Taalbeleid op school: hoe begin je eraan? Verkenning van een zoekproces

3 taalbeleid op school hoe begin je eraan verkenning van een zoekproces koen van gorp lieve verheyden verhaal 1 midden jaren negentig heerst er een grote impasse in het leerkrachtenteam van een kleine basisschool in een kansarme buurt met ongeveer 100 migrantenkinderen de leerkrachten hebben het gevoel dat de leerlingen onvoldoende taalvaardig zijn en dat de leerlingenresultaten in het algemeen ondermaats zijn zij zien de oorza ken van de problemen vooral bij de kinderen zelf de directeur en de ovb leerkracht1 daarentegen willen het taalvaardigheidsonderwijs van de school gron dig bekijken en vernieuwen maar ze ervaren een enorme weerstand in de rest van het leerkrachtenteam in overleg met de onderwijsbegeleider haalt de directeur een externe nascholer binnen die nascholer brengt in eerste instantie een visieverhaal over taalvaardigheidsonderwijs die strategie wordt na de eerste nascholing bijge steld omdat het visieverhaal te abstract overkomt en de weerstand niet doet wegeb ben er wordt gekozen om te focussen op schrijfonderwijs het hele team krijgt tijdens een personeelsvergadering een verhaal over taakgericht schrijfonderwijs met veel praktische voorbeelden het team vindt zich in deze visie en komt tot de conclusie dat de gebruikte methode weinig functionele schrijfopdrachten bezit een aanvan kelijk gevoel van teleurstelling wordt omgebogen tot een uitdaging de leerkrach ten gaan per leerjaar proberen om een paar schrijfopdrachten uit hun methode om te buigen tot goede functionele schrijfopdrachten en er zelf nog een aantal bij te verzinnen de leerkrachten gaan individueel aan de slag hun werk wordt tijdens een volgen de pedagogische studiedag besproken en gefeedbackt door de nascholer en de onderwijsbegeleider die studiedag is een keerpunt het team bouwt competentie met betrekking tot schrijfonderwijs op en vraagt de nascholer en de begeleider in de klas te komen observeren om de leerkrachten tijdens het geven van de schrijfles sen te ondersteunen er volgen individuele observaties en feedbackmomenten voor de leerkrachten na een tijdje en op impuls van de nascholer experimenteren de leerkrachten ook met samen les geven tweede leerkracht om het taakgericht schrijfonderwijs in de vingers te krijgen nov dec 2003 nummer 2 33e jaargang 4 het team geeft vervolgens zelf aan eenzelfde traject te willen uitbouwen voor lees onderwijs uiteindelijk leidt dit vernieuwingsproces tot het herbekijken van het taalvaardigheidsonderwijs in het algemeen het team begint ook taalvaardigheids toetsen af te nemen en wordt gesterkt door stijgende resultaten van de leerlingen en naar taakgericht wereldorientatie onderwijs de school koopt een nieuwe taak gerichte methode voor wereldorientatie aan waardoor ook in de lessen wereld orientatie aan het verhogen van de taalvaardigheid van de leerlingen gewerkt kan worden belangrijk om vast te stellen is de drijvende kracht die vooral de directeur en de ovb leerkracht doorheen het hele verhaal zijn blijven uitoefenen et bovenstaande verhaal2 is een alleen een gestaag timmeren aan de weg in taalbeleidsverhaal dat een school dit artikel verkennen we wat zo n taalbe met vallen en opstaan heeft door leidsproces allemaal betekent en maken we lopen midden jaren negentig duidelijk dat er meerdere wegen naar het werd dit verhaal van taal onder zelfde doel leiden wijsvernieuwing nog niet onder de noemer taalbeleid geplaatst maar toch is het er een mooi voorbeeld wat is taalbeleid van taalbeleid is een woord dat erg veel lijkt op te roepen en te impliceren en dat in een schoolcontext staat het begrip taal er is geen wet van daardoor ook vaak beleid voor de strategische uitwerking door meden en perzen afschrikt maar het het schoolteam van een bepaalde visie op als het op taal opzetten van een taal taal taalvaardigheid en taal vaardigheids beleid aankomt beleid in een school is onderwijs via een taalbeleid wil de school er is alleen een een proces dat op dui het bestaande onderwijs qua taaleisen gestaag timmeren zend en een wijzen verwachtingen en leerkansen structureel aan de weg vorm kan krijgen het is aanpassen aan de taalleerbehoeften van alle een proces waarin een leerlingen in het licht van de impliciete expli school soms reuzen ciete taal doelstellingen van de school het stappen zet maar dat lijdt geen twijfel dat op die manier het leer ook met heel kleine stapjes tot stand kan rendement van alle leerlingen voor alle vak komen er is geen wet van meden en ken verhoogt de volgende kenmerken zijn perzen als het op taalbeleid aankomt er is essentieel kenmerken van taalbeleid taalbeleid is een proces aangestuurd door inhouden taalbeleid vertrekt van een geloof in groeikansen van leerlingen en leerkrachten 33e jaargang nummer 2 nov dec 2003 5 taalbeleid vraagt een volgehouden dynamiek overleggen plannen evalueren reflecteren aanpassen taalbeleid is een teamgebeuren het is de verantwoordelijkheid van alle leer krachten om toe te werken naar de doelstelling zoals hierboven geformuleerd ze dragen echter niet noodzakelijk allemaal dezelfde soort verantwoordelijk heid in dat proces taalbeleid werkt via doorgedreven wisselwerkingen op verschillende fronten tussen betrokkenen onderling tussen concrete acties onderling tussen acties en visieontwikkeling tussen implementatie en incorporatie taalbeleid is telkens weer uniek omdat het vertrekt vanuit en terugkeert naar de eigenheid van elke school als dusdanig het taalbeleid van een school is immers een contextgebonden lokaal verhaal er bestaat geen groots allesom vattend en overal toepasbaar scenario of eenduidig stappenplan het vormge ven van een taalbeleid is een voortdurend zoekproces van wat werkt in de school en hoe kan worden ingespeeld op veranderingen die zich onderweg voordoen taalbeleid is complex wegens zijn veelpotige en wisselende verankeringen in talloze andere reele of optionele beleids prioriteiten taalbeleid is nooit af de plaats van taal vaardigheids onderwijs in de school en de invulling van dit vak moeten telkens opnieuw in vraag gesteld en bijgesteld worden zeker in het perspectief van de talloze vernieuwingsimpulsen die op een school afkomen taalbeleid in de taalbeleidsdoos vinden we minstens inhoudelijk en procesmatig twee compartimenten namelijk een inhou delijk en een procesmatig compartiment taalbeleid is een grote doos met verschil beide com partimenten beinvloeden elkaar lende compartimenten die toelaat om alles sterk zozeer zelfs dat de wat er op een school in rond met voor grens tussen beide soms door taal gebeurt te structureren en op vervaagt er bestaat elkaar af te stemmen taalbeleid maakt de geen groots alles verschillende stappen verantwoordelijkhe het inhoudelijke omvattend en den keuzes criteria in verband met compartiment overal toepasbaar taal vaardigheid en onderwijs zichtbaar en scenario of bespreekbaar een stevige visie op taal in het inhoudelijke com eenduidig taalverwerving taalleren en taalonderwijs is partiment staan onder stappenplan daarbij onmisbaar3 andere de volgende vra gen centraal nov dec 2003 nummer 2 33e jaargang 6 taalbeleid inhoudelijk bekeken wat is de visie op taal taalvaardigheid taalonderwijs taalvaardigheidsonder wijs taal vaardigheids verwerving welke keuzes maken we in dat verband en waarom welke wetenschappelijke argumentatie ondersteunt de visie wie draagt deze visie op dit ogenblik welke andere opvattingen leven er wat zijn de belangrijkste doelstellingen met betrekking tot taal vaardigheid waaraan we met de leerlingen willen werken welke onderwijs en beroepsge richte verwachtingen leven er wat zijn minimumdoelstellingen wat zijn bij komende doelstellingen wat zijn haalbare doelstellingen welke leerlijnen kunnen we uitzetten met betrekking tot deze taal vaardigheids doelen hoever staan we nu welke talige doelstellingen realiseren we met de leerlin gen hoe realiseren we die doelstellingen waar en wanneer bieden we welke leerkansen voor leerlingen met betrekking tot die doelstellingen benutten we de leerkansen voor leerlingen binnen alle vakken activiteiten waar taal een middel is om vaardigheden kennis en attitudes te verwerven waar wanneer en hoe ondersteunen we leerlingen met betrekking tot deze leerkansen welke bronnen materialen werkwijzen hebben we ter beschikking met welke werkvormen evaluatievormen zijn we vertrouwd bieden deze werkvor men voldoende taalleerkansen op welke momenten wensen we specifieke concrete acties te plannen wat is de relatie van taalbeleid tot andere elementen van beleidsvoering bij voorbeeld in verband met leren leren studie en leerlingbegeleiding hoe past taalbeleid in een breder onderwijsvernieuwingsbeleid waar liggen de grenzen van taalbeleid wie is betrokken bij het vormgeven van taalbeleid zowel op het zuiver beleidsmatige niveau als bij de dagelijkse realisatie directie leerkrachten nederlands vakleerkrachten zorgleerkracht onderwijsbegeleiders clb ouders elke groep leerkrachten die grondig wil dertien doelen in een dozijn6 in die publica nadenken over de verschillende vragen van ties wordt uitgegaan van een hedendaagse het inhoudelijke compartiment kan terecht visie op taal vaardigheids onderwijs cen in een aantal recente documenten namelijk traal daarin staat de gedachte van een gein instrument voor de analyse van de beginsi tegreerde taal vaardigheids ontwikkeling tuatie van de school betreffende gelijke onderwijskansen4 taalbeleid op school5 en 33e jaargang nummer 2 nov dec 2003 7 het vijfde leerjaar draait een project rond de ruimte de kinderen zoeken in groep jes informatie op over allerlei aspecten van de ruimte en knutselen vervolgens samen een raket en een zonnestelsel ineen de leerlingen organiseren een tentoon stelling over hun project voor de rest van de school en de ouders in de tentoonstel ling kunnen de ouders onder leiding van gidsen de raket en de maquette van het zonnestelsel bezichtigen en kunnen ze ook genieten van een kort stukje reportage over het ontstaan van het heelal een heropvoering van de eerste maanlanding een collage over het leven in een ruimtestation enzovoort de leerlingen schrijven ook een verslag voor de schoolkrant de kans op een succesvolle en geintegreer wordt gepeild naar de taal vaardigheids ontwikkeling bij de leer 1 de kansen binnen de school om de ling vergroot als de school de samenhang taalvaardigheid van alle leerlingen te ziet en benut van de leerling als sociaal den verhogen kend wereldverkennend talig wezen 2 de talige doelstellingen waaraan de deze gedachte van samenhang kan zich op school werkt talloze manieren vertalen bijvoorbeeld 3 de evaluatie van taalvaardigheid de samenhang van talige en andere 4 het hanteren van een interactieve aan vaardigheden sociale informatiever pak om leerlingen hun taalvaardigheid wervende wiskundige creatieve in te laten opbouwen taken benutten zoals het opzoeken 5 het positief aanwenden van de taalhete berekenen bespreken en uiteindelijk rogeniteit van de groep verwerken van de afstand tussen en de 6 het bewust omgaan met taal en bevor grootte van de verschillende planeten in deren van taalvaardigheid in alle vakken de maquette van het zonnestelsel en activiteiten een waaier aan interactieve werkvor 7 de remedieringskansen of het planmatig men integreren in alle vakken en activi hulp bieden bij taalproblemen teiten 8 de betrokkenheid van het team als vakleerkracht je rol als vakspecialist 9 de actieve ondersteuning door de bijvoorbeeld kennis van het zonnestelsel schoolleiding tot stand brengen combineren met je rol 10 de interne communicatie en overleg als bevorderaar van taalvaardigheid structuur in de school zoals het ondersteunen van de presenta 11 de samenwerking met externen inclu ties van de gidsen of feedback geven op sief ouders het verslag voor de schoolkrant 12 het professionaliseringsbeleid en de visieontwikkeling binnen het team veel meer mogelijkheden staan vermeld in dit instrument kan gebruikt worden als een taalbeleid op school een instrument voor screeningsinstrument of analysemodel om een analyse van de beginsituatie waarin de een stand van zaken op te maken waar sta twaalf gok doelstellingen voor taalvaar dig ik als individuele leerkracht waar staan we heids onderwijs toegepast worden op de als team school kleuter lagere en secundaire school er nov dec 2003 nummer 2 33e jaargang 8 de publicatie dertien doelen in een dozijn zodat alle kansen benut worden om de een referentiekader voor taalcompetenties taalvaardigheid van de leerlingen te ver van leraren in nederland en vlaanderen zet hogen gok doelstelling 6 de taalcompetenties op een rijtje die bij lera waar een professionaliseringsbeleid en ren nederlands en bij leraren van de andere visieontwikkeling van het team rekening vakken zowel in het kleuter lager als mee kan houden gok doelstelling 12 secundair onderwijs ver wacht worden dit docu taalbeleid is ment is in eerste instantie het procesmatige compartiment een proces dat al bedoeld als referentieka doende vorm der voor de lerarenoplei taalbeleid is een geheel van stappen krijgt ding en is dus geen scree waarvan het uittekenen van een strate ningsinstrument toch kan gie er een is maar niet noodzakelijk de het ook in de kleuter eerste lagere of secundaire waarvan er sommige al dan niet school heel wat inspiratie bieden zo kan gewild gelijktijdig gezet worden het leerkrachten helpen om aan de hand waarvan de volgende stap afhankelijk is van de doelstellingen en de voorbeelden uit van wat de voorgaande opleverde het referentiekader na te gaan waarvan er vele zeker die rond strate of ze in gesprekken de leerlingen ook gie geregeld opnieuw geevalueerd en als volwaardige gesprekspartners be aangepast worden schouwen en bijvoorbeeld voldoende waarvan er sommige pas achteraf als aandacht hebben voor de eigen in breng stap h erkend worden van leerlingen gok doelstelling 4 of ze over voldoende vaardigheden beschikken om mondelinge bood met andere woorden taalbeleid is een pro schappen en schriftelijke teksten voor ces dat al doende vorm krijgt de volgende alle leerlingen toegankelijk te maken vragen kunnen daarbij aan bod komen taalbeleid procesmatig bekeken welke stappen zetten we en in welke voorlopige volgorde hoe stimuleren we een teamproces dat uitmondt in het spreken met een stem wanneer spreken we eventueel externen aan om het team te helpen met het bepalen van een visie of met het ondersteunen van bepaalde acties welke participanten bijvoorbeeld directie zorgleerkracht leerkrachten nederlands vakleerkrachten onderwijsbegeleiders clb ers leerlingen ouders betrekken we op welk moment en met welk doel hoe worden die betrokkenen voorbereid en begeleid hoe bepalen we de verantwoordelijk heden en bevoegdheden van de participanten hoe geven we vorm aan de communicatie met leerlingen over taalbeleid en taal vaardigheids doelstellingen en onderwijs 33e jaargang nummer 2 nov dec 2003 9 hoe communiceren we met ouders over taalbeleid en taal vaardigheids doel stellingen en onderwijs welke structuren zetten we op werkgroepen adviesgroepen op welke vergaderingen op welke niveaus worden welke soort gesprekken rond taalbeleid gevoerd hoe communiceren we noden en wensen met betrekking tot elementen van taalbeleid naar hogere beleidsvoerders bijvoorbeeld departement onderwijs onderwijsbegeleidingsdiensten nascholingscentra hoe waar wanneer door wie en op basis waarvan worden concrete acties voorgesteld en met welke bevoegdheid hoe evalueren we acties wie doet evaluaties wanneer met welke bevoegd heid hoe vaak en op welke manier evalueren we de strategie wie is daarvoor ver antwoordelijk op welke manier integreren we taalbeleid in een schoolwerkplan of in andere relevante schooldocumenten voor interne en externe bijvoorbeeld school reglement pedagogisch project communicatie het aantal vragen bij de start van een taal komen de volgende stappen in deze volgor beleidsproces is ontzettend groot toch is de terug er ook houvast binnen elk taalbeleid stappen in het taalbeleidsproces 1 screening al dan niet aan de hand van een screeningsinstrument probleemanalyse en identificatie sterkte zwakteanalyse afbakening wat is de rol van taal binnen de gesignaleerde problemen 2 prioriteitenbepaling en actieplan formulering van concrete realistische acties op verschillende niveaus leer ling leerkracht en schoolniveau al dan niet aansluitend bij bestaande impulsen formulering van antwoorden op de w vragen wie doet wat wanneer met wie waar formulering in meetbare en evalueerbare termen nov dec 2003 nummer 2 33e jaargang 10 3 concrete overdachte gestructureerde acties uitvoeren 4 evaluatie van en reflectie op acties het meten van leerrendement bij leerlingen nagaan of de school erin slaagt om gelijke re onderwijskansen te creeren op langere termijn communicatie over de opbrengst met de betrokken leerkrachten 5 bijsturen van acties en van het vervolg actieplan het voortdurend bewaken van de relatie tussen doelstellingen prioriteiten concrete acties en het grotere kader een taalbeleidsplan luatieformulier een plaats krijgen het is zo opgevat dat het in elk geval de dynamiek bij een beleid hoort een beleidsplan gezien op een school kan volgen en zelfs stimule de complexiteit en de eis tot voortdurende ren eerder dan dat het die dynamiek voor bijsturing kan het onmoge eens en altijd vastlegt de verantwoordelijk lijk de bedoeling zijn om heid om die verzameling documenten up to het plan op een bepaald date te houden kan bij een leerkracht lig een taalbeleids ogenblik volledig uitge gen bijvoorbeeld de zorgleerkracht of de plan op school schreven en af ter tafel te directeur hij zorgt er ook voor dat het port niveau is veeleer leggen een taalbeleids folio toegankelijk is voor iedereen een soort portfolio plan op school niveau is waarin alle veeleer een soort portfolio er zijn enkele richtlijnen te geven voor het stappen via waarin alle stappen via schrijven of structureren van een taalbeleids documenten een documenten verslag ver plan zo zou een taalbeleidsplan minimaal plaats krijgen gadering korte nota eva de volgende informatie kunnen bevatten richtlijnen voor een taalbeleidsplan 1 probleemstelling wat is het prioritaire probleem voor de school op het vlak van taalbeleid hoe manifesteert het probleem zich bij de leerlingen eventueel met objec tieve gegevens staven hoe ervaren de leerkrachten het probleem hoe gaan de leerkrachten op dit moment met het probleem om 2 actiepunten wat gaat de school ondernemen om het probleem aan te pakken beschreven in concrete termen 33e jaargang nummer 2 nov dec 2003 11 welke acties wat is het specifieke doel van deze acties welk effect wens je te bereiken wie voert wat uit wat doen individuele leerkrachten aanvullende leer krachten directie wat gebeurt gezamenlijk wat gebeurt er met andere woorden op het niveau van de individuele leerkracht op het niveau van samenwerking en overleg tussen leerkrachten en op het beleidsniveau wat is de eventuele inbreng van externen bijvoorbeeld schoolbegelei dingsinstanties ouders wanneer worden acties uitgevoerd tegen wanneer moet een actiepunt uit gevoerd zijn wie volgt de uitvoering van de acties op 3 evaluatie en terugkoppeling wat zijn de te verwachten effecten op leerling leerkracht en schoolni veau wat hoopt de school concreet bereikt te hebben tegen wanneer hoe worden die resultaten objectief gemeten of beschreven wat wordt er met de resultaten gedaan waar worden ze besproken opge volgd wat is het langetermijnperspectief zijn er al ideeen over eventuele vol gende stappen een dwarsdoorsnede taalbeleidsacties op vier dimensies van de taalbeleidsdoos met een inhoudelijk een dwarsdoorsnede maken het resultaat is en procesmatig compartiment kunnen we een samenspel van acties op vier dimensies visieontwikkeling versus concrete acties een team kiest ervoor om op een pedagogische studiedag navorming te krijgen rond taalvaardigheidsonderwijs aan het eind van de dag krijgen vakwerkgroepen de opdracht om binnen bepaalde afspraken te zoeken naar een concrete actie met betrekking tot taalvaardigheid voor hun vak sommige vakgroepen beslissen om leeswijzers te gaan schrijven bij enkele moeilijke teksten andere willen stukjes handboeken screenen op moeilijkheidsgraad en leesbaarheid nog andere zoeken naar interactieve werkvormen voor bepaalde inhouden om inhoudelijke redenen zijn visieontwikke onlosmakelijk met elkaar verbonden en ling aan de ene kant en concrete acties aan wederzijds bepalend het is zelfs moeilijk af de andere kant beide even noodzakelijk te bakenen wat eerst komt concrete acties nov dec 2003 nummer 2 33e jaargang 12 of visieontwikkeling een school die op een bewuster met taalbeleid bezig is visie en bepaald ogenblik bewust met taalbeleid acties elkaar sterk gaan beinvloeden en op start vertrekt immers niet van een blanco die manier meer in elkaars lijn zullen komen blad in het verleden werden reeds heel wat te liggen daardoor zullen acties doelgerich acties ondernomen en onder vak leer ter en effectiever kunnen worden en tegelijk krachten bestaat er al een al dan niet ook meer gedragen worden door het hele geexpliciteerde min of meer coherente team dat zich verbonden weet binnen een visie op taal vaardigheids onderwijs het gemeenschappelijke visie spreekt voor zich dat naarmate een school bottom up versus top down de kleuterleidsters van de derde kleuterklas krijgen na een schooldoorlichting te horen dat hun onderwijs in ontluikende geletterdheid geen rekening houdt met meer recente inzichten en methodieken in dat domein hiertoe besluiten ze om zich in eerste instantie breed te informeren een leidster gaat een nascholing volgen rond ontluikende geletterdheid en neemt contact op met de leerkracht van het eer ste leerjaar over wat precies zijn verwachtingen zijn een andere gaat in de biblio theek en de boekhandel op zoek naar een interessant boek rond ontluikende gelet terdheid ze vindt het boek van beginnende geletterdheid tot lezen dat heel wat praktische tips bevat voor activiteiten in de kring en in de hoeken een derde kleu terleidster gaat op aanraden van een lector van de hogeschool in het tijdschrift kleuters ik op zoek naar interessante artikels de kleuterleidsters leggen op een vergadering samen wat ze te weten zijn gekomen en besluiten vervolgens een aantal interessante tips en activiteiten die ze gevonden hebben uit te proberen in het onderwijs en dus ook in een school die twee bewegingen elkaar op het juiste komt verandering maar tot stand als twee moment raken en inhoudelijk compatibel bewegingen elkaar vinden aan de ene kant zijn zijn de voorwaarden geschapen om moeten er beleidsmatige initiatieven geno aan onderwijsvernieuwing te doen en te men worden aan de andere kant moeten er blijven doen want het spreekt voor zich dat in de basis noden tot verandering vernieu ook na de startfase een samenspel van die wing aanpassing aangevoeld worden als twee bewegingen nodig blijft leerkrachten nederlands vangen meer en meer signalen op van de zwakke taal vaardigheid van leerlingen zowel binnen hun eigen lessen met leerlingen als van collega s zijzelf proberen via concrete acties bij te sturen maar botsen op heel wat beperkingen taakbelasting weinig participatiebereidheid bij collega s taalvaar 33e jaargang nummer 2 nov dec 2003 13 digheid is toch de verantwoordelijkheid van de leerkracht nederlands te weinig lesuren met leerlingen te weinig overleg en ontwikkelingstijd binnen de vakgroep enzovoort alleen als op datzelfde ogenblik van bovenuit signalen komen dat men een bepaalde vorm van onderwijsvernieuwing ambieert waarbinnen voldoende ruimte in tijd en qua mandaat is om taal vaardigheids onderwijs opnieuw vorm te geven heeft taalbeleid kans op slagen individuele vak leerkracht versus het team een leerkracht geschiedenis merkt op dat leerlingen van de derde graad secundair niet in staat zijn om goede notities te nemen hij voert samen met de leerkracht nederlands een klein actieonderzoek uit het resultaat van dat actieonderzoek is een lijst met tips voor leerkrachten en tips voor leerlingen de tips worden ver spreid en tijdens het daaropvolgende teamoverleg wordt afgesproken dat leer krachten van een bepaald jaar zich daar extra op zullen toeleggen taalbeleid komt niet alleen tot stand via een lende configuraties leerkracht vakgroep groot werkplan van het hele team en even team binnen een steeds duidelijker wor min via een wat lukrake verzameling con dende visie die acties kunnen op allerlei crete acties van individuen taalbeleid is een momenten ontstaan en afhankelijk van samenspel van allerlei planmatige en losse concrete omstandigheden een eigen acties op wisselende niveaus en in wisse leven gaan leiden een vakwerkgroep bijvoorbeeld milieu beslist om een reeds bestaande taak ook door een taalvaardigheidsbril te bekijken en stelt in samenspraak met de leer kracht nederlands een taalkijkwijzer op voor die taak andere vakwerkgroepen beluisteren het resultaat van die denkoefening en plannen een vergelijkbare actie met het team wordt afgesproken om een kijkwijzer samen te stellen voor taken met vergelijkbare taalvaardigheidseisen die kijkwijzer wordt ook voorgesteld aan de leerlingen waardoor die veel beter de verwachtingen ten aanzien van het taalvaar digheidsaspect van een taak kunnen inschatten taalbeleid is een proces van allerlei initiatie waarover je gezamenlijk nadenkt die uitwis ven en acties waarrond je als team in wis seling op zich is al een belangrijk gegeven selende configuraties in interactie treedt en om de kans op succes te vergroten hebben nov dec 2003 nummer 2 33e jaargang 14 taalbeleidsacties nood aan een drijvende van leidinggevende figuren en moeten zij kracht een aanspreekpunt een inhoudelijk consequenties meebrengen die de grenzen ondersteuner aan de actieve medewerking van het vak nederlands overstijgen korte termijn versus middellange en lange termijn een leerkracht van een graadklas eerste en twee leerjaar heeft over de loop van een aantal jaar haar aanvankelijk leesonderwijs bijna volledig in hoekenwerk en contractwerk georganiseerd hierbij heeft ze leestaken ontwikkeld waarin het accent op begrijpend lezen ligt oorspronkelijk waren haar collega s erg sceptisch kinderen moesten toch vooral eerst leren technisch lezen maar als jaar na jaar de resultaten van de kinderen op vlak van technisch lezen niet slechter uitvallen en bovendien blijkt dat de kinderen veel beter kunnen begrijpend lezen beweegt er wat in het team de andere leerkrachten gaan met de leerkracht van het eerste en tweede leerjaar samen zitten om te kijken hoe ze ook hun leesonderwijs kunnen optimaliseren taalbeleid is nooit af het heeft voortdurende bij het uitwerken van een taalbeleid houd je evaluatie en bijsturing nodig het ontwikke rekening met doelen op korte en middel len van een taalbeleid moet je dan ook op lange termijn die breng je samen in een lange termijn zien te meer omdat op een planning waarbinnen de verschillende con school heel veel vragen tot vernieuwing crete acties gekaderd kunnen worden de afkomen het is onmogelijk om al die ver planning mag echter niet dwingend en dus nieuwingsimpulsen onmiddellijk te imple verstikkend worden en moet telkens her menteren laat staan te zien kunnen worden hoe het taalbeleid in incorporeren daarom is de tijd precies uitgezet wordt is afhankelijk het goed om af te wegen van het draagvlak in de school dat draag taalbeleid is nooit welke acties effect heb vlak hangt samen met veranderingsbereid af het heeft ben op korte termijn en heid capaciteit tempo en met de vele voortdurende welke acties waarschijnlijk andere vernieuwingen of actiepunten die op evaluatie en pas vruchten afwerpen op een school afkomen of er al leven bijsturing nodig wat langere termijn met name een effectieve ver en dan het samenspel hoging van de taalvaardig heid van de leerlingen vanuit het samenspel van acties op de vier wel kan het aangewezen zijn om in een bovenstaande dimensies zijn er heel ver beginfase acties te plannen waarvan de schillende scenario s denkbaar een tweede effecten op korte termijn zichtbaar zijn dat concreet verhaal uit de praktijk illustreert geeft het gevoel dat er echt iets gebeurt dat 33e jaargang nummer 2 nov dec 2003 15 verhaal 2 het verhaal van deze basisschool start bij een schokeffect de school heeft voor het eerst de toetsen van een leerlingvolgsysteem afgenomen en de resultaten van de leerlingen zijn abominabel de school wil iets nieuws proberen en ziet het groots heel het onderwijs moet anders een vaste kern van het team inclusief de direc teur volgt alle sessies van het steunpunt nt2 en koopt een methode voor taalvaar digheidsonderwijs aan de toren van babbel de aankoop van die methode bete kent dat de vernieuwingsstrategie komt te liggen op het niveau van de individuele leerkracht meer bepaald het handelen in de klas al snel komt een nieuwe nood bovendrijven veel leerkrachten ervaren persoonlijke moeilijkheden met de methode te moeilijk alle thema s draaien op een schooljaar lijkt onmogelijk resultaten op vlak van avi en spelling blijven zwak op aanraden van de onderwijsbegeleider besluit de school een beroep te doen op de schoolge richte navorming van het steunpunt nt2 de nascholer kiest voor een leerkracht gerichte aanpak geen gezamenlijke visievergaderingen want de visie is er wel maar praktijkgerichte feedback en antwoorden op hele concrete vragen er volgen een aantal nascholingssessies per graad of per leerkracht de leerkrachten con fronteren de nascholer met concrete vragen en gaan met de antwoorden naar de klas als een constante in die vragen lezen blijkt te zijn en de avi resultaten en de begrijpend lezen resultaten van het leerlingvolgsysteem tegenvallen besluit de nascholer een gezamenlijke sessie te geven voor het hele team waarin het team een inventaris maakt van alles wat het doet om een leesrijk klas en schoolklimaat te scheppen er wordt ook gekozen voor observatie en feedback in de klas dat laatste valt in goede aarde bij de leerkrachten en wordt herhaald voor schrijfonderwijs de sfeer in het team is optimaal leerkrachten bereiden samen lessen voor geven samen les wisselen ideeen uit enzovoort de deskundigheidsverhoging van de leer krachten weerspiegelt zich in betere resultaten van de leerlingen wat zich opnieuw vertaalt in een resoluut kiezen voor de ingeslagen richting clim7 wordt inge voerd taakgericht hoekenwerk resultaten zijn zeer goed het geloof van de leer krachten in de kinderen zo mogelijk nog groter verhaal 1 aan het begin van dit artikel en den deze laatsten zoeken externe hulp die verhaal 2 maken duidelijk dat taalbeleid een niet meteen aanslaat maar na wat zoeken doos is die je van allerlei kanten en op ver toch een dynamiek op gang brengt een schillende manieren kan openen het eerste dynamiek die van personeelsvergaderingen verhaal begint bij een impasse het leer over een individuele ondersteuning in de krachtenteam biedt heel wat weerstand bij klas naar een echte teamwerking leidt en een onderwijsvernieuwing die door directie een dynamiek die nadat een algemeen en zorgleerkracht noodzakelijk geacht wor visieverhaal niet bleek te werken voeding nov dec 2003 nummer 2 33e jaargang 16 vindt in een heel concreet inhoudelijk wer slotbedenking kingspunt schrijfonderwijs en geleidelijk aan op aangeven van het team uitge in deze tekst is taalbeleid ingevuld als een breid wordt naar lezen om vervolgens het dynamisch verhaal over taal taalvaardigheid hele taalvaardigheidsonderwijs en zelfs het en taal vaardigheids onderwijs van een team wereldorientatie onderwijs te bestrijken leerkrachten waarin verschillende soorten acties plaatsvinden het liefst in een geba in het tweede verhaal krijgen we een team lanceerd geheel rond vier dimensies dat naar aanleiding van wel erg slechte schoolresultaten een duidelijke behoefte binnen dit proces is het belangrijk om altijd aan verandering ervaart de vernieuwings weer in de gaten te houden bereidheid bij het hele team is erg groot 1 of er voldoende doorstroming is naar een vaste kern van het team neemt het alle participanten in en buiten de voortouw en ziet het ook erg groot de prio school riteit van de school wordt taalvaardigheids 2 of de vernieuwende pedagogisch onderwijs ze volgen nascholing en ze voe didactische visie ook effectief verankerd ren meteen ook een nieuwe methode in wordt en zijn weg vindt in het didacti maar deze reuzenstappen zorgen voor pro sche handelen van leerkrachten in blemen onderweg problemen die concrete steeds meer situaties en op alle ondersteuning vragen in dit geval van een momenten en externe nascholer observatie en coaching 3 of de acties inderdaad de beoogde door de nascholer helpen individuele leer effecten opleveren en op termijn dus krachten om te reflecteren op de eigen bewerkstelligen dat het onderwijs qua praktijk en zich zelf te evalueren er wordt taaleisen verwachtingen en leerkan heel concreet gewerkt en als de noden van sen aangepast is aan de taalleerbe heel wat leerkrachten dezelfde blijken te hoeften van alle leerlingen in het licht zijn namelijk leesonderwijs wordt er van de impliciete expliciete taal doel opnieuw actie ondernomen waarbij het hele stellingen van de school team betrokken wordt na succeservarin gen op een domein krijgen de leerkrachten binnen de aanpak zoals hierboven voorge oog voor nieuwe problemen en worden ook steld is het een meerwaarde als ook leerlin deze aangepakt de aanpak van de proble gen actief betrokken worden bij het taalbe men wordt steeds afgemeten aan de resul leid van hun school en dus ook bewust taten van de leerlingen en wanneer deze kennis kunnen maken met wat taalbeleid blijken te verbeteren verspreiden taalbe binnen de school kan inhouden leidsacties zich als een olievlek doorheen de hele schoolwerking koen van gorp lieve verheyden p a steunpunt nt2 blijde inkomststraat 7 3000 leuven koen vangorp arts kuleuven ac be 33e jaargang nummer 2 nov dec 2003 17 noten 1 in het kader van het onderwijsvoorrangsbeleid 1991 2002 kregen de scholen extra middelen die in veel gevallen konden gebruikt worden om een extra leer kracht de ovb leerkracht in dienst te nemen ook binnen het gelijke onderwijs kansenbeleid gok lestijden en binnen de hertekening onderwijslandschap basisonderwijs zorgbeleid krijgen de scholen financiele middelen om een zorgleerkracht in dienst te nemen 2 de praktijkverhalen en de inhoud van dit artikel zijn grotendeels gebaseerd op nascholingssessies die in het schooljaar 2001 2002 door kris van den branden en koen van gorp steunpunt nt2 aan basisscholen gegeven werden 3 voor meer informatie over taalbeleid en visies op taal taalverwerving taalleren en taalonderwijs verwijzen we de lezer naar de themanummers rond taalbeleid in vonk 31 1 sept okt 2001 en 2 nov dec 2001 4 centrum voor ervaringsgericht onderwijs steunpunt intercultureel onderwijs steunpunt nederlands als tweede taal instrument voor de analyse van de begin situatie van de school betreffende gelijke onderwijskansen leuven gent steunpunt associatie 2002 dit algemene screeningsinstrument laat toe de beginsituatie van de school te ana lyseren in het licht van het gelijke onderwijskansenbeleid het kan gratis gedown load worden op 5 steunpunt nederlands als tweede taal taalbeleid op school een instrument voor een analyse van de beginsituatie versie kleuteronderwijs lager onderwijs secun dair onderwijs leuven steunpunt nt2 2002 dit specifiekere screeningsinstrument laat toe de beginsituatie van een kleuter lagere of secundaire school te analyseren met betrekking tot taalvaardigheidson derwijs en taalbeleid de verschillende versies van dit document kunnen gratis gedownload worden op 6 paus h r rymenans k van gorp dertien doelen in een dozijn een referen tiekader voor taalcompetenties van leraren in nederland en vlaanderen den haag nederlandse taalunie 2003 dit document is zowel in gedrukte als elektronische vorm gratis beschikbaar bij de nederlandse taalunie informatie daarover vind je onder 7 clim staat voor cooperatief leren in multiculturele groepen en is een methodiek die zowel in basisonderwijs als secundair onderwijs gebruikt wordt voor coopera tief leren en voor het vormgeven van intercultureel onderwijs voor meer informa tie zie nov dec 2003 nummer 2 33e jaargang