a t h et ob se rver en van d e docent in d e vo o r no di g e n in zic ht in h e t b e la ng van de ge ko ze n we rkwijz e zo n ce ntrale rol inn ee mt nie uwe werkwijz e v aa k i s oo k sc h o lin g i s e r in imp le m entat ie va n taalbeleid in het no di g waarin d e doce nt en ni eu we we rkwij voortgezet o n derw ijs ee n h oo fd stuk aa n gew ijd ze n aa nge r e ikt krij ge n waa ri n geoefe nd ka n hi e rin w ordt b e h an de ld wa t h e t d oe l van worde n me t een a nd e r e aa npak of waa rin o bservere n i s h oe ee n ob se rva ti e ve rloopt e n uit eenge ze t wordt hoe ni e u we l ess t of be han h oe ee n nagespre k kan word en geh oud e n d e ld k an w o rd e n e en aa nt al as p ec t e n van h et ge drag va n d e he t sc h oo ladvi escentrum in utrec ht sac o bserva to r k omt aa n de ord e d e o b se rva tie h ee ft de a fge l op e n j aren ervaring o p ge daa n pr ocedu re w o r dt uitge breid b es pr o ke n m et m e t h e t in tensi ef begel ei d en van do ce nte n bij vee l tip s uit de pr a ktijk om h e t soms moei h et ver an d ere n va n hu n l esged rag o m taalb e z am e proces zo soep el moge lijk t e l ate n le id va n d e gro nd te krij ge n d e we rk w ij ze ve rl o p en d ege n e di e geo b se r vee r d wo r dt d e d ie hi e rbij toege p as t werd i s b esc h reve n in doce nt st e lt zi c h immers k we tsb aa r o p de m a p implemen tati e van taalbeleid in het d ocen te n z ijn in fe ite g o d in eige n kl as e n voo rtgezet onde rwis zijn vaa k nie t gewe nd d at er d oo r i e m a nd d e map i s b es t emd voor bege l ei de r s e n a nd ers ge k e k e n wordt naa r hun ma ni e r van nasc h ole r s e n b eva t naas t ee n b eschrij ving l esgeve n nu ko mt e r i e m and van buit e n af va n de we rkw ij ze v ijf uit gewe rkt e sc h o lin gs ee n d es kun dige kijke n wat zij ve rk ee rd bijeen ko mst e n voor doce nt en d ie t aalb e l eid doen a lthan s zo kan een doce nt dat erva ren wi lle n gaa n ui tvoe ren in d e klas d e uit d aarom i s h et b ela n g rij k da t de observa t or gewerkt e sch olingsbij ee nko ms t en b e tre ffen zic h ni et ops t elt a ls ee n beoo rdelaa r e n zi ch stru ct uur in d e l es omgaa n me t sc h oo lb oe k b epe rkt to t h et geven van fee db ac k o p de te k s t e n e n b eh a nd e len va n vrage n bij sc h oo l over eenge k o m en aa ndachtspunte n p as al s er b oekt e ks t en and e r e o nderwerp e n a l s h e t een vert ro u wens r e la tie bes t aat tu ssen d e d ocent geven va n mondelin ge in stru c ti e e n h e t e n de ob serva to r zal de doce nt die ns woo rd e n omgaa n m e t moeilijk e w oo rden zijn no g se r ie us w ill e n ne m en in dit h oofdstuk wo rdt gepland b esc hreven ho e d e ob serva t o r een de rge lijk e d e werkw ij ze di e gevol g d wor d t o m taal be r el a ti e k an o pb o u wen er wordt b es pro k e n l ei d i n h et vo te im ple mente re n i s de vo l ge nd e waar d e ob se rva t o r op moe t le tt e n tijde n s he t i th eo ri e ove r h et n i e uwe o nd e rwerp bij voo r o bservere n e n h oe hij h e t ges pre k n a afl o op beeld s tr u c tuu r in de l es k an v o ere n 2 voo rb ee lde n o m de vaa rdi gh ed en of aa np a k z o wo rdt gea d v i seerd ee rs t ee n o r ie nt erend e te co n cre ti sere n o bse rva ti e te h o ud en waarin me n aan elkaa r 3 feedb ac k o p oefe nin ge n tijd e n s d e bijeen k a n we nne n e n wa arin afsprak e n ge maa kt k omst en b ege l e i d ing o p uit voeri n g in d e ku n n e n w orde n over d e w ij ze van o b serveren p raktijk coac hin g b ij voorb ee ld m e t b e hulp va n ee n v ideo voo r d eze aanp ak i s ge k oz e n o md a t uit cam e r a of d oo r h e t ma ke n van aa nt e k enin o nde r zoe k i s ge bl ek en da t c o ac hin g h et m ees ge n alle info rma ti e di e uit de ob se rva t ies t e effect heeft op d e v aar di g he de n v an d e naa r vo r en ko mt m oe t d e ob servat o r ve r d oce nt i n d e klas till e ma d e jong r99r tro uwe lijk b e h a nd el e n p as na ove rl eg me t d e v o l gen s d e a ut e urs i s ob serva ti e in de kl as h et b e tr o kk e n e m ag hij d e in form a ti e ge b ruike n b e l angrijks t e hulpmiddel o m doce nte n te b ege a l s illu s tr a ti e m a teri aal voo r ande r e n v oo r de le id en bij h et ui tpr o b ere n va n l eerinh o ude n ob servati e zelf moe t d e do ce nt aa nkruise n aan in d e p raktijk d e coac h i n deze map a ltijd w elke punte n hij in de l es aandac ht w il 1998 1 m oe r 3 d oo r allen door mij het begin van de les 1 d uide lij k aangeven wa nneer de les begi nt 2 aangeven welk gedrag je van d e leerlin gen verwach t zitten m on d en dic h t spullen o p tafel enzovoo rt 3 aangeven wat de leerlingen voor die les nodig hebbe n 4 contro leren o f a lle leerlingen d e g oede spullen voo r zich h e bb e n 5 aangeven waar de vorige les over ging en waar d ez e les over zal gaan a mondelin g b op het bord ajbeelding i aanbeve li ngenlijst st ructu u r in de les b es te d e n h ier z al de ob se r va t or sp ec i aa l op bas is t e geve n i s bij e lk aa r in d e klas t e kijk e n le tten afb eeldin g i l aa t ee n d ee l va n de in d eze map word t h e l aas voo rbij gegaa n aan o b serva tielijs t bij s tru c tuu r in de les zien zi e d it midd el waar mee taalb e l eid ui tstek e nd in a fb eelding i de p ra ktijk geimpl em en teerd zo u k unn en worden nu b es t aat h et risi co dat de vera nd e nabesprekin g ri n gen op h o u de n z o d ra de sc ho l e r ve rdwene n i s al s d e doce nt en in ee n aa nt a l sc holingsb ij de opbouw van het nagesprek wordt vervol een k o m ste n ze lf gel ee rd h ebbe n bij e lkaa r t e gens behandeld welke onderwerpen moeten observere n e n d aa r zinvo lle b espre kinge n daarin aan bod komen en hoe kan dit bespro over t e h o ud e n i s de k a n s gro t e r da t d e ken worden in ieder gesprek dient bijvoor verande ringe n oo k echt be klij ve n beeld besproken te worden of de les verliep d aarnaas t de nk ik d at e r voor bege l e iders e n zoals verwacht daarna kunnen er suggesties nasc h ol ers weini g nie u ws in dit ho ofds tuk s taa t gegeven worden voor een volgende les uit i e d eree n di e sc hol en in h et voort gez et o nder gangspunt zijn hierbij de door de docent wij s b ege l e idt en d aarvoo r o oit een c u rs u s aangekruiste observatiepunten tenslotte wordt gevol g d h ee ft hee ft in di e c urs us geoefend m e t de verslaglegging besproken er wordt voor o bserve re n en geo b se rvee rd wo rde n ee n de r gesteld om de docent een schriftelijk verslag ge lijk e oe fe nin g in de p rak t ijk i s zoals d e te geven van de lesobservatie en van de a ut e urs oo k zegge n vee l effecti ever dan h e t gemaakte afspraken en aanbevelingen voor l eze n d aarover in ee n m a p h e t k an n a tuu rlijk zijn werkwijze ook kan er een verslag voor geen kwaa d d e aanb eve linge n doo r te l eze n en alle docenten gemaakt worden met daarin de te r harte te ne me n maar d eze in fo rma tie lijkt kernpunten uit alle observaties voor het me b eter tot z ijn rec h t t e k omen bij m e nsen die maken van een dergelijk verslag worden enerzij ds ni e t eerde r geob servee rd he bb e n e n richtlijnen gegeven als bescherm de privacy and erzijds daarmee in een c urs us aa n h e t van deelnemende docenten begin het verslag oefe n en z ij n met het noemen van positieve punten besteed aandacht aan de leesbaarheid en de opbouw de uitvoering van een scholin g van het verslag het is jammer dat dit hoofdstuk alleen na dit algemenere hoofdstuk over het obser geschreven is voor nascholers juist in het veren van een les zijn er vijf scholingsbijeen voortgezet onderwijs komt er steeds meer komsten opgenomen in de map de eerste aandacht voor intervisie tussen docenten als twee scholingsbijeenkomsten gaan over struc methode om vernieuwingen in te voeren een tuur in de les dan volgen er twee over het van de middelen om intervisie een zinvolle lezen van schoolboekteksten en de map sluit a f 36 moer 1998 1 m e t een n asc ho lin gs bij ee nk o m s t o v e r h et zijn over t aa lb el e id en o nge twijfe ld wordt b ehande l e n van vrage n bij sch o olb oe kte ks te n da arin he t b e l a n g v an d eze ond e rwe rp en z oal s ge z eg d i s d e ma p b e d oe ld voo r b egel ei uitee nge z e t to c h lijkt h e t mij esse nti ee l d a t d e rs e n n asc hol e rs d e sc h olingsbij ee nkom ee n b ege l ei d er di e m e t d e z e ma p aa n de sl ag s t en zijn volle dig v oo r hen uitgewe rkt e n al ga a t in di e ze lfd e m a p t e ru g k an v ind en h e t m a te ri aal d a t ge b ruikt m oe t wo rd en zit i n waa r o m hij de z e scholingsbij ee nk o ms t e n mo et d e ma p va n d e agenda s voo r d e bij ee nko m s t gev e n als d e n asc h o l e r h e t k a d e r waa rin d e to t e n me t d e sh ee ts di e d oo r de sc h ol e r bij ee nk o m s te n p asse n ni e t p a raa t heeft krij g t ge bruikt word e n va n d e ac ht ergro ndt e k s t e n ee n d e rge lijk e sc h o lin g h e t k a rakt e r va n u to t o pdrac ht e n voo r de doce nt en i e de r punt v raagt w ij draa i en en oo k nog ik wee t we l van d e age nd a wo rdt uitgebre id toege lic ht ni e t waa r o m maa r h e t s taa t hi er dus he t is waarbij bijn a le tte rlij k o p p apier s taa t wa t d e z o h e t lij kt m e d a t da t v oorbij gaa t aan d e n asc hol e r m oe t zegge n e n doen d ee l d e lij s t doel s tell ing van h e t w erk e n aa n taalb el ei d met s u ggest i es voo r ve rb e te ring va n m onde h et ge h eel va n sa m e nh an gend e voo r s t ell en e n linge in s truc ti e e n int erac ti es uit g eef daa rbij m aat regele n die voor t vloeie n uit s trat eg isch e al s opdr ac ht da t d ocen t e n de z e lij s t kunnen en b elei d s m a ti ge k e uz es va n een sc h oo l d oorn e m en e n stee d s wo rdt in d e sc ho lin gs bij eenkom s t en ge bruik ge maakt va n de conclusi e door de n asch ol er ge ho uden o bservaties hi er bij ko mt h et h oofds tuk ove r obse r ve r en du s d e in fo rm a ti e in d e ma p implementati e van goed va n p as ko rto m all es wat de n asc h o l er taalbe le id i n het vo i s uit gebre id en direct n o dig h ee ft i s voorzie n t oe p asb aa r voor b ege lei de rs e n n asc h ole r s als d oo r d e hoevee lhe id informati e in d e map z ij in h et ka d er van taa lb e l e id me t de d oce n moet ee n nasc h ole r t evo re n d e hoo fds tukk en t e n van een sc h o ol aa n h e t s truc tu re re n van d e waarove r hij een sc h o lin g gaat geve n goe d l es w i llen gaan we rke n ku nn e n ze d eze doo rkijk e n waar s t aat de info rm ati e waar klapp e r ui t d e k as t tre kke n en bijn a kla kk e staa n d e s h eets wa t moe t ik voo rb e rei de n loo s d e b esc hreven sc ho lin gs b ij ee nk oms t uit wa t mo et ik m ee n emen hij hoeft ec ht er voe re n z o oo k v o or h et le zen va n en geen opbouw m ee r t e be d e nk en o f zi ch o p de b eh a nd e le n van vrage n bij sc hoo lb oekt e k s t e n inh o ud t e bezinn e n als hij zi c h lett e rlijk aan v oo rwaa rd e i s we l dat ze li efst same n m et d e de t eks t h o udt kan er ni et veel fo ut gaa n sc ho o l nage d acht he bb e n o ver de ke uze voor d e z e wij ze va n werk en bre n gt echte r ook d eze o nde rwe rp en d eze k eu ze moe t zijn ee n ri si co met zich mee o mda t alles zover i s afgest emd o p d e cap ac it ei t en d e b e h oe ft e van uitgewerkt h oe ft de nascho l e r eige n lij k ni e t d e sc h ool e n m oe t p asse n in h et al ge me n e meer n a t e de nk e n al s hij d e sc h o lin gs bij ee n k a de r van h et taalb e l eid van de sc h oo l in de ko m s t e n uitvoe rt z ond er t e we ten waa r o m hij ma p o ntbreekt nam elijk een vera nt w o o rding pr ec i es d ez e o nd e rwerpe n be h a ndelt lij kt me va n d eze k e u zes dat hij z ijn cur s i s t e n k ri ti sc h e d ocen te n d aar overige ns i s e r oo k voo r doce nt en di e goe d oo k mo eilijk va n ka n ove rtui ge n h et ver zo e ke n we l degelijk zinvolle info rm a ti e i n d e b az in gwe kk e nd e is n a m e lijk dat in deze m a p t e vind e n in afb eeldin g 2 wo rd e n bij zo n de r ve r uit gewer kt e m ap va n 185 bij voorb eeld s u gges ti es gegeve n vo or d e ve r p agin a s nie t meer d a n een pag in a b es t ee d is b et eri ng van in s tru c ti es di e voor i e de r e aan h et w aa r o m va n jui s t deze o nde r we rp e n d ocent info rma ti ef zij n z ie a fb ee ldin g 2 ee n hal ve p agina l egt u i t waa r o m er met voor h en i s d e map ec hte r we l erg duur f85 s tru ctuu r in d e l es moe t wo rd en b ego nn e n voor 185 p agina s waarvan misschi e n 30 ee n h a lve p agin a ve rt elt d a t l eze n va n sch oo l p agin a s co n cret e tip s en info rm a ti e bevatt e n b oekt e ks t e n een vaardi gh eid i s d ie bij all e h e t t oe p asse n va n o bservati e al s midd e l o m sc h oo l se vaardi gh e d e n va n b ela n g i s waaro m verni e u w inge n in d e scho ol t e impleme nt ere n be h a nd e le n van v r agen voo r sc h oo lb oe kt e k w o rdt z ee r uitvoerig b esc hr eve n o o k b ege s te n o p ge n o m e n i s wo rdt he le maa l i n h e t l ei d e rs di e gee n ervaring h ebb e n m e t o bse r mi dden gel at en v e r en e n he t houde n van nages pre kk e n kun n a tuurlijk wee t ik d a t e r m ee r publi ca ti es n e n hie rm ee aa n d e s l ag 1998 1 moer 37 implementa tie van taalbeleid in het vo structuur in de les 2 suggesties voor verbetering van instructi e structu re ren van de les schets vooraf een duidelijke lesopbouw en zet deze opbouw op het bord geef de overgangen binnen een les expliciet aan we gaan nu ik geef nu een ander voorbeeld van tot nu toe ging het over maar ik ga nu verder met verwijs daarbij naar de structuu r op het bord activeer en benut de voorkennis van de lee rling schets een duidelijk kader en geef een kapstok bespreek eerder behandelde leerstof ter opfrissing stel vragen ter o rientatie op het onderwerp introduceer de kernwoorden aandacht richten leerlingen activeren maak het doel van de les duidelijk en geef de leerlingen een ge ri chte luiste rvraag mee laat de leerlingen zelf vragen bedenken over het onderwerp geef duidelijk aan of leerlingen aantekeningen moeten maken en geef ge ri chte punten mee zet bijvoorbeeld een schema op het bord stel geen ja nee vragen snappen ju llie dat maar duidelijke con trolevragen kun je nog eens uitleggen wat was nu de bedoeling van vraag verhelde ri ng als een leerling zegt dat hij het niet snapt laat de leerling verwoorden wat hij niet begrijpt en laat hem le re n om achter de betekenis te komen leer hem met andere woorden zoekstrategieen mo ti veer en activeer leerli ngen door ge ri chte opdra c hten laat ze meedenken taalbeheersing verbeter het taalgebruik van de leerling door zelf nog een keer de vraag of het antwoord van de leerling correct te verwoorden afbeelding z s ug gesties voor verbetering van instructi e h e t lijkt mij ec hter ee n ge miste k a ns d a t voo r opvoe di ng vorm i ng en onderuv ijs jrg d ez e inform a ti e ni e t a an de d ee ln e m e nd e 1990 nr 6 blz 3 5 4 3 60 do ce nte n te r h a nd wordt g e s t eld z o da t z e ze lf bij elkaa r kunn e n gaa n obse rve re n e n zo oo k andere publicaties van xne groep over taalbe in ee n la t er s t a dium ve rni e uw inge n kunne n leid in het voortgezet onderwijs blij ve n in v o ere n d aa rm ee zou het taalb e l e id erve e van de co rdinatiepunten handreiking we rk e lijk ge w o rt eld kunn e n w ord e n in d e voor de plaatsbepaling van de taalco rdinator 17 pra ktij k omd a t do ce nte n da n ni et m ee r blz bestelnummer 1 811 64 f r s so afhanke lijk zijn va n een ex t erne b ege l e id e r pruissen a van je taal plannen handreiking voor m aa r ze lf ke uz es kunne n m ak e n d eze ke uz es het schrijven van een taalbeleidsplan 34 blz in d e e i ge n klasse ns itu a ti e uit voere n e n ge za bestelnummer 1 811 61 f18 5o m e nlijk v a s ts t e lle n o f h e t go ed gaat e n of d e roorda j m m v a van pruisen een l ee rlin ge n e r baa t bij h ebb e n begeleidend schrijven aanwijzingen voor de bege leider b ij het werken neet het instrument taalbeleid literatuu r voorgezet oriderujijs 4o blz bestelnummer 1 811 63 fi8 5o roorda j m katee e van de erve verheul c taalbeleid inipressies van scholen 7 6 instrument taalbeleid voortgezet ondenvijs den blz bestelnummer 1 811 62 f12 50 bosch kp c groep 1995 tillema h r de jong effecten van trainingsmethoden in nederlands tijdschrift 38 mo er 1 998 1